1-3. (a) Fikieme u ro mu omai ẹro nọ ma sae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ? (b) Amono ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe?

A JỌ Ebaibol na se Abraham ogbẹnyusu Ọghẹnẹ isiasa. (2 Iruẹru-Ivie 20:7; Aizaya 41:8; Jemis 2:23) Ọye ọvo họ ohwo nọ a jọ Ebaibol na se ogbẹnyusu Ọghẹnẹ gbiae. Kọ onana u dhesẹ nọ Abraham ọvo họ ohwo nọ ọ jọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ no? Ijo. Ebaibol na o dhesẹ nọ mai kpobi ma sae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ.

² Ma rẹ jọ Ebaibol na se iku idibo Ọghẹnẹ buobu nọ i wo ẹrọwọ, te ezae te eyae nọ i wo ozodhẹ Jihova, fi ẹrọwọ họ iẹe, je zihe ruọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ. (Se Olezi 25:14, NW.) A rrọ usu “isẹri buobu nọ e wọhọ ẹgho” nọ Pọl ukọ na ọ fodẹ. Ahwo nana kpobi a jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ.—Ahwo Hibru 12:1.

³ Joma roma totọ ta kpahe egbẹnyusu Jihova esa jọ nọ a jọ Ebaibol na fodẹ: (1) Rut, ohwo Moab nọ o talamu oniọrọo riẹ, (2) Hẹzikaya, ovie Izrẹl nọ o wo ẹrọwọ, gbe  (3) Meri, oni Jesu nọ o wo omaurokpotọ na. Eme oghẹrẹ nọ omomọvo rai ọ rọ jọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ o rẹ sai wuhrẹ omai?

4, 5. Iroro-ejẹ vẹ Rut ọ riẹriẹ ovao dhe nọ e jọ bẹbẹ kẹe, kọ eme o lẹliẹ iroro-ejẹ na bẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁴ Naomi avọ eyae emezae riẹ Rut avọ Ọpa, a je no Moab kpohọ ugbo obọ Izrẹl. Evaọ edhere, Ọpa o te nwene iroro inọ o re tube zihe kpobọ Moab. Rekọ Naomi ọ gba riẹ mu nọ o re kpobọ Izrẹl, orẹwho riẹ. Kọ Rut omariẹ? Ọ rẹriẹ ovao dhe iroro-ejẹ nọ e jọ bẹbẹ kẹe gaga. Kọ o ti zihe bru ahwo uviuwou riẹ evaọ obọ Moab, manikọ ọ te jọ kugbe Naomi oniọrọo riẹ je lele iei kpobọ Bẹtlẹhẹm?—Rut 1:1-8, 14.

⁵ Ẹwho Moab ahwo Rut a jẹ rria. Ọ sai zihe bru ae, yọ a rẹ sae rẹrote ei. Rut ọ riẹ ahwo Moab, ọ riẹ ẹvẹrẹ na, gbe iruemu ẹwho na. Naomi ọ sae ya eyaa kẹ Rut nọ ọ te reawere eware nana ha nọ o te lele iei kpobọ Bẹtlẹhẹm. Ozọ u je tube mu Naomi inọ ọ te sae gwọlọ ọzae hayo uwou kẹ Rut hu. Fikiere Naomi ọ tẹ ta kẹ Rut nọ o zihe kpobọ Moab. Wọhọ epanọ ma ta ẹsiẹ na, Ọpa o zihe “kpo bru ahwo riẹ gbe eghẹnẹ riẹ.” (Rut 1:9-15) Rekọ Rut o zihe bru ahwo riẹ gbe eghẹnẹ erue rai hi.

6. (a) Emamọ iroro vẹ Rut ọ jẹ? (b) Fikieme Boaz ọ rọ ta nọ Rut ọ dhẹ ruọ agada Jihova?

⁶ O wọhọ nọ obọ ọzae hayo oniọrọo riẹ Rut o jo wuhrẹ kpahe Jihova. Ọ riẹ nọ Jihova ọ wọhọ eghẹnẹ Moab ho. O you Jihova jẹ riẹ nọ Jihova họ Ọghẹnẹ nọ u fo nọ o re you jẹ gọ. Fikiere Rut ọ tẹ jẹ emamọ iroro. Ọ ta kẹ Naomi nọ: “Ahwo ra a rẹ te jọ ahwo mẹ, gbe Ọghẹnẹ ra họ Ọghẹnẹ mẹ.” (Rut 1:16) Ma te roro kpahe epanọ Rut o you Naomi te, u re duobọte omai udu gaga. Rekọ oware nọ o rẹ mai duobọte omai udu họ, epanọ Rut o you Jihova te. Onana o were Boaz gaga re, o jiri Rut uwhremu na nọ ọ rọ ‘dhẹ ruọ agada Ọghẹnẹ.’ (Se Rut 2:12.) Ẹme Boaz na ọ sae kareghẹhọ omai epanọ ọmọ arifẹ ọ rẹ dhẹ ruọ otọ ibekpe oni riẹ nọ ọ tẹ kparo ruẹ ese. (Olezi 36:7; 91:1-4) Jihova ọ thọ Rut jẹ ghale iẹe fiki ẹrọwọ riẹ. Rut ọ vioja iroro nọ ọ jẹ na vievie he.

7. Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo nọ a gwọlọ roma mudhe kẹ Jihova ha?

⁷ Ahwo buobu a re wuhrẹ kpahe Jihova rekọ a rẹ gwọlọ ru ei fihọ oria adhẹzọ rai hi. A rẹ gwọlọ roma mudhe kẹe jẹ họ-ame he. Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, roro kpahe oware nọ o be whaha owhẹ. Ohwo kpobi nọ ọ rrọ uzuazọ o wo ọvuọ ọghẹnẹ riẹ nọ ọ be gọ. (Joshua 24:15) Rekọ oware nọ u fo eruo họ, Ọghẹnẹ uzẹme na nọ ma rẹ gọ. Whọ tẹ roma mudhe kẹ Jihova, yọ who bi dhesẹ nọ who fi ẹrọwọ họ iẹe inọ ọye họ oria adhẹzọ ra. Yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ ruabọhọ egagọ riẹ ghelọ ẹbẹbẹ nọ whọ te rẹriẹ ovao dhe kẹhẹ. Nwanọ oware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ Rut oye.

8. Dhesẹ oghẹrẹ uyero nọ Hẹzikaya ọ jọ.

⁸ Uyero Hẹzikaya u wo ohẹriẹ gaga no orọ Rut. Hẹzikaya ọ jọ ọmotọ Izrẹl, orẹwho nọ o roma mudhe kẹ Ọghẹnẹ. Rekọ orọnọ ahwo Izrẹl kpobi a ruabọhọ egagọ  Ọghẹnẹ hẹ. Ehaz ovie na nọ ọ jọ ọsẹ Hẹzikaya ọ jọ ohwo ọgeva. O dhesẹ orivo kẹ etẹmpol Ọghẹnẹ je ru ahwo Izrẹl gọ eghẹnẹ efa. Ehaz ọ tubẹ mahe inievo Hẹzikaya jọ ro dhe idhe kẹ ẹmẹdhọ dede. Hẹzikaya ọ rọ ẹro ruẹ eware iyoma buobu evaọ oke emaha riẹ.—2 Ivie 16:2-4, 10-17; 2 Iruẹru-Ivie 28:1-3.

9, 10. (a) Eme ọ hae te sae lẹliẹ Hẹzikaya dheva hayo muofu? (b) Fikieme ma gbe ro muofu kẹ Ọghẹnẹ hẹ? (c) Fikieme ma gbe ro roro ho inọ uviuwou nọ ma noze u re dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma te jọ?

⁹ Ekpehre oriruo Ehaz o hai ti ru Hẹzikaya dheva hayo muofu kẹ Jihova. Nẹnẹ, ahwo jọ nọ a tubẹ rọ ẹro ruẹ eware nọ i yoma kaka enọ Hẹzikaya ọ ruẹ hẹ, a re roro nọ a wo ẹjiroro nọ a re ro “muofu kpahe ỌNOWO na” hayo dheva kpahe ukoko riẹ. (Itẹ 19:3) Amọfa a re roro nọ ekpehre uzuazọ nọ ahwo uviuwou rai a yeri notọ ze, o rẹ sai ru ai yeri oghẹrẹ uzuazọ uyoma ovona. (Izikiẹl 18:2, 3) Kọ eriwo nana ọ gba?

¹⁰ Uzuazọ nọ Hẹzikaya o yeri u dhesẹ nọ ijo họ uyo onọ na. Ohwo-akpọ o wo uvumọ ẹjiroro nọ o re ro muofu kẹ Jihova ha. O re ru nọ eware iyoma e rẹ rọ via kẹ ahwo ho. (Job 34:10) Uzẹme inọ esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ emọ rai re a ru eware iwoma hayo iyoma. (Itẹ 22:6; Ahwo Kọlọsi 3:21) Dede na, orọnikọ oghẹrẹ uviuwou nọ ma jọ whẹro o rẹ nwani dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma te jọ họ. Fikieme ma rọ ta ere? Keme Jihova ọ ma omai avọ ufuoma iroro-ejẹ, koyehọ ma wo udu nọ ma rẹ rọ salọ inọ ma re ru oware uwoma hayo uyoma. (Iziewariẹ 30:19) Ẹvẹ Hẹzikaya ọ rọ rehọ ufuoma iroro-ejẹ riẹ ruiruo?

11. Eme ọ lẹliẹ Hẹzikaya jọ omọvo ivie nọ e mai woma evaọ Juda?

¹¹ Dede nọ ọsẹ Hẹzikaya ọ jọ usu ivie nọ e mai yoma evaọ Juda, ọyomariẹ ọ jọ omọvo ivie nọ e mai woma evaọ Juda. (Se 2 Ivie 18:5, 6.) Ọ salọ nọ o re lele ekpehre oriruo ọsẹ riẹ hẹ. Ukpoye, ọ romatotọ gaviezọ kẹ eruẹaro Jihova wọhọ Aizaya, Maeka, gbe Hosia. Ọ nabe gaviezọ kẹ ehrẹ gbe ekpọvio kpobi nọ a kẹ riẹ. Onana o wọ riẹ nọ ọ rọ kpọ eware buobu nọ ọsẹ riẹ o ru thọ vi. O ru  etẹmpol na fo, ọ yare nọ Ọghẹnẹ ọ rọ izieraha ahwo nọ a jọ otọ esuo riẹ vrẹ ae, ọ tẹ jẹ raha emema kpobi nọ e jọ ẹkwotọ na. (2 Iruẹru-Ivie 29:1-11, 18-24; 31:1) Evaọ oke ofa, nọ Senakerib ovie Asiria ọ jẹ gwọlọ wọ ohọre ziọ Jerusalẹm, Hẹzikaya o dhesẹ via nọ o wo udu gbe ẹrọwọ. O fievahọ nọ Jihova ọ te thọe, jẹ tuduhọ ahwo riẹ awọ. (2 Iruẹru-Ivie 32:7, 8) U wo okejọ nọ Hẹzikaya o dhesẹ omorro, rekọ ọ wariẹ dhesẹ omaurokpotọ nọ Jihova ọ kpọe họ. (2 Iruẹru-Ivie 32:24-26) O rrọ vevẹ inọ Hẹzikaya o fi obọdẹ oriruo hotọ nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele. Ọ kuvẹ hẹ re uruemu ahwo uviuwou riẹ o lẹliẹe yeri ekpehre uzuazọ. Ukpoye, o dhesẹ via nọ ọyomariẹ yọ ogbẹnyusu Jihova.

12. Wọhọ Hẹzikaya, ẹvẹ ahwo buobu a ro dhesẹ nọ ae yọ egbẹnyusu Jihova nẹnẹ?

¹² Nẹnẹ, ahwo buobu a rọ eva gaga, onana u ru nọ emọ buobu e rọ whẹro ababọ uyoyou hayo obọdẹ ẹruorote esẹgbini. (2 Timoti 3:1-5) Dede nọ Ileleikristi buobu nẹnẹ a no iviuwou nọ ekpehre iruemu e dafia ze, a salọ nọ a re mu usu kugbe Jihova. Wọhọ Hẹzikaya, inievo nana a bi dhesẹ nọ uruemu ahwo uviuwou nọ a no ze, u re dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ a te jọ evaọ obaro ho. Ọghẹnẹ ọ kẹ omai ufuoma iroro-ejẹ, yọ ma rẹ sae salọ inọ ọye ma rẹ gọ jẹ kẹ orro, wọhọ epanọ Hẹzikaya o ru na.

13, 14. Fikieme iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Meri na e sae rọ jọ bẹbẹ, ghele na ẹvẹ ọ ta kẹ Gebriẹl?

¹³ Ikpe buobu nọ oke Hẹzikaya o vrẹ no, ọmọtẹ jọ nọ a re se Meri nọ o wo omaurokpotọ o mu obọdẹ usu kugbe Jihova, yọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ iruo oghẹrẹsa jọ. O ti dihọ, o ve ti yẹ Ọmọ Ọghẹnẹ jẹ yọrọ iẹe. Avro ọ riẹ hẹ, Jihova o you je fievahọ Meri gaga, o gbẹ rrọ ere he, ọ hae te kẹe uvẹ-ọghọ ulogbo utioye he. Rekọ eme Meri ọ ta okenọ a vuẹe kpahe owha-iruo nana?

¹⁴ Ẹsibuobu ma rẹ ta kpahe epanọ uvẹ-ọghọ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Meri na o rro te. Rekọ eme o rẹ sae jọnọ ọ jẹ ruawa riẹ? Wọhọ oriruo, Gebriẹl ukọ-odhiwu na ọ ta kẹe nọ o ti dihọ ababọ ọzae nọ o ti lele iei wezẹ. Rekọ Gebriẹl ọ ta kẹ Meri nọ ọ te vuẹ ahwo uviuwou riẹ gbe ahwo nọ a gbẹ rrọ oria epanọ o ti ro dihọ họ. Kọ eme ahwo uviuwou riẹ a ti roro? Ẹvẹ ọ te sae rọ ta kẹ Josẹf nọ o lele ọzae ọfa wezẹ hẹ? U te no ere no, Ọmọ Ọghẹnẹ ọ be te yọrọ na yọ onana owha-iruo ulogbo. Ma riẹ eware kpobi nọ Meri ọ jẹ ruawa rai hi, rekọ ma riẹ ẹme nọ ọ ta okenọ Gebriẹl ọ vuẹe uwou  na no. Ọ ta nọ: “Rri! Mẹ yọ odibo-ọmọtẹ Jihova! Jọ o via kẹ omẹ wọhọ epanọ whọ ta na.”—Luk 1:26-38.

15. Fikieme ẹrọwọ Meri ọ rọ jọ gaga?

¹⁵ Ẹrọwọ Meri ọ ginẹ jọ gaga! O ro riẹ inọ o re ru oware kpobi nọ a ta kẹe, wọhọ odibo ọmọtẹ. O fievahọ nọ Jihova ọ te thọe jẹ rẹrote ei. Ẹvẹ Meri ọ sai ro wo ẹrọwọ ọgaga otiọye? A yẹ omai ohwo ọvuọvo avọ ẹrọwọ họ. Rekọ nọ ma te bi ru eware nọ e rẹ lẹliẹ ohwo wo ẹrọwọ jẹ be lẹ nọ Jihova o fiobọhọ kẹ mai, ma rẹ sai wo ẹrọwọ. (Ahwo Galesha 5:22; Ahwo Ẹfisọs 2:8) Meri ọ jẹ daoma gaga ru epanọ ẹrọwọ riẹ ọ rẹ rọ ga. Ẹvẹ ma rọ riẹ? Joma ta kpahe epanọ ọ rọ gaviezọ gbe eware nọ ọ ta kpahe.

16. Eme o dhesẹ nọ Meri ọ jọ ohwo nọ ọ rẹ gaviezọ ziezi?

¹⁶ Epanọ Meri ọ rọ gaviezọ. Ebaibol na ọ ta nọ ohwo kpobi ọ jọ ọnọ ọ rẹ “kaki yo, ọnọ ọ rẹ rọ okpakpa ta ẹme he.” (Jemis 1:19) Meri ọ jọ ohwo nọ ọ rẹ gaviezọ ziezi. Ebaibol na ọ ta nọ Meri ọ romatotọ gaviezọ kẹ eware nọ ọ jẹ hai yo, maero kọ eware nọ o je wuhrẹ kpahe Jihova. Ọ romatotọ roro didi kpahe eware itieye na. Oriruo jọ họ, okenọ ithuru-igodẹ a vuẹe ẹme nọ ukọ-odhiwu ọ ta, nọ ọ nwani yẹ Jesu no. Evaọ oke ofa nọ Jesu ọ jọ ikpe 12, Jesu ọ ta oware jọ nọ u gbe Meri unu. Evaọ etoke ivẹ nana, Meri ọ romatotọ gaviezọ, kareghẹhọ, je roro didi kpahe eware nọ o yo na.—Se Luk 2:16-19, 49, 51.

17. Eme eware nọ Meri ọ ta kpahe i ru omai riẹ kpahe iẹe?

¹⁷ Eware nọ Meri ọ ta kpahe. Ebaibol na ọ nwane vuẹ omai eware buobu nọ Meri ọ ta ha. Ẹme riẹ nọ ọ mai theri nọ ma rẹ jọ Ebaibol ruẹ ọ rrọ obe Luk 1:46-55. Eme yena i dhesẹ nọ Meri ọ riẹ Ikereakere Hibru na ziezi. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Eme riẹ e wọhọ eme nọ Hana oni Samuẹle ọ ta evaọ olẹ riẹ. (1 Samuẹle 2:1-10) O wọhọ nọ Meri ọ wariẹ eme Ikereakere na oware wọhọ asia 20 evaọ ẹme riẹ. O rrọ vevẹ inọ o jẹ hae were iẹe re ọ ta kpahe eware nọ o wuhrẹ mi Jihova, Ogbẹnyusu riẹ nọ ọ mae rro na.

18. Idhere jọ vẹ ma sae rọ rehọ aro kele ẹrọwọ Meri?

¹⁸ Wọhọ Meri, ẹsejọ Jihova ọ rẹ kẹ omai iruo nọ ma re roro nọ e ga hrọ kẹ omai. Joma rọ aro kele oriruo riẹ, rọ omaurokpotọ jẹ iruo na rehọ, je fievahọ nọ Jihova o ti fiobọhọ kẹ omai. O rẹ sai je dhesẹ nọ ma be rọ aro kele Meri nọ ma tẹ be hae romatotọ gaviezọ kẹ Jihova je roro didi kpahe eware nọ ma wuhrẹ kpahe iẹe gbe ẹjiroro riẹ. Ẹsiẹe ma te sae rọ rehọ evawere vuẹ amọfa eware nọ ma wuhrẹ no.—Olezi 77:11, 12; Luk 8:18; Ahwo Rom 10:15.

19. Nọ ma be rọ aro kele emamọ oriruo ahwo nọ a wo ẹrọwọ na, imuẹro vẹ ma rẹ sai wo?

¹⁹ O rrọ vevẹ inọ Rut, Hẹzikaya, gbe Meri a jọ egbẹnyusu Jihova wọhọ epanọ Abraham ọ jọ ogbẹnyusu riẹ na. A jọ usu “isẹri buobu nọ e wọhọ ẹgho” na, enọ i wo uvẹ-ọghọ nọ a rọ jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ re. Ajọ ma gbẹ hae rọ aro kele obọdẹ ẹrọwọ ahwo nana. (Ahwo Hibru 6:11, 12) Ma te ru ere, ma rẹ te jọ egbẹnyusu Jihova bẹdẹ bẹdẹ!