1, 2. Ẹbẹbẹ vẹ Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a rẹriẹ ovao dhe?

ỌMỌTẸ jọ ọ dhẹ nyai dede ọsẹ riẹ. Eva e were riẹe gaga inọ ọsẹ riẹ o kpohọ ẹmo-ofio je zihe te uwou oma kọkọ. Obokparọ nọ ọsẹ riẹ o wo u ru nọ ọ jẹ rọ suile je gbe avọ oghọghọ. Rekọ oware nọ ọsẹ riẹ o ru jẹ ta u gbe rie unu gaga. Ọsẹ riẹ ọ bẹre iwu riẹ je bo nọ: “O, ọmọtẹ mẹ! who ru omẹ kpotọ gaga.” Kẹsena ọ tẹ ta kẹ ọmọtẹ riẹ inọ ọ ya eyaa jọ kẹ Jihova nọ u ti nwene uzuazọ ọmọtẹ na bẹdẹ bẹdẹ. Eyaa na i dhesẹ nọ ọmọtẹ na ọ te gbẹ sai wo ọzae hayo yẹ emọ họ. Rekọ ọmọtẹ na ọ tẹ nwane kẹ ọsẹ riẹ emamọ uyo jọ, ọ ta kẹ ọsẹ riẹ nọ jọ o ru eyaa nọ ọ ya kẹ Jihova na gba. Uyo ọmọtẹ na u dhesẹ nọ o wo evaifihọ inọ oware kpobi nọ Jihova ọ ta kẹe nọ o ru o te jọ oware uwoma. (Ibruoziẹ 11:34-37) Eva e were ọsẹ na gaga nọ ruẹ epanọ ọmọtẹ riẹ o wo ẹrọwọ te keme ọ riẹ nọ owojẹ nana u ti ru eva were Jihova.

 ² Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a fi eva rai kpobi họ Jihova gbe oghẹrẹ nọ o re ru eware. A kru ẹrọwọ rai, makọ evaọ okenọ o jọ bẹbẹ kẹ ae. A gwọlọ wo ọjẹrehọ Jihova, fikiere a daezọ oware ovuọvo nọ onana o te rehọ mi ai hi.

3. Fikieme oriruo Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ o sai ro fiobọhọ kẹ omai nẹnẹ?

³ Ẹsikpobi o rẹ jọ lọlọhọ họ re ma kru ẹrọwọ mai. O gwọlọ nọ ma rẹ “họre gaga rọkẹ ẹrọwọ na.” (Jud 3) Re ma sai ru onana, jọ ma wuhrẹ epanọ Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a ro thihakọ ebẹbẹ evaọ uzuazọ rai. Ẹvẹ a sai ro kru ẹrọwọ rai?

4, 5. (a) Uzi vẹ Jihova o jie kẹ ahwo Izrẹl okenọ a ruọ Ẹkwotọ Eyaa na? (b) Wọhọ epanọ o rrọ obe Olezi 106, eme aghẹmeeyo ahwo Izrẹl o wha se ai?

⁴ O wọhọ nọ eware nọ Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a jẹ ruẹ kẹdẹ kẹdẹ e jẹ hae kareghẹhọ ae ekpehre iyẹrẹ nọ i no aghẹmeeyo ahwo Izrẹl ze. Enwenọ ikpe egba esa (300) nọ i kpemu, Jihova o jie uzi kẹ ahwo Izrẹl inọ a kpe egedhọ nọ e jọ Ẹkwotọ Eyaa na kpobi no, rekọ a ru ere he. (Iziewariẹ 7:1-4) Ahwo Izrẹl buobu a tẹ jẹ rọ aro kele ahwo Kenan na, enọ e jẹ gọ emedhọ je bi yeri uzuazọ ofafariẹ.—Se Olezi 106:34-39.

⁵ Fiki aghẹmeeyo ahwo Izrẹl na, Jihova ọ thọ rai no obọ ewegrẹ rai hi. (Ibruoziẹ 2:1-3, 11-15; Olezi 106:40-43) Ababọ avro, o jọ bẹbẹ gaga kẹ ahwo nọ a you Jihova re a kru ẹrọwọ rai evaọ etoke yena. Ghele na, Ebaibol na ọ fodẹ ahwo jọ nọ a kru ẹrọwọ rai wọhọ, Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ gbe Ẹlkena, Hana, avọ Samuẹle. A gba riẹ mu nọ a re ru eva were Jihova.—1 Samuẹle 1:20-28; 2:26.

6. Oghẹrẹ uruemu gbe iroro vẹ ahwo a wo nẹnẹ, kọ eme o gwọlọ nọ ma re ru?

⁶ Evaọ oke mai na, uruemu ahwo o wọhọ orọ ahwo Kenan na. Ọfariẹ-ogbe, ozighi, gbe ugho họ eware nọ a be mai roro kpahe evaọ uzuazọ. Rekọ Jihova ọ be vẹvẹ omai unu kpahe ahwo nana. Ọ gwọlọ thọ omai wọhọ epanọ ọ jẹ gwọlọ thọ ahwo Izrẹl oke anwae no obọ ekpehre ahwo na. Kọ ma ti wuhrẹ no ethobọ rai ze? (1 Ahwo Kọrint 10:6-11) O gwọlọ nọ ma daoma kpobi re ma ruẹse whaha oghẹrẹ iroro ahwo akpọ inẹnẹ. (Ahwo Rom 12:2) Kọ ma te daoma ru ere?

7. (a) Eme ahwo obọ Jẹfta a ru rie? (b) Kọ eme Jẹfta o ru?

⁷ Evaọ oke Jẹfta, ahwo Filistia gbe ahwo Ammọn a je gboja kẹ ahwo Izrẹl, keme a ghẹmeeyo kẹ Jihova. (Ibruoziẹ 10:7, 8) U te no ere no, Jẹfta o wo ẹbẹbẹ kugbe inievo riẹ gbe isu ahwo Izrẹl oke ovona. A jẹ re Jẹfta ihri, yọ a mukpahe iẹe, fikiere a te lei no ẹkwotọ obọriẹ. (Ibruoziẹ 11:1-3) Jẹfta ọ kuvẹ vievie he re oja nọ a gbe kẹe u ru ei zihe ruọ ohwo ọgeva. Ẹvẹ ma rọ riẹ onana? Evaọ okenọ ekpako ẹwho na a nyae lẹe re o ti fiobọhọ  kẹ ae, o ru ere ababọ okioraha. (Ibruoziẹ 11:4-11) Eme o rẹ sae jọnọ o wọ Jẹfta ru oware nana?

8, 9. (a) Ehri-izi vẹ evaọ Uzi Mosis na o rẹ sae jọnọ i fiobọhọ kẹ Jẹfta? (b) Eme o mae jọ Jẹfta oja?

⁸ Jẹfta ọ jọ ọgbaẹmo ologbo, yọ ọ riẹ ikuigbe Izrẹl gbe Uzi Mosis na ziezi. Oghẹrẹ nọ Jihova o je lele idibo Riẹ yeri u wuhrẹ Jẹfta eriwo Ọghẹnẹ kpahe oware uwoma gbe uyoma. (Ibruoziẹ 11:12-27) Eriariẹ nana nọ Jẹfta o wo na i fiobọhọ kẹe evaọ etoke iroro ejẹ riẹ. Ọ riẹ epanọ Jihova o rri ofu gbe orukele, ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ idibo Riẹ a you ohwohwo. Ofariẹ, Uzi na u ru rie riẹ oghẹrẹ nọ u fo nọ o re lele amọfa yeri, makọ ahwo nọ a mukpahe iẹe dede.—Se Ọnyano 23:5; Iruo-Izerẹ 19:17, 18.

⁹ Ẹsejọhọ oriruo Josẹf u fiobọhọ kẹ Jẹfta re. O sae jọnọ o wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Josẹf ọ rọ re ohrọ inievo riẹ dede nọ a mukpahe iẹe. (Emuhọ 37:4; 45:4, 5) O sae jọnọ oriruo nana nọ Jẹfta o roro kpahe u fiobọhọ kẹe ru oware nọ o were Jihova. Oware nọ inievo Jẹfta a ru rie na o ginẹ dae gaga. Rekọ odẹ Jihova gbe idibo riẹ nọ Jẹfta ọ rẹ họre kẹ o mae jariẹ oja. (Ibruoziẹ 11:9) Ọ gba riẹ mu nọ o re kru ẹrọwọ riẹ. Iroro nana nọ Jẹfta ọ jẹ na u ru nọ Jihova ọ rọ ghale iẹe avọ orẹwho Izrẹl soso.—Ahwo Hibru 11:32, 33.

10. Ẹvẹ ma sae rọ kuvẹ re ehri-izi Ọghẹnẹ i fiobọhọ kẹ omai yeri uzuazọ Oleleikristi?

¹⁰ Kọ ma ti wuhrẹ no oriruo Jẹfta ze? Eme ma ti ru otẹrọnọ inievo mai evaọ ukoko na a ru omai oware jọ nọ o kẹ omai uye hayo ma roro nọ a be riẹ omai ru hu? Ajọ ma kuvẹ vievie he re ofu o ru omai siọ Jihova ba ẹgọ. Ajọ ma siọ ewuhrẹ ba ẹnya ha, hayo siọ oma ba ekugbe inievo na ha. Jọ ma rọ aro kele Jẹfta re ma hai yoẹme kẹ Jihova. Onana u ti fiobọhọ kẹ omai fi ebẹbẹ ilogbo kparobọ, ma vẹ te jẹ jọ emamọ oriruo.—Ahwo Rom 12:20, 21; Ahwo Kọlọsi 3:13.

11, 12. Eyaa vẹ Jẹfta ọ ya, kọ eme u dhesẹ?

¹¹ Jẹfta ọ riẹ nọ re ọ sai si orẹwho Izrẹl no otọ okienyẹ ahwo Ammọn, ọ gwọlọ obufihọ Ọghẹnẹ. Ọ ya eyaa kẹ Jihova nọ ọ tẹ kparobọ evaọ ẹmo na, ọ te rọ ohwo kpobi nọ ọ kaki no uwou riẹ ze dhe idhe emahọ kẹ Ọghẹnẹ. (Ibruoziẹ 11:30, 31) Kọ eme onana u dhesẹ?

¹² Jihova o mukpahe ahwo nọ a re ro dhe idhe, fikiere ma riẹ nọ orọnikọ Jẹfta ọ be te rehọ ohwo na dhe idhe dẹẹ hẹ. (Iziewariẹ 18:9, 10) Evaọ otọ Uzi Mosis na, idhe itiena  yọ obọdẹ okẹ nọ ohwo o re siobọno rọkẹ Jihova riẹriẹriẹ. Fikiere otọ ẹme Jẹfta na họ, ohwo nọ ọ te rọ kẹ Jihova na ọ te jọ uwou-udhu Ọghẹnẹ ru iruo evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. Jihova ọ gaviezọ kẹ olẹ Jẹfta, o te fiobọhọ kẹe fi kparobọ evaọ ẹmo na. (Ibruoziẹ 11:32, 33) Rekọ ono Jẹfta ọ te rọ kẹ Jihova?

13, 14. Ẹvẹ eme Jẹfta nọ e rrọ obe Ibruoziẹ 11:35 i ro dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ?

¹³ Roro kpahe oware nọ ma fodẹ evaọ emuhọ uzoẹme na. Nọ Jẹfta o no ẹmo na kpozi, ohwo ọsosuọ nọ ọ dhẹ nyai dede iei họ ọmọtẹ oyoyou riẹ, ọmọ ọvuọvo nọ o wo. Kọ Jẹfta o ti koko eyaa riẹ na? Kọ ọ te rọ ọmọvo riẹ na kẹ Jihova re ọ jọ uwou-udhu na gbodibo evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi?

¹⁴ Ehri-izi nọ Jẹfta o wuhrẹ no evaọ Uzi Ọghẹnẹ e wariẹ fiobọhọ kẹe jẹ emamọ iroro. Ẹsejọhọ ọ kareghẹhọ ẹme obe Ọnyano 23:19, oria nọ Jihova ọ jọ vuẹ idibo riẹ nọ a rọ unevaze kẹe okẹ nọ o mai woma evaọ eyero rai. Uzi na o tẹ jẹ ta nọ, otẹrọnọ ohwo ọ ya eyaa kẹ Jihova, “ọ rẹ se onọ ọ ta na ba eruo ho; o re ruẹ wọhọ epanọ u no unu riẹ ze kpobi.” (Ikelakele 30:2) O wọhọ nọ Jẹfta ọ rria oke ovona nọ Hana ọ rọ jọ uzuazọ. Fikiere wọhọ Hana, Jẹfta o koko eyaa riẹ, dede nọ ọ riẹ oware nọ u ti no onana ze tei avọ ọmọtẹ riẹ. Ọmọtẹ Jẹfta ọ te rọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi gbodibo evaọ uwou-udhu Ọghẹnẹ, fikiere o ti yẹ emọ họ. Onana u dhesẹ nọ ohwo ọvo ọ te jariẹ nọ o ti gbe yo odẹ Jẹfta hayo reuku otọ riẹ hẹ. (Ibruoziẹ 11:34) O make rrọ ere na, ẹrọwọ ọ wọ Jẹfta ta nọ: “Me rovie  unu mẹ kẹ ỌNOWO na no, mẹ gbẹ sae rẹriẹ eya mẹ hẹ.” (Ibruoziẹ 11:35) Jihova ọ jẹ obọdẹ idhe nana nọ Jẹfta o dhe na rehọ, yọ ọ ghale riẹe. Kọ whọ hae te sai dhesẹ ọkpọ ẹrọwọ Jẹfta na?

15. Eyaa vẹ otu mai jọ buobu a ya no, kọ ẹvẹ ma sai ro wo ẹrọwọ?

¹⁵ Okenọ ma roma mudhe kẹ Jihova, ma ya eyaa kẹe nọ ma re ru oreva riẹ ghelọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ. Ma riẹ nọ ẹsikpobi o te nwane jọ lọlọhọ họ re ma koko eyaa yena. Rekọ eme ma re ru nọ a tẹ ta kẹ omai nọ ma ru oware jọ nọ o were omai hi? Ma te wo emamọ eriwo je yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, kiyọ eyaa mai ma bi koko na. O rẹ sae kẹ uye re ma siobọno eware jọ nọ e rrọ ghaghae kẹ omai fiki oreva Ọghẹnẹ, rekọ ẹsikpobi eghale Jihova i re vi eware kpobi nọ ma siobọno. (Malakae 3:10) Rekọ ẹvẹ kpahe ọmọtẹ Jẹfta na? Eme ọ ta okenọ o yo eyaa ọsẹ riẹ na?

16. Eme ọmọtẹ Jẹfta o ru okenọ o yo kpahe eyaa ọsẹ riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁶ Eyaa Jẹfta i wo ohẹriẹ no erọ Hana. Hana ọ ya eyaa inọ ọ te rọ Samuẹle kẹ Jihova re ọ jọ Nazarait nọ ọ rẹ gbodibo evaọ uwou-udhu Ọghẹnẹ. (1 Samuẹle 1:11) Ohwo nọ ọ rrọ Nazarait ọ rẹ sae rọo je yẹ emọ. Rekọ idhe Jẹfta ọ rọ ọmọtẹ riẹ dhe kẹ Jihova, fikiere o re wo ọzae hayo yẹ emọ họ. (Ibruoziẹ 11:37-40) Roro kpahe onana, ọmọtẹ Jẹfta ọ hae te sai wo ọzae nọ ọ mai woma evaọ orẹwho na soso keme ọsẹ riẹ ọ jọ osu Izrẹl. Rekọ obọnana, ọ be te jọ ọgbodibo evaọ uwou-udhu Ọghẹnẹ. Kọ eme ọmọtẹ nana o ru? O dhesẹ nọ egagọ Jihova ọ rọ karo evaọ uzuazọ riẹ nọ ọ ta kẹ ọsẹ riẹ nọ: “Ru omẹ wọhọ epanọ whọ tae.” (Ibruoziẹ 11:36) Ọ kpairoro vrẹ ọzae nọ ọ hai ti wo gbe emọ nọ ọ hai ti yẹ re ọ sae gọ Jihova. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele ẹzi omarodheidhe riẹ na?

17. (a) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele ẹrọwọ Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ? (b) Ẹvẹ eme nọ e rrọ obe Ahwo Hibru 6:10-12 e rọ tuduhọ owhẹ awọ re whọ rọ iruo Uvie na karo?

 ¹⁷ Ileleikristi buobu evaọ oke mai na a be kpairoro vrẹ orọo hayo salọ nọ a rẹ siọ emọ ba eyẹ tao. Fikieme? Keme a gwọlọ tẹrovi egagọ Jihova ziezi. Ofariẹ, ezae-avọ-eyae Ileleikristi buobu nọ e kpako no a be kpairoro vrẹ oke nọ a hae te raha kugbe emọ rai hayo iruọmọ rai. Ukpoye, a be rọ oke gbe ẹgba rai gọ Jihova. Ejọ rai i bi ru iruo ebabọ hayo kpohọ Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na, kẹsena a vẹ kwa kpohọ ẹkwotọ nọ a mae jọ gwọlọ iwhowho-uvie re a sai fiobọhọ kẹ ukoko nọ o rrọ etẹe. Efa e rẹ ma omaa epanọ a sae rọ jọ usiuwoma ota na wobọ vi epaọ anwẹdẹ evaọ etoke Ekareghẹhọ. Omodawọ inievo nana re a sae rọ iruo Uvie na karo o te thọrọ Jihova ẹro vievie he. (Se Ahwo Hibru 6:10-12.) Kọ owhẹ omara? Whọ te kpairoro vrẹ eware jọ re whọ sae jọ egagọ Jihova wobọ ziezi?

18, 19. Eme ma wuhrẹ no oriruo Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ ze, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele ai?

¹⁸ Eme o fiobọhọ kẹ Jẹfta fi ebẹbẹ riẹ kparobọ? Ọ kuvẹ re Jihova ọ kpọe evaọ iroro-ejẹ riẹ kpobi. Ọ rọwo duomahọ ekpehre iruemu ahwo oke riẹ hẹ. O kru ẹrọwọ riẹ makọ evaọ okenọ amọfa a ru ei oware uyoma. Jihova ọ ghale Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ fiki ẹzi omarodhidhe rai, yọ ọ rọ aimava na ru iruo nọ i fiba ẹnyaharo egagọ uzẹme. Makọ evaọ okenọ amọfa a siọ oware uwoma ba eruo dede, Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ a kru ẹrọwọ rai te urere.

¹⁹ Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha rọ aro kele enọ e rọ ẹkwoma ẹrọwọ gbe odiri wo eyaa na.” (Ahwo Hibru 6:12) Ajọ ma rọ aro kele Jẹfta avọ ọmọtẹ riẹ, je wo imuẹro nọ Jihova ọ te ghale omai nọ ma te kru ẹrọwọ mai.