Nọ a jẹ wha ọmọtẹ jọ nọ a re se Blessing * kpohọ unuakpọ Europe, a tẹ vuẹe nọ iruo eto o ti ru. Rekọ nọ o te obei, kpakiyọ iruo efa a wha riẹ ze ti ru. Nọ a kpei edẹ ikpe soso no, je guegue ei inọ a ti kpe ahwo uviuwou riẹ no, a tẹ gbae họ iruo igberẹ-ibro.

Aye nọ o fi Blessing họ iruo igberẹ na ọ gwọlọ nọ Blessing ọ rẹ hwa edọla nọ i bu te idu udhuvẹ (40,000) soso kẹe, koyehọ kaso kaso Blessing o re bru igberẹ ro wo edọla nọ i bu te egba ivẹ (200) hayo egba esa (300) nọ ọ rẹ hwa kẹ aye na, re ọ sae hwa ugho na re. * Blessing ọ ta nọ: “Ẹsibuobu mẹ jẹ gwọlọ epanọ mẹ rẹ rọ dhẹ vabọ, rekọ ozọ oware nọ a ti ru ahwo uviuwou mẹ u je mu omẹ. Mẹ tẹ jọ wọhọ ohwo nọ ọ rrọ uwou-odi.” Orọnikọ Blessing ọvo oware utiona o via kẹ no ho. Evaọ akpọ na soso, ahwo nọ a be gba họ okọ igberẹ-ibro a bu te ima ene (4,000,000) soso.

Enwenọ ikpe idu ene (4,000) nọ i kpemu, inievo Josẹf a zẹ riẹ kpohọ igbo. O te zihe ruọ ọrigbo evaọ uwou okpohwo jọ evaọ obọ Ijipti. Rekọ orọ Josẹf u wo ohẹriẹ no orọ Blessing, keme ohwo nọ Josẹf ọ jọ uwou riẹ na o gboja kẹe evaọ oke ọsosuọ họ. Uwhremu na nọ aye olori riẹ ọ gwọlọ nọ Josẹf o lele iei wezẹ, Josẹf ọ tẹ se. Aye na o te gu ọrue fihọ Josẹf uzou inọ ọ jẹ gwọlọ gbae du. Fikiere a te mu Josẹf fihọ uwou-odi.​—Emuhọ 39:​1-20; Olezi 105:​17, 18.

Josẹf ọ jọ ọrigbo oke anwae, rekọ Blessing ọ jọ ọrigbo evaọ ikpe udhusoi avọ udhe gbe ọvo nọ ma rrọ na. Onana u dhesẹ nọ uruemu na u no anwae ze. Aimava na a rrọ usu ahwo nọ a rẹriẹ ovao dhe eki nọ a rẹ rọ ahwo tho, lahiẹ ae, jẹ rehọ ai ru oware nọ u je rai thakpinọ a wo ugho noi ze.

Ẹmo-ofio o jọ edhere ọlọlọhọ nọ erẹwho buobu a jẹ hai ro wo erigbo te obọ. Nọ ovie Ijipti jọ nọ a re se Thutmose III ọ wọ ẹmo kpohọ Kenan, a ta nọ o mu  ahwo nọ a bu te idu udhone gbe ikpe (90,000) soso no ẹmo na kpozi. Ahwo Ijipti a te zihe ahwo na ruọ erigbo. A jẹ gbae họ tọ otọ gwọlọ itho eghaghae, bọ iwou edhọ rai, jẹ tọ etẹre ame.

Evaọ otọ esuo ahwo Rom, ẹmo-ofio u ru rie lọhọ kẹ ai re a wo erigbo buobu re, yọ a jẹ hai kpohọ ẹmo fikinọ ahwo buobu a gwọlọ erigbo. Evaọ etoke ikpe udhusoi ọsosuọ na, a ta nọ a tẹ ghale ahwo Rom kpohọ abava, enwenọ abọvo yọ erigbo. Ahwo Ijipti gbe ahwo Rom a jẹ hai gboja kẹ erigbo rai gaga. Wọhọ oriruo, erigbo ahwo Rom nọ a jẹ hae rọ tọ otọ gwọlọ oghẹrẹ itho eghaghae, a rẹ rria uzuazọ vrẹ ikpe 30 ha fiki uye.

Nọ oke o be nyaharo na, ekiọthuọ erigbo o te yoma vi epanọ o jọ vẹre. No umuo ikpe udhusoi avọ ikpegbezeza rite udhusoi avọ ikpegbizii, ekiọthuọ erigbo nọ ọ jọ udevie Africa avọ America u zihe ruọ okọ nọ o jẹ mae wha ugho ze evaọ akpọ na soso. Ukoko akpọ soso jọ nọ a re se United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO) o niyẹrẹ nọ: ‘A mu enwenọ ezae, eyae, gbe emọ nọ i bu te ima udhe gbe isoi (25,000,000) hayo ima ọgba (30,000,000) kpohọ erẹwho efa nyae zẹ.’ Idu ahwo buobu a whu evaọ okenọ a jẹ rehọ ae fa abade ologbo nọ a re se Atlantic vrẹ. Ọzae jọ nọ a re se Olaudah Equiano nọ ọ jọ usu erigbo na nọ ọ zọ, ọ ta nọ: “Oma o rẹ koyẹ owhẹ nọ whẹ tẹ ruẹ eyae nọ i bi bo jẹ viẹ fiki uye, gbe enọ i bi dimẹ uwhu, whọ rẹ sai ruẹ unu gbiku riẹ hẹ, akpọ o re no owhẹ oma.”

Makọ epanọ uruemu nana u yoma te na, u ri no otọ ghele he. Wọhọ epanọ ukoko akpọ nọ a re se International Labour Organization o niyẹrẹ riẹ, ezae, eyae, gbe emọ nọ i bu te ima udhe gbe ọvo (21,000,000) soso a gbe bi ru iruo wọhọ erigbo, avọ umutho hayo ababọ osa nọ a rẹ hwa kẹ ae. Erigbo oke mai na a rẹ rehọ ai tọ gwọlọ itho eghaghae, thueki nọ a rẹ jọ hwae umutho osa, ma eblọko, ru iruo igberẹ-ibro, je ru iruo evaọ iwou ahwo. Dede nọ uruemu nana o wọso uzi egọmeti, u gbe bi dhe evievihọ.

Fikinọ ahwo a re gboja kẹ erigbo, o wha riẹ ze nọ erigbo buobu a rẹ rọ họre kẹ ufuoma rai. Evaọ etoke ikpe udhusoi ọsosuọ, ọrigbo jọ nọ ọ jọ ọgba ohọre nọ a re se Spartacus, gbe erigbo efa nọ i bu te idu udhusoi (100,000) soso a họre wọso esuo Ahwo Rom, rekọ erigbo na a sae kparobọ họ. Evaọ ikpe udhusoi avọ ikpegberee, erigbo nọ e jọ ukoliko abade Caribbean jọ nọ a re se Hispaniola a họre wọso ahwo nọ a dẹ rai. Fiki oja ogaga nọ a gbe kẹ ai evaọ ọgbọ iti nọ a jẹ jọ ru iruo, u su kpohọ ẹmo nọ a fi ikpe 13 soso. Ukuhọ riẹ, orẹwho Haiti u te wo ufuoma no obọ ahwo nọ a jọ otọ rai evaọ ukpe 1804.

Ahwo nọ a rẹ sae ginẹ ta nọ a vabọ no igbo evaọ ikuigbe ahwo-akpọ kpobi họ, ahwo Izrẹl nọ a no igbo Ijipti. Enwenọ ahwo nọ a bu te ima esa (3,000,000)  soso a no igbo Ijipti kpo. U gine te epanọ a re ro wo ufuoma. Ebaibol na o dhesẹ oghẹrẹ uzuazọ ogaga nọ a je yeri inọ ahwo Ijipti a “je ru ai re a rehọ ogaga ru iruo.” (Ọnyano 1:​11-14) Ovie Ijipti jọ dede o tube juzi nọ a kpe emọ ahwo Izrẹl nọ e rrọ emezae no, re a seba evihọ.​—Ọnyano 1:​8-22.

Oghẹrẹ nọ emọ Izrẹl a rọ vabọ no igbo Ijipti u wo ohẹriẹ no orọ amọfa kpobi keme Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ ai. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ: “Mẹ riẹ uye rai, mẹ jẹ ze otọ re me ti siwi ai.” (Ọnyano 3:​7, 8) Makọ rite inẹnẹ na, ahwo Ju nọ a rrọ akpọ na soso a re ru Ehaa Ọnyavrẹ na kukpe kukpe, re a hae kareghẹhọ epanọ a ro no igbo Ijipti.​—Ọnyano 12:14.

Ebaibol na ọ ta nọ: “Okienyẹ ọ rọ ozieobro Ọghẹnẹ mai hi,” yọ ọ kẹ omai imuẹro nọ Ọghẹnẹ o re nwene he. (2 Iruẹru-Ivie 19:7; Malakae 3:6) Ọghẹnẹ o vi Jesu ze re o “whowho usi obusino kẹ enọ e rrọ igbo . . . , rọ ufuoma kẹ enọ a bi kienyẹ.” (Luk 4:18) Kọ onana u dhesẹ nọ ohwo kpobi nọ a mu kpohọ igbo ọ te nwani wo ufuoma? O rrọ ere he. Ọghẹnẹ o vi Jesu ze re o siwi ahwo no igbo uzioraha gbe uwhu. Jesu ọ ta uwhremu na inọ: “Uzẹme na u ve ti si owhai no igbo.” (Jọn 8:32) Makọ nẹnẹ dede, uzẹme nọ Jesu o wuhrẹ na u bi si ahwo no oghẹrẹ igbo sa-sa.​—Rri ẹkpẹti na “ O Wo Ufuoma no Oghẹrẹ Igbo Jọ.”

Evaọ uzẹme, oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o ro fiobọhọ kẹ Josẹf vabọ no igbo u wo ohẹriẹ no orọ Blessing. Whọ sae jọ Ebaibol na se kpahe iku Josẹf evaọ obe Emuhọ izou 39 rite 41, re whọ ruẹ edhere igbunu nọ Ọghẹnẹ o ro fiobọhọ kẹe. Who te se kpahe epanọ Blessing ọ rọ vabọ no igbo, whọ rẹ rọwo nọ Ọghẹnẹ o gine fiobọhọ kẹe re.

Nọ a le Blessing no ẹwho Europe jọ no, o te kpobọ Spain. Evaọ obei ọ jọ nyaku Isẹri Jihova, jẹ rọwo nọ a wuhrẹ Ebaibol na kugbei. Fikinọ ọ gwọlọ yeri emamọ uzuazọ, ọ tẹ gwọlọ iruo efa nọ o re ru, jẹ lẹ aye nọ ọ wha riẹ kpobọ Europe na nọ o si ugho no unuigho nọ ọ rẹ hwa kẹe kamara kamara na. Ẹdẹjọ, aye na ọ tẹ rọ ifonu se Blessing. Ọ ta kẹ Blessing nọ ọ gbẹ hwa ugho na kẹe he, ọ tẹ jẹ lẹe nọ ọ rọvrẹ riẹ. Fikieme aye na ọ rọ kpairoro vrẹ osa na, jẹ lẹ Blessing kẹ erọvrẹ? Keme Isẹri Jihova a bi wuhrẹ Ebaibol na kugbei re! Blessing ọ ta nọ: “Uzẹme na u re si ohwo no igbo evaọ edhere nọ ohwo o rẹro riẹ hẹ.”

O kẹ Ọghẹnẹ uye nọ ahwo Ijipti a je gboja kẹ emọ Izrẹl, yọ epọvo na okienyẹ nọ ọ rrọ akpọ na o be kẹ Ọghẹnẹ uye re. Uzẹme riẹ họ, taure oghẹrẹ igbo kpobi i te ti no otọ, kiyọ enwene ologbo ọ rẹ ruọ akpọ na. Rekọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ọ te rọ enwene otiọye ze. “Idhiwu ekpokpọ gbe otọakpọ ọkpokpọ e riẹ nọ ma be hẹrẹ wọhọ epaọ eyaa riẹ, yọ ẹrẹreokie ọ te jọ eva rai.”​—2 Pita 3:13