SERA ọ kpare uzou riẹ, o te rri obọ edhere. Avọ ọzae riẹ a wo idibo buobu, yọ fikinọ ọ be riẹ ai ru ziezi, a be rọ evawere ruiruo kẹ ae. Sera ọ jọ ọyẹlẹ hẹ, o je ru ẹkabọ riẹ re. Dae jọ iroro ra ruẹ Sera nọ ọ be sa abọ riẹ. Ẹsejọhọ u kri no nọ o ro gbuzou họ otọ bi ko oria jọ nọ o bẹre evaọ omohọ uwou udhu rai. Omohọ uwou udhu na nọ a rehọ oviẹ arao ru na u muhọ ẹhiẹ no fiki ivo egaga gbe iso, yọ onana o kareghẹhọ Sera ikpe buobu nọ a be rọ kwa no eria ruọ eria. Oke uvo o vrẹ no, yọ enẹna oke u bi siaro họ no. Anwọ ohiohiẹ ze Abraham * o ro no uwou, yọ o bi rri sọ ọzae riẹ o muhọ ekpozi no. Nọ ọ jọ ugbo ruẹ ọzae riẹ nọ ọ be nyaze, o te kpo ehwẹ ku agba.

Ikpe buobu e vrẹ no anwẹnọ Abraham avọ ahwo uviuwou riẹ kpobi a rọ fa ethẹ Yufretis vrẹ kpobọ Kenan. Anwẹdẹ na, Sera ọ be rọ unevaze tha ọzae riẹ uke dede nọ a riẹ obonọ a bi kpọhọ họ. Sera ọ riẹ nọ ọzae riẹ o wo abọ ologbo evaọ erugba ẹjiroro Jihova, keme Ọghẹnẹ ọ ya eyaa kẹe nọ o ti yẹ ọmọ nọ o ti zihe ruọ orẹwho ulogbo. Rekọ abọ vẹ Sera o wo evaọ erugba ẹjiroro nana? Sera o ri yẹ ọmọ họ, yọ enẹna ọ kpako te ikpe 75 no. Ẹsejọhọ ọ sai roro nọ, ‘Ẹvẹ eyaa Jihova na i ti ro rugba yọ mẹ gbẹ sai yẹ ọmọ họ?’ Ma sae fo iẹe he otẹrọnọ o wo oghẹrẹ iroro itieye na, hayo o tẹ make rọnọ ọ hẹrẹ bẹ no.

Ẹsejọ, ma re roro kpahe okenọ eyaa Ọghẹnẹ i ti ro rugba. Ohẹrẹ u re kru omai ahwo-akpọ ẹbẹ hẹ, maero nọ ma te bi rẹro omamọ oware jọ nọ ohwo jọ ọ ya eyaa nọ o ti ru kẹ omai. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ẹrọwọ Sera ze?

U ri kri hi nọ ahwo uviuwou na soso a ro no Ijipti ze. (Emuhọ 13:​1-4) A wo họ igbehru nọ e rrọ ofẹ ovatha-ọre Bẹtẹl, hayo ẹwho nọ ahwo Kenan a je se Lọz. Evaọ ehru ugbehru nana, o sae jọnọ Sera ọ jẹ kparo ruẹ ẹkwotọ eyaa na. Iwhre Kenan buobu e jọ ẹkwotọ na, yọ idhere buobu e jariẹ nọ ohwo ọ sai ro kpohọ ewho nọ e maki thabọ. Ọ make be ruẹ oria na kpobi na, a sae rehọ iẹe dhesẹ okpẹwho Ọr nọ Sera o no ze he. Ẹwho Mẹsopotemia nọ a re se Ọr ọ jọ whẹro, ẹwho nọ ọ rrọ emaele odu-ọvo gbe egba ivẹ (1,200) thabọ no oria nọ a rrọ na. Ọ nyasiọ imoni riẹ kpobi ba, gbe eware nọ i re ru uzuazọ lọhọ nọ e jọ okpẹwho na wọhọ iwou eki. Ọ tẹ jẹ nyasiọ uwou rai nọ igbẹhẹ gbe idhe riẹ e jọ gaga ba, yọ ẹsejọhọ ame ọ jọ uwou na! Rekọ ma te roro nọ Sera o gbe bi roro kpahe ẹwho Ọr gbe eware iwoma nọ ọ nyaseba, yọ ma roro thọ.

Muẹrohọ oware nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Pọl ukọ na kere evaọ ikpe idu ivẹ (2000) nọ i lele i rie. Pọl o kere kpahe ẹrọwọ Abraham avọ Sera inọ: “O hae jọnọ a jẹ kareghẹhọ oria nọ a no ze na, a hai ti wo uvẹ nọ a re ro zihe.” (Ahwo Hibru 11:​8, 11, 15) Rekọ Sera avọ Abraham a je roro kpahe obonọ a no ze hayo eware nọ a nyaseba ha. O hae jọnọ a je roro kpahe eware yena, a hai ti zihe kpobọ ẹwho  Ọr nọ a no ze. Rekọ orọnọ a zihe, a hai ti wo eghale nọ Jihova ọ ya eyaa rai na ha. Yọ enẹna, ohwo ọvo ọ gbẹ hae te kareghẹhọ ae he, yọ a hae te jọ oriruo ẹrọwọ kẹ omai nẹnẹ gbe he.

Obonọ a bi kpohọ Sera ọ tẹrovi, orọnikọ obonọ a no ze he. Fikiere o je fiobọhọ kẹ ọzae riẹ nọ a tẹ be kwa no oria ruọ oria, nọ a tẹ be kwa iwou-idhu na, gbe okenọ a tẹ be ruẹrẹ eware họ nọ a te wo họ oria. O thihakọ ebẹbẹ nọ ọ jẹ rẹriẹ ovao dhe fikinọ a jẹ hae kwa no oria ruọ oria. Jihova ọ tẹ wariẹ eyaa riẹ kẹ Abraham, rekọ ọ fodẹ Sera ha!​—Emuhọ 13:​14-17; 15:​5-7.

Uwhremu na, Sera ọ tẹ jiroro nọ ọ rẹ ta oware jọ nọ o bi roro kpahe anwẹdẹ kẹ Abraham. Dae jọ iroro ra ruẹ oghẹrẹ nọ Sera o ru ovao riẹ nọ ọ be ta kẹ Abraham nọ: “Ri enẹna, ỌNOWO na ọ whaha omẹ emọ iyẹ no.” Kẹsena ọ tẹ ta kẹ ọzae riẹ nọ ọ rehọ Hega odibo ọmọtẹ riẹ, re a rrọ ẹkwoma riẹ yẹ emọ. Kọ whọ sae jọ iroro ra ruẹ epanọ o kẹ Sera uye te nọ ọ jẹ ta ẹme nana kẹ ọzae riẹ? O sae jọ bẹbẹ kẹ aye nẹnẹ re ọ ta kẹ ọzae riẹ nọ o ru oware nọ Sera ọ ta kẹ Abraham nọ o ru na, rekọ evaọ oke yena ọzae ọ sai wo aye avivẹ, hayo ọse re o yẹ ọmọ nọ ọ rẹ reuku riẹ. * Kọ o sae jọnọ Sera o je roro nọ enẹ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Abraham na inọ ọmọ riẹ o ti zihe ruọ orẹwho ulogbo u ti ro rugba? Makọ oware nọ o je roro kpobi kẹhẹ, u no riẹ eva ze nọ o re ru oware kpobi nọ o gwọlọ re ọzae riẹ ọ sai yẹ ọmọ. Ẹvẹ o jọ Abraham oma? Ebaibol na ọ ta nọ: “O te yo ẹme Serai aye riẹ.”​—Emuhọ 16:​1-3.

Kọ oria Ebaibol nana u dhesẹ nọ Jihova o fi ẹme na họ Sera unu ta? Ijo. Ukpoye, eme nọ ọ ta na i dhesẹ epanọ mai ahwo-akpọ ma re rri eware. O je roro nọ Ọghẹnẹ ọ be wha ebẹbẹ riẹ ze, yọ edhere nana ọvo a sai ro ku ai họ. Edhere nọ Sera o je roro nọ o ti ro ku ebẹbẹ riẹ họ na o te wha edada gbe uye ze. Ghele na, oware nọ ọ ta kẹ ọzae riẹ nọ o ru na u dhesẹ nọ o wo ẹgwọlọ amọfa họ iroro. Kọ emamọ uruemu nana nọ Sera o dhesẹ na u gbe duobọte omai udu, evaọ akpọ nana nọ ahwo a be jọ rehọ ẹgwọlọ omobọ rai karo na? Ma tẹ be hae rọ egagọ Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ mai, yọ ma be rọ aro kele ẹrọwọ Sera.

U kri hi Hega o te dihọ kẹ Abraham. Ẹsejọhọ fikinọ o dihọ kẹ Abraham no, Hega o te je roro nọ o woma vi Sera, fikiere o te je rri Sera vo. O tẹ wọhọ ẹsenọ Sera o ruọghọ kpoma! Avọ uketha Ọghẹnẹ gbe udu nọ Abraham ọ kẹ Sera, Sera ọ tẹ whọku Hega gaga evaọ edhere nọ Ebaibol na o  dhesẹ hẹ. Hega o te yẹ ọmọzae kẹ Abraham, o te se odẹ riẹ Ishmẹl. (Emuhọ 16:​4-9, 16) Oke ofa nọ Ebaibol na o ro dhesẹ nọ Jihova ọ ta ẹme kẹ Abraham yọ ọ kpako te ikpe 99 no, yọ aye riẹ Sera ọ kpako te ikpe 89 no. Ẹme nọ Jihova ọ ta kẹ ai o woma kẹhẹ!

Jihova ọ ya eyaa kẹ Abraham ogbẹnyusu riẹ inọ o ti ru ọmọ riẹ zihe ruọ okpẹwho ulogbo. Ọghẹnẹ o te je nwane odẹ riẹ. Rite oke nana, odẹ nọ a je sei họ Abram. Rekọ Jihova o te nwane odẹ riẹ kpohọ Abraham, onọ otofa riẹ o rrọ “ọsẹ ogbotu.” Evaọ onana, Jihova o te dhesẹ abọ nọ Sera o wo evaọ erugba ẹjiroro riẹ. Odẹ nọ a jẹ hai sei vẹre họ Serai, ẹsejọhọ onọ otofa riẹ o rrọ “Ẹkoko-ose.” Rekọ Jihova o te nwane iei kpohọ Sera, onọ otofa riẹ o rrọ “Ọmọtẹ-ovie”! Jihova ọ ta oware nọ ọ rọ salọ odẹ utioye kẹ emamọ aye nana inọ: “Mẹ rẹ te ghale iẹe o ve ti yẹ ọmọzae kẹ owhẹ; mẹ rẹ te ghale iẹe me ve ti ru ei oni rọ kẹ erẹwho; ivie ahwo na i re ti no oma riẹ tha.”​—Emuhọ 17:​5, 15, 16.

Ọvọ nọ Jihova ọ re kugbe Abraham inọ o ti yẹ ọmọ nọ ọ te rrọ ghale erẹwho kpobi, o ti rugba ẹkwoma ọmọ nọ Sera o ti yẹ! Odẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ a se ọmọ na họ Aiziki, onọ otofa riẹ o rrọ ‘Ehwẹ.’ Nọ Abraham o yo ẹme nọ Jihova ọ ta inọ ọ te rọ ẹkwoma ọmọ nọ Sera o ti yẹ ru ẹjiroro riẹ gba, Abraham “o te gbe-ovao họ otọ ọ tẹ hwẹ.” (Emuhọ 17:17) Akpọ o gbe rie unu, yọ eva e were riẹ gaga. (Ahwo Rom 4:​19, 20) Kọ ẹvẹ kpahe Sera?

U kri hi, erara esa jọ i te weze bru Abraham ze. A nyaze evaọ oke uvo, rekọ Abraham ọ dhẹ nyai dede ai dede nọ ọ kpako no. Abraham ọ tẹ ta kẹ Sera nọ: “Ru emu nọ o re te imasa ria vẹrẹ.” Re a ghọ ọrara evaọ oke yena o lọhọ họ. Abraham ọ nyasiọ iruo na kpobi ba kẹ aye riẹ ọvo ho, ukpoye ọ dhẹ kpobọ uthuru riẹ nyae rehọ arao nọ o re kpe, ọ tẹ jẹ ruẹrẹ emu gbe udi họ. (Emuhọ 18:​1-8) Kpakiyọ imasa nọ i weze bru ei ze na yọ ikọ-odhiwu! O sae jọnọ oware nana Pọl ukọ na o wo họ iroro nọ o kere nọ: “Jọ uruemu ọrara-odederehọ o thọrọ owhai ẹro ho, keme ere otujọ a rọ ghọ ikọ-odhiwu dede nọ a riẹ hẹ.” (Ahwo Hibru 13:2) Kọ u gbe fo re whọ rọ aro kele emamọ uruemu ọrara-odederehọ nọ Abraham avọ Sera a dhesẹ na?

Nọ ukọ-odhiwu na jọ ọ jẹ wariẹ eyaa Jihova kẹ Abraham inọ Sera o ti yẹ ọmọzae, Sera ọ jọ obọ evaọ uwou-udhu jẹ gaviezọ. Sera o je roro nọ ọ gbẹ sai yẹ ọmọ họ fiki epanọ ọ kpako te no, fikiere ẹme nọ ukọ-odhiwu na ọ jẹ ta na u te fou rie họ ehwẹ, ọ tẹ ta nọ: ‘Nọ mẹ who no na, ọzae mẹ ọ tẹ jẹ who no na, me gbe wo ẹgwọlọ jọ?’ Ukọ-odhiwu na ọ tẹ nọ Abraham oware nọ Sera ọ rọ hwẹ. Fikiere ọ tẹ nọ onọ nana rọ kpọ eriwo riẹ họ inọ: “Kọ oware jọ o rẹ bẹ Ọghẹnẹ eruo?” Fikinọ ozọ u je mu Sera, ọ tẹ se thahethahe inọ: “Mẹ hwẹ hẹ.” Ukọ-odhiwu na ọ tẹ ta kẹe nọ: “Ijo, rekọ whọ hwẹ.”​—Emuhọ 18:​9-15.

Kọ ehwẹ Sera na i dhesẹ nọ o wo ẹrọwọ họ? Vievie! Ebaibol na ọ ta nọ: “Fiki ẹrọwọ, a kẹ Sera ogaga nọ o ro dihọ, dede nọ ọ kpako vrẹ ọmọ-oyẹ no, keme o rri Ọnọ ọ ya eyaa na inọ o re ru ẹme riẹ gba.” (Ahwo Hibru 11:11) Sera ọ riẹ Jihova ziezi, yọ ọ riẹ nọ Jihova o re ru eyaa riẹ kpobi gba. Kọ mai kpobi ma gbẹ gwọlọ ọkpọ ẹrọwọ otiọye na? U fo re ma riẹ Jihova ziezi, ọnọ o wo Ebaibol na. Nọ ma tẹ riẹ Jihova ziezi, ma te ruẹ nọ Sera ọ riẹ ru nọ o ro fi ẹrọwọ họ Jihova. Ma sai fievahọ Jihova keme o re ru eyaa riẹ gba ẹsikpobi. O re ru eyaa riẹ gba evaọ edhere nọ ma roro dede he, hayo evaọ edhere nọ ọ rẹ sai gbe omai unu!

Nọ Sera ọ kpako te ikpe 90 no, oware nọ o bi rẹro riẹ anwẹdẹ na u te tei obọ. O yẹ ọmọzae kẹ ọzae riẹ nọ ọ kpako te ikpe udhusoi no! Abraham o se ọmọ na Aiziki wọhọ epanọ Ọghẹnẹ ọ ta, onọ otofa riẹ o rrọ ‘Ehwẹ.’ Dae jọ iroro ra ruẹ Sera nọ ovao riẹ o vọ avọ ohwohwẹ nọ ọ be ta kẹ oma riẹ nọ: “Ọghẹnẹ o ru omẹ hwẹ; kohwo kohwo nọ o yo  onana o re ti lele omẹ hwẹ.” (Emuhọ 21:6) Ababọ avro, okẹ igbunu nana nọ u no obọ Jihova ze na o wha evawere sei rite ẹdẹ uwhu riẹ. Rekọ o jọ owha-iruo ulogbo kẹe re.

Nọ Aiziki ọ jọ ikpe isoi, Abraham avọ uviuwou riẹ a te ru ehaa kẹe nọ a ro bru rie evie. Rekọ oware jọ o jẹ thọ. Ebaibol na ọ ta nọ Sera o je muẹrohọ oware nọ ọmọ Hega o je ru Aiziki. Ishmẹl nọ ọ kpako te ikpe 19 no, ọ jẹ rọ Aiziki jijehwẹ. Orọnikọ arozaha gheghe he. Pọl ukọ na o kere kpahe oware nọ o via uwhremu na inọ Ishmẹl o je kpokpo Aiziki. Sera o vuhu oware nọ o jẹ via na mu inọ uzuazọ ọmọ riẹ o rrọ ọza. Sera ọ riẹ vevẹ nọ Aiziki yọ ọmọ nọ Jihova o ti ro ru ẹjiroro riẹ gba evaọ obaro. Fikiere Sera ọ tẹ gbaudu ta oware nọ o be via na kẹ Abraham. Ọ ta kẹ Abraham nọ o le Hega avọ Ishmẹl no uwou na.​—Emuhọ 21:​8-10; Ahwo Galesha 4:​22, 23, 29.

Ẹvẹ ẹme na ọ jọ Abraham oma? Ebaibol na ọ ta nọ: ‘Ẹme nọ Sera ọ ta na ọ tẹ dha Abraham eva thesiwa fiki ọmọ riẹ.’ Abraham o you Ishmẹl gaga, fikiere o jọ bẹbẹ kẹe re o ru oware nọ Sera ọ ta kẹe nọ o ru na. Rekọ Jihova ọ riẹ kpahe oware nọ o jẹ via na, fikiere o te dhomahọ ẹme na. Ebaibol ọ ta nọ: “Rekọ Ọghẹnẹ ọ tẹ ta kẹ Abraham nọ, ‘Eva e dha owhẹ fiki ọmọzae na jegbọ fiki aye-ọrigbo ra na ha. Epanọ Sera ọ ta kẹ owhẹ kpobi, ru ere, keme fiki Aiziki a te rọ riẹ uyẹ ra soso odẹ.’” Jihova ọ ta kẹ Abraham nọ ọ te rẹrote Hega avọ Ishmẹl. Abraham o te ru oware nọ Jihova ọ ta kẹe na.​—Emuhọ 21:​11-14.

Sera ọ ginẹ jọ emamọ aye yọ ọ jẹ tha Abraham uke. Orọnikọ Sera ọ jẹ ta oware nọ u je rie kpobi kẹ Abraham hu. Nọ Sera ọ tẹ ruẹ ẹbẹbe nọ o ti kpomahọ uviuwou rai gbe ẹjiroro Jihova evaọ obaro, ọ rẹ romakpotọ ta ẹbẹbẹ na kẹ ọzae riẹ. Iroro riẹ nọ ọ jẹ ta kẹ Abraham na orọnikọ yọ orivo ho. Pita ukọ na nọ o wo aye, ọ ta uwhremu na inọ Sera ọ rrọ emamọ oriruo nọ u fo nọ eyae a rẹ rọ aro kele, keme ọ rọ adhẹẹ odidi kẹ ọzae riẹ. (1 Ahwo Kọrint 9:5; 1 Pita 3:​5, 6) Evaọ uzẹme, o hae jọnọ Sera ọ faunu riẹ evaọ ẹme nana, yọ u dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ Abraham hu, keme ẹbẹbẹ ologbo ọ hai noi ze te Abraham gbe uviuwou na soso. Sera ọ romakpotọ ta oware nọ u fo nọ ọ rẹ ta.

Eyae buobu nẹnẹ a be rọ aro kele oriruo Sera. A be romakpotọ ta iroro rai kẹ ezae rai avọ adhẹẹ. Ẹsejọ o rẹ jọ eyae jọ oma inọ dodokọ Jihova o re dhomahọ ẹme nọ a be ta kẹ ọzae rai wọhọ epanọ o ru kẹ Sera na. Ghele na, a be rọ aro kele ẹrọwọ, uyoyou gbe odiri Sera.

Dede nọ Jihova o se aye nana “Ọmọtẹ-ovie,” o je rẹro nọ ahwo a te kẹe adhẹẹ jẹ rẹrotei wọhọ epanọ a re ru kẹ ọmọtẹ-ovie he. Agbẹta nọ Abraham o je ro “weli Sera jẹ viẹ” evaọ okenọ o ro whu, dede nọ ọ kpako te ikpe udhozeza gbe ihrẹ (127) no. * (Emuhọ 23:​1, 2) O da Abraham gaga nọ aye oyoyou riẹ na o ro whu. Ababọ avro, uwhu aye ẹrọwọ nana o da Jihova gaga re, yọ ọ te kpare iẹe zihe ziọ uzuazọ evaọ aparadase otọakpọ. Uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ gbe eghale buobu e rrọ obaro hẹrẹ Sera gbe ahwo kpobi nọ a rọ aro kele ẹrọwọ riẹ.​—Jọn 5:​28, 29.