Fikieme efafa Ebaibol nọ e riẹ nẹnẹ i je bu tere? Kọ who roro nọ efafa Ebaibol ọgbọna i bi fiobọhọ kẹ owhẹ wo otoriẹ Ebaibol na manikọ i bi ru ei bẹbẹ? Ma tẹ riẹ oware nọ o soriẹ ze nọ a rọ fae, u ti fiobọhọ kẹ omai rri rai ghaghae.

Rekọ amono a kere Ebaibol ọsosuọ kpobi, kọ oke vẹ?

A ghale Ebaibol na kpohọ abava. Ebe 39 e rrọ abọ ọsosuọ Ebaibol na, yọ “eme Ọghẹnẹ” e rrọ eva rai. (Ahwo Rom 3:2) Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹzi riẹ kẹ ahwo nọ a kere ebe Ebaibol na evaọ enwenọ ikpe nọ i bu te odu ọvo gbe ẹgba ọvo (1,100), muhọ no ukpe 1513 B.C.E. rite okejọ nọ ukpe 443 B.C.E. o vrẹ no. Fikinọ ẹvẹrẹ Hibru a ro kere ebe nana buobu, a re se abọ nana Ikereakere Hibru, yọ a re je sei Ọvọ Anwae na.

Ebe 27 e rrọ abọ avivẹ Ebaibol na, yọ “ẹme Ọghẹnẹ” ọ rrọ eva rai re. (1 Ahwo Tẹsalonika 2:13) Ọghẹnẹ ọ rehọ ẹzi riẹ kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ jọ re a kere ebe nana evaọ oware wọhọ ikpe 60, muhọ no ukpe 41 C.E. rite ukpe 98 C.E. Fikinọ ẹvẹrẹ Griki a ro kere ebe nana buobu, a re se abọ nana Ikereakere Griki Ileleikristi na, yọ a re je sei Ọvọ Ọkpokpọ na.

Ebe 66 e rrọ Ebaibol na soso, yọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ rrọ eva riẹ kẹ omai ahwo-akpọ. Rekọ fikieme ahwo a be rọ fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ efa sa-sa? Joma ta kpahe ẹjiroro esa jọ.

• Re ahwo a sai se Ebaibol na evaọ ẹvẹrẹ obọrai.

• Fikinọ ahwo nọ a jẹ wariẹ kere eme Ebaibol na fihọ ebe efa a kere eware jọ thọ, yọ o gwọlọ nọ a rẹ kpọ ai vi.

• Re a rehọ eme nọ ahwo a be ta nwene eme nọ i kiekpo no.

Joma ta kpahe epanọ eware nana i ro kpomahọ efafa Ebaibol ivẹ ọsosuọ jọ nọ a fa.

Oware wọhọ ikpe egba esa (300) taure a te ti yẹ Jesu, egba-eriariẹ ahwo Ju a te mu Ikereakere Hibru na họ ẹfa fihọ ẹvẹrẹ Griki. Uwhremu na a te se efafa Ebaibol nana Greek Septuagint. Fikieme a rọ fae fihọ ẹvẹrẹ Griki? Re ahwo Ju buobu nọ a jẹ ta ẹvẹrẹ Griki a sai se “ikereakere efuafo na” evaọ ẹvẹrẹ obọrai.​—2 Timoti 3:15.

Efafa Septuagint na i fiobọhọ kẹ ahwo buobu nọ a rrọ ahwo Ju hu wo otoriẹ Ebaibol na re, enọ e rẹ ta ẹvẹrẹ Griki. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ọzae jọ nọ a re se W. F. Howard nọ ọ jọ Prọfẹsọ ọ ta nọ: “No umuọ udevie ikpe-udhusoi ọsosuọ na ze, efafa Ebaibol nana Ichọche ọsosuọ na a je ro wuhrẹ ahwo, yọ ikọ na a je no uwou egagọ ruọ uwou egagọ ‘be rọ Ebaibol nana kẹ imuẹro ivevẹ je dhesẹ nọ Jesu họ Mesaya na.’” (Iruẹru Ikọ 17:​3, 4; 20:20) Wọhọ epanọ ọgba-eriariẹ Ebaibol jọ nọ a re se F. F. Bruce ọ ta, onana o wha riẹ ze nọ “efafa Ebaibol Septuagint na o gbẹ were” ahwo Ju buobu hu.

Nọ ilele Jesu a mu ebe Ikereakere Griki Ileleikristi na họ ekere no, onọ a kere no kpobi a ve ku ei kugbe efafa Ebaibol Septuagint nọ a fa no Ikereakere Hibru ze na, ere a ro wo oma Ebaibol na kpobi.

Nọ a kere Ebaibol na re vrẹ oware wọhọ ikpe egba esa (300) no, ọgba-eriariẹ egagọ jọ nọ a re se Jerome ọ tẹ fa oma Ebaibol na soso fihọ ẹvẹrẹ Latin, onọ a se uwhremu na Latin Vulgate. Rekọ evaọ okenọ Jerome ọ rọ fa Ebaibol na, yọ efafa Ebaibol sa-sa evaọ ẹvẹrẹ Latin e riẹ no. Kọ fikieme ọ rọ wariẹ fa Ebaibol na? Obe ofeme Ebaibol jọ nọ a re se The International Standard Bible Encyclopedia o ta nọ, Jerome ọ jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ kpọ eware jọ vi, keme ahwo nọ a fa Ebaibol yena a fa “eme jọ gba ha, eware jọ e thọ rai obọ, a si eme jọ no, yọ a fi eme jọ bae.”

Jerome ọ ginẹ kpọ eware buobu nọ e thọ vi. Rekọ nọ oke o be nyaharo na, isu ichọche na a te ru oware nọ o mai tube yoma dede! A fi uzi họ nọ efafa Ebaibol nọ a re se Latin Vulgate na ọvo ohwo kpobi o re wo je se, yọ ere o ginẹ jọ evaọ ikpe buobu! Onana u ru rie bẹbẹ kẹ ahwo nọ a riẹ ẹvẹrẹ Latin hi re a wo otoriẹ Ebaibol na, keme a jẹ sai se efafa Ebaibol Latin Vulgate na ha.

Evaọ oke yena, ahwo a jẹ daoma re a fa Ebaibol na fihọ evẹrẹ efa sa-sa, wọhọ ọnọ a fa evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi evaọ oke mai na nọ a re se Syriac Peshitta. Rekọ taure ahwo nọ a riẹ ẹvẹrẹ Latin hi a te ti wo uvẹ nọ a re ro se Ebaibol na evaọ ẹvẹrẹ obọrai, u te oware wọhọ ikpe-udhusoi avọ ikpegbene evaọ oke mai na.

Evaọ etoke ikpe-udhusoi avọ ikpegbene evaọ obọ England, ọzae jọ nọ a re se John Wycliffe o te mu Ebaibol na họ ẹfa fihọ Oyibo, ẹvẹrẹ nọ ahwo buobu a jẹ mae ta evaọ oke yena. U kri hi, ọzae jọ nọ a re se Johannes Gutenberg o te ku ẹjini nọ a re ro printi ebe, yọ onana u ru rie lọhọ kẹ egba-eriariẹ Ebaibol re a printi efafa Ebaibol sa-sa lọlọhọ evaọ evẹrẹ nọ ahwo a jẹ ta evaọ Europe soso.

Nọ efafa Ebaibol evaọ Oyibo i bi dhe ebuebu na, ahwo nọ a rẹ kiẹ eware nọ ahwo a ru riwi a tẹ ta nọ, nọ orọnọ Ebaibol sa-sa e riẹ no evaọ Oyibo na, u gbe du gwọlọ nọ ahwo a rẹ raha oke fa Ebaibol na fihọ ẹvẹrẹ Oyibo ho. Rekọ ukọ-Ọghẹnẹ jọ nọ a re se John Lewis evaọ ikpe-udhusoi avọ ikpegberee o kere nọ: “Nọ oke o be nyaharo na, ẹvẹrẹ o re nwene, yọ ahwo a gbe wo otoriẹ eme jọ nọ a jẹ ta vẹre he, fikiere o gwọlọ nọ a rẹ wariẹ fa ebe anwae fihọ ẹvẹrẹ ọgbọna, re ahwo a sai wo otoriẹ rai ziezi.”

Nẹnẹ, egba-eriariẹ Ebaibol a rẹ sae kiẹ efafa Ebaibol nọ i kri no riwi. Onana o lọhọ keme a wo otoriẹ evẹrẹ nọ a ro kere Ebaibol na evaọ oke anwae vi epaọ ọsosuọ no, yọ a wo ikulu-ebe Ebaibol oke anwae nọ a duku evaọ oke mai na. Enana i bi fiobọhọ kẹ ae riẹ sọ eware nọ e jọ Ebaibol ọsosuọ na eye e ginẹ rrọ Ebaibol oke mai na.

Fikiere u woma re a hae wariẹ fa Ebaibol na fihọ ẹvẹrẹ nọ ahwo a be ta. Ghele na, u fo nọ ma rẹ yọroma kpahe efafa Ebaibol na jọ. * Rekọ otẹrọnọ ahwo jọ a wariẹ fa Ebaibol na fiki uyoyou nọ a wo kẹ Ọghẹnẹ, efafa Ebaibol yena o sae jọ obufihọ ulogbo kẹ omai.