REBEKA o bi rri edhere nọ ọ vọ avọ igbehru na nọ ọre o bi kie diwi na. A rria edhere eka buobu no, fikiere oghẹrẹ nọ ekamẹle o re nuhu ohwo nọ ọ tẹ be nya onya, o reria Rebeka oma no. Uwou rai evaọ obọ Heran nọ a jọ yọrọ iẹe whẹro ọ be nyaseba na. Ẹsejọhọ ọ gbẹ te ruẹ ahwo uviuwou riẹ vievie he. Yọ o sae jọnọ o bi roro epanọ uzuazọ riẹ o te jọ nọ ọ be kẹle obonọ a bi kpohọ na.

Ofẹ Kenan jọ thethabọ Rebeka avọ ahwo nọ a gbẹ rrọ usu na a be nya no ze na, yọ a be kẹle Negẹb no, oria nọ o vọ avọ igbehru jẹ rrọ yaya. (Emuhọ 24:62) Ẹsejọhọ Rebeka ọ be ruẹ igodẹ. O sae jọnọ o te nwane lọhọ re a jọ ofẹ nana ruiruo ẹwọ họ, rekọ a sae jariẹ thuru igodẹ. Ọkpako soso nọ aikpobi a gbẹ rrọ usu na ọ riẹ oria nana ziezi. Ọkpako nana ọ wha emamọ usi kpozi, keme Rebeka o bi ti zihe ruọ aye Aiziki! O sae jọnọ Rebeka o je roro kpahe oghẹrẹ nọ uzuazọ o te jọ kẹe evaọ obonẹ. Kọ ẹvẹ ọzae nọ ọ gwọlọ rehọ na ọ te jọ? A re ruẹro ẹdẹvo ho! Kọ ọyomariẹ ọ te were ọzae na nọ aimava a tẹ ruẹro? Kọ ọzae na o ti gine kiehọ iẹe oma?

Evaọ eria buobu akpọ na, o rrọ uruemu ewho jọ re ọsẹgboni a wo aye hayo gwọlọ ọzae kẹ ọmọ rai. Rekọ evaọ eria efa, o rrọ ere he. Makọ oghẹrẹ oria nọ who no ze kẹhẹ, o rrọ vevẹ nọ Rebeka o bi kpohọ obonọ o ri te ẹdẹvo ho. Re a ginẹ ta uzẹme, Rebeka yọ aye nọ o wo udu gbe ẹrọwọ ọgaga. O gwọlọ nọ ma re wo udu gbe ẹrọwọ nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ inwene jọ evaọ uzuazọ mai. Rekọ u wo emamọ iruemu efa nọ Rebeka o wo nọ ma rẹ sae r’aro kele.

Oghẹrẹ nọ uzuazọ Rebeka u ro nwene u gbe rie unu hu, keme o via evaọ okenọ o je ru eware nọ ọ je hai ru vẹre. Ẹwhọ nọ a re se Heran evaọ Mẹsopotemia ọ jọ whẹro. Ọsẹgboni riẹ a wo ohẹriẹ gaga no ahwo Heran. Orọnikọ ẹdhọ ọre nọ ahwo ẹwho na a jẹ gọ nọ a re se Sin ọsẹgboni riẹ a jẹ gọ họ, ukpoye Jihova a jẹ gọ.—Emuhọ 24:50.

Rebeka ọ jọ ọmọtẹ nọ o wo erru gaga, rekọ erru riẹ ọ jọ erru owhala ha. Ọ jọ jakajaka, yọ o gbe ọfariẹ vievie he. Dede nọ obọ uviuwou riẹ u te uke wuhu, yọ a tube wo idibo nọ i re fiobọhọ kẹ ae, a je tete Rebeka wọhọ ọmọtẹ-ovie he, rekọ o je ru iruo gaga. Wọhọ epanọ emetẹ buobu a jẹ hai ru evaọ oke yena, u wo iruo nọ a ghele kẹ Rebeka evaọ uwou na gbe ame nọ o re vo evaọ uwou na. Evaọ owọwọ Rebeka o re kpohọ evo avọ othẹ ame nọ ọ wọ fihọ ẹkoko.—Emuhọ 24:11, 15, 16.

Evaọ owọwọ ẹdẹjọ, nọ o vo ame fihọ othẹ riẹ no, ọkpọkuọzae jọ ọ tẹ nyabru ei ze. Ọ tẹ ta kẹe inọ: “Ivie jọ eva othẹ ame ra na kẹ omẹ ame da.” Oware nọ ọkpọkuọzae na ọ yare riẹ na o bẹ hẹ, yọ oghẹrẹ nọ ọ rọ yare iẹe u woma kẹhẹ! Rebeka ọ ginẹ ruẹ nọ ugbothabọ ọzae na o no ze. Ababọ oke-oraha, Rebeka ọ tẹ wọ othẹ ame riẹ no ekoko fihọ otọ re ọkpọkuọzae na ọ da ame, orọnọ umutho ame he rekọ re ọ da eva riẹ vọ. Rebeka o muẹrohọ nọ ọkpọkuọzae na o wo ekamẹle ikpe nọ i ruwẹ fihọ otọ evaọ etẹe, yọ a ri vo ame kẹ ae da ha. Ọ tẹ jẹ ruẹ nọ ọkpọkuọzae na o bi muẹrohọ iẹe kiọkiọkiọ, fikiere ọ gwọlọ rọ eva riẹ kpobi fiobọhọ kẹe. Rebeka ọ tẹ ta kẹe nọ: “Me re vo ame kẹ ekamẹle ra da re, bẹsenọ ai kpobi a rẹ da re no.”—Emuhọ 24:17-19.

Muẹrohọ nọ orọnikọ Rebeka ọ ta nọ o re vo ame kẹ ekamẹle na da ọvo ho, rekọ o re vo ame kẹ ae bẹsenọ a rẹ da eva vọ. Nọ urru ame u te be kpe ekamẹle gaga, ekamẹle ọvo ọ rẹ da egalọno ame 25! Yọ  otẹrọnọ urru ame u je kpe ekamẹle na kpobi gaga, kiyọ okolo iruo Rebeka o ru evaọ ẹdẹ yena ha. Rekọ o wọhọ nọ urru ame o nwani kpe ekamẹle na tere he. * Kọ Rebeka ọ riẹ nọ urru ame u bi kpe ekamẹle na tere he taure ọ tẹ te ta nọ o re vo ame kẹ ae da? Ijo. U no rie eva ze nọ, ọ rẹ rehọ ẹgba riẹ kpobi fiobọhọ kẹ ọkpọkuọzae na dede nọ ọ riẹ obonọ o no ze he. Ọkpọkuọzae na ọ tẹ ginẹ rọwo nọ Rebeka o vo ame kẹ ekamẹle riẹ. Nọ Rebeka ọ be dhẹ kpobọ oza na nyai vo ame ze ti kuhọ oria nọ ekamẹle na a be jọ da na, yọ ọzae na o dhizu bi rri iei ọvo.—Emuhọ 24:20, 21.

Ma rẹ sae r’aro kele oriruo Rebeka nẹnẹ. Ma be rria akpọ nọ oriobọ o dafia. Wọhọ epanọ Ebaibol na ọ ruẹaro riẹ, ahwo a “you omobọrai” ọvo, a rẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ amọfa ha. (2 Timoti 3:1-5) Ileleikristi kpobi nọ e gwọlọ whaha uruemu oriobọ akpọ na a rẹ r’aro kele emamọ uruemu Rebeka, ọnọ ọ jẹ dhẹ kpohọ obọ oza na unuẹse buobu nyai vo ame kẹ ekamẹle na da.

Rebeka o muẹrohọ nọ ọkpọkuọzae na o bi rri rie. Orọnikọ o wo ekpehre iroro jọ họ eva kpahe Rebeka ha, rekọ oware nọ Rebeka o je ru na o jẹ lẹliẹ eva were iẹe, yọ u je gbei unu ọvo. Nọ Rebeka o vo ame kẹ ekamẹle na da no, ọzae na ọ tẹ kẹe emero gbe ifiare eghaghae! Kẹsena ọ tẹ nọ Rebeka nọ: “Ta kẹ omẹ ohwo nọ o yẹ owhẹ. Kọ oria jọ o rọ eva uwou ọsẹ ra nọ ma re wohọ?” Nọ ọ vuẹe uviuwou nọ o no ze, eva e tẹ were ọzae na gaga. Ẹsejọhọ fikinọ oma o were Rebeka gaga, ọ tẹ ta nọ: “Ma wo ẹbe gbe eka nọ erao e rẹ ria buobu, gbe ubruwou nọ ohwo o re wohọ.” Onana o jọ obufihọ ulogbo keme ahwo nọ a lele ọzae na nyaze a jọ buobu. Kẹsena Rebeka ọ tẹ dhẹ kpohọ obọ uwou nyae vuẹ oni riẹ kpahe oware nọ o via na.—Emuhọ 24:22-28, 32.

Avro ọ riẹ inọ, a yọrọ Rebeka evaọ uviuwou nọ u re ruọghọ gaga. Ọghoruo yọ emamọ uruemu ọfa nọ ahwo a wo nẹnẹ hẹ, nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi Rebeka. Ajọ ẹrọwọ nọ ma wo fihọ Ọghẹnẹ ọ wọ omai ruọghọ kẹ amọfa. Jihova o re ruọghọ kẹ ahwo kpobi,  yọ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a r’aro kele iei. Ma tẹ maki ruọghọ kẹ ahwo nọ a rẹ sai ru zihe kẹ omai hi, u re ru eva were Ọsẹ obọ odhiwu mai, Jihova.—Matiu 5:44-46; 1 Pita 4:9.

Ono họ ọkpọkuọzae nana nọ ọ jọ obọ oza na? Ọkpọkuọzae na yọ odibo Abraham; yọ Abraham avọ ọsẹ-ologbo Rebeka oniọvo. Fikiere, ọsẹ Rebeka nọ a re se Bethuẹl o dede i rie rehọ ziezi. O sae jọ nọ odẹ odibo Abraham nana họ Ẹlieza. * Nọ a wọ emu fihọ otọ nọ ọ re, Ẹlieza ọ rọwo re he bẹsenọ ọ rẹ ta oware nọ o wọ riẹ ze. (Emuhọ 24:31-33) U mu omai ẹro nọ eva e jẹ were Ẹlieza gaga, keme ọ ruẹ imuẹro ivevẹ nọ i dhesẹ nọ Ọghẹnẹ riẹ Jihova, ọ be ghale iẹe evaọ onya nana. Fikieme ma rọ ta ere?

Dae jọ iroro ra ruẹ Ẹlieza nọ o bi gbiku oghẹrẹ nọ ọ nya kẹ Bẹthuẹl, ọsẹ Rebeka avọ oniọvo riẹ nọ a re se Leban nọ a kpe enu gbe inwe fihọ be gaviezọ kẹe. Ọ vuẹ rai nọ Jihova ọ ghale Abraham gaga no evaọ obọ Kenan, inọ Abraham avọ Sera a yẹ ọmọzae nọ a re se Aiziki, ọnọ ọ te reuku eyero Abraham kpobi. Uwou nọ Abraham o vi odibo nana o gbẹdẹ je wuzou gaga: Ọ vuẹ riẹ nọ o kpobọ imoni riẹ nọ e be rria obọ Heran nyae rehọ aye kẹ Aiziki.—Emuhọ 24:34-38.

Abraham o tube ru Ẹlieza duwu iyei inọ ọ rẹ jọ udevie emetẹ Kenan rehọ aye kẹ Aiziki vievie he. Fikieme? Fikinọ ahwo Kenan a jẹ gọ Jihova ha. Abraham ọ riẹ nọ Jihova ọ te raha ahwo Kenan na no fiki iruemu iyoma rai. Fikiere Abraham ọ gwọlọ nọ Aiziki, ọmọ oyoyou riẹ na, o re ru oware ovuovo kugbe ahwo Kenan nọ a vọ avọ ọfariẹ-ogbe na ha. Ọ tẹ jẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ te rọ ẹkwoma Aiziki ru eyaa riẹ gba.—Emuhọ 15:16; 17:19; 24:2-4.

Ẹlieza ọ tẹ ta kẹ Bẹthuẹl avọ uviuwou riẹ inọ, nọ ọyomariẹ ọ nya kẹle oza nọ o kẹle Heran no, ọ tẹ lẹ se Jihova. Ọ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe salọ emamọ aye kẹ Aiziki. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ẹlieza ọ lẹ nọ Ọghẹnẹ o ru re ọmọtẹ nọ ọ gwọlọ nọ Aiziki ọ rehọ na, ọ nyaze obọ oza na ti vo ame. Ọ lẹ nọ ọ tẹ ta kẹ ọmọtẹ na nọ ọ kẹe ame da, jọ u no ọmọtẹ na eva ze inọ ọ rẹ kẹe ame da, je vo ame kẹ ekamẹle riẹ da re. (Emuhọ 24:12-14) Kọ ono ọ ginẹ nyaze nọ o ru eware nana kpobi? Rebeka! Dae jọ iroro ra roro epanọ eva e rẹ were Rebeka te otẹrọnọ o je yo iku nọ Ẹlieza o bi gbe kẹ ahwo uviuwou riẹ na!

Iku Ẹlieza na i gbe Bẹthuẹl avọ Leban unu gaga. A tẹ ta nọ: “Onana obọ ỌNOWO na u nọze.” Wọhọ epanọ o jọ uruemu rai, a te ruigho fihọ Rebeka kẹ Aiziki nọ ọsẹgboni riẹ a rọwo nọ a rẹ rehọ iẹe kẹe no. (Emuhọ 24:50-54) Kọ onana u dhesẹ nọ Rebeka o wo ẹme ọvo nọ ọ rẹ ta ha?

Taure Ẹlieza ọ tẹ te nyaze, ọ nọ Abraham onọ yena inọ: ‘Kọ aye na o gbe lele omẹ hẹ?’ Abraham ọ tẹ ta kẹe nọ: ‘Kẹsena iyei iduwo mẹ i ve ti no owhẹ uzou.’ (Emuhọ 24:39, 41) Evaọ uwou Bẹthuẹl, oware nọ Rebeka ọ gwọlọ u muẹme re. Avọ eva nọ e be were Ẹlieza, okiokiọ riẹ, ọ tẹ nọ uviuwou Rebeka sọ a rẹ sae kẹe uvẹ wha Rebeka kpobọ Kenan ababọ oke-oraha. Rekọ uviuwou Rebeka o gwọlọ nọ ọmọtẹ rai ọ rẹ gbẹ jọ kugbe ai te edẹ ikpe. Ukuhọ riẹ, a te ku ẹme na họ enẹ: “Ma re ti se ọmọtẹ na, ma vẹ [nọe].”—Emuhọ 24:57.

Etenẹ ma te jọ ruẹ oware nọ o ginẹ rrọ Rebeka eva. Eme ọ te ta? Kọ Rebeka ọ te ginẹ rọwo lele Ẹlieza kpohọ obonọ o ri te ẹdẹvo ho na, manikọ ọ te hẹrẹ te edẹ ikpe wọhọ epanọ ahwo uviuwou riẹ a be ta? Hayo kọ o ti rri nọ onana yọ uvẹ-ọghọ gbe nọ Jihova ọ be kpọ eware nọ e be via na? Uyo nọ ọ kẹ u dhesẹ oghẹrẹ nọ o rri inwene nọ e be romavia evaọ uzuazọ riẹ na. Ọ ta nọ: “Me re lele ie kpo.”—Emuhọ 24:58.

Rebeka ginọ emamọ aye! Nẹnẹ, uruemu ẹwho mai kpahe orọo o sai wo ohẹriẹ, rekọ ma sai wuhrẹ eware buobu mi Rebeka. Oware nọ o mai jọ Rebeka oja họ, orọnikọ oware nọ ọyomariẹ ọ gwọlọ họ, rekọ onọ Jihova ọ gwọlọ. Nọ ma tẹ gwọlọ rọo nẹnẹ, ohrẹ Ẹme Ọghẹnẹ họ onọ o mai woma, keme Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ emamọ ohrẹ kpahe oghẹrẹ ohwo nọ ma rẹ salọ, gbe epanọ ohwo ọ sae rọ jọ emamọ ọzae gbe emamọ aye. (2 Ahwo Kọrint 6:14, 15; Ahwo Ẹfisọs 5:28-33) U fo nọ ma rọ aro kele oriruo Rebeka re ma rọ oreva Ọghẹnẹ karo viukpọ oreva mai.

Uviuwou Bẹthuẹl o ghale Rebeka taure a te ti siobọnoi. Kẹsena Rebeka avọ Debora nọ ọ rẹrotei no emaha ze gbe idibo emetẹ efa riẹ jọ, a tẹ ruọ edhere kugbe Ẹlieza avọ ahwo riẹ. (Emuhọ 24:59-61; 35:8) Kọ enẹ Ẹlieza ọ rọ wha Rebeka kpo. Erẹ na o thabọ gaga, keme ugbo na u theri te emaele egba isoi (500), yọ ẹsejọhọ erẹ na ọ rehọ eka esa soso. Onya edhere na o lọhọ vievie he. Ababọ avro, Rebeka ọ ruẹ ekamẹle buobu no evaọ uzuazọ riẹ, rekọ ma riẹ hẹ sọ ọ riẹ epanọ a rẹ dhẹ ekamẹle ziezi. Ebaibol na o dhesẹ nọ igodẹ uviuwou riẹ u je thuru, orọnikọ ehreki nọ e rẹ rehọ ekamẹle dhẹ eware nyae zẹ hẹ. (Emuhọ 29:10) Ahwo nọ a riẹ ekamẹle ẹdhẹ hẹ a rẹ ta nọ oma o be dae, o tẹ make rọnọ oria nọ a dhẹ ekamẹle nya na, u thabọ họ.

Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, Rebeka o je roro kpahe eware yena kpobi hi. Oware nọ o mae jariẹ oja kpobi họ, epanọ ọ rẹ rọ riẹ kpahe Aiziki avọ uviuwou riẹ mi Ẹlieza. Dae jọ iroro ra ruẹ ọkpọkuọzae na avọ Rebeka nọ a be rria erae evaọ owọwọ ẹdẹjọ, nọ o bi gbiku kẹe kpahe eyaa nọ Jihova ọ yaa kẹ Abraham. Inọ Ọghẹnẹ ọ te jọ uyẹ Abraham salọ ọmọ jọ nọ ahwo-akpọ kpobi a te rọ ẹkwoma riẹ wo eghale. Dai roro epanọ eva e were Rebeka te nọ ọ ruẹ vuhumu nọ eyaa nana nọ Jihova ọ yaa na i ti rugba ẹkwoma Aiziki nọ ọ gwọlọ rehọ na, koyehọ eyaa nana i ti rugba ẹkwoma riẹ re!—Emuhọ 22:15-18.

Nọ a te rria edhere eka buobu no, a te ti te obonọ a be nya nọ ma ta ẹme te evaọ obọ emuhọ na. Epanọ a ro te Negẹb evaọ abọ owọwọ nọ oke o be dina si aro họ kpobi no na, Rebeka ọ tẹ ruẹ ọzae jọ nọ ọ be nya evaọ udhude na. O jọ wọhọ ẹsenọ ọzae na o bi roro oware jọ. Ebaibol na ọ ta nọ Rebeka “o te no ehru ekamẹle ruọ otọ,” ọ tube hẹrẹ re ekamẹle na o ruwẹ te otọ tao ho. Kẹsena ọ tẹ nọ Ẹlieza nọ: “Ọzae ọ vẹ ọ rọ obaro mai na, nọ ọ be nya bru omai tha eva udhude na?” Nọ Ẹlieza ọ ta kẹe inọ yọ Aiziki, ọ tẹ rehọ ubere ruru ovao riẹ. (Emuhọ 24:62-65) Fikieme o ro ruru ovao riẹ? Oware nana nọ o ru na u dhesẹ adhẹẹ nọ o wo kẹ ọzae nọ ọ be te rehọ na. Nẹnẹ ahwo buobu a rẹ sae ta nọ uruemu omurokpotọ utioye u kiekpo no. Uzẹme riẹ họ, u fo nọ te ezae te eyae nẹnẹ a rọ aro kele uruemu omaurokpotọ Rebeka, keme uruemu omaurokpotọ yọ uruemu nọ o rẹ were ohwo kpobi.

Dede nọ Aiziki ọ kpako te ikpe 40 no, o gbe je weri oni riẹ Sera, ọnọ o whu te ikpe esa no. Onana u dhesẹ nọ Aiziki yọ ohwo nọ o wo ọdawẹ jẹ vọ avọ ororokẹ. Fikiere u woma gaga nọ ọzae otiọna ọ be te rehọ aye nana nọ ọ rẹ mọ oyẹlẹ hẹ na, nọ o re ruọghọ gaga, jẹ vọ avọ omaurokpotọ na! Ẹvẹ eware e jọ kẹ aimava? Ebaibol na ọ ta nọ: ‘O te you rie.’—Emuhọ 24:67; 26:8.

Makinọ ikpe idu esa gbe egba izii (3,900) e ruemu no, Rebeka yọ aye nọ o re si ohwo urru. O wo emamọ iruemu buobu wọhọ, osegboja iruo, ọghoruo, omaurokpotọ, gbe udu. Ajọ mai kpobi, te emaha te ekpako, te ezae te eyae, te ma rọo no hayo ma re rọo ho, ma rọ aro kele ẹrọwọ Rebeka!