Dai roro kpahe usu okpekpe nọ o rẹ jọ udevie ejime. Ijime jọ i re tho ohwohwo jẹ kẹle ohwohwo gaga. Ejime jọ nọ a re se Nancy Segal, nọ o wuzou utu ewuhrẹ nọ a re se Twin Studies Center, ọ ta nọ ijime jọ e rẹ kpekpe te epanọ “a rẹ rọ riẹ oware nọ ọnọ o kiọkọ ọ gwọlọ ru je wo otoriẹ ohwohwo ziezi ababọ eme ibuobu nọ a rẹ ta.” Aye jọ nọ avọ ejime riẹ a tho ohwohwo gaga ọ ta kpahe usu okpekpe nọ o jọ usu rai aimava inọ: “Ma riẹ ohwohwo totọ.”

Eme ọ rẹ lẹliẹ ejime kpekpe je wo otoriẹ ohwohwo tere na? Ekiakiẹ i dhesẹ nọ okegbe nọ a jọ yọrọ ọmọ gbe uruemu ọsẹgboni o sae whae ze. Rekọ oware nọ o rẹ mae whae ze họ, nọ aimava na a te wo egẹgẹ uzuazọ nọ i tho ohwohwo gaga.

DAI RORO IEI: Ọghẹnẹ nọ ọ ma eware kpobi gbe egẹgẹ uzuazọ nọ e rrọ omamai na, ọ riẹ omai vi epanọ omọfa ọ riẹ omai te dede. Agbẹta nọ Devidi ọso-ilezi na ọ rọ ta nọ: “[Whẹ họ] ọnọ o koko omẹ họ eva edhede oni mẹ. Emuhọ ẹma mẹ o dhere owhẹ hẹ, nọ a jọ eva idhere ma omẹ. . . . Ibiaro ra e ruẹ ekuakua mẹ nọ a te ma omẹ hẹ; eva obe ra a kere i rai kpobi ọvuọvo họ.” (Olezi 139:13, 15, 16) Ọghẹnẹ ọvo họ ohwo nọ ọ riẹ ekuakua oma mai kpobi muotọ, gbe eware nọ e via kẹ omai no evaọ uzuazọ nọ e lẹliẹ omai wo oghẹrẹ uruemu jọ. Ma te roro te oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ riẹ kpahe egẹgẹ uzuazọ nọ e rrọ ugboma mai te, o kẹ omai imuẹro inọ ọ riẹ oware ofa kpobi kpahe omai totọ.

Devidi ọ lẹ nọ: “O ỌNOWO, whẹ ọnọ ọ gwọlọ omẹ whọ tẹ riẹ omẹ! Whọ riẹ oke ẹkeria mẹ gbe oke etovrẹ mẹ; whọ riẹ ẹjiroro eva mẹ no anwọ abae ze. Makinọ re [ẹme] ọ tẹ te ze ẹrọo-unu mẹ, ri, ỌNOWO, yo whọ riẹ rai kpobi vẹrino.” (Olezi 139:1, 2, 4) Ofariẹ, Jihova ọ riẹ oware nọ o be kẹ omai uye kpobi muotọ, yọ ọ sae “kiẹ otọ eva ahwo kpobi.” (1 Iruẹru-Ivie 28:9; 1 Samuẹle 16:6, 7) Eme eria ikere yena i wuhrẹ omai kpahe Ọghẹnẹ?

Ma gbẹ make ta oware kpobi nọ o rrọ eva mai kẹ Ọghẹnẹ evaọ olẹ hẹ, ọ riẹ oware kpobi nọ ma gwọlọ ru gbe ẹjiroro nọ ma rọ gwọlọ ru ei. Ofariẹ, ọ riẹ oware uwoma nọ ma gwọlọ ru, o tẹ make rọnọ ma be sai ru ei hi fiki sebaẹgba mai. Ọghẹnẹ ọ ma omai re ma sai dhesẹ uyoyou, fikiere o rrọ isiuru riẹ re ọ riẹ iroro iwoma nọ e rrọ eva mai, gbe ẹjiroro nọ ma ro wo iroro itieye.​—1 Jọn 4:7-10.

 Ebaibol na ọ kẹ omai imuẹro inọ

• “Ibiaro Jihova i bi rri enọ i kiẹrẹe, yọ ezọ riẹ i bi yo olẹ-ayare rai.”​—1 PITA 3:12.

• Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ: “Me re ti wuhrẹ owhẹ [je] dhesẹ kẹ owhẹ edhere nọ whọ rẹ te nya; ẹro mẹ me re ti ro su owhẹ.”​—OLEZI 32:8.

Ma tẹ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ riẹ epanọ eware e rrọ omai oma, onana o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai thihakọ ebẹbẹ. Joma ta kpahe oware nọ o via kẹ Anna, nọ ọ rrọ ohwo Nigeria. Ọ ta nọ: “Akpọ ọ vẹso omẹ te epanọ me je ro roro iroro uwhu ọvo. Mẹ jọ aye-uku, yọ mẹ jẹ rẹrote ọmọtẹ mẹ evaọ obọ ẹsipito nọ o wo ẹyao nọ a re se hydrocephalus (ame nọ o bu ga hrọ evaọ ẹvori). Evaọ oke ovona, a te duku ẹyao-ọta nọ a ru etẹste kẹ omẹ. O te gwọlọ nọ a re ru obẹrọ kẹ omẹ, yọ mẹ te lọ imu buobu. O tẹ wọhọ nọ akpọ o kuomẹ no, keme o jọ bẹbẹ kẹ omẹ re mẹ rẹrote ọmọtẹ mẹ evaọ oke ovona nọ mẹ be rọ mọ na.”

Eme o fiobọhọ kẹ Anna thihakọ? Ọ ta nọ: “Oke kpobi me je roro didi kpahe obe Ahwo Filipai 4:6, 7. Ebaibol na ọ jọ etẹe ta nọ ‘udhedhẹ Ọghẹnẹ nọ u vi otoriẹ kpobi o vẹ te kpọ udu gbe ẹgba iroro rai.’ Oke kpobi nọ mẹ tẹ kareghẹhọ oria ikere nana, u re ru omẹ si kẹle Jihova gaga, keme u mu omẹ ẹro nọ ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ omẹ vi omobọ mẹ dede. Ahwo nọ ma gbẹ rrọ ukoko Isẹri Jihova a tuduhọ omẹ awọ gaga re.

“Dede nọ ẹyao ọ gbẹ be kẹ omẹ uye, eware i dina woma kẹ omẹ avọ ọmọtẹ mẹ no. Fikinọ ma riẹ nọ Jihova ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ omai, ma be kuvẹ re iroro i kpe omai no ho. Obe Jemis 5:11 o tuduhọ omai awọ gaga. O ta nọ: ‘Ma rẹ sae ta nọ enọ i thihakọ a re wo evawere. Wha yo kpahe ithihakọ Job jẹ ruẹ epanọ Jihova o ru kẹe uwhremu na, onọ u dhesẹ nọ Jihova ọ rrọ yoyou gaga [hayo, “o wo ọdawẹ gaga,” ẹme oruvẹ] je wo ohrọ-oriọ.’” Jihova ọ riẹ epanọ eware e jọ kẹ Job, fikiere mai omamai ma sai wo imuẹro itieye na re inọ Ọghẹnẹ ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ omai.