Epanọ ma riẹ uruemu ohwo te, ere ma rẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ te, yọ ere usu mai kugbei o rẹ kpekpe te re. Epọvo na re, epanọ ma riẹ iruemu Jihova te, ere ma te riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ te, yọ ere usu mai kugbei o rẹ kpekpe te re. Evaọ usu iruemu Jihova kpobi, ene e mae viodẹ: ogaga riẹ, areghẹ riẹ, uvioziẹ riẹ, gbe uyoyou riẹ.

“Ọnowo ỌGHẸNẸ! Ogaga ulogbo gbe ẹgba obọ ra who ro ru odhiwu gbe akpọ na.”—JERIMAYA 32:17.

Ma rẹ ruẹ imuẹro ogaga Ọghẹnẹ evaọ eware nọ ọ ma. Wọhọ oriruo, whọ tẹ rrọ otafe evaọ ohiohiẹ nọ ọre ọ be va ze, ẹvẹ oma o rẹ jọ owhẹ? Oma o rẹ jọ owhẹ sasasa fiki ẹroro ọre na. Jihova ọ rọ ogaga riẹ ma ọre na. Kọ ẹvẹ ọre na o wo ogaga te? A ta nọ oria nọ o mae rroro kpaobọ evaọ ọre na, u te idigri ima ikpegbisoi (15,000,000°C), koyehọ o rọ asia idu udhuhrẹ gbikpe (150,000) rroro vi ame nọ ọ be họrọ. Evaọ emaharo kpobi, ogaga ẹroro nọ u bi no ọre na ze o ga te ogaga nọ u re no ebọmbo ima buobu gbidigbidi ze.

Ghele na, a tẹ rehọ ọre na wawo ima isi buobu nọ e rrọ idadeghe na, ọre na ọ rrọ kakao. Egba-eriariẹ a ta nọ esi jọ evaọ usu enọ e mae rro nọ a re se UY Scuti, ọ rro vi ọre na isia odu ọvo gbe egba ihrẹ (1,700). A te fi UY Scuti fihọ oria nọ ọre na ọ rrọ na, o re ruru ọre na, kẹre vrẹ otọakpọ nọ ma  rrọ na, je tube te okogho-akpọ nọ a re se Jupiter. Onana o sai fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ ẹme nọ Jerimaya ọ ta inọ Jihova Ọghẹnẹ ọ rọ ogaga ulogbo riẹ ma ehrugbakpọ na.

Ẹvẹ ma bi ro wo erere no ogaga Ọghẹnẹ ze? Emama Ọghẹnẹ wọhọ ọre na gbe eware efa nọ e rrọ otọakpọ na i ru nọ ma sae rọ rrọ uzuazọ. Ofariẹ, Ọghẹnẹ ọ be rọ ogaga riẹ fiobọhọ kẹ omai omomọvo re. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Ọghẹnẹ ọ kẹ Jesu ogaga nọ o je ro ru iruo igbunu. Ebaibol na ọ ta nọ: “Enọ i tuaro i mu ude họ ẹruẹ no, enọ e ko e be nya, a bi siwi emoti, enọ i diezọ i bi yo ẹme, a be kpare enọ i whu no ze.” (Matiu 11:5) Kọ ẹvẹ kpahe inẹnẹ? Ebaibol na o dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ enọ oma o rrọ no ogaga, yọ enọ i fi ẹruore họ Jihova a te wariẹ wo ogaga. (Aizaya 40:29, 31) Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kẹ omai “ogaga nọ u vi ogaga” re ma sai thihakọ ebẹbẹ gbe edawọ nọ i bi te omai evaọ uzuazọ. (2 Ahwo Kọrint 4:7) Kọ whọ gbẹ gwọlọ jọ ogbẹnyusu Ọghẹnẹ oyoyou otiọye nọ ọ be rọ ogaga ulogbo riẹ fiobọhọ kẹ omai?

“O ỌNOWO, ẹvẹ iruo ra i gbunu te! Areghẹ who ro ru ai kpobi.”—OLEZI 104:24.

Epanọ ma wuhrẹ kpahe emama Ọghẹnẹ te, ere ma be ruẹ epanọ areghẹ riẹ o gbunu te re. U tube wo ofẹ ewuhrẹ jọ nọ a re se biomimicry, onọ ahwo-akpọ a re jo rri eware nọ Ọghẹnẹ ọ ma ro ku eware hayo ru eware nọ a ku no woma vi epanọ e jọ vẹre. Onana o kẹre te eware esese gbe ilogbo nọ a bi ku nẹnẹ, wọhọ arupre.

Oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma ugboma ohwo-akpọ o mai dhesẹ areghẹ riẹ via. Wọhọ oriruo, roro kpahe oghẹrẹ nọ ọmọ o re ro muhọ evaọ edhede oni riẹ. Ogẹgẹ uzuazọ osese ọvo o re ro muhọ, yọ eva ogẹgẹ osese nana evuẹ kpobi kpahe epanọ ọmọ na ọ te jọ e rẹ jọ. Ogẹgẹ yena o vẹ hẹriẹ kpohọ egẹgẹ buobu nọ i tho ohwohwo. Rekọ evaọ ẹruoke, egẹgẹ yena i ve muhọ enwene kpohọ egẹgẹ sa-sa, yọ e rẹ jọ buobu gaga. Ejọ i re zihe ruọ egẹgẹ azẹ, egẹgẹ iriẹ-oma, gbe egẹgẹ igbenwa. Nọ oke o be nyaharo na, egẹgẹ nana i ve zihe ruọ ekwakwa oma na sa-sa, je mu iruo họ. Evaọ etoke emerae izii ọvo, ogẹgẹ osese yena o ve zihe ruọ ọmọ. Egẹgẹ uzuazọ nọ e rẹ jariẹ oma i re bu te ima-odu buobu. Areghẹ Ọghẹnẹ evaọ oghẹrẹ nọ ọ ma oma ohwo-akpọ gbe eware efa nọ ọ ma u gbunu te epanọ ahwo buobu a rọ rọwokugbe ẹme nọ ọso-ilezi na o kere inọ: “Me jiri owhẹ keme oghẹrẹ nọ whọ ma omẹ u gbunu jẹ vọ avọ ọwhewhe.”—Olezi 139:14, NW.

Ẹvẹ ma bi ro wo erere no areghẹ Ọghẹnẹ ze? Ọghẹnẹ ọ riẹ eware nọ e rẹ kẹ omai evawere evaọ uzuazọ. O wo eriariẹ gbe otoriẹ thesiwa, yọ ọ kẹ omai emamọ ehrẹ nọ i re fiobọhọ kẹ omai. Wọhọ oriruo, ọ tuduhọ omai awọ nọ: ‘Wha gbẹ hae . . . rọvrẹ ohwohwo no eva ze.’ (Ahwo Kọlọsi 3:13) Areghẹ ọ ginẹ rrọ ohrẹ yena. Edọkita buobu a ruẹ nọ ohwo ọ tẹ be hae rọvrẹ, ọ rẹ wezẹ ziezi je ru BP riẹ kpotọ. O rẹ sai je fiobọhọ whaha ẹyao iroro gbe eyao efa. Ọghẹnẹ ọ wọhọ emamọ ogbẹnyusu nọ ọ  rẹ kẹ omai ohrẹ nọ u re fiobọhọ kẹ omai ẹsikpobi. (2 Timoti 3:16, 17) Kọ whọ gbẹ gwọlọ mu usu kugbe oghẹrẹ ohwo otiọye?

“Keme ỌNOWO o you oziẹokiẹrẹe.”—OLEZI 37:28.

Ọghẹnẹ o re ru oware nọ u woma ẹsikpobi. Uzẹme riẹ họ, o rrọ “bẹbẹ kẹ Ọghẹnẹ re o ru umuomu,” o tẹ jẹ “bẹ kẹ Erumeru nọ o re ro ru oware othọthọ.” (Job 34:10) Ọghẹnẹ o re guẹdhọ nọ o kiẹrẹe ẹsikpobi. Ọso-ilezi na ọ ta kpahe Jihova nọ: “Who ti guẹdhọ ahwo” kiẹrẹe. (Olezi 67:4) Fikinọ Jihova ọ rẹ ruẹ “obọ eva” ohwo, a rẹ sae viẹe họ họ. Ọ rẹ riẹ uzẹme oware je bruoziẹ nọ o kiẹrẹe. (1 Samuẹle 16:7) Ofariẹ, Ọghẹnẹ ọ be ruẹ okienyẹ gbe ogbekuo kpobi nọ ọ be romavia evaọ akpọ na, yọ ọ ya eyaa nọ kẹle na o ti “kpe ahwo omuomu no otọ na.”—Itẹ 2:22.

Ghele na, orọnikọ Ọghẹnẹ yọ obruoziẹ ọgeva nọ ọ rẹ gwọlọ kẹ ahwo uye ọvo ho. Ọ rẹ reohrọ ahwo nọ a te kurẹriẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “ỌNOWO ọ vọ avọ ohrọ gbe aruoriwo,” yọ ọ rẹ tubẹ reohrọ irumuomu dede nọ a te kurẹriẹ no eva ze. Avro ọ riẹ hẹ, Ọghẹnẹ o gine you uvioziẹ.—Olezi 103:8; 2 Pita 3:9.

Ẹvẹ ma bi ro wo erere no uvioziẹ Ọghẹnẹ ze? Pita ukọ na o kere nọ: “Ọghẹnẹ o wo ọriẹwẹ hẹ, rekọ evaọ orẹwho kpobi, ohwo nọ ọ be dhozọ riẹ je bi ru oware nọ u kiẹrẹe ọ rẹ jẹe rehọ.” (Iruẹru Ikọ 10:34, 35) Ma bi wo erere no uvioziẹ Ọghẹnẹ ze keme o re dhesẹ ọriẹwẹ hẹ. Jihova ọ rẹ jẹ omai rehọ yọ ma sae gọe ghelọ uyẹ mai, orẹwho mai, te ma kpohọ isukulu hayo ma nya ha, gbe epanọ ma viodẹ te kẹhẹ.

Fikinọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma wo otoriẹ uvioziẹ riẹ je wo erere noi ze, ọ tẹ kẹ omai obruoziẹ-iroro. Ebaibol na o dhesẹ nọ obruoziẹ-iroro mai ọ wọhọ uzi nọ a kere ‘fihọ udu mai,’ nọ u re “se isẹri” kẹ omai sọ uruemu mai u woma hayo u yoma. (Ahwo Rom 2:15) Ẹvẹ ma bi ro wo erere no onana ze? Ma te wuhrẹ obruoziẹ-iroro mai ziezi, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai whaha oware uyoma. Yọ oware jọ o tẹ  make thọ omai obọ dede, obruoziẹ-iroro mai o rẹ sai ru nọ ma re ro kurẹriẹ je nwene ekpehre uruemu mai. O rrọ vevẹ, ma te wo otoriẹ uvioziẹ Ọghẹnẹ ziezi, u re fiobọhọ kẹ omai je si omai kẹle iẹe.

“Ọghẹnẹ họ uyoyou.”—1 JỌN 4:8.

Ọghẹnẹ o wo ogaga gbe areghẹ, yọ o you uvioziẹ, rekọ Ebaibol na ọ ta ha inọ Ọghẹnẹ họ ogaga, areghẹ, hayo uvioziẹ. Ebaibol na ọ ta nọ Ọghẹnẹ họ uyoyou. Fikieme? Ma sae ta nọ ogaga Ọghẹnẹ u re fiobọhọ kẹe jowọ, yọ areghẹ gbe uvioziẹ riẹ e rẹ kpọ owojẹ riẹ. Rekọ uyoyou Jihova o rẹ wọe jowọ. O re dhesẹ uyoyou evaọ oware kpobi nọ o bi ru.

Dede nọ oware ovo o kare Jihova ha, uyoyou o wọ riẹ ma ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ, enọ e rẹ sai wo erere no uyoyou gbe ọdawẹ riẹ ze. Ọ ma otọakpọ na evaọ oghẹrẹ nọ ahwo-akpọ a sae rọ rriae avọ evawere. Yọ o gbe bi dhesẹ uyoyou kẹ ahwo-akpọ keme “o bi ru ọre riẹ va ze kẹ ahwo oyoma gbe ahwo owoma, je bi ru oso rrọ kẹ ahwo okiẹrẹe gbe enọ i kiẹrẹe he.”—Matiu 5:45.

Ebaibol na ọ ta nọ: “Jihova ọ rrọ yoyou gaga je wo ohrọ-oriọ.” (Jemis 5:11) O re dhesẹ uyoyou kẹ ahwo nọ a be daoma re a riẹe jẹ gwọlọ si kẹle iẹe. Ọghẹnẹ o bi muẹrohọ ahwo otiọye omomọvo. Uzẹme riẹ họ, “ọ be daezọ rai.”—1 Pita 5:7.

Ẹvẹ ma bi ro wo erere no uyoyou Ọghẹnẹ ze? Nọ ọre o te bi kiediwi o re siuru gaga. Ehwẹ ọmọboba e rẹ were omai oma. Eva e rẹ were omai nọ ahwo uviuwou mai a te you omai. Eware nana e sae jọ eware esese, rekọ i re ru uzuazọ were.

U wo edhere ọfa nọ ma bi ro wo erere no uyoyou Ọghẹnẹ ze. Oye họ olẹ. Ebaibol na ọ ta nọ: “Wha ruawa kpahe oware ovo ho, rekọ evaọ oware kpobi wha rọ olẹ avọ olẹ-ayare kugbe uyere-okẹ ta ayare rai via kẹ Ọghẹnẹ.” Wọhọ ọsẹ oyoyou, Jihova ọ gwọlọ nọ ma dhẹ bru ei kẹ obufihọ nọ oware jọ o tẹ be kẹ omai uye. Ọ ya eyaa nọ ọ te kẹ omai “udhedhẹ [riẹ] nọ u vi otoriẹ kpobi.”—Ahwo Filipai 4:6, 7.

Ma ta kpahe iruemu Ọghẹnẹ nọ e viodẹ no evaọ uzoẹme nana wọhọ ogaga, areghẹ, uvioziẹ, gbe uyoyou. Avro ọ riẹ hẹ, onana u fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ ọ rrọ vi epaọ anwẹdẹ no. Whọ tẹ gwọlọ gbẹ riẹ kpahe oghẹrẹ ohwo nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ, iviena gbe se kpahe eware nọ o ru no gbe enọ o ti ru nọ e te kẹ owhẹ erere.