U kri akpọ no nọ ahwo nọ i no eria sa-sa ze a rọ ruẹ nọ Ebaibol na yọ obe uzẹme nọ a rẹ sai fievahọ. Ima ahwo buobu a bi ru lele iwuhrẹ Ebaibol na nẹnẹ. Ghele na, ahwo jọ a rri Ebaibol na wọhọ obe nọ o wiruo ho hayo obe iku-esia. Ẹvẹ who roro? Kọ Ebaibol na ginọ obe uzẹme?

Ẹvẹ whọ sae rọ riẹ sọ Ebaibol na yọ obe nọ a re fievahọ? Roro kpahe oriruo nana: Otẹrọnọ who wo ogbẹnyusu jọ nọ ọ rẹ ta uzẹme kẹ owhẹ ẹsikpobi, kọ who gbe ti fievahọ iẹe nọ ọ tẹ ta ẹme kẹ owhẹ? Kọ imuẹro jọ e riẹ nọ i dhesẹ nọ Ebaibol na ọ wọhọ ogbẹnyusu otiọye nọ ọ rẹ ta uzẹme ẹsikpobi na? Joma ta kpahe iriruo jọ.

Ahwo nọ A Kere Ebaibol na A Jọ Ahwo Uzẹme

Ahwo nọ a kere Ebaibol na a jọ ahwo uzẹme, a tubẹ ta kpahe iruthọ obọrai dede. Wọhọ oriruo, Jona ọruẹaro na o kere kpahe epanọ ọ rọ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ. (Jona 1:1-3) Nọ o je ku obe Ebaibol nọ o kere họ, ọ ta kpahe epanọ Ọghẹnẹ ọ rọ kpọ iroro ethọthọ riẹ vi, rekọ ọ fodẹ epanọ ọyomariẹ o ro nwene uruemu riẹ hẹ. (Jona 4:1, 4, 10, 11) Oruọzewọ ahwo nọ a kere Ebaibol na u dhesẹ nọ a ginẹ jọ ahwo uzẹme.

Ehrẹ Ebaibol na I Gbe Wiruo

Kọ ginọ uzẹme inọ ehrẹ Ebaibol na i re ruiruo ẹsikpobi? Ee. Wọhọ oriruo, muẹrohọ ẹme nọ Ebaibol na ọ ta kpahe oware nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo emamọ usu kugbe amọfa: “Fikiere, eware kpobi nọ wha gwọlọ nọ ahwo a ru kẹ owhai, o gba owhai họ nọ eye wha re ru kẹ ae re.” (Matiu 7:12) “Uyo uwowolẹ u re hrẹ ofu kpotọ, rekọ ẹme ọgaga ọ rẹ kpare ofu.” (Itẹ 15:1) Ẹhẹ, ehrẹ Ebaibol i gbe wiruo nẹnẹ wọhọ epanọ e jọ evaọ okenọ a ro kere ae.

 Ikuigbe Ebaibol na E Rrọ Uzẹme

Anwọ ikpe buobu ze na, ahwo nọ a rẹ kiẹ kpahe eware anwae a kiẹ eware buobu via no. Eware nana i dhesẹ nọ iku ahwo gbe eria sa-sa nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na ginọ uzẹme. Wọhọ oriruo, joma ta kpahe imuẹro jọ nọ i dhesẹ nọ ẹme jọ nọ Ebaibol na ọ ta ginọ uzẹme. Ebaibol na ọ ta nọ evaọ oke Nehemaya, ahwo Taya (koyehọ ahwo Fonisia nọ a no Taya ze) nọ e jẹ rria Jerusalẹm “a jẹ wha iyei gbe oghẹrẹ eware kpobi” ziọ Jerusalẹm te zẹ.​—Nehemaya 13:16.

Kọ imuẹro jọ e riẹ nọ i dhesẹ nọ ẹme Ebaibol nana ginọ uzẹme? Ee. Ahwo nọ a rẹ kiẹ kpahe eware anwae a kiẹ ku eware nọ ahwo Fonisia a jẹ hae zẹ evaọ obọ Izrẹl, onọ u dhesẹ nọ erẹwho ivẹ nana i je gine lele ohwohwo thueki evaọ oke anwae. Ofariẹ, a jọ okpẹwho Jerusalẹm tọ ku igbegbe iyei abade Mediterenia. Ahwo nọ a rẹ kiẹ kpahe eware anwae a ta nọ ahwo nọ a rẹ thueki a jẹ hae wha iyei na no ugbo obọ unueri abade na ze. Nọ ọgba-uwuhrẹ jọ ọ romatotọ kiẹ imuẹro nana riwi no, ọ tẹ ta nọ: “Ẹme nọ a jọ obe Neh[emaya] 13:16 ta inọ ahwo Taya a jẹ zẹ iyei evaọ Jerusalẹm na ginọ uzẹme.”

Eme nọ Ebaibol na Ọ Ta Kpahe Otokiẹ-Eriariẹ E Rrọ Gbagba

Ebaibol na yọ obe egagọ gbe ikuigbe. Ghele na, eme nọ Ebaibol na ọ ta kpahe otokiẹ-eriariẹ e rrọ gbagba. Joma ta kpahe oriruo jọ.

Oware wọhọ ikpe idu esa gbe egba isoi (3,500) nọ i kpemu, Ebaibol na ọ ta nọ otọakpọ na ọ rrọ “ehru oware ovo ho.” (Job 26:7) Ẹme nana o wo ohẹriẹ no iku-esia buobu nọ a jọ ta nọ otọakpọ na o bi vori evaọ ehru ame hayo inọ otọakpọ na ọ rrọ ehru ogbe ologbo jọ. Nọ a maki kere obe Job kri vrẹ ikpe odu ọvo gbe ẹgba ọvo (1,100) no, ahwo a gbe je roro nọ otọakpọ na ọ rrọ ehru oware jọ, inọ o lọhọ họ re otọakpọ na ọ jọ ofou gheghe. Obọnana gheghe evaọ ukpe 1687, koyehọ ikpe egba esa (300) nọ i kpemu, ọgba-eriariẹ jọ nọ a re se Isaac Newton o ro siobọno obe jọ nọ o ta kpahe gravity. Ẹme nọ ọ ta evaọ obe na o dhesẹ nọ akpọ na o bi ghelie evaọ idadeghe na orọnikọ ọ rrọ ehru oware jọ họ. Oware nana nọ ọ kiẹ via na o kẹ imuẹro inọ ẹme nọ Ebaibol na ọ ta bu vi ikpe idu esa (3,000) nọ i kpemu na ginọ uzẹme!