1. Fikieme ma rẹ rọ rehọ ọghọ kẹ oghẹrẹ ahwo jọ, kọ eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

RE A rọ ọghọ kẹ ohwo u dhesẹ nọ a re rri ohwo na ghaghae jẹ kẹe adhẹẹ. Uzẹme, ma rẹ sai rẹro nọ ohwo nọ o ru obọdẹ oware hayo nọ ọ rrọ ọkwa ologbo jọ a rẹ kẹ ọghọ. Nọ o rrọ ere na, ma sae nọ inọ: Ono u fo nọ ma rẹ kẹ ọghọ, kọ fikieme o ro fo ọghọ yena?

2, 3. (a) Fikieme o rọ rrọ nọ Jihova họ ọnọ ọ mai fo ọghọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Evaọ obe Eviavia 5:13, ono họ Omogodẹ na, kọ fikieme o ro fo ọghọ?

² Obe Eviavia 5:13 o ta nọ: “Ọnọ ọ keria agbara-uvie na gbe Omogodẹ na” a gine te ahwo nọ ma rẹ rọ ọghọ kẹ. Uzou avọ 4 obe Eviavia u dhesẹ oware jọ nọ u ro fo nọ ma rọ ọghọ kẹ Jihova. Ikọ-odhiwu iride na a be rọ urru oruarua jiri Jihova, “Ọnọ ọ rrọ uzuazọ bẹdẹ bẹdẹ na” inọ: “Who te, Jihova Ọghẹnẹ mai, re a jiri owhẹ fiki oruaro gbe ọghọ gbe ogaga ra, keme whẹ ọ ma eware kpobi, yọ fiki oreva ra a rọ ziọ uzuazọ, oye whọ rọ ma ae.”—Evia. 4:9-11.

³ Omogodẹ na họ Jesu Kristi, “Omogodẹ Ọghẹnẹ ọnọ ọ . . .  wha izieraha akpọ na vrẹ!” (Jọn 1:29) Ebaibol na ọ vuẹ omai nọ Jesu Kristi o kpehru vi ivie kpobi nọ i su no hayo enọ i bi su enẹna. Ebaibol na ọ ta nọ: “Ọye họ Ovie enọ e rrọ ivie gbe Olori enọ e rrọ ilori, ọye ọvo họ ọnọ o re whu hu, ọnọ ọ rrọ oria elo nọ a rẹ sai te he, ọnọ ohwo ọvo ọ re ruẹ hẹ hayo sae ruẹ hẹ.” (1 Tim. 6:14-16) Dai roro iei, ovie ọfa vẹ ọ sae fialoma via nọ o re whu fiki izieraha mai? Kọ oma o gbẹ be wọ owhẹ re who kuomagbe ikọ-odhiwu buobu gbidi gbidi whowho inọ: “Omogodẹ nọ a kpe na o te ọnọ o re wo ogaga, efe, areghẹ, ẹgba, ọghọ, oruaro gbe ajiri na”?—Evia. 5:12.

4. Fikieme o gbẹ rọ rrọ nọ u te je omai ma rẹ rọ rehọ ọghọ kẹ Jihova avọ Jesu hu?

⁴ Orọnikọ u te je omai ma rẹ rọ rehọ ọghọ kẹ Jihova avọ Jesu hu. Keme ma tẹ rọ ọghọ kẹ ae ma rẹ sai ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Ẹme Jesu nọ ọ rrọ obe Jọn 5:22, 23 u fiobọhọ kẹ omai riẹ onana vevẹ inọ: “Ọsẹ na o re gu ohwo ọvo ẹdhọ họ, rekọ ọ rehọ ẹdhoguo na kpobi kẹ Ọmọ na no, re ahwo kpobi a ruẹse rọ ọghọ kẹ Ọmọ na wọhọ epanọ a be rọ ọghọ kẹ Ọsẹ na. Ohwo kpobi nọ ọ be rọ ọghọ kẹ Ọmọ na ha yọ ọ be rọ ọghọ kẹ Ọsẹ na ha ọnọ o vi rie ze.”—Se Olezi 2:11, 12.

5. Fikieme u ro fo re ma rọ adhẹẹ hayo ọghọ kẹ amọfa?

⁵ ‘Uwoho Ọghẹnẹ’ a rọ ma omai ahwo-akpọ. (Emu. 1:27) Fikiere, mai kpobi ma rẹ sai dhesẹ ọkpọ iruemu Ọghẹnẹ dede nọ ma wo ohẹriẹ no ohwohwo. Mai ahwo-akpọ ma rẹ sai dhesẹ uyoyou, uwowou, gbe ohrọ-oriọ kẹ ohwohwo. Nọ o rọnọ Ọghẹnẹ ọ ma omai avọ obruoziẹ-iroro na, ma rẹ riẹ nọ ma te bi ru oware uwoma hayo uyoma, onọ u fo hayo nọ u fo ho, gbe onọ u dhesẹ oruọzewọ hayo nọ o kare oruọzewọ. (Rom 2:14, 15) O rẹ were ahwo buobu nọ oware o tẹ rrọ fuafo hayo wo erru. O rẹ jẹ were ahwo re a lele amọfa rria dhedhẹ. Fikiere, te a riẹ hayo a riẹ hẹ, ọkpọ iruemu Jihova a bi dhesẹ na; nọ o rrọ ere na, u fo re ma rọ adhẹẹ hayo ọghọ kẹ ohwo kpobi.—Ol. 8:5.

6, 7. Ẹvẹ Isẹri Jihova a ro wo ohẹriẹ no ahwo buobu evaọ ẹme ọghọ ọrọkẹ amọfa?

⁶ Dede nọ u fo nọ ma rọ ọghọ kẹ amọfa, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ oghẹrẹ ọghọ nọ ma rẹ rọ kẹ ae, gbe epanọ onana o rẹ ga te. Ẹzi akpọ nana nọ Setan o bi su na o bi kpomahọ ahwo buobu. Onana o soriẹ nọ a re ro ru wọhọ ẹsenọ a be gọ amọfa, viukpenọ a rẹ kẹ ae ọghọ nọ o fo. Ahwo a re rri oghẹrẹ ahwo jọ kpehru vrẹta, wọhọ isu egagọ, isu egọmeti, otu nọ ọ rẹ fa ebọro, otu nọ a rẹ ruẹ evaọ ifimu, gbe oghẹrẹ ahwo itieye efa, tube rri rai wọhọ ikọ-odhiwu dede. Fikiere te emaha te ekpako a rẹ gwọlọ rọ aro kele ahwo otiọye na, evaọ oghẹrẹ nọ a rẹ ta ẹme, osẹ rai, gbe uruemu rai.

⁷ Ileleikristi uzẹme a rẹ whaha ọghọ nọ a rẹ rọ kẹ ahwo evaọ edhere otiọye nọ o fo ho. Jesu ọvo họ ohwo nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele uruemu riẹ, keme ọ rrọ gbagba. (1 Pita 2:21) Eva e rẹ were Ọghẹnẹ hẹ nọ ma tẹ rọ ọghọ kẹ ahwo-akpọ vrẹta. O gwọlọ nọ ma rẹ kareghẹhọ ẹme nana inọ: “Ahwo kpobi a raha uzi no, a be sai dhesẹ oruaro Ọghẹnẹ via ha.” (Rom 3:23) Uzẹme riẹ họ, u fo re ma rọ ọghọ kẹ ohwo-akpọ vrẹta wọhọ ẹsenọ ma be gọe he.

8, 9. (a) Ẹvẹ Isẹri Jihova a rri isu egọmeti? (b) Oghẹrẹ vẹ ma rẹ rọ ọghọ kẹ ahwo egọmeti te?

⁸ Evaọ akpọ na, ahwo a wo udu-esuo  gbe ekwa sa-sa. O gwọlọ nọ isu egọmeti a rẹ ruẹ nọ ahwo a ru lele izi nọ a fihọ, a vẹ jẹ rẹrote ẹgwọlọ ahwo nọ a rrọ otọ rai. Onana o rẹ wha erere se ahwo kpobi. Oye o soriẹ nọ Pọl ukọ na ọ rọ hrẹ Ileleikristi inọ a romakpotọ kẹ isu egọmeti keme a wo “udu-esuo okpehru.” Ọ ta re nọ: “Wha kẹ ahwo kpobi onọ u te rai: ọnọ ọ gwọlọ osa-uzou, wha hwa osa-uzou kẹe; . . . ọnọ ọ gwọlọ ọghọ, wha kẹe ọghọ.”—Rom 13:1, 7.

⁹ U woma gaga inọ Isẹri Jihova a rẹ rọ ọghọ kẹ isu egọmeti, nwane wọhọ epanọ egọmeti orẹwho rai o gwọlọ mi ahwo nọ a rrọ otọ riẹ. Ma rẹ romakpotọ kẹ ae nọ a bi ru iruo rai na. Rekọ Ebaibol na o dhesẹ nọ ọghọ nọ ma rẹ kẹ ae u wo ọnyaba. Ma rẹ ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ fikinọ ma gwọlọ rọ ọghọ kẹ ae he.—Se 1 Pita 2:13-17.

10. Ẹvẹ idibo Jihova evaọ oke anwae a ro fi emamọ oriruo hotọ kpahe ẹmeoyo kẹ isu egọmeti?

¹⁰ Idibo Jihova evaọ oke anwae a fi emamọ oriruo hotọ evaọ ẹme nọ a re yo kẹ isu egọmeti. Okenọ egọmeti Rom o juzi nọ ohwo kpobi ọ nyai fi odẹ hotọ evaọ ọvuọ ẹwho riẹ, Josẹf avọ Meri a nyai ru ere. A kpobọ Bẹtlẹhẹm dede nọ Meri o dihọ te eyẹ no evaọ oke yena. (Luk 2:1-5) Oke ofa jọ nọ a bọwo Pọl ota inọ o ru eware jọ thọ, ọ romakpotọ gu ẹkẹ-unu riẹ kẹ Herọd Agripa ovie na gbe Fẹstọs, ọba Rom nọ o je su Juda soso.—Iruẹru 25:1-12; 26:1-3.

11, 12. (a) Fikieme ọghọ nọ ma rẹ rọ kẹ isu egọmeti o ro wo ohẹriẹ no ọnọ ma rẹ kẹ isu egagọ? (b) Emamọ iyẹrẹ vẹ i no rie ze nọ oniọvo jọ evaọ obọ Austria ọ rọ adhẹẹ kẹ ohwo egọmeti?

¹¹ Rekọ Isẹri Jihova a rẹ rọ ọghọ kẹ isu egagọ kpehru vrẹta ha, dede nọ isu nana a rẹ gwọlọ ọghọ otiọye. Egagọ erue a be ta eware nọ e rrọ uzẹme he kpahe Ọghẹnẹ jẹ be vẹ Ẹme Ọghẹnẹ tu. Fikiere, ọghọ nọ ma be rọ kẹ ahwo-akpọ kpobi na ma rẹ rọ kẹ isu egagọ, ma rẹ kẹ ae ọghọ nọ o vi onana vievie he. Ma kareghẹhọ nọ Jesu ọ whọku isu egagọ oke riẹ je se ai eviẹwẹ gbe isu ituaro. (Mat. 23:23, 24) Evaọ abọdekọ riẹ, o thọ họ re ma nabe rọ ọghọ kẹ isu egọmeti ziezi keme o rẹ sae wha emamọ iyẹrẹ nọ ma tube rẹro riẹ hẹ ze.

¹² U wo oniọvo mai jọ nọ a re se Leopold Engleitner nọ ọ jẹ rria orẹwho Austria. Nọ isoja Nazi a mu ei, a tẹ wọe fihọ itreni be wọe kpohọ ega uye nọ o rrọ Buchenwald. U wo ọzae jọ nọ a re se Dr. Heinrich Gleissner nọ a mu fihọ itreni na re, yọ o je wobọ evaọ esuo-ohrowo evaọ orẹwho Austria. Nọ a rrọ edhere be dhẹ vrẹ na, Brọda Engleitner ọ tẹ romatotọ ta kpahe eware nọ mai Isẹri Jihova ma rọwo kẹe, yọ ọ ginẹ gaviezọ. Nọ a fi Ẹmo Akpọ Avivẹ kuhọ no, ọzae nana ọ rọ udu-esuo nọ o wo fiobọhọ kẹ Isẹri Jihova nọ e jọ orẹwho Austria. Ẹsejọhọ whọ riẹ kpahe iriruo efa nọ i dhesẹ ewoma nọ o re noi ze nọ Isẹri Jihova a tẹ rọ adhẹẹ nọ o fo kẹ ahwo egọmeti, ọghọ nọ Ebaibol na ọ ta nọ ma rọ kẹ ae.

13. Amono o mae gwọlọ nọ ma rọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ, kọ fikieme?

¹³ U fo re ma rọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ inievo mai evaọ ukoko na. Maero kọ ekpako ukoko na nọ e be kobaro evaọ ukoko na. (Se 1 Timoti 5:17.) Ma rẹ rọ ọghọ kẹ inievo nana ghelọ orẹwho nọ a no ze, te a kpohọ isukulu hayo a nya ha, te a viodẹ hayo a viodẹ hẹ, te a wo ugho hayo a wo ho. A jọ Ebaibol na se  ezae nana “ekẹ” evaọ ukoko na, yọ a bi wabọ ologbo evaọ ọruẹrẹfihotọ Jihova nọ ọ be rọ rẹrote idibo riẹ. (Ẹf. 4:8) Roro kpahe ekpako ukoko, esẹro okogho, inievo nọ e rrọ Ogbẹgwae Uwou-Ogha gbe enọ e rrọ Utu Ẹruorote na. Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ nabe rọ ọghọ kẹ inievo nọ i wo ewha-iruo evaọ ukoko na, yọ ere ma bi ru nẹnẹ re. Ma rẹ rọ ọghọ kẹ inievo nọ i wo owha-iruo evaọ ukoko na vrẹta wọhọ ẹsenọ ma be gọ ae he. Yọ ma rẹ jọ iraro rai ru wọhọ ẹsenọ a rrọ ikọ-odhiwu hu. Ghele na, ma rẹ rọ adhẹẹ gbe ọghọ kẹ ae fiki iruo nọ a bi ru gbe omaurokpotọ rai.—Se 2 Ahwo Kọrint 1:24; Eviavia 19:10.

14, 15. Ohẹriẹ vẹ o rrọ ekpako ukoko gbe isu egagọ efa?

¹⁴ Ekpako ukoko yọ inievo nọ i gine wo omaurokpotọ jẹ be sẹro uthuru Ọghẹnẹ ziezi. Fiki omaurokpotọ rai, a rẹ rọwo nọ ahwo a rri rai kpehru vrẹta ha wọhọ epanọ ahwo a re ru otu nọ e viodẹ evaọ akpọ na. Fikiere, a wo ohẹriẹ no isu egagọ oke mai nana gbe erọ ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ Jesu ọ ta kẹ nọ: “A rẹ gwọlọ keria eria nọ e mai kpehru evaọ ehaa gbe egbara obaro evaọ iwou-egagọ yọ a rẹ gwọlọ nọ ahwo a yere ai evaọ eria eki.”—Mat. 23:6, 7.

¹⁵ Inievo nọ i wo owha-iruo evaọ ukoko na a rẹ rọ omaurokpotọ ru lele ẹme Jesu nana: “Wha jọ ohwo ọvo o se owhai Owuhrẹ hẹ, keme ọvuọvo họ Owuhrẹ rai, yọ whai kpobi inievo. Ofariẹ, wha se ohwo ọvo ọsẹ rai evaọ otọakpọ na ha, keme ọvuọvo họ Ọsẹ rai, Ọnọ ọ rrọ obọ odhiwu na. Jọ a se owhai isu gbe he, keme ọvuọvo họ Osu rai, Kristi na. Rekọ ọnọ ọ mae rro evaọ udevie rai ọ rẹ jọ ọgbodibo rai. Ohwo kpobi nọ ọ kpare oma riẹ kpehru a re ti hrẹ riẹ kpotọ, rekọ ohwo kpobi nọ o ru oma riẹ kpotọ a rẹ te kpare iẹe kpehru.” (Mat. 23:8-12) Agbẹta nọ ma rẹ rọ rehọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ ekpako ukoko wariẹ akpọ na soso họ na, yọ ma you rai ziezi.

16. Fikieme u ro fo re whọ daoma riẹ je ru lele oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ọghọ nọ a rẹ rọ kẹ amọfa?

¹⁶ Uzẹme na họ, o rẹ dina rehọ oke re ma tẹ riẹ ohwo nọ u fo nọ ma rẹ rọ ọghọ kẹ gbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ rehọ ọghọ kẹe. Nwane ere o jọ kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ re. (Iruẹru 10:22-26;  3 Jọn 9, 10) Rekọ o gwọlọ nọ ma daoma ru lele oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe ọghọ nọ ma rẹ rọ kẹ amọfa. Ma tẹ be hae rọ ọghọ nọ o fo kẹ amọfa, o rẹ wha irere buobu ze.

17. Irere jọ vẹ i re noi ze nọ ma tẹ rọ adhẹẹ kẹ ahwo nọ a wo ọkwa?

¹⁷ Ma tẹ be hae rọ ọghọ gbe adhẹẹ kẹ isu egọmeti, o rẹ sai ru ei lọhọ nọ a rẹ rọ kẹ omai uvẹ ta usiuwoma na ababọ ukpokpoma. Ẹsibuobu, onana u re ru nọ ahwo a rẹ rọ rehọ emamọ ubiẹro rri iruo mai. Evaọ ikpe jọ nọ i kpemu, ọkobaro jọ evaọ Germany nọ a re se Birgit, o kpohọ ehaa nọ a re ro nwrotọ no isukulu evaọ isukulu ọmọtẹ riẹ. Iticha isukulu na a tẹ ta kẹe nọ eva e were rai gaga nọ a rọ jọ isukulu na wo emọ Isẹri Jihova anwọ ikpe buobu ze na. A vuẹ riẹ nọ o hae te kẹ ae uye gaga otẹrọnọ a gbe wo emọ Isẹri Jihova evaọ isukulu na ha. Birgit ọ ta kẹ ae nọ: “Ma re wuhrẹ emọ mai re a ru lele izi Ọghẹnẹ evaọ uzuazọ rai, onọ u kugbe ọghọ gbe adhẹẹ nọ a rẹ rọ kẹ iticha rai.” Iticha jọ ọ ta nọ: “O hae jọnọ emọ kpobi e wọhọ emọ Isẹri Jihova, iruo ewuhrẹ e hae te were wo umuo ho.” Evaọ eka jọ nọ i lele i rie, iticha jọ evaọ isukulu na o te kpohọ okokohọ evaọ okpẹwho Germany jọ nọ a re se Leipzig.

18, 19. Ẹvẹ u re ro fiobọhọ kẹ ekpako na nọ ma tẹ rọ adhẹẹ nọ o fo kẹ ae?

¹⁸ U fo nọ izi nọ e rrọ Ẹme Ọghẹnẹ e rẹ kpọ omai nọ ma tẹ be rọ ọghọ kẹ ekpako ukoko. (Se Ahwo Hibru 13:7, 17.) U fo re ma hai yere ai kẹ iruo egaga nọ a bi ru evaọ ukoko na, jẹ daoma ru lele ekpọvio nọ a be kẹ omai. Ma te bi ru ere, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ae ruabọhọ iruo rai avọ evawere. Rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ ma rẹ rọ aro kele ọkpako jọ evaọ uzedhe oghẹrẹ nọ ọ rẹ sẹ osẹ, oghẹrẹ nọ o re ro ru ẹme, hayo oghẹrẹ nọ ọ rẹ ta ẹme. Ma tẹ be hai ru ere, u re woma vievie he. O gwọlọ nọ ma rẹ kareghẹhọ nọ oniọvo yena yọ ohwo-akpọ nọ ọ gba ha re. Ohwo nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele họ Jesu Kristi.

¹⁹ Ma tẹ be rọ ọghọ nọ o fo kẹ ekpako na, orọnikọ wọhọ epanọ a re ru ahwo nọ a viodẹ evaọ akpọ na ha, u re fiobọhọ kẹ ae gaga. Ma ti ru ei lọhọ kẹ ae nọ a gbe ro wo omorro ho, yọ a ti roro nọ a kpehru hayo kiẹrẹe vi amọfa ha.

20. Ẹvẹ ọghọ nọ ma rẹ kẹ amọfa u re ro fiobọhọ kẹ omai?

²⁰ Ma tẹ be rọ ọghọ kẹ ahwo nọ u fo nọ ma rọ ọghọ kẹ, u re fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ro roro kpahe omamai gahrọ họ. Yọ ma ti rri omamai kpehru hrọ họ nọ amọfa a tẹ rọ ọghọ kẹ omai. U ti ru omai jọ okugbe ọvo evaọ ukoko na, keme mai ohwo ọvo ọ be rọ ọghọ nọ ọ vrẹta kẹ ohwo ho, te ohwo na ọ rrọ Oleleikristi hayo ọ rrọ họ. Ofariẹ, o rrọ oware areghẹ keme u re fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ro zoruẹ hẹ otẹrọnọ ohwo jọ nọ ma be hae kẹ ọghọ o ru oware jọ nọ o kẹ omai uye.

21. Erere ologbo vẹ o re noi ze nọ ma tẹ rọ ọghọ nọ o fo kẹ amọfa?

²¹ Maero na, u re ru eva were Jihova nọ ma tẹ be rọ ọghọ nọ o fo kẹ amọfa. Keme oware nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ ma bi ru na, yọ ma be rọ ere kru ẹgbakiete mai. Onana u re ru nọ Jihova ọ rẹ rọ kẹ ọnọ ọ be poviẹe na uyo. (Itẹ 27:11) Ahwo akpọ inẹnẹ a riẹ epanọ u fo nọ a rẹ rọ ọghọ kẹ ahwo ho. U woma gaga inọ ma riẹ edhere nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma rọ kẹ amọfa ọghọ.