1-3. Eme u dhesẹ re a rọ eva kpobi gọ Jihova? Ru ei vẹ.

FIKINỌ ma gba ha, ma re ruthọ ẹsibuobu. Rekọ u woma gaga inọ Jihova o re ru omai wọhọ “epanọ eyoma mai ọ rọ họ,” otẹrọnọ ma kurẹriẹ no izieraha mai jẹ rọ omaurokpotọ lẹ sei fiki ẹrọwọ nọ ma fihọ idhe ẹtanigbo Jesu. (Ol. 103:10) Rekọ wọhọ epanọ Devidi ọ ta kẹ Solomọn ọmọ riẹ, re Jihova ọ sae jẹ egagọ mai omomọvo rehọ, o gwọlọ nọ ma rẹ ‘rehọ eva hayo udu kpobi gọe.’ (1 Irv. 28:9) Ẹvẹ mai ahwo-akpọ nọ a gba ha ma sai ro ru ere?

² Oware jọ nọ u ti fiobọhọ kẹ omai ru onana họ, ohẹriẹ nọ o rrọ uzuazọ Asa ovie na gbe Amazaya ovie na nọ ma te ta kpahe. Ivie ive nana i su Juda, yọ a ru oware nọ u kiehọ evaọ aro Jihova, rekọ Asa họ ọnọ ọ rehọ udu kpobi gọ Jihova. (2 Irv. 15:16, 17; 25:1, 2; Itẹ 17:3) Ivie ivẹ na yọ ahwo nọ a gba ha, yọ eware e thọ rai obọ ẹsejọ. Dede na, Asa o kiukeku Jihova ha, ọ rọ ‘eva riẹ kpobi gọ’ Ọghẹnẹ. (1 Irv. 28:9) Rekọ Amazaya ọ rọ eva hayo udu kpobi lele Jihova ha. Nọ o fi ewegrẹ Ọghẹnẹ kparobọ no, ọ tẹ wha edhọ rai kpozi je mu ae họ ẹgọ.—2 Irv. 25:11-16.

 ³ Re ohwo ọ rọ udu kpobi hayo ‘eva kpobi’ gọ Jihova, u dhesẹ nọ ọ rẹ rọ oma kpobi kẹ Ọghẹnẹ riẹriẹriẹ, yọ o re ru onana evaọ edẹ uzuazọ riẹ kpobi. A jọ Ebaibol na rehọ udu dhesẹ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ evaọ obọ eva. Onana u kugbe isiuru mai, iroro mai, uruemu mai, onaa nọ ma o wo, oware nọ o rẹ wọ omai ru oware, gbe itee nọ ma wo. Fikiere ohwo nọ ọ be rọ eva hayo udu kpobi gọ Jihova, ọ rẹ rọ eva ivẹ ru onana ha. Orọnikọ o re ru onana avọ iroro ọ thakpinọ mẹ gọ Jihova ọvo ho, rekọ u re noi udu ze. Kọ ẹvẹ kpahe omai? Dede nọ ma gba ha, ma tẹ rọ omamai kpobi kẹ Jihova ababọ iroro ivẹ, yọ ma be rọ eva hayo udu kpobi gọe.—2 Irv. 19:9.

4. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ Re ma riẹ oware nọ u dhesẹ re a rọ eva hayo udu kpobi gọ Jihova, joma ta kpahe uzuazọ Asa ovie na gbe ivie Juda efa nọ e rọ udu kpobi gọ Jihova, ae họ Jehoshafat, Hẹzikaya, gbe Josaya. Ae imane na a ruthọ ẹsejọ, rekọ a wo ọjẹrehọ Jihova ghele. Fikieme Jihova o ro rri rai inọ a rọ udu kpobi gọe, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele oriruo rai?

5. Oware areghẹ vẹ Asa o ru nọ a rehọ iẹe mu ovie no?

⁵ Asa họ ovie avesa nọ o su Juda nọ erua ikpegbivẹ Izrẹl e hẹriẹ no. O si edhegọ kpobi no otọ na, je si igberẹ ezae kpobi no. O tube si Ma-aka oni ologbo riẹ no ọkua “ovie-aye nọ ọ jọ fiki epanọ o wo oma ikpehre edhọ.” (1 Iv. 15:11-13) Ofariẹ, Asa ọ tuduhọ ahwo na awọ “re a gwọlọ ỌNOWO na . . . re a koko izi gbe ijaje na.” Asa o fiobọhọ kẹ ahwo na se egagọ uzẹme gboja.—2 Irv. 14:4.

6. Eme Asa o ru nọ egbaẹmo Ẹtiopia a wọ ohọre bru ei ze?

⁶ Jihova o ru nọ udhedhẹ o rọ jọ Juda soso evaọ ikpe 10 ọsosuọ nọ Asa o je ro su. Kẹsena Zira ohwo Ẹtiopia na ọ tẹ wọ ohọre ziọ Juda avọ egbaẹmo nọ i bu te ima ọvo (1,000,000) gbe ekẹkẹ-ẹmo egba esa (300) soso. (2 Irv. 14:1, 6, 9, 10) Eme Asa o ru nọ okpẹtu nana o bru ei ze? O dhesẹ nọ o fievahọ Jihova riẹriẹriẹ. (Se 2 Iruẹru-Ivie 14:11.) Ọghẹnẹ o yo olẹ Asa na, je ru nọ o ro fi egbaẹmo Ẹtiopia na kparobọ. (2 Irv. 14:12, 13) Makọ evaọ okenọ ivie Juda jọ a je yoẹme kẹe he, Jihova o re ru ai kparobọ ghele evaọ ẹmo fiki odẹ ulogbo riẹ. (1 Iv. 20:13, 26-30) Asa ọ lẹ se Jihova ro dhesẹ nọ o fievahọ iẹe, yọ Jihova o yo olẹ riẹ. Rekọ evaọ oke ofa, Asa o ru oware ugheghẹ jọ. Wọhọ oriruo, ọ nyabru ovie Siria kẹ obufihọ viukpenọ o re bo se Jihova. (1 Iv. 15:16-22) Ghele na, nọ Jihova o rri uzuazọ nọ Asa o yeri, ọ tẹ ruẹ nọ Asa ọ rọ eva hayo udu kpobi gọe evaọ “edẹ uzuazọ riẹ kpobi.” Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Asa ru oware uwoma?—1 Iv. 15:14.

7, 8. Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Asa evaọ egagọ Jihova?

⁷ O gwọlọ nọ mai omomọvo ma kiẹ udu mai riwi sọ ma be rehọ iẹe kpobi gọ Jihova. Nọ omara nọ: ‘Kọ mẹ gba riẹ mu nọ me re ru eva were Jihova, thọ egagọ uzẹme uke, jẹ thọ idibo riẹ no eyoma?’ Dai roro kpahe epanọ o gwọlọ udu te re Asa o si Ma-aka oni ologbo riẹ nọ ọ jọ “ovie-aye” evaọ otọ na no ọkwa riẹ! Ẹsejọhọ whọ riẹ ohwo ọvuọvo nọ ọ wọhọ Ma-aka ha, rekọ oware jọ o sae via nọ o rẹ jọ gwọlọ  nọ whọ rọ aro kele oriruo Asa. Wọhọ oriruo, kọ ẹvẹ otẹrọnọ a si ohwo uviuwou ra hayo ogbẹnyusu ọkpekpe ra jọ no ukoko fikinọ ọ rọwo kurẹriẹ hẹ? Kọ whọ te jowọ kpata kpata re whọ fa usu no ohwo ọyena? Eme udu ra o te wọ owhẹ ru?

⁸ Wọhọ Asa, whọ rẹ sai dhesẹ nọ whọ be rọ udu kpobi gọ Ọghẹnẹ nọ whọ tẹ rẹroso iẹe kẹ obufihọ evaọ etoke ukpokpoma, makọ ejọ nọ o wọhọ nọ whọ sai fi kparobọ họ. A rẹ sai se owhẹ ẹkoko evaọ obọ isukulu fikinọ whẹ yọ Osẹri Jihova. Hayo ibe-iruiruo ra a sae poviẹ owhẹ fikinọ whọ be rehọ edẹ jọ kpohọ iwuhrẹ hayo ikokohọ, hayo fikinọ whọ be rọwo ru iruo vrẹ oke iruo na ha. Evaọ etoke utioye, lẹ se Jihova wọhọ epanọ Asa o ru na. Rẹroso Jihova avọ udu, je dikihẹ ga kẹ oware nọ whọ riẹ nọ u fo. Kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Asa jẹ bọe ga, yọ ọ te bọ owhẹ ga re.

9. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma be rọ udu kpobi gọ Jihova nọ ma tẹ rrọ usiuwoma?

⁹ Orọnikọ omobọrai ọvo idibo Ọghẹnẹ a re roro kpahe he. Asa o fiobọhọ kẹ amọfa se egagọ Jihova gboja. O gwọlọ nọ ma re fiobọhọ kẹ amọfa “gwọlọ ỌNOWO na” re. Eva e rẹ were Jihova gaga nọ ọ tẹ ruẹ nọ ma be ta kẹ amọfa kpahe ọyomariẹ, jẹ be ruẹ nọ uyoyou nọ ma wo kẹe gbe amọfa o be wọ omai ru onana re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.

10, 11. Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Jehoshafat?

¹⁰ Ọmọ Asa nọ a re se Jehoshafat ọ “nya eva idhere Asa ọsẹ riẹ.” (2 Irv. 20:31, 32) Evaọ oghẹrẹ vẹ? Wọhọ ọsẹ riẹ, Jehoshafat ọ tuduhọ ahwo na awọ re a gwọlọ Jihova. O ru onana ẹkwoma ahwo nọ o vi kpohọ ekwotọ Juda soso re a rehọ “obe izi ỌNOWO na” wuhrẹ ahwo na. (2 Irv. 17:7-10) O tube kpohọ ekwotọ erua-ikpe Izrẹl nọ e jọ obọ igbehru Ifremu, koyehọ ofẹ ẹkpẹlobọ ovatha-ọre re o “zihe ai se ỌNOWO na Ọghẹnẹ esẹ rai.” (2 Irv. 19:4) Jehoshafat ọ jọ ovie nọ “ọ rehọ eva riẹ kpobi gwọlọ ỌNOWO na.”—2 Irv. 22:9.

¹¹ Mai kpobi ma rẹ sai wobọ evaọ iruo usiuwoma ota akpọ-soso nọ Jihova ọ be rọ idibo riẹ ru nẹnẹ. Kọ who ru rie fihọ utee ra re whọ hae rọ Ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ amọfa kamara kamara, rọ ere fiobọhọ kẹ ae re a nyaze te gọ Jihova? Whọ tẹ be daoma ru ere, Ọghẹnẹ ọ te ghale omodawọ ra, yọ whọ te sai mu obe-uwuhrẹ Ebaibol họ kugbe ohwo jọ. Kọ whọ be hae lẹ kpahe onana? Kọ u no owhẹ eva ze nọ who re le utee nana tobọ, o tẹ make rọnọ whọ rẹ rehọ oke nọ whọ gwọlọ ro ru eware obọra ru onana? Wọhọ epanọ Jehoshafat o kpohọ ekwotọ Ifremu nyai fiobọhọ kẹ ahwo zihe ze egagọ uzẹme na, ma rẹ sae daoma fiobọhọ kẹ ahwo nọ a siọ iruo Uvie na ba no. Ofariẹ, ekpako ukoko a wo ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro weze bru ahwo nọ a sino ukoko evaọ ẹkwotọ ukoko rai, enọ o rẹ sae jọnọ a siọ ekpehre uruemu nọ a je ru ba no, re a fiobọhọ kẹ ae.

12, 13. (a) Okenọ Jehoshafat ọ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ, eme o ru? (b) Fikieme u ro fo nọ ma rọ aro kele Jehoshafat lẹ se Jihova, inọ mai ọvo ma rẹ sae rọ ogaga mai kparobọ họ?

¹² Wọhọ Asa ọsẹ riẹ, Jehoshafat ọ rehọ eva riẹ kpobi gọ Jihova makọ evaọ okenọ ewegrẹ a jẹ wọ ohọre bru ai ze. (Se 2 Iruẹru-Ivie 20:2-4.) Ozọ u gine mu Jehoshafat. Ghele na,  ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ “gwọlọ ỌNOWO na.” Avọ omaurokpotọ ọ ta kẹ Jihova evaọ olẹ nọ, ma wo “ogaga nọ ma rẹ sae ti ro lele ogbotu nana” họre he, gbe nọ ọyomariẹ avọ ahwo riẹ a riẹ onọ a re ru hu. O fievahọ Jihova, jẹ ta nọ: “Ma rẹro kpahe owhẹ.”—2 Irv. 20:12.

¹³ Wọhọ Jehoshafat, ẹsejọ ozọ o rẹ sai mu omai, yọ ma rẹ riẹ onọ ma re ru hu. (2 Kọr. 4:8, 9) Rekọ kareghẹhọ nọ Jehoshafat ọ jọ olẹ ta nọ avọ ahwo riẹ a wo ogaga nọ a sai ti ro lele ewegrẹ rai họre he. (2 Irv. 20:5) Enọ i wuzou uviuwou a rẹ sae rọ aro kele Jehoshafat lẹ se Jihova kẹ ọkpọvio gbe ogaga nọ a sai ro thihakọ ebẹbẹ nọ a be rẹriẹ ovao dhe. Whẹ avọ ahwo uviuwou ra wha lẹ kpahe onana kugbe, oma o vuọ owhẹ vievie he. Onana u ti ru ahwo uviuwou ra riẹ nọ who gine fievahọ Jihova. Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Jehoshafat yọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ re.

14, 15. Ẹvẹ Hẹzikaya o ro dhesẹ nọ o fievahọ Jihova riẹriẹriẹ?

¹⁴ Wo ohẹriẹ no Jehoshafat, ọsẹ Hẹzikaya ọ jọ ekpehre ovie nọ ọ jẹ gọ edhọ, ghele na Hẹzikaya “ọ dhẹgbalọ ỌNOWO na whawha.” Ọ “raha eria ikpehru na, o je kporo edẹ rai, ọ tẹ jẹ raha Ashira ẹdhọ rai. Ọ tẹ raha arao-omuomu nọ Mosis ọ rehọ ẹroo ru,” onọ ahwo na a zihe ruọ ẹdhọ nọ a jẹ gọ evaọ oke yena. Hẹzikaya ọ ruabọhọ rọ eva kpobi gọ Jihova, “ọ yọrọ izi nọ ỌNOWO na ọ rọ kẹ Mosis na whawha.”—2 Iv. 18:1-6.

¹⁵ Makọ okenọ Asiria nọ ọ jọ ogaga-esuo akpọ-soso evaọ oke yena ọ wọ ẹmo ziọ Juda jẹ ta nọ a te raha iẹe muotọ, Hẹzikaya o fievahọ Jihova. Ovie Asiria nọ a re se Senakerib ọ jẹ rọ Jihova jijehwẹ jẹ daoma ru ozọ mu Hẹzikaya re ọ sai kie kẹe. Rekọ Hẹzikaya ọ jọ olẹ dhesẹ kẹ Jihova nọ o fievahọ iẹe nọ o ti siwi ai. (Se Aizaya 37:15-20.) Ọghẹnẹ o yo olẹ Hẹzikaya, kẹsena o te vi ukọ-odhiwu nyai kpe egbaẹmo ahwo Asiria nọ i bu te idu udhe-uzii gbe isoi (185,000).—Aiz. 37:36, 37.

16, 17. Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Hẹzikaya nọ whọ be gọ Jihova na?

¹⁶ Uwhremu na, Hẹzikaya o te kie ẹyao nọ o je ti kpei. Kẹsena ọ tẹ lẹ se Jihova inọ ọ kareghẹhọ epanọ ọ rọ rehọ eva kpobi gọe. (Se 2 Ivie 20:1-3.) Ma jọ Ebaibol na riẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gbẹ be rọ edhere igbunu siwi ahwo enẹna ha, hayo fi ikpe ba uzuazọ ahwo ho. Ghele na, wọhọ epanọ Hẹzikaya o ru, mai omomọvo ma rẹ sae lẹ se Jihova nọ: Mẹ be rọ udu kpobi gọ owhẹ, avọ “oruọzewọ gbe evaifihọ kpobi.” Kọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova ọ rẹ sae rẹrote owhẹ nọ whọ tẹ be mọ?—Ol. 41:3.

¹⁷ Ma te roro kpahe oriruo Hẹzikaya, ma te ruẹ nọ u fo re ma whaha oware kpobi nọ o rẹ sae raha usu mai kugbe Jihova hayo reghe omai no egagọ uzẹme. Ma rẹ rọ aro kele ahwo obọ akpọ vievie he, enọ i re ru ahwo-akpọ nọ a be ruẹ evaọ itanẹte gbe etẹlẹvishọno wọhọ ẹsenọ a rrọ eghẹnẹ. Avro ọ riẹ hẹ, o rẹ were Ileleikristi jọ re a rọ itanẹte lele ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu ekpekpe rai ta ẹme. Rekọ ahwo buobu evaọ akpọ na a be rọ onana ruiruo vrẹta, a be jọ itanẹte mu usu kugbe ezae hayo eyae nọ a riẹ hẹ. Hayo a rẹ raha oke buobu rri iwoho ahwo nọ a fihọ  itanẹte je se kpahe ahwo otiọye na. O rrọ lọlọhọ gaga re eware nọ i te oware ovo ho e rehọ oke mai kpobi no. Oleleikristi ọ rẹ sai wo omorro nọ ahwo buobu a te bi dhesẹ nọ iwoho nọ o fihọ itanẹte e were rai, hayo tube muofu nọ ohwo ọvo ọ gbẹ kpunu fihọ iwoho na ha. Kọ ma roro nọ Pọl ukọ na, hayo Akwila avọ Prisila a jẹ rehọ oke rai kpobi vi iwoho se ahwo hayo mu usu kugbe ahwo nọ a rrọ ukoko ho? Ebaibol na ọ ta nọ Pọl ọ jẹ “rehọ oke riẹ kpobi vuẹ ẹme na.” Yọ Prisila avọ Akwila a jẹ rehọ oke rai “ru idhere Ọghẹnẹ vẹ” kẹ amọfa. (Iruẹru 18:4, 5, 26) Ma rẹ sae nọ omamai nọ, ‘Kọ me bi rri ohwo jọ wọhọ ọghẹnẹ hayo raha oke mẹ kpobi fihọ eware nọ i wuzou tere he?’—Se Ahwo Ẹfisọs 5:15, 16.

18, 19. Idhere jọ vẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Josaya?

¹⁸ Ọmọ-oruọmọ Hẹzikaya nọ a re se Josaya ọ gba riẹ mu re nọ ọ rẹ rọ “eva riẹ kpobi” koko izi Jihova. (2 Irv. 34:31) Okenọ ọ gbẹ jọ uzoge, “o te mu Ọghẹnẹ Devidi ọsẹ riẹ họ ẹgwọlọ,” yọ evaọ okenọ o te ikpe udhe no, o te mu edhegọ họ esino Juda. (Se 2 Iruẹru-Ivie 34:1-3.) Josaya ọ rọ ọwhọ ru oreva Jihova vi ivie efa buobu nọ i su Juda. Ghele na, okenọ a duku obe Uzi nọ o sae jọnọ Mosis o kere na je sei kẹ Josaya, ọ tẹ ruẹ nọ o gbẹ gwọlọ nọ o re ru oreva Ọghẹnẹ vi epaọ anwẹdẹ. Ọ tuduhọ amọfa awọ re a gọ Jihova. Fikiere, evaọ edẹ uzuazọ Josaya kpobi, “ohwo ọvo o no edhere ỌNOWO na” ha.—2 Irv. 34:27, 33.

¹⁹ Wọhọ Josaya, o gwọlọ nọ okenọ ma gbẹ rrọ emaha ma re ro mu Jihova họ ẹgọ. O sae jọnọ okenọ Manasẹ ovie na o kurẹriẹ no, o ro wuhrẹ Josaya kpahe epanọ Ọghẹnẹ o wo ohrọ-oriọ te. Whai izoge, wha mu usu kugbe inievo nọ e gọ Jihova kri no evaọ uviuwou rai gbe evaọ ukoko na, je wuhrẹ kpahe epanọ Jihova ọ rọ ghale ae no. Ofariẹ, kareghẹhọ nọ Ikereakere na nọ Josaya o se, eye i duobọtei udu jẹ wọe jowọ nọ u fo. Who te bi se Ebaibol na, o rẹ sae wọ owhẹ jẹ emamọ iroro nọ i re ru owhẹ wereva vi epaọ anwẹdẹ jẹ bọ usu ra kugbe Jihova ga ziezi; o vẹ jẹ wọ owhẹ fiobọhọ kẹ amọfa gwọlọ Jihova. (Se 2 Iruẹru-Ivie 34:18, 19.) Ebaibol na nọ who re wuhrẹ o sai je fiobọhọ kẹ owhẹ muẹrohọ idhere nọ whọ sai ro wo ẹnyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Who te muẹrohọ oria nọ whọ sai jo wo ẹnyaharo, rọ aro kele Josaya ru inwene.

20, 21. (a) Eware jọ vẹ ivie ene nọ ma ta kpahe no na a ru nọ i tho ohwohwo? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²⁰ Eme ma wuhrẹ mi ivie ene Juda nọ e rehọ udu kpobi gọ Jihova na? A rọ ọwhọ ru oreva Jihova, yọ a gba riẹ mu nọ a rẹ ruabọhọ gọe evaọ edẹ uzuazọ rai kpobi. A fievahọ Jihova makọ evaọ okenọ a rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ nọ a roro nọ a rẹ sai fi kparobọ họ. Maero na, a rọ emamọ eva gọ Jihova.

²¹ Wọhọ epanọ ma te ruẹ evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ivie ene nọ ma ta kpahe no na a ru thọ ẹsejọ. Ghele na, nọ Jihova ọ kiẹ idu rai riwi, ọ ruẹ nọ a rọ udu kpobi gọe. Mai omamai ma gba ha. Nọ Jihova ọ tẹ kiẹ omai riwi, kọ ọ te ruẹ nọ ma be rọ udu kpobi gọe? Ma te ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ na.