1, 2. Fikieme ma te rọ ta kpahe iriruo ivie ene Juda?

WHỌ tẹ ruẹ ohwo nọ otọ o whra kie, kọ whọ gbẹ te yọroma nọ whọ tẹ be nya oria nọ o whra riẹ kie na vrẹ? Ma te roro kpahe eware nọ e thọ amọfa obọ, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai nọ ma gbe ro kie ruọ ọkpọ ethobọ evona ha. Ere ọvona o rrọ re evaọ usu mai kugbe Jihova. Ma rẹ sai wuhrẹ emamọ eware buobu no ethobọ amọfa ze, makọ enọ a fodẹ evaọ Ebaibol na.

² Ivie ene Juda nọ ma ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, a rọ udu rai kpobi gọ Jihova. Ghele na, eware jọ e thọ rai obọ. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no eware nọ e via kẹ ae ze, kọ ẹvẹ ma sae rọ whaha ọkpọ eware evona? Ma te roro kpahe iriruo ivie ene nana, i re fiobọhọ kẹ omai wo erere no eware nọ a kere fihotọ anwẹdẹ no ze, enọ e rrọ rọkẹ ewuhrẹ mai.—Se Ahwo Rom 15:4.

3-5. (a) Dede nọ Asa ọ jẹ rọ udu kpobi gọ Jihova, ẹbẹbẹ vẹ ọ rẹriẹ ovao dhe? (b) Eme o rẹ sae jọnọ o lẹliẹ Asa fievahọ areghẹ obọriẹ okenọ Beasha ọ jẹ bọ Rama?

³ Joma kake ta kpahe oriruo Asa jẹ ruẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ no Ẹme Ọghẹnẹ ze. Asa o fievahọ Jihova evaọ okenọ  egbaẹmo Ẹtiopia nọ i bu te ima-ọvo (1,000,000) a wọ ohọre ziọ Juda. Rekọ o ru ere he evaọ okenọ ovie Izrẹl nọ a re se Beasha ọ jẹ bọ Rama, ẹwho nọ ọ kẹle uwhru ẹkwotọ Juda, re ahwo a siọ Juda ba ẹruọ hayo eno. (2 Irv. 16:1-3) Ukpoye, Asa o fievahọ ereghẹ obọriẹ, ọ tẹ j’udi kẹ Bẹnhadad ovie Siria re ọ wọ ẹmo nyai kpokpo Beasha. Kọ eware e ginẹ nya epanọ Asa ọ ma omaa riẹ? Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ Beasha o ti yoi, ọ tẹ siọ ebabọ Rama ba, o je ku iruo riẹ họ.” (2 Irv. 16:5) Fikiere, ohwo ọ rẹ sai roro nọ omaa Asa na u gine ruiruo.

⁴ Rekọ ẹvẹ Jihova o rri oware nọ Asa o ru na? Ọghẹnẹ o vi ọruẹaro riẹ nọ a re se Hanani nyae whọku Asa fikinọ o fievahọ Jihova ha. (Se 2 Iruẹru-Ivie 16:7-9.) Hanani ọ ta kẹ Asa nọ: “No umuo etenẹ vrẹ who re ti fi ẹmo bẹ.” Dede nọ Beasha ọ gbẹ sae bọ Rama ha, Asa avọ ahwo riẹ a fi ẹmo ri fihọ bẹsenọ Asa o ro whu.

⁵ Wọhọ epanọ ma ruẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, nọ Ọghẹnẹ ọ kiẹ udu Asa riwi, ọ tẹ ruẹ nọ Asa ọ rọ udu kpobi gọe. (1 Iv. 15:14) Evaọ aro Ọghẹnẹ, egagọ Asa i no udu ze, yọ o je ru oreva riẹ. Ghele na, ọ reoja oware nọ u no owọ ugheghẹ nọ ọ jẹ na ze. Eme ọ wha riẹ ze nọ Asa o ro fievahọ areghẹ obọriẹ gbe Bẹnhadad evaọ okenọ Beasha ọ jẹ bọ Rama viukpenọ o re fievahọ Jihova? Kọ o sae jọnọ o je roro nọ Bẹnhadad ọ te rọ egbaẹmo riẹ fiobọhọ kẹe fi kparobọ viukpenọ ọ rẹ rẹroso Jihova kẹ obufihọ? Kọ o sae jọnọ ekpehre ohrẹ nọ ọ gaviezọ kẹ o lẹliẹ e riẹ ru ere?

6. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ethobọ Asa ze? Kẹ oriruo.

⁶ Kọ iku Asa na i ti ru omai kiẹ omamai riwi? Ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ nọ o wọhọ nọ ọ rro vi omai, o rrọ lọlọhọ re ma fievahọ Jihova. Rekọ eme ma re ru nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ nọ o te oware ovo ho? Kọ ma rẹ rẹroso areghẹ obọmai re ma ku ẹbẹbẹ na họ evaọ edhere nọ u je omai? Manikọ ma rẹ gwọlọ ehri-izi Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai, je ru lele ai, onọ u re dhesẹ nọ ma rẹroso Jihova? Wọhọ oriruo, o sae jọnọ ahwo uviuwou ra a bi kpokpo owhẹ fikinọ whọ be hai kpohọ ewuhrẹ hayo okokohọ. Kọ whọ te lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ edhere nọ ọ mai woma nọ whọ sai ro fi ẹbẹbẹ nana kparobọ? Hayo kọ ẹvẹ otẹrọnọ a si owhẹ no iruo, yọ o rrọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ ruẹ iruo efa? Whọ tẹ ruẹ iruo efa, kọ whọ te vuẹ ohwo nọ ọ gwọlọ rehọ owhẹ iruo na nọ who re kpohọ ewuhrẹ koka koka? Ghelọ ẹbẹbẹ nọ ma wo kpobi kẹhẹ, o gwọlọ nọ ma kareghẹhọ ẹme ọso-ilezi na, ọnọ ọ ta nọ: “Rọ oma ra kpobi kẹ ỌNOWO, fievahọ iẹ, o ti ru gba kẹ owhẹ.”—Ol. 37:5.

7, 8. Eware igheghẹ vẹ Jehoshafat o ru, kọ eme o no rie ze? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁷ Ọmọ Asa nọ a re se Jehoshafat o wo emamọ iruemu buobu. Fikinọ o fievahọ Ọghẹnẹ, o ru emamọ eware buobu. Ghele na, o ru oware ugheghẹ jọ. Wọhọ oriruo, ọ kuvẹ re ọmọzae riẹ ọ rehọ ọmọtẹ Ehab ovie ọgeva na, ọnọ o je su uvie Izrẹl. Yọ dede nọ Makaya ọruẹaro na ọ vẹvẹ Jehoshafat unu, o kuomagbe Ehab nyae họre ahwo Siria ghele. Evaọ ẹmo na, udugaga Jehoshafat ọ rọ vabọ nọ a gbe ro kpei hi. Kẹsena o te zihe kpobọ Jerusalẹm. (2 Irv. 18:1-32) Onana  u ru nọ Jehu ọruẹaro na ọ rọ nọe nọ: “Kọ who re fi obọ họ kẹ iru-umuomu re who mukpahe enọ i you ỌNOWO na?”—Se 2 Iruẹru-Ivie 19:1-3.

⁸ Kọ Jehoshafat o wuhrẹ no oware nọ o via kẹe na ze? Dede nọ ọ gbẹ jẹ gọ Jihova avọ ajọwha, o wọhọ nọ o wuhrẹ no oware nọ o via kẹe avọ Ehab na ze he, gbe unuovẹvẹ nọ Jehu ọ kẹ riẹ na. Jehoshafat ọ wariẹ ru oware ugheghẹ ofa jọ. O mu usu kugbe ọmọ Ehab nọ a re se Ahazaya, ovie ọgeva na. Aimava, a te ku ekọ-iyibo kugbe. Rekọ ekọ na i zue, a sae rehọ ae ruiruo nọ a rọ fiki rai ku ai hi.—2 Irv. 20:35-37.

9. Eme ekpehre usu o rẹ sae wha se omai?

⁹ U fo nọ iku Jehoshafat na e wọ omai kiẹ uzuazọ mai riwi. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Jehoshafat ọ ginẹ jọ emamọ ovie. O ru oware nọ u woma yọ “ọ rehọ eva riẹ kpobi gwọlọ ỌNOWO na.” (2 Irv. 22:9) Ghele na, ọ rọ ẹro ruẹ oware nọ u re no ekpehre usu ze. Kareghẹhọ nọ obe Itẹ o ta nọ: “Ọnọ ọ nya lele ahwo owareghẹ o re wo areghẹ, rekọ usu igheghẹ o rẹ nwa ohwo oma.” (Itẹ 13:20) O sae jọnọ ma gwọlọ fiobọhọ kẹ ahwo nọ a wo isiuru ziọ ukoko na. Rekọ usu okpekpe nọ Jehoshafat o mu kugbe Ehab u je ti si uwhu kpei. Epọvo na re, ma te mu usu okpekpe kugbe ahwo nọ a be gọ Jihova ha, o rẹ wha enwoma ze.

10. (a) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Jehoshafat ze otẹrọnọ ma gwọlọ rọo? (b) Eme u fo nọ ma rẹ kareghẹhọ kpahe ekpehre egbẹnyusu?

¹⁰ Emamọ oware jọ vẹ ma rẹ sai wuhrẹ no iku Jehoshafat na ze? Oleleikristi ọ rẹ sai mu isiuru obẹlẹ họ ewo kẹ ohwo nọ ọ be gọ Jihova ha, bi roro nọ ọ be jọ ukoko na ruẹ ohwo nọ ọ rẹ rehọ họ. Hayo ahwo uviuwou oniọvo jọ nọ a rrọ ukoko ho a sai kpokpo iei nọ ọ gwọlọ ohwo jọ rehọ keme oke riẹ o be vrẹ no. Ofariẹ, inievo jọ a rẹ sai wo ọkpọ eriwo oniọvo-ọmọtẹ nana, nọ ọ ta nọ: “O rrọ ẹkoma mai ahwo-akpọ re ma wo ohwo nọ o gine you omai, nọ ọ rẹ jọ ọrivẹ orọo omai.” Kọ eme u fo nọ Oleleikristi  o re ru? Ma te roro kpahe oware nọ o via kẹ Jehoshafat, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u fo. Ọ jẹ hae gwọlọ ọkpọvio Ọghẹnẹ ẹsikpobi. (2 Irv. 18:4-6) Rekọ eme ọ via kẹe nọ o mu usu kugbe Ehab nọ o you Jihova ha? Jehoshafat ọ hae kareghẹhọ nọ ibiaro Jihova e be ruẹ ahwo kpobi nọ a be rọ udu kpobi gọe. Evaọ oke mai nana re, ibiaro Ọghẹnẹ “e rẹ nya akpọ na re,” yọ ọ gwọlọ rọ “ẹgba riẹ” fiobọhọ kẹ omai. (2 Irv. 16:9) Ọ riẹ eware nọ ma be rẹriẹ ovao dhe, yọ o you omai. Otẹrọnọ whọ gwọlọ rọo, kọ who fi ẹrọwọ họ Jihova inọ o ti fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹ emamọ ohwo nọ whọ rẹ sae rọo evaọ ukoko na? Jọ u mu owhẹ ẹro nọ o ti ru ere evaọ ẹruoke!

11, 12. (a) Ẹvẹ Hẹzikaya o ro dhesẹ oware nọ o rrọ udu riẹ via? (b) Fikieme Ọghẹnẹ ọ rọ re-ohrọ Hẹzikaya?

¹¹ Oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Hẹzikaya ze u kiekpahe udu na. U wo okejọ nọ Jihova nọ ọ rẹ kiẹ idu na o ro dhesẹ oware nọ o jọ udu Hẹzikaya via. (Se 2 Iruẹru-Ivie 32:31.) Okejọ nọ Hẹzikaya ọ jẹ mọ, Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ oka jọ ro dhesẹ kẹe nọ ẹyao riẹ na o ti kpo, oka na họ uwoho ọre na nọ u ti kpemu isiakpe. Kẹsena ovie Babilọn o te vi ahwo bru Hẹzikaya ze te nọ kpahe oka na. (2 Iv. 20:8-13; 2 Irv. 32:24) Jihova o te “vu ei ọyọvo wa” re ọ rọ ere riẹ oware nọ o rrọ udu Hẹzikaya. Kẹsena Hẹzikaya o te dhesẹ “uwou efe riẹ kpobi” kẹ ahwo Babilọn nọ a nya bru ei ze na. Oware ugheghẹ nana nọ o ru na u gine dhesẹ oware nọ “o riẹ udu kpobi.”

¹² Ebaibol ọ vuẹ omai oware nọ o lẹliẹ Hẹzikaya dhesẹ uruemu omorro yena ha. Kọ o sae jọnọ fiki ahwo Asiria nọ o fi kparobọ na manikọ edhere igbunu nọ Jihova o ro siwi ẹyao riẹ? Kọ o sae jọnọ fiki “efe gbe adhẹẹ” nọ o wo? Oghẹrẹ kpobi nọ o jọ kẹhẹ, fikinọ Hẹzikaya ọ wọ oma kpehru, “ọ gbẹ kpẹwẹ ỌNOWO na” rọkẹ eware iwoma kpobi nọ o ru kẹe he. U yoma kẹhẹ! Dede nọ ọ lẹ se Ọghẹnẹ inọ ọ rọ udu kpobi gọe, Hẹzikaya o ru eva dha Jihova. Rekọ uwhremu na, “Hẹzẹkaya o te hrẹ oma riẹ kpotọ,” fikiere, Jihova ọ tẹ re-ohrọ riẹ avọ ahwo riẹ.—2 Irv. 32:25-27; Ol. 138:6.

13, 14. (a) Oke vẹ Jihova ọ sai ro ‘vu omai wa’ re ọ rọ ere dawo omai? (b) Ẹvẹ u fo nọ ma re ru nọ a te jiri omai fiki oware uwoma jọ nọ ma ru?

¹³ Nọ ma te roro kpahe iku Hẹzikaya na, erere vẹ ọ rẹ sai te omai? Kareghẹhọ nọ omorro Hẹzikaya u dhesẹ oma via okenọ Jihova ọ nwani fiobọhọ kẹe fi Senakerib kparobọ je siwi ẹyao riẹ kpo no. Nọ Jihova o te fiobọhọ kẹ omai ru oware uwoma jọ, kọ o sae jọnọ o bi ‘vu omai wa’ re ọ dawo omai, jẹ rọ ere riẹ oware nọ o rrọ omai udu? Wọhọ oriruo, o sae jọnọ oniọvo-ọmọzae jọ ọ nabe ruẹrẹ ẹme riẹ kpahe ziezi, o te ru ẹme na woma gaga evaọ ewuhrẹ hayo okokohọ. Kẹsena ahwo buobu a te bi yere iei. Kọ eme o ti ru nọ ahwo a bi jiri iei na?

¹⁴ Nọ a te jiri omai, u fo nọ ma lele ẹme Jesu na inọ: “Wha te ru eware kpobi nọ a kẹ owhai nọ wha ru no, wha vẹ ta nọ: ‘Mai yọ erigbo nọ i fioka ha. Onọ u te omai eruo ma ru na.’” (Luk 17:10) Ma rẹ sae jọ onana wuhrẹ no oriruo Hẹzikaya ze re. Hẹzikaya o wo omorro keme ọ “kpẹwẹ ỌNOWO na” rọkẹ eware iwoma nọ o ru kẹe no ho. Ma tẹ be hai roro didi kpahe eware iwoma nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ omai no, u ti fiobọhọ kẹ omai whaha uruemu nọ o rẹ dha Jihova eva.  O vẹ te wọ omai yere Jihova. Ọ kẹ omai Ebaibol na gbe ẹzi ọfuafo riẹ nọ o re fiobọhọ kẹ omai.

15, 16. Eme o si uwhu kpe Josaya?

¹⁵ Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Josaya ovie na ze? Roro kpahe oware nọ u si uwhu kpei. (Se 2 Iruẹru-Ivie 35:20-22.) Josaya ọ “nya e họre” Niko ovie Ijipti, dede nọ ovie Ijipti ọ ta kẹe nọ ọye ọ be nya bru ze he. Ebaibol na ọ ta nọ “unu Ọghẹnẹ” ẹme Niko na o no ze. Kọ fikieme Josaya ọ rọ nyae họrọ iẹe ghele? Ebaibol na ọ ta ha.

¹⁶ Rekọ ẹvẹ Josaya ọ hae te rọ riẹ nọ obọ Ọghẹnẹ ẹme Niko na o no ze? Ọ hae nọ Jerimaya nọ ọ jọ ọruẹaro Jihova evaọ oke riẹ. (2 Irv. 35:23, 25) Rekọ a jọ oria ovo evaọ Ebaibol na ta nọ o ru ere he. Ofariẹ, obọ Kakemish Niko ọ jẹ nya. Ọ jẹ nyai lele “unuwou” ofa fi ẹmo orọnikọ ọ jẹ wọ ẹmo ziọ Jerusalẹm ho. U te no ere no, ẹmo nana o wobọ kugbe odẹ Ọghẹnẹ hẹ, keme Niko ọ poviẹ Jihova hayo ahwo riẹ hẹ. Fikiere, Josaya o rri oware na thọ gaga nọ ọ rọ nyai lele Niko họre. Kọ ma sai wuhrẹ oware jọ no onana ze? Nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ, u re woma re ma kaki roro kpahe oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru evaọ ẹme na.

17. Nọ ma tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ, ẹvẹ ma sae rọ whaha ọkpọ ethobọ Josaya na?

¹⁷ Nọ ma te wo ẹbẹbẹ, u fo nọ ma roro kpahe ehri-izi Ebaibol nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai evaọ ẹbẹbẹ na je fi ai họ iruo. Ẹsejọ o sae gwọlọ nọ ma nọ mi ekpako ukoko. O sae jọnọ ma roro kpahe eria Ebaibol jọ nọ ma riẹ no vẹre, hayo ma jọ ebe ukoko na ru ekiakiẹ no. Rekọ o rẹ sai wo eria Ebaibol efa nọ o gwọlọ nọ ma roro kpahe nọ ọkpako ukoko ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai vuhumu. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ riẹ nọ u wuzou gaga re ọ ta usiuwoma na. (Iruẹru 4:20) Ma rehọ iẹe nọ ọ gwọlọ kpohọ usiuwoma evaọ ẹdẹjọ, rekọ ọzae riẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ọ gwọlọ nọ ọ jọ uwou evaọ ẹdẹ yena. Ọzae na ọ ta nọ aimava a re raha oke kugbe kẹle he, yọ ọ gwọlọ nọ aimava a ru oware jọ kugbe evaọ ẹdẹ yena. Oniọvo-ọmọtẹ na ọ rẹ sai roro kpahe eria Ebaibol sa-sa, wọhọ ujaje Ebaibol nọ o ta nọ ọ kaki yoẹme kẹ Ọghẹnẹ, gbe inọ ọ ta usiuwoma na. (Mat. 28:19, 20; Iruẹru 5:29) Rekọ o tẹ jẹ gwọlọ nọ o vuhumu inọ ọ rẹ romakpotọ kẹ ọzae riẹ je dhesẹ ororokẹ. (Ẹf. 5:22-24; Fil. 4:5) Kọ ọzae na ọ be hai kpokpo iei inọ o kpohọ usiuwoma vievie he, manikọ ọ be vuẹe nọ o ru oware jọ kẹe evaọ ẹdẹ yena ọvo? O gwọlọ nọ ma re wo iroro owowa nọ ma bi ru oreva Ọghẹnẹ na, jẹ daoma wo emamọ obruoziẹ-iroro.

18. Ẹvẹ whọ sai ro wo erere no iriruo ivie ene nọ ma ta kpahe evaọ uzoẹme nana ze?

¹⁸ Fikinọ ma gba ha, eware nọ e thọ ivie ene nọ ma ta kpahe obọ na e rẹ sae thọ omai obọ re. Ma rẹ sae (1) rẹroso areghẹ obọmai, (2) mu ekpehre usu, (3) wo omorro, hayo (4) jiroro ababọ oreva Ọghẹnẹ nọ ma rẹ kaki roro kpahe. U woma kẹhẹ inọ Jihova ọ be jọ omamai ruẹ ewoma, wọhọ epanọ ọ ruẹ ewoma evaọ oma ivie ene yena! Yọ Jihova ọ be ruẹ epanọ ma you rie te jẹ gwọlọ rọ udu kpobi gọe. Fikiere o ru nọ a ro kere iriruo ahwo sa-sa fihọ Ebaibol na nọ i re fiobọhọ kẹ omai whaha izieraha ilogbo. Ajọ ma roro didi kpahe iriruo Ebaibol nana je yere Jihova nọ ọ rọ rehọ ae kẹ omai!