1, 2. (a) Nọ ahwo a gbe bi wo oma-onyẹ hẹ, eme ọ rẹ sai noi ze? (b) Fikieme ẹme oma-onyẹ u ro wuzou nẹnẹ?

OMA-ONYẸ yọ uvi uruemu Oleleikristi. (Gal. 5:​22, 23) Jihova o wo oma-onyẹ gbagba. Rekọ fikinọ ahwo-akpọ a gba ha, o be hae jọ bẹbẹ kẹ ae re a wo oma-onyẹ ẹsikpobi. Uzẹme na họ, oma-onyẹ nọ ahwo-akpọ a be sai wo nẹnẹ hẹ, o be wha ebẹbẹ rai buobu ze. O rẹ sae whae ze nọ a gbe ro ru oware evaọ ẹruoke he, je ru nọ a gbe ro ru te ẹgwọlọ họ makọ evaọ obọ isukulu hayo oria iruo. O rẹ sai je su kpohọ emiẹsọ eta, idieda thomawa, ozighi, orọo-ofa, esa-eriọ, udihọ nọ ohwo ọ gwọlọ họ, ru ohwo wo ẹyao igberẹ nọ i re vo, iruemu nọ i fo ho nọ e rẹ rọ reria ohwo obọ, lẹliẹ iroro ohwo jọ waha waha, je ru nọ a re ro fi ohwo họ uwou-odi, gbe ebẹbẹ itieya efa.​—Ol. 34:​11-14.

² O rrọ vevẹ inọ ahwo nọ a wo oma-nyẹ hẹ, a re si ebẹbẹ se omarai gbe amọfa. Yọ ahwo nọ a wo oma-onyẹ hẹ a bi dhe ebuebu. A ru ọkiẹriwo jọ kpahe oma-onyẹ evaọ etoke ikpe 1940, rekọ ọkiẹriwo ọfa nọ a ru kpahe onana kẹle na u dhesẹ nọ ahwo nọ a wo oma-onyẹ hẹ a bu vi epanọ o jọ no kpekufiẹ. Onana o rrọ oware igbunu kẹ idibo Ọghẹnẹ hẹ keme Ebaibol na ọ ta nọ oware jọ nọ o te kẹ imuẹro nọ ma be rria “edẹ urere na” họ, ahwo nọ a ti gbe “wo oma-onyẹ hẹ.”​—2 Tim. 3:​1-3.

3. Fikieme u ro fo re Ileleikristi a wo oma-onyẹ?

³ Fikieme u ro fo nọ who wo oma-onyẹ? Muẹrohọ ẹjiroro ivẹ  jọ nọ onana u ro wuzou. Orọ ọsosuọ, ahwo a muẹrohọ no inọ ahwo nọ a rẹ sae nyẹ omarai a re wo ebẹbẹ ilogbo tere he. A rẹ sai kru omarai nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rotọ, yọ a re mu emamọ egbẹnyusu. Ofu, awa-ọruọ, gbe ọkora ọ rẹ kẹ ai uye te ahwo nọ a wo oma-onyẹ hẹ hẹ. Orọ avivẹ, re ohwo ọ sai wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ o re kru omariẹ nọ ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ hayo nọ iroro nọ i fo ho e tẹ ruọ iẹe udu. Adamu avọ Ivi a sai ru onana ha, onọ u ru nọ a gbe ro wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ hẹ. (Emu. 3:6) Yọ a rẹ ruẹ unu gbiku ebẹbẹ nọ i te amọfa no anwọ oke yena ze he, enọ e be sai wo oma-onyẹ hẹ!

4. Nọ o tẹ be hae jọ bẹbẹ kẹ ohwo jọ re ọ nyẹ omariẹ, eme ọ rẹ sae kẹe uduotahawọ?

⁴ Ohwo-akpọ ọvuọvo ọ rrọ nọ ọ rẹ sae nyẹ omariẹ ẹsikpobi hi, keme ma gba ha. Jihova ọ riẹ epanọ o rrọ kẹ omai idibo riẹ, yọ ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai kpọ isiuru ugboma mai. (1 Iv. 8:​46-50) O re fiobọhọ kẹ ahwo kpobi nọ a gwọlọ gọe rekinọ o rrọ bẹbẹ kẹ re a nyẹ omarai evaọ eware jọ, keme Ogbẹnyusu oyoyou mai ọ rrọ. Joma ta kpahe obọdẹ oriruo nọ Jihova o fihotọ kẹ omai. Kẹsena ma vẹ te ta kpahe iriruo iwoma gbe iyoma nọ e rrọ Ebaibol na, jẹ ruẹ oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ no ai ze. Ma rẹ sai je se kpahe eware sa-sa nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo oma-onyẹ ziezi.

5, 6. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ oma-onyẹ nọ u fo nọ ma rẹ rọ aro kele?

⁵ Jihova ọ rrọ gbagba, fikiere o wo oma-onyẹ ziezi. (Izie. 32:4) Rekọ mai ahwo-akpọ ma gba ha. O make rrọ ere na, re ma sae riẹ oware nọ oma-onyẹ o ginẹ rrọ, o gwọlọ nọ ma re wuhrẹ kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ oma-nyẹ no re ma sae rọ aro kele iei. Iyero jọ vẹ Jihova ọ jọ dhesẹ oma-onyẹ no?

⁶ Roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ oma-onyẹ evaọ oware nọ o ru kpahe ọwọsuọ Setan. Ọwọsuọ nana o jọ use-abọ kẹ Jihova yọ o gwọlọ nọ o re ru oware jọ kpahe iẹe. Avro ọ riẹ hẹ, ọwọsuọ nana o ru eva dha ikọ-odhiwu nọ e be roma kpotọ kẹ Ọghẹnẹ gaga. Ẹsejọhọ o rẹ lẹliẹ eva dha owhẹ re evaọ okekpobi nọ who te roro kpahe uye-oruẹ nọ Setan ọ wha ze no. Rekọ Jihova ọ rehọ okpakpa ru oware kpahe ẹme na ha. Ọ ma owojẹ riẹ te, yọ oware nọ o ru o jọ gbagba. O gbe bi thihakọ rite enẹna, yọ oware nọ o bi ru kpahe ọwọsuọ Setan na u dhesẹ uvi-oziẹ riẹ via. (Ọny. 34:6; Job 2:​2-6) Fikieme? Jihova ọ be kuvẹ re oke o gbẹ nya keme ọ gwọlọ nọ ohwo ọvo o whu hu, ukpoye “ọ gwọlọ nọ ahwo kpobi a wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ.”​—2 Pita 3:9.

7. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Jihova ze?

⁷ Oma-onyẹ nọ Jihova o dhesẹ u wuhrẹ omai nọ ma rẹ ma ẹme mai te je roro ziezi kpahe oware kpobi nọ ma gwọlọ ru; ajọ ma rọ okpakpa ru eware he. Taure who te ti ru oware jọ nọ u wuzou, kẹ omara oke lelele nọ u re fiobọhọ kẹ owhẹ ma oware na te je ru onọ u fo. Lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ areghẹ nọ whọ rẹ rọ ta ẹme hayo ru oware nọ o gba. (Ol. 141:3) Nọ ẹbẹbẹ ọ tẹ rrọ otọ, o rrọ lọlọhọ gaga re ohwo o ru oware nọ o ze riẹ iroro kpobi. Mai otujọ ma vioja ẹme nọ ma ta hayo oware jọ nọ ma rọ okpakpa ru no!​—Itẹ 14:29; 15:28; 19:2.

8. (a) Diẹse ma rẹ sae jọ ruẹ iriruo ahwo nọ a fi emamọ oriruo hotọ? (b) Eme o fiobọhọ kẹ Josẹf dhẹ siọ aye Pọtifa ba evaọ okenọ ọ jẹ lẹliẹe? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁸ Iriruo vẹ e rrọ Ebaibol na nọ i dhesẹ epanọ u wuzou te re ma hae kpọ ofu mai? Whọ rẹ sae kareghẹhọ ahwo jọ nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na nọ a dhesẹ oma-onyẹ evaọ okenọ a rẹriẹ ovao dhe odawọ. Ohwo  jọ họ Josẹf, ọmọzae Jekọp. O dhesẹ oma-onyẹ okenọ ọ jẹ gbodibo evaọ uwou Pọtifa, ọnọ o wuzou irọwa Fẹro. Aye Pọtifa o je fiẹrohọ Josẹf nọ “ọ jọ uviohwo nọ ọ vọ avọ eru,” kẹsena ọ tẹ jẹ daoma lẹliẹe. Eme ọ soriẹ nọ Josẹf o gbe ro kie kẹ aye na ha, dede nọ ọ lẹliẹ e riẹ unuẹse buobu? Ababọ avro, Josẹf ọ nabi roro kpahe oware nọ o rẹ sai noi ze nọ o te fioma hotọ kẹ aye na. Nọ eware i ti no akaka ruọ okpe no, Josẹf ọ tẹ tubẹ dhẹ se iẹe ba. Ọ ta nọ: “Kẹvẹ me je ru umuomu ulogbo utiona, re mẹ thọ uzi Ọghẹnẹ?”​—Emu. 39:​6, 9; se Itẹ 1:10.

9. Ẹvẹ whọ sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ edawọ?

⁹ Eme oriruo Josẹf na o wuhrẹ omai? Oware jọ họ, o rẹ sae gwọlọ nọ ma dhẹ nọ ma tẹ rẹriẹ ovao ku oware nọ o rẹ sai ru omai thọ uzi Ọghẹnẹ. Evaọ okenọ u kpemu, ahwo jọ nọ a rrọ Isẹri Jihova enẹna a jẹ hae re okpore, da idi thomawa, vovo ivovavovo, rehọ imu egaga, gbe-ọfariẹ, je ru ikpehre eware itieye na efa. O sae tubẹ jọ nọ a make họ-ame no dede, u wo okejọ nọ eware nana nọ a siobọno na e rẹ gbẹ dina si ai urru. O make rrọ ere na, whọ tẹ rẹriẹ ovao dhe odawọ nọ o rẹ sae lẹliẹ owhẹ thọ uzi Ọghẹnẹ, whọ te sai kru ẹgbakiete ra nọ who te roro ziezi jẹ ruẹ nọ usu ra kugbe Jihova o rẹ sae raha nọ whọ gbẹ nyẹ omara ha. Whọ rẹ sae daoma roro kpahe iyero nọ e rẹ sai ru owhẹ thọ uzi Jihova, whọ vẹ ma omaa epanọ whọ sae rọ whaha iyero itieye. (Ol. 26:​4, 5; Itẹ 22:3) Yọ uyero utioye jọ o tẹ romavia, lẹ se Jihova re ọ kẹ owhẹ areghẹ je fiobọhọ kẹ owhẹ wo oma-onyẹ nọ whọ sai ro fi ei kparobọ.

10, 11. (a) Ẹbẹbẹ vẹ izoge buobu a be rẹriẹ ovao dhe evaọ obọ isukulu? (b) Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ izoge Ileleikristi kru ẹgbakiete rai nọ a tẹ gwọlọ ru ai gbe-ọfariẹ?

¹⁰ Izoge Ileleikristi buobu nẹnẹ a be rẹriẹ ovao dhe oghẹrẹ odawọ nọ u te Josẹf na. Joma ta kpahe ọmọtẹ jọ nọ a re se Kim nọ ọ rrọ uzoge. Ibe emọ-eklase riẹ buobu a jẹ hae dhẹ lele emezae, yọ urere oka o tẹ vrẹ no a vẹ be hai gbiku kpahe emezae sa-sa nọ a lele wezẹ. Kim o je yeri uzuazọ utioye he. Ọ ta nọ fikinọ ọyomariẹ o je ru wọhọ ahwo nọ a kiọkọ họ, ẹsejọ oma o jẹ hae jariẹ “goli yọ ohwo ọvo ọ be daezọ riẹ hẹ,” gbe inọ ibe emọ-eklase riẹ a bi sei ẹkpa keme o bi lele emezae he. Ghele na, Kim o wo areghẹ te epanọ ọ rọ riẹ nọ isiuru owezẹ ọmọtẹ avọ ọmọzae yọ oware nọ izoge buobu a rẹ rẹriẹ ovao dhe. (2 Tim. 2:22) Ẹsibuobu ibe emọ isukulu riẹ a rẹ nọe sọ ọ gbẹ rrọ ọmọtẹ-kọkọ. Onana o rẹ kẹe uvẹ nọ ọ rẹ rọ vuẹ ae oware nọ o gbe bi ro gbe-ọfariẹ hẹ. Ma be rọ owhai izoge Ileleikristi nọ i bi kru omarai seha, yọ Jihova ọ be rọ owhai seha re!

¹¹ Ebaibol na ọ ta kpahe ahwo jọ nọ a dhesẹ oma-onyẹ hẹ evaọ okenọ a rẹriẹ ovao dhe ọfariẹ-ogbe, onọ o rrọ unuovẹvẹ kẹ omai. Ebaibol na ọ tẹ jẹ ta kpahe okpẹtu nọ o re no onana ze. U fo nọ ohwo kpobi nọ ọ rẹriẹ ovao dhe ọkpọ uyero Kim na o re roro didi kpahe uzoge nọ ọ kare areghẹ nọ a gbiku riẹ fihọ obe Itẹ uzou avọ 7 na. Who je roro kpahe ekpehre oware nọ Amnọn o ru gbe okpẹtu nọ o no rie ze. (2 Sam. 13:​1, 2, 10-15, 28-32) Esẹgbini a rẹ sai fiobọhọ kẹ emọ rai wo oma-onyẹ gbe areghẹ evaọ ẹme usu ọmọtẹ avọ ọmọzae nọ a tẹ rehọ eria ikere nọ ma fodẹ na ta kpahe uzoẹme nana evaọ egagọ uviuwou.

12. (a) Ẹvẹ Josẹf ọ rọ nyẹ omariẹ evaọ okenọ ọ jọ kugbe esevo riẹ? (b) Iyero vẹ o jọ gba omai họ nọ ma nyẹ omamai?

¹² U wo oke ofa jọ nọ Josẹf o ro dhesẹ oma-onyẹ re. Re ọ ruẹse riẹ oware nọ o jọ esevo riẹ udu, Josẹf o dhesẹ omariẹ kẹ ai hi evaọ okenọ a nyaze Ijipti te dẹ emu. Nọ  oviẹ o gbae udu, ọ tẹ rehọ oma je kpohọ oria nọ u siomano nyae viẹ. (Emu. 43:​30, 31; 45:1) Ibe Oleleikristi hayo ohwo uviuwou ra jọ o te ru oware nọ u dhesẹ orimuo ho, whọ sai wo oma-onyẹ wọhọ Josẹf jẹ rọ ere whaha oware nọ whọ rẹ sae vioja riẹ oke ofa. (Itẹ 16:32; 17:27) Otẹrọnọ a si omoni ra jọ no ukoko, ẹsejọhọ o te gwọlọ nọ who wo oma-onyẹ re whọ siọ oma ba ekugbe ohwo otiọye na. O nwane rọnọ asohẹrioke ohwo ọ sai ro wo oma-onyẹ utiona ha, dede na o rẹ lọhọ nọ ma tẹ kareghẹhọ nọ ma be rọ aro kele Jihova, je bi ru lele ọkpọvio riẹ.

13. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no eware nọ e via kẹ Devidi ze?

¹³ Devidi ovie na yọ ohwo jọ nọ a gbiku riẹ fihọ Ebaibol na. O wo ogaga nọ ọ hai ti ro ru Sọl gbe Shimẹi oware uyoma evaọ okenọ a ru ei eva dha, rekọ o ru ere he. (1 Sam. 26:​9-11; 2 Sam. 16:​5-10) Dede na, orọnikọ onana u dhesẹ nọ ẹsikpobi Devidi ọ sae nyẹ omariẹ hẹ wọhọ epanọ ma riẹ kpahe uzioraha riẹ kugbe Batshẹba gbe oware nọ o je ti ru evaọ okenọ Nebale ọ rọwo kẹe avọ ahwo riẹ emu hu. (1 Sam. 25:​10-13; 2 Sam. 11:​2-4) O make rrọ ere na, u wo obọdẹ eware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi Devidi. Orọ ọsosuọ, o gwọlọ nọ otu nọ ọ rrọ esẹro evaọ ukoko Ọghẹnẹ a rẹ daoma wo oma-onyẹ re a gbẹ rọ uvẹ-iruo rai ru iruo thọthọ họ. Orọ avivẹ, ajọ mai ohwo ọvo o roro nọ o kruga vi epanọ o re ro kie kẹ odawọ họ.​—1 Kọr. 10:12.

14. Eme ọ via kẹ oniọvo jọ, kọ fikieme u ro wuzou re ma hae jọ wowolẹ evaọ iyero itieye?

¹⁴ Eme whọ rẹ sai ru re who gbe wo oma-onyẹ? Roro kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo jọ. Omoto jọ o kpomahọ omoto Brọda Luigi evaọ obemu. Dede nọ ohwo na ọ dhẹ thọ, ọ jẹ la Luigi eka jẹ tubẹ gwọlọ họre iẹe dede. Luigi ọ tẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe nyẹ omariẹ, jẹ be daoma hrẹ ofu edraeva nọ o kiọkọ na, rekiyọ o gbe bi do ghele. Luigi o te kere evuẹ insurance edraeva na, koyehọ evuẹ kpahe ekọmpene nọ ọ be hwa azọhọ fihọ inọ ariẹsehe eware riẹ e raha. Oke nana kpobi yọ ọzae na o gbe bi do. Oka nọ u lele i rie, nọ Luigi o zihe bru aye jọ nọ ọ ta usiuwoma kẹ no vẹre, ọ tẹ ruẹ nọ edraeva na họ ọzae aye na! Oma o tẹ jẹ vuọ ọzae na, kẹsena o te wou unu. Ọ tẹ ta nọ ọ te ta ẹme kugbe ekọmpene nọ Luigi ọ be hwa azọhọ-ariẹsehe kẹ, re a sae hwosa araha na kẹe vẹrẹ. Ọzae na o kuomagbe aye riẹ jẹ gaviezọ kẹ ẹme nọ Luigi ọ jẹ ta no Ebaibol ze, yọ oware nọ o yo o were riẹ. Nọ Luigi o roro kpemu, ọ ta kẹ omariẹ nọ Ọghẹnẹ o ru inọ ọ jọ wolẹ evaọ ẹdẹ nọ ọzae na ọ jamu riẹ na, gbe inọ o hai ti woma vievie he ogbẹrọnọ o kru ofu riẹ hẹ.​—Se 2 Ahwo Kọrint 6:​3, 4.

15, 16. Ẹvẹ Ebaibol na nọ who re se je roro didi kpahe o sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ avọ uviuwou ra gbe wo oma-onyẹ?

¹⁵ Nọ Ileleikristi a tẹ be hae roma totọ se je roro didi kpahe Ebaibol na, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ai wo oma-onyẹ. Kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Joshua nọ: “Obe uzi onana u re no unu ra ha, rekọ who re se i te aso te uvo, whọ vẹ yọre oma ru epanọ a kere fihọ eva riẹ; re edhere ra o kiehọ kẹ owhẹ wowoma, kẹsena who ve ti wo emamọ obọ okparọ.” (Jos. 1:8) Ẹvẹ Ebaibol nọ who re se o sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ wo oma-onyẹ?

¹⁶ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, ikuigbe ahwo sa-sa e rrọ Ebaibol na nọ i dhesẹ oware nọ u re noi ze nọ ohwo o te ru oghẹrẹ oware. U wo ẹjiroro nọ Jihova ọ rọ ruẹ nọ a kere iku nana fihotọ. (Rom 15:4) Fikiere, o rrọ oware areghẹ gaga re ma hai se ai, je roro didi kpahe ae! Daoma riẹ oghẹrẹ nọ i ro kiekpahe owhẹ avọ uviuwou ra. Lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ fi  ẹme riẹ họ iruo. Whọ tẹ ruẹ nọ u wo oria jọ nọ o jọ gwọlọ nọ who wo oma-onyẹ, ru oware jọ kpahe iẹe. Lẹ kpahe iẹe, re whọ jẹ daoma ru inwene. (Jem. 1:5) Whọ tẹ be hai ru ekiakiẹ evaọ ebe ukoko na, whọ te ruẹ izoẹme nọ i ti fiobọhọ kẹ owhẹ gbe wo ẹnyaharo.

17. Idhere vẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai wuhrẹ oma-onyẹ?

¹⁷ Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra wo oma-onyẹ? Esẹgbini, wha riẹ nọ a re yẹ emọ avọ uruemu ezi nana ha. Yọ wọhọ epanọ o rrọ evaọ iruemu ezi efa nọ o gwọlọ nọ emọ i re wuhrẹ na, esẹgbini a re fi oriruo oma-onyẹ hotọ kẹ emọ rai. (Ẹf. 6:4) Fikiere whọ tẹ ruẹ nọ o be jọ bẹbẹ kẹ emọ ra re a wo oma-onyẹ, kiẹ omara riwi sọ who bi fi emamọ oriruo hotọ evaọ ẹme nana. Who rri rie vo vievie he inọ u ti fiobọhọ kẹ emọ ra ziezi nọ whọ tẹ be hai kpohọ usiuwoma ota, iwuhrẹ ukoko, je ru egagọ uviuwou rai ẹsikpobi. Ozọ nọ whọ rẹ rọ whaha emọ ra eware jọ u mu owhẹ hẹ, nọ o tẹ gwọlọ ere! Jihova o fi ọnyaba họ kẹ Adamu avọ Ivi, onọ o hai ti ru ai wo adhẹẹ kẹ udu-esuo riẹ. Epọvo na re, nọ a tẹ be hae whọku emọ je fi emamọ oriruo hotọ kẹ ae u re wuhrẹ ae oma-onyẹ. Usu eware ezi jọ nọ who re wuhrẹ emọ ra họ, epanọ a re ro wo adhẹẹ kẹ udu-esuo Ọghẹnẹ je you izi ikierẹe riẹ.​—Se Itẹ 1:​5, 7, 8.

18. Fikieme o sai ro mu owhẹ ẹro nọ emamọ egbẹnyusu a ti fiobọhọ kẹ owhẹ?

¹⁸ Uzẹme na họ, te whọ rrọ ọyewọ hayo whọ rrọ ọyewọ họ, who rri rie vo vievie he inọ u fo re whọ salọ ahwo nọ who re lele nyusu. Daoma nyusu kugbe ahwo nọ a te tuduhọ owhẹ awọ le emamọ itee jẹ whaha okpẹtu. (Itẹ 13:20) Who te mu usu kugbe ahwo nọ a se egagọ Jihova gboja u ti ru owhẹ kruga ziezi evaọ ukoko na, keme whọ te rọ aro kele oriruo ahwo nana nọ a wo oma-onyẹ na. Yọ ababọ avro, emamọ uruemu ra o te jọ uduotahawọ kẹ egbẹnyusu ra re. Oma-onyẹ nọ who ti wo o te kẹ owhẹ evawere kẹdẹ kẹdẹ keme who ti wo ọjẹrehọ Jihova, yọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ru eware ezi kẹ imoni ra.