EVAỌ udevie ikpe 1930, ọsẹgboni mẹ nọ a re se James avọ Jessie Sinclair a kwa kpohọ Bronx, oria jọ evaọ ẹkwotọ New York City. Ohwo jọ nọ a kake riẹ evaọ ẹkwotọ na họ, Willie Sneddon nọ ọ kwa no obọ Scotland ze wọhọ ae omarai. Umutho oke nọ a rọ jọ kugbe na, aimasa a ta eware buobu kpahe iviuwou rai. Oware nana o via imikpe jọ taure a te ti yẹ omẹ.

Oni mẹ ọ ta kẹ Willie nọ omoke jọ taure Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o te ti fi, ọsẹ riẹ gbe oniọvo-ọmọzae ọkpako riẹ a whu evaọ ẹdẹjọ nọ a bi okọ nọ a je ro kpe iyei ruọ ebọmbo jọ nọ o sa kiọkọ evaọ abade North Sea. Willie ọ tẹ kpahe zihe kẹe nọ, “Ọsẹ ra ọ rrọ ehẹle!” Willie ọ jọ omọvo Isẹri Jihova, yọ ẹme nana nọ o gbe oni mẹ unu gaga na o jọ orọ ọsosuọ nọ o ro muhọ ẹriẹ kpahe uzẹme Ebaibol na.

Oware nọ Willie ọ ta na o dha oni mẹ eva keme ọ riẹ nọ ọsẹ riẹ ọ jọ emamọ ohwo. Rekọ Willie o fibae nọ, “Kọ u ti wo obufihọ jọ kẹ owhẹ nọ mẹ tẹ vuẹ owhẹ nọ Jesu o kpohọ ehẹle?” Oni mẹ ọ tẹ kareghẹhọ uwuhrẹ ichọche rai nọ o ta nọ Jesu o kpohọ ehẹle, kẹsena ọ tẹ kparoma evaọ ẹdẹ avọ esa. Fikiere, u te je gbe oni mẹ unu nọ, ‘otẹrọnọ ehẹle yọ oria nọ erae e rẹ jọ to ahwo omuomu yọ a bi whu hu, fikieme Jesu o ro kpohọ etẹe?’ Enẹ oni mẹ o ro mu isiuru họ ewo kpahe uzẹme na. O te je kuomagbe ukoko Bronx jẹ họ-ame evaọ 1940.

Evaọ oke yena, a jẹ hae nwane tuduhọ esẹgbini Ileleikristi awọ re a wuhrẹ Ebaibol na kugbe emọ rai hi. Okenọ mẹ nwani wuhrẹ onya no obọ, ọsẹ mẹ ọ jẹ hae rẹrote omẹ evaọ obọ uwou yọ oni mẹ o bi kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota evaọ urere oka kpobi. Nọ imikpe jọ e vrẹ no, mẹ avọ ọsẹ mẹ ma tẹ jẹ hai kuomagbe oni mẹ kpohọ iwuhrẹ. Ọ jẹ hae ta usiuwoma ziezi je wuhrẹ Ebaibol na kugbe ahwo sa-sa nọ a wo isiuru kpahe uzẹme na. U tube wo oke jọ nọ ọ jẹ hai koko emọ-uwuhrẹ Ebaibol riẹ họ kugbe wuhrẹ, keme a jẹ rria kẹle ohwohwo. Mẹ jẹ hai lele iei kpohọ usiuwoma ota nọ mẹ tẹ rrọ ehọlide. Onana u fiobọhọ kẹ omẹ wuhrẹ eware buobu kpahe Ebaibol na gbe epanọ mẹ sae rọ rehọ iẹe wuhrẹ amọfa.

O da omẹ gaga inọ okenọ mẹ gbẹ jọ ọmaha, uzẹme na o nwane were omẹ tere he. Me  se uzẹme na gboja ha. Dede na, mẹ jọ owhowho-uvie nọ mẹ joma te ikpe ikpegbivẹ no, yọ mẹ jẹ hai kpohọ usiuwoma ota no umuo oke yena vrẹ. Nọ me te ikpe ikpegbezeza no, mẹ tẹ roma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame evaọ Ahrẹ 24, 1954, evaọ okokohọ obọ Toronto, Canada.

Inievo jọ nọ e jọ hayo nọ e rrọ iruo Ebẹtẹle e jọ ukoko mai. Oriruo rai o fiobọhọ kẹ omẹ gaga. Onaa nọ a jẹ hae rọ ta ẹme je ru iwuhrẹ Ebaibol vẹ, o were omẹ gaga. Dede nọ iticha mẹ ọ gwọlọ nọ me kpohọ yunivasiti, epanọ me re ro kpohọ Ebẹtẹle o jọ utee mẹ. Fikiere, mẹ tẹ rehọ efọmo Ebẹtẹle evaọ okokohọ obọ Toronto na je kere eme fihọ iẹe rọkẹ ekpako na. Evaọ 1955, mẹ tẹ wariẹ kere eme fihọ efọmo ọfa nọ ma kpohọ okokohọ evaọ Yankee Stadium obọ New York City. U kri hi, evaọ Azie 19, 1955 nọ mẹ jọ ikpe ikpegbihrẹ, a te zizie omẹ kpohọ iruo Ebẹtẹle evaọ Brooklyn. Ẹdẹ avivẹ mẹ evaọ Ebẹtẹle, me te mu iruo họ evaọ oria nọ a re jo ko ebe mai kugbe nọ o jọ 117 Adams Street. U kri hi, mẹ tẹ jẹ rọ ẹjini nọ o re koko ewẹ-ebe họ ru iruo, ọnọ o re koko ewẹ-ebe ọgbagbivẹ fihọ ẹkuẹko jẹ ruẹrẹ ae họ kẹ ẹjini ọfa nọ o re ko ai kugbe.

Nọ mẹ jọ etẹe ru iruo te oware wọhọ amara ọvo no, a te dhe omẹ kpohọ ofẹ nọ a rẹ jọ ru emagazini keme mẹ riẹ epanọ a rẹ rọ etapraeta kere eme. Evaọ oke yena, inievo emetẹ gbe emezae a rẹ rọ etapraeta kere adrẹse ahwo nọ a fi odẹ hotọ inọ jọ a hai vi emagazini Uwou-Eroro Na gbe Awake! se ai. Emerae jọ nọ i lele i rie, a te je dhe omẹ kpohọ ofẹ iruo nọ a re jo koko ebe họ vi kpohọ otafe. Ẹdẹjọ, Klaus Jensen nọ ọ jẹ rẹrote ofẹ iruo nana ọ tẹ nọ omẹ sọ mẹ rẹ sai kuomagbe oniọvo nọ ọ te dhẹ ebe kpohọ obọ unueri nọ a re jo fi ae họ ekọ bi kpohọ erẹwho sa-sa akpọ na. Emagazini nọ a gba fihọ ekpa nọ ma ti fihọ ipostọfisi ro se ikoko sa-sa evaọ  America e jọ omoto na re. Brọda Jensen ọ ta nọ iruo nana i ti fiobọhọ kẹ omẹ gaga. Keme oke yena me vori jẹ kawo oma gaga. Rekọ iruo nọ mẹ jẹ hai ro kpobọ unueri gbe ọfisi noke toke na, i ru omẹ ga oma. Brọda Jensen ọ ginẹ riẹ oware nọ u fo omẹ!

Ẹko-iruo emagazini ọvona o rẹ rẹrote emagazini nọ ikoko sa-sa e yare. Onana u ru omẹ riẹ evẹrẹ nọ a bi printi emagazini mai fihọ evaọ Brooklyn je vi kpohọ eria sa-sa akpọ na. Me ri yo kpahe evẹrẹ yena jọ buobu hu, rekọ eva e were omẹ gaga nọ mẹ rọ riẹ nọ ukoko na u bi vi emagazini buobu kpohọ eghagha avọ eghagha akpọ na. Evaọ oke yena, mẹ re riẹ nọ evaọ obaro me ti wo uvẹ-ọghọ nọ me ti ro weze kpohọ erẹwho yena jọ buobu hu.

Evaọ 1961, a te dhe omẹ kpohọ ofẹ nọ a rẹ jọ rẹrote igho evaọ uwou ogha, yọ Brọda Grant Suiter ọ jẹ rẹrote ofẹ iruo nana. Nọ mẹ jọ etẹe ru iruo ikpe jọ no, Broda Nathan Knorr nọ ọ jẹ rẹrote iruo Isẹri Jihova akpọ-soso oke yena o te se omẹ kpohọ ọfisi riẹ. Ọ vuẹ omẹ nọ oniọvo jọ nọ ọ rrọ ọfisi riẹ ru iruo ọ be te rọ amara ọvo kpohọ Isukulu Odibọgba Uvie, Kẹsena nọ o te zihe ze o ve ti mu iruo họ kugbe Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko. Ọ tẹ vuẹ omẹ nọ mẹ rehọ ẹta riẹ re mẹ hai lele Don Adams. Me rẹro riẹ vievie he inọ mẹ te jọ kugbe Broda Don, ọye me kere efọmo nọ mẹ gwọlọ ro kpohọ Ebẹtẹle kẹ evaọ okokohọ nọ a ru evaọ 1955. Inievo ivẹ efa nọ e jọ ọfisi nana je ru iruo họ Robert Wallen avọ Charles Molohan. Mai imane na ma ru iruo kugbe vrẹ ikpe udhuvẹ gbe ikpe. O rrọ oware evawere nọ me ro ru iruo kugbe ezae itieye nọ e vọ avọ ẹrọwọ na!​—Ol. 133:1.

Evaọ 1970, a tẹ kẹ omẹ iruo nọ me re ro weze kpohọ iwou ogha sa-sa ẹsiẹvo ẹgbukpe  hayo ẹsiẹvo ikpe ivẹ, nọ mẹ rẹ rọ raha eka jọ kugbe ai. Onọ a jẹ hai se iweze Ọsẹro Unuakpọ. Mẹ jẹ hae nyai rri iviuwou Ebẹtẹle gbe imishọnare, tuduhọ ae awọ, je rri epanọ iruẹru rai e rrọ. O jẹ hae kẹ omẹ evawere gaga nọ mẹ tẹ ruẹ inievo nọ i nwrotọ no eklase ọsosuọ Isukulu Giliad nọ e gbẹ be rọ ajọwha ru iruo rai evaọ ekwotọ sa-sa nọ a dhe rai kpohọ. O rrọ uvẹ-ọghọ gbe evawere kẹ omẹ keme iruo nana e lẹliẹ omẹ te erẹwho nọ i bu vi udhone gbe ikpe no.

A ghale inievo nọ e rrọ uviuwou Ebẹtẹle Brooklyn na fihọ ikoko sa-sa evaọ New York City. Ukoko nọ o rrọ Bronx a fi omẹ họ. Ukoko ọsosuọ nọ o jọ etẹe u bu te epanọ a rọ ghale iẹe. Fikiere a te se ukoko ọsosuọ na Upper Bronx, yọ oyena mẹ jẹ nya.

Evaọ oware wọhọ 1965, uviuwou ahwo Latvia nọ u kurẹriẹ evaọ ukoko avivẹ nọ o rrọ Bronx a tẹ kwa ziọ ẹkwotọ ukoko mai, je kuomagbe ukoko mai. Ọmọtẹ ọkpako rai nọ a re se Livija o mu iruo ọkobaro họ nọ ọ nwani nwrotọ no ekọleji no. Emera jọ nọ i lele i rie, ọ tẹ kwa nyae ta usiuwoma evaọ obọ Massachusett, ẹkwotọ nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie. Mẹ tẹ jẹ hai kere ileta sei kpahe ukoko mai, yọ ọ jẹ hai kere zihe se omẹ re kpahe emamọ iyẹrẹ nọ i bi no iruo usiuwoma ota riẹ ze evaọ ẹkwotọ nọ ọ rrọ na.

Imikpe jọ nọ i lele i rie, ukoko o tẹ rehọ Livija mu ọkobaro obọdẹ. Yọ ọ gwọlọ nọ o re gbe ru viere evaọ egagọ Jihova, fikiere ọ tẹ rehọ efọmo Ebẹtẹle, kẹsena a te zizie ei evaọ 1971. O tẹ wọhọ nọ ubiedi mẹ u kie fihọ ewhri no, keme o jọ omẹ oma nọ obọ Jihova onana u bi no ze. Evaọ Akpe 27, 1973 ma tẹ ruọ orọo, yọ Brọda Knorr ọ kẹ ovuẹ orọo mai, onọ o jọ uvẹ-ọghọ ulogbo kẹ omai. Itẹ 18:22 o ta nọ: “Ọnọ ọ gwọlọ aye wo omamọ oware ọ gwọlọ, o re wo aruoriwo obọ ỌNOWO na.” Mẹ avọ Livija ma rrọ iruo Ebẹtẹle vrẹ ikpe udhuvẹ no. Yọ ma gbe bi fiobọhọ kẹ ukoko nọ ma rrọ evaọ ẹkwotọ Bronx na.

O kẹ omẹ evawere gaga nọ me je ru iruo kugbe Brọda Knorr. Iruo ukoko na e jẹ hae bẹe vievie he, yọ ọ jẹ hae wereva gaga kpahe imisiọnare nọ e rrọ akpọ na soso. Ibuobu rai a jọ Isẹri Jihova ọsosuọ evaọ ekwotọ nọ a dhe rai kpohọ. O kẹ omẹ uye gaga nọ ẹyao-ọta o kie Brọda Knorr evaọ 1976. Ẹdẹjọ nọ ọ jọ ehwa-ẹyao, ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ me se eware jọ nọ a gwọlọ printi kẹe. Ọ tẹ jẹ ta kẹ omẹ nọ me se Brọda Frederick Franz kugbe oma re aimava a gbẹ gaviezọ kẹ oware nọ me bi ti se na. Uwhremu na mẹ tẹ te riẹ nọ fikinọ Brọda Franz ọ gbẹ be ruẹ ude tere he, Brọda Knorr omariẹ ọ tẹ jẹ hai se eware itienana kẹ Franz taure a te ti printi rai.

Brọda Knorr o te ti whu evaọ 1977. Rekọ oware jọ nọ o jọ omosasọ kẹ ahwo nọ a riẹ Knorr ziezi je you rie gaga họ, a riẹ nọ o ku iruo uzuazọ otọakpọ riẹ họ avọ ẹrọwọ. (Evia. 2:10) Kẹsena, Brọda Franz ọ tẹ rehọ ẹta riẹ.

Oke yena mẹ jẹ hai ru iruo okere-obe kẹ  Brọda Milton Henschel, ọnọ o lele Brọda Knorr ru iruo ikpe buobu. Henschel ọ tẹ vuẹ omẹ nọ iruo nọ mẹ te mae tẹrovi obọnana evaọ Ebẹtẹle họ, epanọ me re ro fiobọhọ kẹ Brọda Franz evaọ oria kpobi nọ ọ jọ gwọlọ obufihọ. Noke toke mẹ jẹ hai se eware nọ a bi ti printi kẹe taure a te ti printi rai. Brọda Franz o wo ẹvori gaga, iroro riẹ i re no oware nọ ohwo o bi se kẹe vievie he. Eva e were omẹ gaga inọ mẹ jẹ hae rọ enẹ fiobọhọ kẹe bẹsenọ o ro ku iruẹru otọakpọ riẹ họ evaọ Akpegbivẹ 1992!

Ikpe udhosa gbe ọvo nọ mẹ rọ rrọ Ebẹtẹle ru iruo na, e rrọ wọhọ odẹnukpo kẹ omẹ. Ọsẹgboni mẹ a gọ Ọghẹnẹ te urere, yọ me bi rẹro okenọ me ti ro dede ai ziọ Aparadase otọakpọ. (Jọn 5:​28, 29) Eware nọ ohwo ọ rẹ sai wo evaọ akpọ omuomu nana i te oware ovo ho, nọ a tẹ rehọ ae wawo uvẹ-ọghọ nọ o re ro ru iruo kugbe idibo Ọghẹnẹ nọ i wo ẹrọwọ, evaọ obufihọ kẹ ibe Ileleikristi rai nọ e rrọ akpọ soso. Mẹ avọ aye mẹ Livija ma sae rọ obọ sudu ta nọ “evawere ỌNOWO na họ ogaga [mai]” evaọ ikpe nana kpobi nọ ma rọ rrọ iruo odibọgba oke kpobi na.​—Neh. 8:10.

Ohwo ọvo ọ rrọ ukoko Ọghẹnẹ hẹ nọ a rẹ ta nọ ọ gbẹ riẹ hẹ yọ iruo ukoko na i kuhọ no, iruo Uvie na i re serihọ họ. A rẹ ruẹ unu gbiku evawere gbe uvẹ-ọghọ riẹ hẹ nọ me bi ro ru iruo kugbe idibo Ọghẹnẹ nọ e talamu Jihova avọ ẹzẹ ologbo nọ a wo evaọ iruo Uvie na. Inievo buobu nọ a rọ ẹzi wholo nọ me lele ru iruo no, a gbẹ rrọ otọakpọ họ. Rekọ eva e be were omẹ nọ me ru iruo kugbe inievo itieye nọ i wo usu okpekpe kugbe Jihova, enọ i ru iruo rai dẹdẹ evaọ egagọ Jihova.