1. Obọdẹ edhere vẹ Jihova o ro dhesẹ omariẹ kẹ Mosis, kọ fikieme onana o rọ rrọ oghẹrẹsa?

ẸDẸJỌ, Ọghẹnẹ o whowho odẹ riẹ gbe iruemu-aghae riẹ kẹ Mosis. Iruemu nọ Ọghẹnẹ ọ kake fodẹ họ, ohrọ gbe aruoriwo hayo ọdawẹ. (Se Ọnyano 34:​5-7.) Jihova ọ hae sae kake fodẹ ogaga hayo areghẹ riẹ. Rekọ oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Mosis nọ ọ jẹ gwọlọ imuẹro inọ Ọghẹnẹ ọ te thae uke họ, iruemu riẹ nọ i dhesẹ unevaze nọ o re ro fiobọhọ kẹ idibo riẹ. (Ọny. 33:13) Kọ o gbẹ rrọ oware omosasọ kẹ owhẹ inọ iruemu ezi nana Ọghẹnẹ ọ kake fodẹ? Uzoẹme nana o te ta kpahe ọdawẹ, koyehọ ovuhumuo nọ ohwo o re wo kpahe uye-oruẹ omọfa gbe isiuru nọ ọ rẹ rọ gwọlọ ru oware jọ kpahe ẹbẹbẹ na re o kpotọ.

2, 3. (a) Eme u dhesẹ nọ ọdawẹ nọ a re dhesẹ yọ ẹkoma ohwo-akpọ? (b) Fikieme u ro fo nọ who se ẹme ọdawẹ gboja?

² Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ o wo ọdawẹ, yọ ọ ma ahwo-akpọ tho omariẹ. Fiki onana, mai ahwo-akpọ ma rẹ gwọlọ nọ eware i woma kẹ amọfa, makọ ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ uzẹme na dede he a wo uruemu nana re. (Emu. 1:27) Ikuigbe Ebaibol buobu e riẹ nọ i dhesẹ oware nọ ọdawẹ ọ rrọ. Kareghẹhọ iku  igberẹ ivẹ jọ nọ i je hrowo ọmọ, enọ e wọ ẹme rai bru Solomọn ovie na. Nọ Solomọn ọ fake ta nọ jọ a bẹre ọmọ ọkpokpọ na ewẹ ivẹ, ẹme na o duobọte oni ọmọ na dẹẹ. Ọdawẹ nọ o wo kẹ ọmọ na o tẹ wọe ta nọ jọ a tubẹ rọ ọmọ na kẹ aye ọdekọ na. (1 Iv. 3:​23-27) Whọ sae jẹ kareghẹhọ ọmọtẹ Fẹro nọ o siwi uzuazọ Mosis. Dede nọ ọmọtẹ na ọ riẹ nọ ọmọ nọ ọ ruẹ na yọ ọmọ ohwo Hibru nọ u fo nọ a re kpe no, “ohrọ” hayo ọdawẹ nọ o wo kẹe u ru nọ ọ rọ yọrọ ọmọ na rehọ.​—Ọny. 2:​5, 6.

³ Fikieme u ro fo nọ who se ẹme ọdawẹ na gboja? U fo keme Ebaibol na ọ tuduhọ omai awọ nọ ma rọ aro kele Jihova. (Ẹf. 5:1) Rekọ dede nọ a ma omai ahwo-akpọ evaọ oghẹrẹ nọ ma re ro dhesẹ ọdawẹ, oma o rẹ gwọlọ wọ omai dhesẹ oriobọ fiki sebaẹgba nọ ma reuku riẹ mi Adamu. Ẹsejọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re ma salọ onọ ma re ru, sọ ma rẹ tẹrovi ẹgwọlọ obọmai hayo fiobọhọ kẹ amọfa. Otujọ o re wo ẹbẹbẹ nana noke toke. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo isiuru kẹ amọfa jẹ hai dhesẹ iẹe via? Orọ ọsosuọ, daoma roro kpahe oghẹrẹ nọ Jihova gbe amọfa a ro dhesẹ ọdawẹ no. Orọ avivẹ, roro kpahe epanọ whọ sae rọ rehọ aro kele Ọghẹnẹ, gbe epanọ o rẹ rọ kẹ owhẹ erere nọ who te ru ere.

4. (a) Fikieme Jihova o ro vi ikọ-odhiwu kpobọ Sodọm? (b) Eme ikuigbe Lọt avọ emetẹ riẹ na i wuhrẹ omai?

⁴ Ma rẹ ruẹ iyero buobu nọ Jihova ọ jọ dhesẹ ọdawẹ. Roro kpahe oware nọ Ọghẹnẹ o ru kẹ Lọt, ọzae okiẹrẹe nọ uruemu uyoma nọ ahwo Sọdọm avọ Gomora a je ru odode “o jẹ kẹ idhọvẹ.” Ọghẹnẹ ọ gba riẹ mu nọ o re kpe ahwo omuomu yena no. (2 Pita 2:​7, 8) Rekọ o vi ikọ-odhiwu nyai siwi Lọt. Ikọ-odhiwu na a ta kẹ Lọt avọ uviuwou riẹ nọ jọ a dhẹ no ikpewho nọ a be te raha na. “Rekọ a te je ru ulehie; fikiere [ikọ-odhiwu] na a te gbobọhọ Lọt gbe aye riẹ gbe emetẹ ivẹ riẹ, a tẹ rehọ ae no evaọ okpẹwho na vrẹ, epanọ ỌNOWO ọ re ohrọ riẹ.” (Emu. 19:16) Kọ onana u gbe dhesẹ nọ Jihova o bi muẹrohọ ebẹbẹ nọ idibo riẹ a be hae rẹriẹ ovao dhe ẹsejọ?​—Aiz. 63:​7-9; Jem. 5:11; 2 Pita 2:9.

5. Ẹvẹ eria Ebaibol wọhọ 1 Jọn 3:17 u re ro fiobọhọ kẹ omai dhesẹ ọdawẹ?

⁵ Orọnikọ Jihova o dhesẹ ọdawẹ no ọvo ho, ukpoye o wuhrẹ idibo riẹ inọ o gwọlọ nọ a rẹ hai dhesẹ uruemu nana. Roro kpahe uzi nọ o jie kẹ ahwo Izrẹl kpahe ewu ohwo nọ a re gboro fiki osa nọ ọ re. (Se Ọnyano 22:​26, 27.) Ohwo ọgeva o te momo ugho kẹ omọfa, ọ rẹ sae gwọlọ gboro ewu riẹ nọ ọ gbẹ re te sae hwa osa na zihe he, onọ u re ru nọ ohwo na ọ gbẹ rọ ruẹ ewu ro wowo kiẹzẹ hẹ. Rekọ Jihova o wuhrẹ idibo riẹ nọ a rẹ whaha uruemu utioye nọ o kare ororokẹ na. O gwọlọ nọ idibo riẹ a re wo ọdawẹ. Kọ oware yena nọ Jihova o wuhrẹ idibo riẹ na o gbẹ wọ omai dhesẹ ọdawẹ? Ma te gwọlọ nyasiọ inievo mai ba re uye u gboja kẹ ai hi, otẹrọnọ oware jọ o riẹ nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ.​—Kọl. 3:12; Jem. 2:​15, 16; se 1 Jọn 3:17.

6. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no unuovẹvẹ nọ Jihova ọ jẹ hae kẹ ahwo Izrẹl na ze?

⁶ Jihova ọ jẹ hai dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo Izrẹl makọ evaọ okenọ a tẹ raha uzi. Ebaibol na ọ ta nọ: “ỌNOWO na, Ọghẹnẹ esẹ rai, ọ tẹ rehọ ovuẹ ogaga rọ kẹ ikọ riẹ ro se ai, keme o wo ohrọ oriọ kpahe ahwo riẹ gbe oria ẹria riẹ.” (2 Irv. 36:15)  Kọ u gbe fo re ma wo ọkpọ ọdawẹ ọvona kẹ irumuomu nọ e rẹ sai kurẹriẹ no edhere uzioraha rai je wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ? Jihova ọ gwọlọ nọ ohwo ọvo o whu hu evaọ etoke ẹdhoguo riẹ nọ ọ be tha na. (2 Pita 3:9) Fikiere, bọo okenọ Ọghẹnẹ ọ te raha irumuomu, ajọ ma hae ta usi uwoma nọ o bi ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo nọ a re te riẹe he na.

7, 8. Fikieme uviuwou jọ o rọ ta nọ Jihova o dhesẹ ọdawẹ kẹ ae?

⁷ Iriruo buobu e riẹ nọ i dhesẹ ọdawẹ nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ omai. Roro kpahe oware nọ o via kẹ uviuwou ọmọ jọ nọ ma ti se Milan nọ ọ jọ ikpe ikpegbivẹ. Evaọ etoke ikpe 1990 nọ ohọre omoma o jotọ evaọ ẹkwotọ rai, Milan, oniọvo ọmọzae riẹ, ọsẹgboni riẹ, gbe ibe Ileleikristi rai efa jọ a jọ omoto je no Bosnia kpohọ Serbia. A je kpohọ okokohọ nọ ọsẹgboni riẹ a te jọ họ-ame. Rekọ nọ a te ughe ẹwho na, isoja a tẹ ta kẹ ahwo uviuwou Milan nọ jọ a ruotọ fikinọ a jọ ahwo uyẹ ofa; dede na a siobọno inievo nọ i kiọkọ re a dhẹ vrẹ. Nọ a kru uviuwou na fihọ etẹe edẹ ivẹ no, isoja nọ o wuzou evaọ etẹe ọ tẹ rọ ifonu se ọga riẹ jẹ nọe oware nọ a re ru uviuwou na. Isoja na ọ jọ kugbe uviuwou na, fikiere a yo nọ ọga riẹ ọ kpahe kẹe nọ, “Rehọ ae ziọ otafe re whọ sa ai kpe no!”

⁸ Nọ ọga isoja na ọ be ta ẹme kẹ enọ e rrọ otọ riẹ na, erara ivẹ jọ a tẹ nya bru uviuwou na ze, jẹ rọ unu kpotọ ta kẹ ae nọ ai omarai yọ Isẹri Jihova. Inievo nọ e jọ omoto na a gbiku oware nọ o via na kẹ ae. Inievo ivẹ nana a tẹ ta kẹ Milan avọ oniọvo ọmọzae riẹ inọ jọ a ruọ omoto rai re a dhẹ vrẹ ruọ ẹkwotọ ọdekọ keme a je rri ebe-udu nọ emaha a rẹ rọ fa ruọ ẹkwotọ ọfa ha. Erara ivẹ na a tẹ ta kẹ ọsẹgboni na nọ, jọ a nya orọ emu bru ae evaọ abọdekọ. Ozọ u mu Milan te epanọ ọ gbẹ rọ riẹ onọ o re ru hu. Ọsẹgboni riẹ a tẹ nọ inọ, “U mu owhẹ ẹro nọ a te kẹ omai uvẹ nyavrẹ ere ọvo?” Nọ a jẹ nyavrẹ, o wọhọ ẹsenọ isoja na a jẹ ruẹ e rai hi. Ọsẹgboni na avọ emọ na a te kuomagbe evaọ abọdekọ. A tẹ ruabọhọ onya bi kpohọ okokohọ na, avọ imuẹro inọ Jihova o yo olẹ rai na. Wọhọ epanọ ma rẹ ruẹ evaọ Ebaibol na, u wo oke jọ sa-sa nọ Jihova o siwi idibo riẹ no okpẹtu hu. (Iruẹru 7:​58-60) Dede na, Milan o dhesẹ epanọ oware na o jariẹ oma inọ, “O wọhọ ẹsenọ ikọ-odhiwu a tu isoja na aro, Jihova o siwi omai na.”​—Ol. 97:10.

9. Eme Jesu o ru kpahe ogbotu ahwo nọ a je lele iei? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁹ Ma rẹ sai wuhrẹ oware jọ mi Jesu. O wo ọdawẹ kẹ ogbotu nọ ọ nyaku, keme “a rrọ oyoya jẹ vahabọ wọhọ igodẹ nọ i wo othuru hu.” Kọ eme o ru kpahe uyero nọ a jọ na? Ebaibol na ọ ta nọ: “O te mu ae eware buobu họ ewuhrẹ.” (Mat. 9:36; se Mak 6:34.) Uruemu riẹ u wo ohẹriẹ gaga no orọ otu Farisi, enọ e gwọlọ fiobọhọ kẹ iwhrori hi. (Mat. 12:​9-14; 23:4; Jọn 7:49) Kọ whọ be hae gwọlọ rọ edhere kpobi rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ahwo nọ ohọo ẹme riẹ u bi kpe, wọhọ epanọ Jesu o ru?

10, 11. Kọ oke kpobi u fo nọ a re dhesẹ ọdawẹ? Ru ei vẹ.

¹⁰ Orọnikọ oyena u dhesẹ nọ uyero kpobi a re jo dhesẹ ọdawẹ hẹ. Ọdawẹ nọ Ọghẹnẹ o dhesẹ evaọ iriruo Ebaibol nọ ma jọ obehru fodẹ na, o fo. Rekọ, ọdawẹ nọ Sọl ovie na o dhesẹ nọ o roro nọ u kiehọ, o jọ aghẹmeeyo. Ọ reohrọ Egag, ọnọ ọ jọ ọwegrẹ idibo Ọghẹnẹ, ọ tẹ jẹ nyasiọ uthuru erao nọ o mai woma ba. Onana u ru nọ Jihova ọ rọ siọ Sọl nọ ọ jọ ovie Izrẹl. (1 Sam. 15:​3, 9, 15) Jihova  yọ obruoziẹ okiẹrẹe. Ọ rẹ sae riẹ oware nọ o rrọ udu ohwo, fikiere ọ rẹ riẹ okenọ u gine fo nọ a re ro dhesẹ ọdawẹ gbe okenọ u fo ho. (Enu. 2:17; Izik. 5:11) Oke o be tha nọ ọ te raha ohwo kpobi nọ ọ be ghẹmeeyo. (2 Tẹs. 1:​6-10) Orọnikọ oke yena o ti ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo omuomu nọ o bruoziẹ uwhu kpe no ho. Ukpoye, ekpe nọ o ti kpe ai na o te jọ edhere nọ o ti ro dhesẹ ọdawẹ kẹ ahwo okiẹrẹe nọ o ti siwi.

¹¹ O rrọ vevẹ, orọnikọ mai ma te fodẹ ahwo nọ a ti kpe gbe ahwo nọ a te nyaseba ha. Ukpoye, ma rẹ jọ oke nana ru oware kpobi nọ ma sai ro fiobọhọ kẹ ahwo. Idhere jọ vẹ ma sai ro dhesẹ ọdawẹ nọ o fo kẹ erivẹ mai? Joma ta kpahe ejọ.

12. Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ nọ who wo ọdawẹ kẹ amọfa?

¹² Hai fiobọhọ kẹ ahwo kẹdẹ kẹdẹ. Ọdawẹ nọ ma re dhesẹ kẹ ọrivẹ gbe ibe Ileleikristi mai, yọ ugogo oware nọ a gwọlọ mi ahwo nọ a be daoma rọ aro kele Jesu. (Jọn 13:​34, 35; 1 Pita 3:8) Oghẹrẹ ofa jọ nọ a re ro dhesẹ ọdawẹ họ, “re a ruẹ uye kugbe.” Oma o rẹ wọ ohwo nọ o wo ọdawẹ fiobọhọ kẹ ahwo nọ a gwọlọ obufihọ, ẹsejọhọ nọ a te wo ẹbẹbẹ jọ. Rọ uvẹ kpobi nọ u rovie ru onana! Wọhọ oriruo, whọ sai fiobọhọ kẹ ohwo jọ ru eware evaọ uwou riẹ, hayo nya uwou kẹe.​—Mat. 7:12.

13. Obọdẹ uruemu Ileleikristi vẹ o be hai dhesẹ oma via nọ okpẹtu ọ tẹ romavia?

¹³ Fiobọhọ evaọ ogbodhẹ. Oma o rẹ wọ ahwo buobu dhesẹ ọdawẹ nọ a tẹ ruẹ uye nọ o be bẹ ahwo nọ okpẹtu nọ a rọ obọ so ho o te oma. Nọ oware utiona o tẹ via, idibo Jihova a rẹ dhogbo ababọ oke oraha. (1 Pita 2:17) Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ jẹ rria oria nọ otọ nọ u nuhu gbe ame nọ ọ wọ no abade ze evaọ Japan ọ jọ mae raha ọraha evaọ 2011. Ọ ta nọ, inievo mai nọ e fialoma via no eria sa-sa Japan gbe erẹwho efa ze ti fiobọhọ kẹ omai na, o jọ “uduotahawọ gbe omosasọ kẹ omẹ gaga.” Oniọvo na o kere nọ: “Oware nana nọ o via na u ru omẹ riẹ nọ Jihova o wo ọdawẹ kẹ omai, gbe nọ Isẹri Jihova wariẹ akpọ na soso họ a be daezọ  ohwohwo. Yọ inievo mai wariẹ akpọ na soso họ a tẹ jẹ be lẹ roro omai re.”

14. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ a be mọ gbe otu nọ ọ kpako no?

¹⁴ Fiobọhọ kẹ enọ oma o ga ha gbe otu nọ ọ kpako no. Nọ ma tẹ ruẹ amọfa nọ a be ruẹ uye fiki uzioraha nọ ma reuku riẹ no obọ Adamu ze, ma rẹ gwọlọ dhesẹ ọdawẹ kẹ ae. Ma bi rẹro oke nọ ẹyao gbe owho e te gbẹ rọ jariẹ hẹ. Fikiere, ma rẹ lẹ nọ jọ Uvie Ọghẹnẹ o ze. Rekọ taure oke yena u te ti te, ma re ru oware nọ ẹgba mai o mu ro fiobọhọ kẹ ahwo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma. Roro kpahe oware nọ okere-ebe jọ o kere kpahe oni riẹ nọ ọ kpako no, ọnọ o wo ẹyao ẹvori. Ẹdẹjọ oni na o te gbe omariẹ ku, jẹ be daoma epanọ o re ro ririe omariẹ. Kẹsena ohwo jọ o te kporo ẹthẹ. Oni na ọ tẹ ruẹ nọ kpakọ Isẹri Jihova ivẹ nọ e be hae nyaze ti wuhrẹ Ebaibol kugbei. Inievo-emetẹ ivẹ na a tẹ nọe sọ u wo edhere jọ nọ a sai ro fiobọhọ kẹe. Oni na ọ tẹ kpunu nọ, “U gbo kẹhẹ oware nọ me ru, rekọ wha sai fiobọhọ.” Inievo na a te fiobọhọ kẹe ru oma na fo. Kẹsena, a te gbe iti kẹe je lele iei gbiku. Oware nọ a ru na o were ọmọzae aye na gaga. O kere nọ: “Mẹ kparobọ kẹ Isẹri Jihova ivẹ nana, a bi gine fi eware nọ a bi wuhrẹ amọfa hiruo.” Kọ ọdawẹ ra kẹ ahwo nọ a be mọ gbe ekpako soso u te epanọ whọ be hai ro ru oware nọ whọ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ae nọ a te wo ẹbẹbẹ?​—Fil. 2:​3, 4.

15. Eme iruo usiuwoma ota mai na u bi rugba?

¹⁵ Fiobọhọ kẹ ahwo riẹ Ọghẹnẹ. Ma tẹ ruẹ ebẹbẹ gbe idhọvẹ sa-sa nọ ahwo a bi wo, oma o rẹ wọ omai gwọlọ fiobọhọ kẹ ae riẹ Ọghẹnẹ. Edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro ru onana họ, ma re wuhrẹ ai kpahe Ọghẹnẹ gbe oware nọ Uvie riẹ u ti ru kẹ ahwo-akpọ. Edhere ọfa jọ họ, ma re fiobọhọ kẹ ae riẹ nọ o rrọ oware areghẹ gaga re a hai koko izi Ọghẹnẹ kẹdẹ kẹdẹ. (Aiz. 48:​17, 18) Iruo usiuwoma na e be kẹ Jihova orro, e tẹ jẹ rrọ edhere nọ ma bi ro dhesẹ ọdawẹ nọ ma wo kẹ amọfa, kọ whọ gbẹ sai wobọ evaọ iruo nana vi epaọ anwẹdẹ?​—1 Tim. 2:​3, 4.

16. Irere vẹ i re te ohwo nọ o wo ọdawẹ kẹ amọfa?

¹⁶ Egba-eriariẹ nọ i wuhrẹ kpahe iroro ohwo-akpọ a ta nọ ohwo ọ tẹ be hai dhesẹ ọdawẹ u re fiobọhọ kẹe jọ sasasa, wo omokpokpọ, jẹ reawere usu kugbe amọfa. Who te ru oma voro omọfa evaọ etoke nọ ọ rrọ uye, who re wo evawere gbe emamọ eriwo, oma o rẹ jọ owhẹ goli hi yọ ekpehre iroro e te hae kake ziọ owhẹ udu hu. Ẹhẹ, ọdawẹ nọ who re dhesẹ kẹ amọfa o rẹ kẹ owhẹ erere. (Ẹf. 4:​31, 32) Ileleikristi nọ i re fiobọhọ kẹ amọfa a re wo emamọ obruoziẹ-iroro, keme a riẹ nọ uzi Ọghẹnẹ a bi koko. Uruemu utioye u re fiobọhọ kẹ ohwo jọ emamọ ọyewọ, emamọ ọzae hayo aye uwou-orọo gbe emamọ ogbẹnyusu. Ahwo nọ a re dhesẹ ọdawẹ kẹ amọfa gaga, a re wo obufihọ gbe uketha mi amọfa gaga re.​—Se Matiu 5:7; Luk 6:38.

17. Fikieme whọ rọ gbaemu nọ who re wo ọdawẹ je dhesẹ iẹe?

¹⁷ Orọnikọ erere nọ who re wo no ọdawẹ ze o rẹ jọ ugogo ẹjiroro nọ who re ro dhesẹ ọdawẹ hẹ. Oware nọ u fo nọ o rẹ wọ owhẹ dhesẹ ọdawẹ họ, fikinọ whọ gwọlọ rọ aro kele Jihova jẹ rọ orro kẹe, Ọghẹnẹ nọ uyoyou gbe ọdawẹ o no obọ riẹ ze na. (Itẹ 14:31) O fi obọdẹ oriruo hotọ kẹ omai. Fikiere, ajọ ma daoma kpobi rọ aro kele iei dhesẹ ọdawẹ evaọ udevie ibe Ileleikristi gbe erivẹ mai.​—Gal. 6:10; 1 Jọn 4:16.