1, 2. (a) Iruo vẹ a kẹ Solomọn nọ i wuzou gaga? (b) Fikieme Devidi ọ jẹ rọ ruawa kpahe Solomọn?

JIHOVA ọ salọ Solomọn re ọ rẹrote ebabọ etẹmpol Jerusalẹm, ebabọ nana i wuzou gaga. Etẹmpol na ọ rẹ te “jọ ruaro gaga, o rọ usi nọ uredo jegbe oruaro eva etọ kpobi.” Maero na, etẹmpol na ọ te jọ “uwou ỌNOWO Ọghẹnẹ” uzẹme na.​—1 Irv. 22:​1, 5, 9-11.

² Devidi ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ o ti fiobọhọ kẹ Solomọn, rekọ oke nana yọ Solomọn ọ jọ “ọmaha ọ tẹ jẹ rọ ogbori.” Kọ ọ te sai wo udu nọ o ti ro ru iruo ebabọ na? Kọ iruo nana e te jọ bẹbẹ kẹe fikinọ ọ jọ ọmaha yọ ọ rrọ ogbori? Re Solomọn ọ sai ruiruo nana ziezi, o gwọlọ nọ o re wo udu je mu iruo họ.

3. Eme o rẹ sae jọnọ Solomọn o wuhrẹ mi ọsẹ riẹ kpahe epanọ a ro wo udu?

³ Ababọ avro, Solomọn o wuhrẹ epanọ a re wo udu mi ọsẹ riẹ. Okenọ Devidi ọ jọ uzoge, o kpe erao ijihẹ nọ e jẹ gwọlọ re igodẹ ọsẹ riẹ no. (1 Sam. 17:​34, 35) O dhesẹ nọ o wo udu evaọ okenọ ọ nyae họre ogwara nọ ọ riẹ kpahe ẹmo-ofio gaga. Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹ Devidi nọ ọ rọ rehọ ubi-utho kpe Goliat.​—1 Sam. 17:​45, 49, 50.

4. Fikieme o rọ gwọlọ nọ Solomọn o re wo udu?

 ⁴ Uwhremu na Devidi ọ sae tuduhọ Solomọn awọ inọ jọ o wo udu re ọ bọ etẹmpol na! (Se 1 Iruẹru-Ivie 28:20.) Solomọn o gbe wo udu hu, ozọ o rẹ sai mu ei nọ o gbe ro mu etẹmpol na họ ẹbọ họ, yọ onana u yoma vi ẹsenọ o re mu ei họ no rekinọ ọ rẹ riẹe bọ họ.

5. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma re wo udu?

⁵ Wọhọ Solomọn, ma gwọlọ obufihọ Jihova re ma sai wo udu je ru iruo nọ ọ kẹ omai ziezi. Fikiere, joma ta kpahe iriruo idibo Ọghẹnẹ oke anwae nọ i dhesẹ nọ a wo udu. Kẹsena ma ve roro kpahe epanọ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo udu je ru iruo nọ a kẹ omai.

6. Eme ọ were owhẹ evaọ udu nọ Josẹf o wo?

⁶ oma ta kpahe epanọ Josẹf o ro dhesẹ nọ o wo udu okenọ aye Pọtifa ọ jẹ gwọlọ nọ o re lele iei wezẹ. Josẹf ọ riẹ nọ o gbe lele iei wezẹ hẹ, o rẹ sae wha ẹbẹbẹ sei. Ghele na, Josẹf ọ rọwo kẹe he, ukpoye o dhesẹ nọ o wo udu je ru oware nọ u fo.​—Emu. 39:​10, 12.

7. Ẹvẹ Rehab o ro dhesẹ nọ o wo udu? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁷ Rehab yọ omọfa nọ o dhesẹ nọ o wo udu re. Okenọ ekiotọ ivẹ ahwo Izrẹl a ziọ uwou riẹ evaọ Jeriko, ọ hae te sai le ai vrẹ fiki ozọ. Rekọ o fievahọ Jihova, o te si ezae ivẹ na no jẹ lẹlẹ siobọno ai, ọ tẹ rọ ere dhesẹ no o wo udu. (Jos. 2:​4, 5, 9, 12-16) Rehab ọ rọwo nọ Jihova họ Ọghẹnẹ uzẹme na, yọ u mu rie ẹro nọ Jihova ọ rẹ sae rọ otọ na kẹ ahwo Izrẹl. Ọ kuvẹ re ozọ amọfa u mu ei hi, makọ ozọ ovie Jeriko avọ ahwo riẹ. Ukpoye, o ru oware nọ u siwi uzuazọ riẹ avọ uviuwou riẹ uwhremu na.​—Jos. 6:​22, 23.

8. Ẹvẹ udu nọ Jesu o wo u ro fiobọhọ kẹ ikọ riẹ?

⁸ Ikọ Jesu yọ ahwo jọ nọ a wo udu ziezi re. A ruẹ oghẹrẹ udu nọ Jesu o wo. (Mat. 8:​28-32; Jọn 2:​13-17; 18:​3-5) Yọ onana u fiobọhọ kẹ ai wo udu. Nọ otu Sadusi a wọso ikọ na fikinọ a be rọ odẹ Jesu wuhrẹ ahwo, a siuke kpemu hu; a ruabọhọ iruo na.​—Iruẹru 5:​17, 18, 27-29.

9. Wọhọ epanọ o rrọ obe 2 Timoti 1:​7, ono o re fiobọhọ kẹ omai wo udu?

⁹ Udu nọ Josẹf, Rehab, Jesu, gbe ikọ na a wo u fiobọhọ kẹ ai ru iruo iwoma. Orọnikọ omobọ rai nọ a rẹroso o kẹ rai udu nana ha. Ukpoye, a rẹroso Jihova. Mai omamai ma rẹ rẹriẹ ovao dhe iyero sa-sa nọ o jọ gwọlọ nọ ma wo udu. Ukpenọ ma rẹ rẹroso omobọ mai, o gwọlọ nọ Jihova ma rẹ rẹroso. (Se 2 Timoti 1:7.) Joma ta kpahe abọ ivẹ jọ evaọ uzuazọ uyero mai nọ o jọ gwọlọ nọ ma re wo udu, koyehọ evaọ uviuwou mai gbe ukoko na.

10. Fikieme o rọ gwọlọ nọ izoge Ileleikristi a re wo udu?

¹⁰ Izoge Ileleikristi a be rẹriẹ ovao dhe iyero sa-sa nọ o jọ gwọlọ nọ a re dhesẹ via avọ udu inọ abọ Jihova a rrọ. A rẹ sai wuhrẹ no oriruo Solomọn ze, ọnọ ọ rọ udu jẹ emamọ iroro nọ o soriẹ nọ a rọ bọ etẹmpol Ọghẹnẹ re. Dede nọ izoge Ileleikristi a rẹ sae jẹ uthubro ahwo nọ a be rẹrote ai rehọ yọ u fo nọ a ru ere, u wo iroro sa-sa nọ i wuzou nọ u fo nọ a rẹ jẹ kẹ omarai. (Itẹ 27:11) Re a sae jẹ emamọ iroro kpahe usu nọ a rẹ nya, eware ẹkeriotọ nọ a rẹ salọ, uruemu nọ u fo, gbe ame-ọhọ o gwọlọ nọ a re wo udu. O rrọ enẹ keme orọnikọ enana họ oreva Setan he, ọnọ ọ be poviẹ Ọghẹnẹ.

11, 12. (a) Ẹvẹ Mosis o ro dhesẹ via nọ o wo udu? (b) Ẹvẹ izoge Ileleikristi a sae rọ rehọ aro kele oriruo riẹ?

 ¹¹ Iroro jọ nọ i wuzou nọ uzoge kpobi ọ rẹ jẹ kẹ omariẹ họ, itee nọ ọ rẹ salọ evaọ uzuazọ. Evaọ ekwotọ jọ, a rẹ tuduhọ izoge awọ re a le utee isukulu ikpehru gbe iruo nọ a rẹ jọ hwa okposa. Evaọ eria efa, ẹgaga uyerakpọ o rẹ sae lẹliẹ izoge roro nọ u fo re a tẹrovi epanọ a sae rọ ko iviuwou rai. Otẹrọnọ ojọ u kiekpahe owhẹ evaọ iyero ivẹ nana, kareghẹhọ oriruo Mosis. Nọ orọnọ ọmọtẹ Fẹro ọ yọrọ e riẹ na, Mosis ọ hae ti le utee nọ o re ro wo okpodẹ, hayo koko efe họ kẹ omariẹ. Avro ọ riẹ hẹ, ahwo uviuwou Fẹro, te iwuhrẹ gbe ekohrẹ a te ginẹ tuduhọ iẹe awọ nọ jọ o le itee yena. Ukpenọ Mosis o yo ẹme rai, o dikihẹ ga kẹ egagọ uzẹme. Nọ ọ kpairoro vrẹ efe Ijipti no, o te fievahọ Jihova avọ udu. (Hib. 11:​24-26) Oyena u ru nọ Jihova ọ rọ ghale iẹe oke yena, yọ eghale efa e gbẹ riẹ nọ Mosis o ti wo evaọ obaro.

¹² Ere ọvona Jihova ọ te ghale izoge Ileleikristi nọ e gbaudu fi utee egagọ Ọghẹnẹ họ jẹ rọ iruo Uvie na karo. O ti fiobọhọ kẹ ai wo emu gbe ekwakwa eyerakpọ nọ a sae rọ rẹrote iviuwou rai. Timoti nọ ọ jọ uzoge evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ ọ tẹrovi itee nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ, yọ whọ rẹ sai ru epọvo na re. *​—Se Ahwo Filipai 2:​19-22.

13. Ẹvẹ udu nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ o wo u ro fiobọhọ kẹe le itee riẹ tobọ?

¹³ O gwọlọ nọ oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ Alabama obọ America o re wo udu re ọ sai fi itee họ evaọ egagọ Jihova. Ọ ta nọ: “Notọ avọ otọ ze, mẹ jẹ hae dhomovuọ gaga. Udugaga mẹ jẹ hae rọ ta ẹme kẹ ahwo evaọ obọ Ọgwa Uvie, kabikọ ahwo nọ mẹ riẹ hẹ nọ me re kporo ẹthẹ rai jẹ ta usiuwoma kẹ.” Rekọ ọsẹgboni riẹ gbe amọfa evaọ ukoko na a fiobọhọ nọ ọ sai ro mu iruo ọkobaro nọ o jọ utee riẹ họ. Oniọvo na ọ ta nọ: “Itee nọ akpọ Setan ọ rẹ tuduhọ ahwo awọ nọ a le họ, epanọ a re ro kpohọ isukulu ikpehru, wo okpodẹ, igho, gbe ekwakwa eyero-akpọ buobu. Ẹsibuobu, eware nana i re te ahwo obọ họ, yọ awaọruọ gbe ebẹbẹ ọvo e rẹ wha ze. Rekọ egagọ Jihova u ru nọ me bi ro wo uvi evawere gbe evevọwẹ.”

14. Iyero jọ vẹ o jọ gwọlọ nọ esẹgbini Ileleikristi a re wo udu?

¹⁴ O gwọlọ nọ esẹgbini Ileleikristi a re wo udu re. Wọhọ oriruo, o sae jọnọ ọga iruo ra ọ be hae gwọlọ nọ who ru iruo vrẹ okenọ u fo nọ who re ru te, tube ru iruo ruọ aso gbe urere oka dede. Yọ oke nana u fo nọ who re ro ru egagọ uviuwou ra, kpohọ usiuwoma, gbe iwuhrẹ. O gwọlọ udu re whọ sae vuẹe nọ whọ te sai ru onana ha, whọ vẹ rọ enẹ fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ ra. Hayo o sae jọnọ esẹgbini jọ evaọ ukoko na a rẹ kẹ emọ rai uvẹ ru eware jọ nọ whọ gwọlọ nọ emọ ra a ru hu. Esẹgbini yena a rẹ sae nọ owhẹ oware nọ o soriẹ nọ emọ ra a gbe bi ro ru eware itieye he. Kọ who ti wo udu jẹ rọ areghẹ vuẹ ae oware nọ whọ rọ jiroro yena?

15. Ẹvẹ Olezi 37:25 gbe Ahwo Hibru 13:5 o sai ro fiobọhọ kẹ esẹgbini?

¹⁵ U re dhesẹ nọ ma wo udu nọ ma te fiobọhọ kẹ emọ mai fi itee họ evaọ egagọ Jihova je le ai te obọ. Wọhọ oriruo, esẹgbini jọ a rẹ tuduhọ emọ rai awọ re a fi itee họ kẹ omarai hi, wọhọ utee ọkobaro, epanọ a rẹ rọ kwa kpohọ oria nọ ẹgwọlọ ọ mae rrọ, Ebẹtẹle, hayo ru iruo ebabọ. Ozọ o rẹ sai mu ai nọ emọ rai a te le itee yena, u ti ru nọ a gbẹ te sae rẹrote ai hi evaọ okenọ  a tẹ who no. Rekọ esẹgbini nọ i wo areghẹ a re dhesẹ nọ a wo udu gbe nọ a fievahọ eyaa Jihova. (Se Olezi 37:25; Ahwo Hibru 13:5.) Edhere ọfa jọ nọ a sai ro dhesẹ nọ a wo udu je fievahọ Jihova họ nọ a te bi fiobọhọ kẹ emọ rai ru epọvo na.​—1 Sam. 1:​27, 28; 2 Tim. 3:​14, 15.

16. Ẹvẹ esẹgbini jọ a ro fiobọhọ kẹ emọ rai fi itee họ no evaọ ukoko na, kọ erere vẹ onana o wha ze no?

¹⁶ Ọzae-avọ-aye jọ evaọ obọ America a fiobọhọ kẹ emọ rai fi itee họ kẹ omarai evaọ egagọ Jihova. Ọzae na ọ ta nọ: “Taure emọ mai a tẹ te nya je mu ẹme họ ẹta, ma jẹ hae vuẹ ae kpahe evawere nọ ohwo o re wo nọ ọ tẹ rrọ ọkobaro jẹ roma kẹ iruo efa evaọ ukoko na. Enẹna, utee yena a fihọ kẹ omarai. Itee nọ emọ mai a fihọ kẹ omarai evaọ ukoko na u ru nọ a be sae rọ siọ itee akpọ Setan jẹ be tẹrovi Jihova.” Oniọvo-ọmọzae jọ nọ o wo emọ ivẹ ọ ta nọ: “Esẹgbini buobu a rẹ raha oke gbe igho buobu fihọ emọ rai re a ruẹ nọ a wo ẹnyaharo evaọ ofẹ arozaha oma-uru-jaja gbe isukulu ikpehru. Rekọ o rẹ mai woma re ma rọ oke gbe igho mai fiobọhọ kẹ emọ mai le itee nọ i re ru ai wo emamọ usu kugbe Jihova. Eva e be were omai gaga inọ emọ mai a le itee rai tobọ evaọ egagọ Jihova, yọ onana o be wha eghale se omai re.” Ajọ u mu owhẹ ẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te ghale esẹgbini nọ i fiobọhọ kẹ emọ rai fi itee họ evaọ ukoko na je le ai tobọ.

17. Ta oware nọ o rọ gwọlọ nọ ma wo udu evaọ ukoko na.

¹⁷ O gwọlọ nọ ma re dhesẹ nọ ma wo udu re evaọ ukoko na. Wọhọ oriruo, o gwọlọ udu re ekpako na a sai guẹdhọ oniọvo nọ o ru oware jọ thọ evaọ ukoko na, hayo fiobọhọ kẹ oniọvo nọ ọ be mọ gaga nọ ọ gwọlọ usiwo-imu kpata kpata. Ekpako ukoko jọ dede a rẹ nyabru ahwo evaọ iwou-odi re a sai fiobọhọ kẹ ae riẹ uzẹme na. Kọ ẹvẹ kpahe inievo-emetẹ nọ e re te rọo ho? Uvẹ sa-sa u rovie fihọ enẹna nọ a sai ro wobọ evaọ iruo Uvie na, wọhọ iruo ọkobaro,  oria nọ ẹgwọlọ ọ mae rrọ nọ a rẹ kwa kpohọ, iruo ebabọ Egwa Uvie gbe ikokohọ, hayo Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na nọ a re kpohọ. A sai tube kpohọ Isukulu Giliad dede.

18. Ẹvẹ inievo-emetẹ nọ e kpako no a sai ro dhesẹ nọ a wo udu?

¹⁸ Inievo-emetẹ nọ e kpako no yọ oghale ulogbo kẹ omai evaọ ukoko na. Ma you rai gaga! Ejọ e gbẹ be sai ru te epanọ a je ru vẹre evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ, rekọ a rẹ gbẹ sai wo udu je ru iruo. (Se Taitọs 2:​3-5.) Wọhọ oriruo, nọ a tẹ vuẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ kpako no re ọ ta ẹme kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ gbẹ maha kpahe osẹ riẹ, o gwọlọ udu re ọ sai ru ere. Orọnikọ ọ rẹ whọku oniọvo na ha, rekọ ọ rẹ sae tuduhọ iẹe awọ re o roro kpahe epanọ osẹ riẹ u re kpomahọ amọfa. (1 Tim. 2:​9, 10) Ẹme nọ a rọ edhere oyoyou otiọna ta kẹ ohwo, o rẹ sai duobọtei udu jẹ lẹliẹe ru oware nọ u fo.

19. (a) Ẹvẹ inievo-emezae nọ e họ-ame no a sai ro wo udu? (b) Ẹvẹ Ahwo Filipai 2:13 gbe 4:13 o sai ro fiobọhọ kẹ inievo-emezae wo udu?

¹⁹ Amọfa nọ o gwọlọ nọ a re wo udu je ru iruo họ inievo-emezae nọ e họ-ame no. Inievo-emezae nọ e gwọlọ roma kẹ iruo evaọ ukoko na yọ oghale ulogbo kẹ omai. (1 Tim. 3:1) Rekọ ejọ e rẹ gwọlọ roma kẹ iruo ho. O sae jọnọ oware jọ o thọ riẹ obọ evaọ okenọ u kpemu, onọ u ru nọ o bi ro roro nọ o te ohwo nọ a re ro mu odibo oruiruo hayo ọkpako ukoko ho. Oniọvo-ọmọzae ọfa ọ rẹ sai roro nọ o te ọnọ o re ru oghẹrẹ iruo jọ họ. Whọ tẹ be hai roro ere, Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ wo udu. (Se Ahwo Filipai 2:13; 4:13.) Kareghẹhọ nọ evaọ okejọ Mosis o je roro nọ o te ọnọ ọ rẹ sai ru iruo nọ Jihova ọ kẹ riẹ hẹ. (Ọny. 3:11) Ghele na, Jihova o fiobọhọ kẹe, uwhremu na Mosis o te ti wo udu nọ ọ sai ro ru iruo na. Oniọvo-ọmọzae nọ ọ họ-ame no ọ sai wo udu utioye nọ ọ tẹ be hae lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹe, je se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ. Oware ofa nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹe họ, nọ o te bi roro kpahe iriruo ahwo nọ a wo udu. Ọ rẹ sae jẹ vuẹ ekpako na re a wuhrẹ iẹe, jẹ roma kẹ iruo kpobi nọ e romavia evaọ ukoko na. Ma be tuduhọ inievo-emezae kpobi nọ e họ-ame no awọ re a wo udu jẹ roma kẹ iruo evaọ ukoko na.

20, 21. (a) Imuẹro vẹ Devidi ọ kẹ Solomọn? (b) Kọ imuẹro vẹ ma rẹ sai wo nẹnẹ?

²⁰ Devidi ovie na ọ kareghẹhọ Solomọn nọ Jihova ọ te jọ kugbei bẹsenọ ebabọ etẹmpol na i ti re. (1 Irv. 28:20) Fiki eme yena, Solomọn ọ kuvẹ hẹ re ozọ inọ ọ gbẹ rrọ ọmaha hayo ogbori u ru ei siọ iruo ebabọ na ba. O dhesẹ nọ o wo udu, o te mu iruo na họ, yọ Jihova o fiobọhọ kẹe nọ o ro ru iruo ebabọ etẹmpol ologbo yena re evaọ etoke ikpe ihrẹ gbe ubro.

²¹ Wọhọ epanọ Jihova o ru kẹ Solomọn na, ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wo udu je ru iruo nọ ọ kẹ omai ziezi, evaọ uviuwou mai gbe ukoko na. (Aiz. 41:​10, 13) Jọ u mu omai ẹro nọ ma te wo udu evaọ egagọ Jihova, ọ te ghale omai enẹna gbe evaọ obaro. Fikiere, ajọ ma wo udu je mu iruo họ.