1. Kẹ oriruo nọ u dhesẹ oware nọ u ro wuzou re ma riẹ oria nọ oke o rrọ gbe oware nọ o be via wariẹ omai họ. (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

ISOI, ene, esa, ivẹ, ọvo! Nọ ma bi rri ughọjọ nọ u bi kele kpotọ ere evaọ ẹkpẹti ughe nọ ọ rrọ ọgwa okokohọ na, yọ ma riẹ nọ oke u te no nọ ma rẹ rọ keria oria mai re ma reawere ikporakporo nọ i bi ti mu okokohọ na họ. Onana o rrọ oke nọ a rẹ rọ romatotọ gaviezọ kẹ obọdẹ ikporakporo nọ ukoko na o ruẹrẹhọ kẹ okokohọ na. Maero na, onana o tẹ jẹ rrọ oke nọ ma rẹ rọ ruẹrẹ udu mai kpahe kẹ evuẹ nọ a te kẹ evaọ okokohọ na. Rekọ ẹvẹ o rẹ jọ otẹrọnọ ahwo jọ a be nya wariẹ kpenẹ avọ enẹ, hayo bi lele egbẹnyusu rai tẹme, nọ a gbẹ be kareghẹhọ nọ okokohọ na o bi ti muhọ họ? Ahwo nana a ruabọhọ erou hu, re a ruẹse riẹ oria nọ oke o rrọ gbe oware nọ o be via wariẹ ae họ, koyehọ ohwo-agbara nọ ọ ruọ eplatfọmo no, ile nọ i bi kporo, gbe ahwo nọ a keria no. Oriruo nana o sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ u ro wuzou re ma ruabọhọ erou evaọ oware ulogbo jọ nọ o rrọ obaro tha nọ oke o be nya na. Eme ọ rrọ obaro tha?

2. Fikieme Jesu ọ rọ ta kẹ ilele riẹ nọ a “ruabọhọ erou”?

 ² Okenọ Jesu ọ jẹ ta kpahe “oke urere uyero-akpọ na,” ọ tuduhọ ilele riẹ awọ nọ: “Wha muẹrohọ otọ ẹsikpobi, wha jaja aro vi ẹsikpobi, keme wha riẹ oke nọ a fihọ na ha.” Nọ oyena o vrẹ no, Jesu ọ tẹ jẹ ta kẹ ae unuẹse buobu inọ: “Wha ruabọhọ erou.” (Mat. 24:3; se Mak 13:32-37.) Oghẹrẹ nọ Matiu ọ ta ẹme nana u dhesẹ via re inọ Jesu ọ vẹvẹ ilele riẹ unu nọ a jaja aro vi, ọ ta nọ: “Wha ruabọhọ erou, keme wha riẹ ẹdẹ nọ Olori rai ọ te nyaze he. . . . Wha ruẹrẹ oma kpahe keme Ọmọ ohwo ọ te nyaze evaọ auwa nọ wha roro ho.” Ọ tẹ jẹ wariẹ ta nọ: “Wha ruabọhọ erou, keme wha riẹ ẹdẹ na hayo auwa na ha.”—Mat. 24:42-44; 25:13.

3. Fikieme ma rẹ rọ gaviezọ kẹ unuovẹvẹ Jesu?

³ Mai Isẹri Jihova ma se unuovẹvẹ Jesu na gboja gaga. Ma riẹ nọ ma rria kodo gaga no evaọ “oke urere” na, ma tẹ jẹ riẹ nọ o gbẹ te rehọ oke lelehie he taure “uye ulogbo” na u te muhọ! (Dan. 12:4; Mat. 24:21) Ma be ruẹ emo nọ e be wha ọraha ze, ọfariẹ-ogbe gbe uruemu siọ-uzi-ba-ekoko nọ u bi vihọ, egagọ nọ i bi reghe ahwo, emu nọ ọ be kare, eyao, gbe etọ nọ i bi nuhu evaọ eria sa-sa akpọ na. Ma riẹ nọ idibo Jihova a bi ru iruo usiuwoma ota nọ a re te ruẹ obọriẹ hẹ evaọ eria sa-sa akpọ na. (Mat. 24:7, 11, 12, 14; Luk 21:11) Ma be rọ ọwhọ rẹro oware nọ ẹtha Olori na o te wha se omai gbe epanọ eyaa Ọghẹnẹ i ti ro rugba.—Mak 13:26, 27.

4. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ enẹna Jesu ọ riẹ oke nọ Amagẹdọn ọ te rọ ze no? (b) Dede nọ ma riẹ oke nọ uye ulogbo na u ti ro muhọ họ, eme ma rẹ sai wo imuẹro riẹ?

⁴ Ma riẹ nọ abọ okokohọ kpobi u wo ugogo oke nọ u re ro muhọ. Rekọ ma make daoma kpobi kẹhẹ, ma rẹ sae riẹ ugogo ukpe, kabikọ ẹdẹ hayo auwa nọ uye ulogbo na u ti ro muhọ họ. Evaọ okenọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ ta nọ: “Rọ kpahe ẹdẹ gbe auwa yena ohwo ọvo ọ riẹ hẹ, makọ ikọ-odhiwu hayo Ọmọ na dede rekọ Ọsẹ na ọvo.” (Mat. 24:36) Rekọ Jihova ọ kẹ Jesu ogaga no evaọ obọ odhiwu enẹna, onọ o ti ro fi akpọ Setan ẹmo. (Evia. 19:11-16) Fikiere ma sae ta nọ Jesu ọ riẹ oke nọ Amagẹdọn o ti ro fi no enẹna. Rekọ mai omamai ma riẹ oke na ha. Fikiere u wuzou gaga re ma jaja aro vi bẹsenọ uye ulogbo na o rẹ ze. Jihova ọ riẹ ugogo oke na. Ọyomariẹ o fi oke na họ nọ urere na o te rọ ze. Oke nọ o fihọ na o be kẹle no, yọ o “te raha oke he.” (Se Habakuk 2:1-3.) Ẹvẹ u ro mu omai ẹro nọ o te ginẹ raha oke he?

5. Kẹ oriruo nọ u dhesẹ nọ eruẹaruẹ Jihova kpobi i re rugba evaọ ugogo oke nọ o fihọ.

⁵ No anwae ze, eruẹaruẹ Jihova kpobi i re rugba evaọ ẹruoke nọ o fihọ. Muẹrohọ ugogo oke nọ ọ rọ rehọ ahwo Izrẹl no igbo Ijipti. Mosis ọ ta kpahe Nisan 14, 1513 B.C.E. inọ: “Nọ ikpe egba-ene gbe ọgba ikpe na e te gba no, eva ẹdẹdẹ ọyena, ogbotu ỌNOWO na kpobi a tẹ nya no eva otọ Ijipti no.” (Ọny. 12:40-42) “Ikpe egba-ene gbe ọgba ikpe” (430) na i muhọ okenọ ọvọ nọ Jihova ọ re kugbe Abraham o mu iruo họ evaọ ukpe 1943 B.C.E. (Gal. 3:17, 18) Nọ oke jọ o ruemu no, Jihova ọ ta kẹ Abraham nọ: “Emọ riẹ e te jọ erara evaọ ẹkwotọ nọ ọ rrọ ọrai hi, ahwo na a vẹ te rehọ ai ru erigbo, a ve ti gboja kẹ ae ikpe egba ene (400).” (Emu. 15:13; Iruẹru 7:6) Etoke “ikpe egba ene (400)” yena nọ a ta nọ a ti ro gboja kẹ ae na i muhọ evaọ 1913 B.C.E., okenọ Ishmẹl o ro se Aiziki ẹkoko, ọnọ a bru evie obọ, je kuhọ evaọ okenọ ahwo Izrẹl a ro no Ijipti evaọ  ukpe 1513 B.C.E. (Emu. 21:8-10, NW; Gal. 4:22-29) Ẹhẹ, ikpe egba ene (400) taure oke na u te ti te, Jihova o ro fi ugogo oke họ nọ o ti ro si idibo riẹ no igbo.

6. Fikieme ma ro wo imuẹro inọ Jihova o ti siwi idibo riẹ?

⁶ Joshua nọ ọ jọ usu ahwo nọ Jihova o si no igbo Ijipti, ọ kareghẹhọ ahwo Izrẹl nọ: “Whai kpobi [wha] rehọ udu gbe iroro rai riẹ re, inọ eware iwoma kpobi nọ ỌNOWO na Ọghẹnẹ rai ọ yeya kẹ owhai na o ru rai gba re, ovo u fi rie abọ kie he; ai kpobi i ru gba re.” (Jos. 23:2, 14) Ma rẹ sai wo imuẹro re inọ eyaa nọ Jihova ọ ya inọ o ti siwi omai evaọ etoke uye ulogbo na e te seba erugba ha. Dede na, ma tẹ gwọlọ zọ evaọ okenọ a te raha akpọ omuomu nana, o gba omai họ nọ ma rẹ ruabọhọ erou.

7, 8. (a) Eme họ iruo oroiro oke anwae, kọ eme onana u wuhrẹ omai? (b) Kẹ oriruo oware nọ o rẹ sae via nọ oroiro o te kie ruọ owezẹ evaọ oke iruo.

⁷ Ma te roro kpahe epanọ eware e jọ evaọ oke anwae, o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ epanọ u wuzou te re ma rou hayo jaja aro vi. Evaọ oke yena, a jẹ hai di ogba nọ u kpehru gaga wariẹ ikpewho họ, oriruo jọ họ okpẹwho Jerusalẹm. Ogba na o jọ ọthọwẹ kẹ ikpewho itieye, u te je wo oria ukpehru nọ a rẹ jọ ruẹ okegbe nọ ọ wariẹ okpẹwho na họ. Taso tuvo, iroiro e jẹ hae jọ ehru igbẹhẹ gbe inuethẹ okpẹwho na. Iroiro na a re ru okpẹwho na riẹ kpata kpata nọ a tẹ ruẹ nọ ẹbẹbẹ ọ be tha. (Aiz. 62:6) O gwọlọ nọ oroiro ọ rẹ jaja aro vi ẹsikpobi evaọ oria iruo riẹ, onana yọ ẹme uwhu gbe azọ.—Izik. 33:6.

⁸ Ogbiku ahwo Ju nọ a re se Josephus ọ ta nọ evaọ ukpe 70 C.E., egbaẹmo ahwo Rom a sae ruọ uwou iroiro ukpehru nọ a re se Tower of Antonia nọ o jọ ugbẹhẹ Jerusalẹm, keme iroiro na a jọ owezẹ. Ahwo Rom a te no etẹe vẹruọ etẹmpol na je tu erae họ iẹe, onọ u su kpohọ uye nọ o mae rro nọ u te Jerusalẹm gbe ahwo Ju no.

9. Eme ahwo buobu a riẹ nẹnẹ hẹ?

⁹ Nẹnẹ, erẹwho buobu a wo elakpa nọ i re rou uwhru orẹwho rai, gbe ekamẹra nọ a fihọ eria sa-sa nọ i re fiobọhọ kẹ orẹwho na riẹ nọ ese ọ tẹ be tha. A re rri gwọlọ ahwo nọ a be ruọ orẹwho rai evaọ edhere nọ o fo ho gbe ewegrẹ nọ e rẹ sae wha okpẹtu ze. Dede na, okpẹtu nọ ọ rẹ sai no obọ amọfa hayo egọmeti ọfa ze ọvo “iroiro” itienana a rẹ sai muẹrohọ. A riẹ kpahe Uvie Ọghẹnẹ nọ Jesu Kristi ọ rrọ Ovie riẹ hẹ, yọ a riẹ eware nọ Uvie na u bi ru hayo ọraha nọ ọ te wha se erẹwho akpọ na kpobi kẹle na ha. (Aiz. 9:6, 7; 56:10; Dan. 2:44) Evaọ abọdekọ riẹ, ma tẹ jaja aro vi jẹ ruabọhọ erou, ma te thomavẹre evaọ oke kpobi nọ ọraha na ọ te romavia.—Ol. 130:6.

10, 11. (a) Eme o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma kẹ, kọ fikieme? (b) Eme ọ kẹ owhẹ imuẹro nọ Ẹdhọ o bi ru nọ ahwo a gbẹ be rọ daezọ eruẹaruẹ Ebaibol ho?

¹⁰ Roro kpahe oroiro nọ ọ jaja aro vi evaọ aso na soso. O rẹ sae bẹ oroiro otiọna nọ oke o tẹ be joma rie no, yọ ọ rẹ gwọlọ wezẹ. Epọvo na re, nọ ma bi si kẹle ekuhọ uyerakpọ nana, ẹsiẹe o te mae jọ bẹbẹ kẹ omai re ma jaja aro vi. U ti yoma gaga nọ ma gbẹ ruabọhọ erou hu. Joma ta kpahe eware esa jọ nọ e rẹ sai ru oma lọhọ omai nọ ma gbẹ rọ ruabọhọ erou hu.

¹¹ Ẹdhọ o bi ru nọ ahwo a gbe bi se  egagọ Ọghẹnẹ gboja ha. Taure Jesu ọ tẹ te nwani whu, ọ vẹvẹ ilele riẹ unu te isiasa kpahe “osu akpọ nana.” (Jọn 12:31; 14:30; 16:11) Jesu ọ riẹ nọ Ẹdhọ o ti wuhu iroro ahwo buobu di re a gbẹ sae jaja aro vi hi kpahe eruẹaruẹ Ebaibol nọ i kiekpahe obaro. (Zef. 1:14) Ẹdhọ ọ be rọ egagọ erue wuhu iroro ahwo buobu di. Eme who muẹrohọ no evaọ ẹmeọta ra kugbe amọfa? Kọ Ẹdhọ o gbe ri ti “wuhu iroro” enọ e rrọ ilele Jesu hu di no, kpahe urere akpọ nana nọ ọ be tha, gbe imuẹro nọ i dhesẹ nọ Jesu o muhọ esuo no enẹna evaọ Uvie Ọghẹnẹ? (2 Kọr. 4:3-6) Kọ whọ be hai yo ẹsibuobu nọ ahwo a rẹ ta nọ, “Mẹ gwọlọ yo ho”? A rẹ gwọlọ gaviezọ vievie he nọ ma tẹ gwọlọ vuẹ ae kpahe urere akpọ na.

12. Fikieme ma gbẹ rọ kuvẹ hẹ re Ẹdhọ ọ viẹ omai họ?

¹² Whọ kuvẹ hẹ re ababọ osegboja amọfa u ru udu whrehe owhẹ hayo ru nọ whọ rẹ rọ seba erou. Ma riẹ oware nọ u ro wuzou re ma ruabọhọ erou. Pọl o kere se ibe Ileleikristi riẹ nọ: “Whai omarai wha riẹ ziezi nọ ẹdẹ Jihova ọ be nyaze.” Kẹsena o te fibae nọ: “Nwane wọhọ epaọ oji evaọ aso.” (Se 1 Ahwo Tẹsalonika 5:1-6.) Jesu ọ vẹvẹ omai unu nọ: “Wha ruẹrẹ oma kpahe re keme evaọ auwa nọ wha roro ho oye Ọmọ ohwo ọ te rọ nyaze.” (Luk 12:39, 40) Kẹlena, Setan o ti ru ahwo roro nọ akpọ na o wo “udhedhẹ gbe omofọwẹ” no. Ọ te viẹ ahwo họ roro nọ eware e be riẹ nya evaọ akpọ na. Kọ ẹvẹ kpahe omai? Ma tẹ “jaja aro vi jẹ sẹro iroro mai,” ẹdẹ Jihova ọ te “ruọ [omai] ọza wọhọ epanọ elo irioke ọ rẹ ruọ iji ọza na” ha. Fikioye o rọ gwọlọ nọ ma hai se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ je roro didi kpahe oware nọ Jihova ọ be rehọ iẹe vuẹ omai.

13. Eme ẹzi akpọ na ọ be lẹliẹ ahwo ru, kọ ẹvẹ ma sae rọ whaha oware uyoma utioye?

¹³ Ẹzi akpọ na o bi ru nọ ahwo a gbe bi ro se egagọ Ọghẹnẹ gboja ha. Ahwo buobu a be dhogbo iruẹru uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ rai te epanọ a gbẹ be sae rọ kareghẹhọ nọ “u fo re a riẹ Ọghẹnẹ” hẹ.  (Mat. 5:3) Ilale ekwakwa efe akpọ na, koyehọ “isiuru uwo na gbe isiuru ibiaro na” o be rehọ iroro rai kpobi no. (1 Jọn 2:16) Ikoko akpọ na e be wha iruẹru akpọriọ haro hayo ru ahwo “you omaweromẹ,” yọ onana u bi dhe ẹgẹga kukpe kukpe. (2 Tim. 3:4) Oyejabọ nọ Pọl ọ rọ ta kẹ omai Ileleikristi nọ ma du “momaa epanọ ma re ro ru eware isiuru uwo ho,” onọ o rẹ sai ru nọ ma gbe ro se egagọ Ọghẹnẹ gboja ha.—Rom 13:11-14.

14. Unuovẹvẹ vẹ o rrọ obe Luk 21:34, 35?

¹⁴ Ukpenọ ma roma kẹ ẹzi akpọ na, ma rẹ kuvẹ re ẹzi Ọghẹnẹ ọ kpọ omai, ẹzi nọ o bi ro fiobọhọ kẹ omai wo otoriẹ vevẹ kpahe eware nọ e te via kẹle na evaọ obaro. ^[1] (1 Kọr. 2:12) Ghele na, ma riẹ nọ orọnikọ okpoware jọ u re ru omai nọ ma gbe ro wo osegboja ha ha evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Emeware ikẹdẹ kẹdẹ e rẹ sae wha onana ze nọ ma tẹ kẹ ae uvẹ re e rehọ oke nọ ma hai ro wobọ evaọ iruẹru Uvie na. (Se Luk 21:34, 35.) Amọfa a sai se omai ẹkoko fikinọ ma be jaja aro vi, rekọ u fo nọ onana u re ru omai seba erou hu. (2 Pita 3:3-7) Ukpoye, o gwọlọ nọ ma rẹ hai kuomagbe ibe Ileleikristi mai ẹsikpobi evaọ obọ Ọgwa Uvie, oria nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ rrọ.

15. Eme ọ via kẹ Pita, Jemis, gbe Jọn, kọ ẹvẹ oware ovona o sae rọ via kẹ omai re?

¹⁵ Sebaẹgba mai o rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma jaja aro vi. Jesu ọ riẹ nọ o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ omai ahwo-akpọ nọ a gba ha na re ma jaja aro vi fiki elọhoma. Roro kpahe oware nọ o via aso urere taure a te ti kpe Jesu. Re Jesu ọ sai kru ẹgbakiete riẹ, o gwọlọ nọ ọ rẹ yare Ọsẹ obọ odhiwu riẹ kẹ ẹgba. Jesu ọ tẹ ta kẹ Pita, Jemis, gbe Jọn inọ jọ a “ruabọhọ erou” nọ ọyomariẹ ọ be nyae lẹ na. Rekọ ilele na a riẹ epanọ u wuzou te he re a jaja aro vi. Ukpenọ a jaja aro vi, a kie ruọ owezẹ fiki oma nọ o lọhọ e rai no. Rekọ dede nọ oma o lọhọ Jesu no re, ọ jaja aro vi jẹ lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu riẹ. Enẹ u fo nọ ikọ riẹ a hai ti ru re.—Mak 14:32-41.

16. Wọhọ epanọ o rrọ obe Luk 21:36, ẹvẹ Jesu ọ ta nọ ma rọ “jaja aro vi”?

¹⁶ Re ma sae “jaja aro vi” evaọ egagọ Ọghẹnẹ, orọnikọ ma re wo emamọ iroro ọvo ho. Emedẹ jọ taure ewegrẹ Jesu a tẹ te gwọlọ iẹe kpobọ ọgbọ Gẹtsemane, Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ evona inọ a lẹ se Jihova. (Se Luk 21:36.) Fikiere, re ma sae jaja aro vi evaọ egagọ Ọghẹnẹ, o gba omai họ nọ ma rẹ hae lẹ ẹsikpobi.—1 Pita 4:7.

17. Ẹvẹ ma sae rọ ruẹrẹ oma kpahe kẹ eware nọ e be tha kẹle na evaọ obaro?

¹⁷ Jesu ọ ta nọ urere na o te tha “evaọ auwa nọ [ma] roro ho.” Fikiere, o gwọlọ nọ ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi. Onana o rrọ oke nọ ma rẹ rọ gwọlọ yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ Setan avọ akpọ riẹ a ta nọ o rẹ kẹ evawere he. Oyena yọ eviẹhọ gheghe. (Mat. 24:44) Jihova avọ Jesu a be rọ Ebaibol na vuẹ omai eghale nọ ma ti wo kẹle na evaọ obaro gbe epanọ ma sae rọ jaja aro vi. O gwọlọ nọ ma rẹ tẹrovi edikihẹ mai evaọ ukoko na, usu mai kugbe Jihova, jẹ rọ iruo Uvie na karo. O gwọlọ nọ ma rẹ riẹ oke nọ ma rrọ na gbe eware nọ e be via enẹna re ma sae thomavẹre ziezi kẹ eware nọ e be tha. (Evia. 22:20) Onana yọ ẹme uwhu gbe azọ!