1. Ohẹriẹ vẹ o rrọ ẹgwọlọ gbe isiuru mai?

A RẸ ta nọ eware nọ ohwo-akpọ ọ ginẹ gwọlọ evaọ uzuazọ i tulo ho, rekọ isiuru riẹ i wo oba ha. O wọhọ nọ ahwo buobu a be sae riẹ ohẹriẹ nọ o rrọ eware nọ a ginẹ gwọlọ gbe enọ o rrọ isiuru rai hi. Ohẹriẹ vẹ o rrọ ivẹ na? “Ẹgwọlọ” yọ eware nọ e roja kẹ ohwo gaga evaọ uzuazọ, enọ ohwo ọ rẹ sae rria ababọ rai hi. Wọhọ oriruo, ohwo-akpọ ọ gwọlọ emu, ewu, gbe uwou. Rekọ oware nọ o rrọ “isiuru” kẹ ohwo yọ oware nọ o were riẹ nọ o re wo, orọnikọ fikinọ u wuzou kẹe evaọ uzuazọ ikẹdẹ kẹdẹ riẹ hẹ.

2. Eware jọ vẹ e were ahwo buobu inọ a re wo?

² Eware nọ e were ahwo inọ a re wo e sai wo ohẹriẹ no oria ruọ oria. Evaọ erẹwho nọ i bi rovie aro ze, o rẹ sae were ahwo buobu re a wo ugho nọ u re te ai dẹ ifonu, imotosaikoro, hayo ẹtuwou. Evaọ erẹwho nọ ugho o rrọ ziezi, eware nọ e rẹ sae were ahwo buobu họ, epanọ a rẹ rọ dẹ iwu eghaghae buobu, wo uwou ulogbo, hayo wo omoto nọ ọ ghare vi ọnọ a wo no. Oghẹrẹ kpobi kẹhẹ, onana o sai ru ohwo kie  ruọ agbefẹ isiuru ekwakwa efe, o tẹ make rọnọ ọ ginẹ gwọlọ eware na hayo ọ gwọlọ e rai hi, te o wo ugho nọ ọ rẹ rọ dẹ ai hayo o wo ho.

3. Eme họ isiuru ekwakwa efe?

³ Eme họ isiuru ekwakwa efe? Onana yọ isiuru nọ i re ru ohwo rọ oke riẹ kpobi le ekwakwa efe viukpọ eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ. Eware nọ e rrọ isiuru ohwo, enọ ọ rọ karo, gbe utee nọ o bi le evaọ uzuazọ i re dhesẹ sọ o wo isiuru ekwakwa efe. Isiuru nana i re ru nọ ohwo ọ rẹ rọ gwọlọ dhe eware ewewo. O nwane rọnọ ohwo o re wo ugho buobu hayo dẹ eware eghaghae taure a tẹ ta nọ o wo isiuru ekwakwa efe he. Makọ ahwo nọ a yogbe dede a rẹ sai kie ruọ ẹta urusio ekwakwa efe, je gbabọkẹ Uvie na nọ a rẹ rọ karo.—Hib. 13:5.

4. Ẹvẹ Setan ọ be rọ rehọ “isiuru ibiaro” ru iruo nẹnẹ?

⁴ Setan ọ be rehọ ofẹ ekiọthuọ akpọ na ru omai roro nọ re ma sae wereva evaọ uzuazọ, o gwọlọ nọ ma re wo ekwakwa bu vi utho nọ ma ginẹ gwọlọ. Ọ riẹ epanọ ọ rẹ rehọ “isiuru ibiaro” mai ru omai gwọlọ wo eware nọ e tubẹ roja kẹ omai hi. (1 Jọn 2:15-17; Emu. 3:6; Itẹ 27:20) Akpọ na o bi ku eware buobu nẹnẹ, te enọ i woma ziezi gbe enọ ohwo ọ ruẹ o ve bo nọ kinọ-eme, yọ ejọ rai i gine siuru gaga. Kọ whọ dẹ oware jọ no ẹdẹjọ, orọnikọ fikinọ whọ ginẹ gwọlọ iẹe he rekọ fikinọ o ruọ owhẹ aro evaọ oria nọ a be jọ whowho iei hayo uwou-eki nọ a rehọ e riẹ dhe? Kọ who vuhumu uwhremu na inọ, whọ gbẹ hae dẹe he, whọ hai ti yeri uzuazọ ra vrẹ ghele ababọ riẹ? Eware itieye na nọ e roja ha na e rẹ wha ebẹbẹ se omai je si omai kpemu evaọ uzuazọ. E rẹ sae rehọ iroro mai nọ ma gbẹ rọ tẹrovi egagọ Ọghẹnẹ hẹ, wọhọ Ebaibol na nọ ma re wuhrẹ ẹsikpobi, ewuhrẹ nọ ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe kẹ je kpohọ, gbe usiuwoma ota ikẹse kẹse. Kareghẹhọ nọ Jọn ukọ na ọ vẹvẹ omai unu nọ: “Akpọ na ọ be vrẹ yọ ere isiuru riẹ re.”

5. Eme ọ rẹ sae via kẹ omai nọ ma tẹ rọ oke gbe ẹgba mai kpobi koko efe kẹ omamai?

⁵ Setan ọ gwọlọ nọ ma gbodibo kẹ Efe viukpọ Jihova. (Mat. 6:24) Ma tẹ be hae rọ oke gbe ẹgba mai kpobi koko ekwakwa efe họ kẹ omamai, ma rẹ sai wo uvi ẹjiroro evaọ uzuazọ họ. Onana o rrọ ere keme epanọ ma re ro ru omamai eva were ọvo ma te hai roro kpahe, mai yoma na, ma te gbẹ sai kruga evaọ egagọ Jihova ha, yọ onana o rẹ wha uweri gbe idhọvẹ ze. (1 Tim. 6:9, 10; Evia. 3:17) O nwane wọhọ epanọ Jesu o dhesẹ i rie evaọ ọtadhesẹ ọkibi na. Okenọ ovuẹ Uvie na u kie fihọ “udevie idhigbo . . . , isiuru kẹ eware efa kpobi e tẹ ruọ ae oma e tẹ lẹliẹ ẹme na ko no, o gbẹ mọ ibi hi.”—Mak 4:14, 18, 19.

6. Eme ma wuhrẹ mi Barọk?

⁶ Roro kpahe Barọk nọ ọ jọ okere-obe Jerimaya ọruẹaro na. Nọ ọraha Jerusalẹm ọ kẹle otọ no, Barọk ọ tẹ jẹ “gwọlọ ikpeware” kẹ omariẹ, eware nọ e te tọ họ. Rekọ oware nọ u fo nọ ọ hai ti rẹro riẹ kpobi họ, epanọ o re ro wo eyaa nọ Jihova ọ ya kẹe tobọ inọ: ‘Mẹ rẹ te kẹ owhẹ uzuazọ ra.’ (Jeri. 45:1-5) O rrọ vevẹ, Ọghẹnẹ ọ te kuvẹ hẹ re a raha ekwakwa ohwo jọ kiọkọ evaọ orẹwho nọ a be te raha no. (Jeri. 20:5) Nọ ma be kẹle ekuhọ akpọ nana no na, onana yọ oke nọ ma re ro koko ekwakwa efe buobu họ kẹ omamai hi. Ajọ ma du rẹro ho inọ ekwakwa mai jọ e te gbẹ jariẹ nọ  uye ulogbo na o tẹ vrẹ no, ghelọ epanọ e ghare kẹ omai te kẹhẹ.—Itẹ 11:4; Mat. 24:21, 22; Luk 12:15.

7. Eme ma be te ta kpahe na, kọ fikieme?

⁷ Jesu ọ kẹ omai ohrẹ nọ o mai woma kpahe epanọ ma sai ro wo eware nọ e ginẹ roja evaọ uzuazọ, ababọ isiuru ekwakwa efe hayo awaọruọ nọ o fo ho nọ ma re wo. Ovuẹ obọ Ugbehru na ọ jọ kẹ ohrẹ nana. (Mat. 6:19-21) Jọ ma se jẹ romatotọ kiẹ ovuẹ nọ o rrọ Matiu 6:25-34 riwi. Onana u ti fiobọhọ kẹ omai gbaemu inọ ma rẹ “ruabọhọ gwọlọ Uvie,” na orọnikọ eware he.—Luk 12:31.

8, 9. (a) Fikieme u gbe fo ho re ma ruawa ga hrọ kpahe ẹgwọlọ mai? (b) Eme Jesu ọ riẹ kpahe ahwo-akpọ gbe eware nọ a ginẹ gwọlọ?

⁸ Se Matiu 6:25. Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ jọ a “siọ awa ba ẹruọ kpahe uzuazọ rai.” Ilele na a jẹ ruawa kpahe eware nọ u fo nọ a rẹ ruawa kpahe he. Jesu ọ tẹ ta kẹ ae nọ a siọ oyena ba, yọ u wo obọdẹ ẹjiroro nọ ọ rọ vuẹ ae ere. Awaọruọ nọ o fo ho, o tẹ make rọnọ kpahe eware nọ e roja dede, o rẹ sai reghe iroro ohwo nọ ọ gbẹ rọ tẹrovi eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ hẹ. Fikinọ Jesu o wo ọdawẹ kẹ ilele riẹ na gaga, u ru nọ ọ rọ vẹvẹ ai unu isiane efa evaọ ovuẹ riẹ kpahe awaọruọ nọ o rẹ sae wha enwoma se ohwo na.—Mat. 6:27, 28, 31, 34.

⁹ Fikieme Jesu ọ rọ ta nọ ma du ruawa kpahe oware nọ ma te re, da, hayo kuhọ họ? Kọ eware nana e gbẹ rrọ usu eware nọ e roja kẹ omai evaọ uzuazọ? Ẹhẹ, e rrọ usu rai! Nọ ma gbe wo edhere nọ ma sai ro wo eware nana ha, kọ u re gbe ru omai ruawa? Ẹhẹ ma rẹ ruawa, yọ Jesu ọ riẹ ere. Ọ riẹ eware nọ e roja kẹ ahwo kẹdẹ kẹdẹ. Ofariẹ, ọ riẹ nọ evaọ obaro nọ “edẹ urere na” i te muhọ no, ilele riẹ a te rẹriẹ ovao dhe “oke obẹbẹ nọ o te bẹ eyeri.” (2 Tim. 3:1) Iruo nọ e rẹ bẹ ẹgwọlọ, eware nọ i bi dhe ẹghẹghare, emu nọ ọ rrọ tere he, te uvuhu gbe eware itienana efa buobu e rrọ usu eware nọ i bi ru etoke nana jọ bẹbẹ. Ghele na, Jesu ọ ta re inọ ‘uzuazọ u vi emu, yọ ugboma na u vi iwu.’

10. Nọ Jesu o wuhrẹ ilele riẹ epanọ a rẹ lẹ, eme o dhesẹ nọ o mai wuzou?

¹⁰ Evaọ ovuẹ riẹ, Jesu ọ kaki wuhrẹ ilele riẹ no inọ a hae lẹ Ọsẹ obọ odhiwu rai kẹ eware nọ e roja kẹ ae evaọ uzuazọ. Ọ ta nọ a sae lẹ nọ: “Rehọ emu okpẹdoke inẹnẹ mai kẹ omai nẹnẹ.” (Mat. 6:11) Evaọ oke ofa jọ, ọ ta ẹme nana oghẹrẹ ofa inọ: “Kẹ omai emu okpẹdoke mai kẹdẹ kẹdẹ.” (Luk 11:3) Rekọ ẹme Jesu na o dhesẹ hẹ inọ epanọ ma re ro wo emu hayo ẹgwọlọ okpẹdẹ mai ọvo ma re roro kpahe. Evaọ olẹ oriruo ọvona, Jesu o dhesẹ nọ Uvie na nọ ma rẹ lẹ kpahe u wuzou gaga. (Mat. 6:10; Luk 11:2) Re udu u kie ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe vi, ọ tẹ ta kpahe idhere sa-sa nọ Jihova ọ rọ rrọ Ọkokẹ nọ a rẹ ruẹ obọ riẹ hẹ.

11, 12. Eme ma wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ rẹrote evra ze? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹¹ Se Matiu 6:26. Joma “muẹrohọ evra obọ ehru na.” Epanọ e kao te na, e rẹ re emu buobu, te ibi-ire, ibi ekakọ, emerae, gbe edha. Who te rri epanọ ọvra ọ kawo te gbe oghẹrẹ nọ ọ rẹ re emu te, o hae jọnọ ọ rro te ohwo-akpọ, ọ hae te re emu bu vi ohwo. Dede na, a re kporo udhu nọ a rẹ kọ eware fihọ họ. Jihova ọ be kẹ ae oware kpobi nọ a gwọlọ. (Ol. 147:9) O make rrọ ere na,  orọnikọ Jihova o re fi emu na họ ugbunu rai hi. Ae ọvo a rẹ nyae gwọlọ emu na, rekọ a rẹ ruẹ emu na buobu.

¹² Evaọ iroro Jesu, otẹrọnọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ ọ rẹ gwọlọ emu kẹ evra, a gbe du ta ha sọ ọ sai ru ahwo-akpọ wo ẹgwọlọ okpẹdẹ rai re.  ^[1] (1 Pita 5:6, 7) O ti fi emu na họ omai unu hu, rekọ ọ te ghale omai nọ ma tẹ be daoma kọ ekakọ re ma sai wo emu hayo kọ okọ nọ ma sae rọ ruẹ ugho dẹ emuore ikẹdẹ kẹdẹ. Yọ oware o tẹ kare omai, ọ sai ru amọfa rehọ eyero rai fiobọhọ kẹ omai. Dede nọ Jesu ọ ta nọ Jihova ọ be kẹ evra iwou nọ a be rria ha, Jihova ọ ma rai avọ iroro gbe onaa, ọ tẹ jẹ ma eware nọ evra e sae rọ bọ iwou kẹ omarai. Epọvo na re, Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ruẹ uwou nọ uviuwou mai o rẹ jọ.

13. Eme u dhesẹ nọ ma ghare vi evra?

¹³ Jesu ọ nọ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe nọ: “Kọ wha gbẹ ghare vi [evra obọ ehru na]?” Avro ọ riẹ hẹ, oke yena Jesu ọ riẹ nọ kẹle na o bi ti whu fiki ahwo-akpọ. (Je rri Luk 12:6, 7.) Idhe ẹtanigbo Jesu na o rrọ rọkẹ emama efa ha. Jesu o whu kẹ evra ha, rekọ mai o whu kẹ re ma sai wo jẹ reawere uzuazọ nọ u wo oba ha.—Mat. 20:28.

14. Eme ohwo nọ ọ be ruawa ọ rẹ sai ru vievie he?

¹⁴ Se Matiu 6:27. Kọ fikieme Jesu ọ rọ ta nọ ohwo nọ ọ rẹ ruawa ọ sai fi omoke jọ ba uzuazọ riẹ hẹ? Keme ma te bi mu ruawa kpahe ẹgwọlọ ikẹdẹ kẹdẹ, u ti fiobọhọ kẹ omai rria tọ họ. Ukpoye, awaọruọ nọ ọ vrẹta o re bru uzuazọ mai kpẹre.

15, 16. (a) Eme ma wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jihova ọ be rọ rẹrote idodo ze? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Enọ vẹ o rẹ sae gwọlọ nọ ma nọ omamai, kọ fikieme?

 ¹⁵ Se Matiu 6:28-30. Ono evaọ usu mai na ọ gwọlọ wha emamọ iwu hu, maero nọ o te bi kpohọ okokohọ, ewuhrẹ hayo usiuwoma ota? O make rrọ ere na, kọ o gba omai họ nọ ma rẹ “ruawa kpahe iwu”? Jesu ọ wariẹ jọ etenẹ si iroro kpohọ iruo abọ Jihova. Evaọ onana, ma sai wuhrẹ eware buobu no erru nọ ọ rrọ “idodo obọ ẹwọ” ze. O sae jọnọ oghẹrẹ idodo sa-sa nọ i wo ọvuọ oghẹrẹ erru rai eye Jesu o wo họ iroro evaọ ọtadhesẹ riẹ na. Emama nana a re zuo olulu hu, yọ a re ko iwu kẹ omarai hi. Ghele na, erru rai ọ rẹ were oma! Ẹhẹ, “makọ epanọ Solomọn o fe te, ọ gẹgọ woma te idodo nana ọvuọvo ho”!

¹⁶ Ajọ ẹme nọ Jesu ọ be ta na ọ thọrọ owhẹ ẹro ho inọ: “Otẹrọnọ Ọghẹnẹ ọ be gọ ododo obọ ẹwọ ẹgọ te enẹ, . . . , kọ ọ gbẹ sae gọ owhai ẹgọ viere, whai enọ i wo ẹrọwọ ọkakao?” Avro ọ riẹ hẹ, o ti ru ere! Rekọ ẹrọwọ ilele Jesu ọ dina whrehe. (Mat. 8:26; 14:31; 16:8; 17:20) O gwọlọ nọ a re wo ẹrọwọ ọgaga, je fievahọ Jihova. Kọ omai re? Ẹvẹ ẹrọwọ nọ ma fihọ Jihova ọ ga te gbe eva nọ ma fihọ iẹe inọ ọ te sae kẹ omai eware nọ ma ginẹ gwọlọ?

17. Eme ọ rẹ sae raha usu nọ ma wo kugbe Jihova?

¹⁷ Se Matiu 6:31, 32. U fo nọ ma rọ aro kele “ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ hẹ” hẹ, enọ i fi ẹrọwọ họ Ọsẹ oyoyou obọ odhiwu na ha, ọnọ ọ rẹ rẹrote ahwo nọ a rọ iruo Uvie na karo evaọ uzuazọ rai. Ma  tẹ be daoma gwọlọ wo “eware nọ ahwo nọ a riẹ Ọghẹnẹ hẹ a bi le kiti kiti,” o te raha usu mai kugbe Jihova. Ukpoye, ma re fievahọ inọ ma te ru oware nọ u fo, koyehọ iruo Uvie na nọ ma rẹ rọ karo, Jihova ọ te gbọ omai oware uwoma ha. O gwọlọ nọ “omarọkẹ Ọghẹnẹ” mai o wọ omai wo edẹro kẹ umutho “emuore gbe iwu” hayo “oria nọ ma be rria.”—1 Tim. 6:6-8; oruvẹ.

18. Eme Jihova ọ riẹ kpahe omai omomọvo, kọ eme o ti ru kẹ omai?

¹⁸ Se Matiu 6:33. O gba omai ilele Jesu họ nọ Uvie na ma rẹ rọ karo evaọ uzuazọ. Ma te ru ere, “a ve ti fi eware efa nana kpobi ba” kẹ omai wọhọ epanọ Jesu ọ ta. Fikieme Jesu ọ rọ ta ere? Ọ jọ owọ avọ 32 ru ei vẹ, inọ: “Ọsẹ obọ odhiwu rai ọ riẹ nọ eware nana kpobi e roja kẹ owhai,” koyehọ eware nọ ma rẹ sai ru ababọ rai hi evaọ uzuazọ. Jihova ọ rẹ sae riẹ eware nọ e te jọ omai oja, wọhọ emu, iwu, gbe uwou, taure ma tẹ te riẹ dede. (Fil. 4:19) Ọ riẹ ewu mai nọ ọ be te raha kẹle na. Ọ riẹ oghẹrẹ emu nọ o re kiehọ omai oma gbe uwou nọ o rẹ sae gba uviuwou mai. Jihova o ti ru nọ ma ti ro wo eware nọ e ginẹ roja kẹ omai.

19. Fikieme u gbe ro fo ho re ma ruawa kpahe oware nọ o rẹ sae via evaọ obaro?

¹⁹ Se Matiu 6:34. Muẹrohọ nọ Jesu ọ wariẹ ta nọ: “Wha ruawa odẹnotha vievie he.” Ọ gwọlọ nọ ma roro kpahe ẹgwọlọ ẹdẹ nọ ma rrọ na, je fievahọ Jihova inọ o ti fiobọhọ kẹ omai. Nọ ohwo ọ tẹ be ruawa ga hrọ kpahe oware nọ o rẹ sae via evaọ obaro, o rẹ sai ru ei gwọlọ fievahọ omobọriẹ viukpọ Ọghẹnẹ, yọ onana o sai kpomahọ usu riẹ kugbe Jihova yoyoma.—Itẹ 3:5, 6; Fil. 4:6, 7.

20. (a) Utee jọ vẹ whọ rẹ sai fihọ kẹ omara evaọ egagọ Jihova? (b) Ẹvẹ whọ sai ro siobọno eware jọ evaọ uzuazọ?

²⁰ Uye uvrẹvru gheghe o rrọ nọ ohwo o te gbabọkẹ iruo Uvie na re ọ sai wo ekwakwa buobu kẹ omariẹ. Ukpoye, u fo nọ ma re le utee egagọ Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, kọ whọ sai kpohọ ukoko nọ a jọ mae gwọlọ obufihọ iwhowho-uvie? Kọ whọ sai ru iruo ọkobaro? Otẹrọnọ whẹ yọ ọkobaro, kọ who roro kpahe epanọ who re ro fi odẹ hotọ kẹ Isukulu Rọkẹ Etausiuwoma Uvie Na no? Kọ whọ sae nyai fiobọhọ evaọ uwou ogha hayo ọfisi efafa ẹsejọ? Kọ whọ sae fialoma via kẹ iruo ebabọ ukoko na jọ, wọhọ ebabọ Egwa Uvie nọ whọ rẹ jọ wobọ ẹsejọ? Roro kpahe oghẹrẹ nọ whọ sai ro siobọno eware jọ evaọ uzuazọ re whọ sai wobọ ziezi evaọ iruẹru Uvie na. Lẹ jẹ romatotọ roro kpahe eme nọ e rrọ ẹkpẹti na “ Epanọ Whọ sai ro Siobọno Eware Jọ,” re whọ jẹ jowọ nọ whọ sai ro le utee ra tobọ.

21. Eme o ti fiobọhọ kẹ owhẹ si kẹle Jihova?

²¹ Emamọ ẹjiroro Jesu ọ rọ ta nọ ma kake gwọlọ Uvie na, orọnikọ eware he. Ma te bi ru ere, u du gwọlọ nọ ma gbẹ ruawa ha kpahe epanọ ma sai ro wo eware nọ e roja kẹ omai. Ma re si kẹle Jihova nọ ma te fievahọ iẹe. Yọ ma ti ru oware kpobi nọ o ziọ omai iroro ho hayo dẹ oware kpobi nọ u kieze he, o tẹ make rọnọ ma wo ugho na. Ma te siobọno eware jọ evaọ uzuazọ enẹna, u ti fiobọhọ kẹ omai “dadabọ mu uvi uzuazọ” nọ o rrọ obaro tha na.—1 Tim. 6:19.