1. Eme họ “uzẹme” na?

U WO enọ jọ nọ Isẹri Jihova a rẹ nọ ohwohwo ẹsejọ. Enọ wọhọ: “Ẹvẹ whọ rọ riẹ uzẹme na?” “Kọ ọsẹgboni ra a riẹ uzẹme na no taure a te ti yẹ owhẹ?” “Anwọ oke vẹ whọ rọ riẹ uzẹme na?” Ẹme na “uzẹme” o romavia evaọ enọ esa nana. Eme họ “uzẹme” nọ ma be ta kpahe na? Ẹsibuobu ma rẹ rehọ iẹe dhesẹ eware nọ ma rọwo, oghẹrẹ nọ ma be rọ gọ Ọghẹnẹ, gbe oghẹrẹ uzuazọ nọ ma bi yeri. Ahwo nọ a “rrọ uzẹme na” yọ enọ e riẹ oware nọ Ebaibol ọ ta je bi ru ei. Onana u ru nọ a ro no igbo egagọ erue, a tẹ jẹ rrọ enọ e be mai wo evawere evaọ akpọ omuomu nana.​—Jọn 8:32.

2. Wọhọ epanọ o rrọ Jọn 13:34, 35, eme o rẹ kake lẹliẹ uzẹme na si ahwo jọ urru?

² Eme o lẹliẹ uzẹme na si owhẹ urru okenọ who je kurẹriẹ ze obọ? Ẹsejọhọ emamọ uruemu nọ Isẹri Jihova a wo. (1 Pita 2:12) O sae jẹ jọ nọ fiki uyoyou nọ a bi dhesẹ kẹ amọfa. Oke ọsosuọ nọ ahwo jọ a ro kpohọ ewuhrẹ, a ruẹ uyoyou nọ Isẹri Jihova a wo, yọ onana u duobọte ai vi ẹme nọ a gaviezọ kẹ ẹdẹ yena. Onana u re gbe omai unu hu keme Jesu ọ ta nọ uyoyou nọ a re dhesẹ kẹ ohwohwo a ti ro vuhu ilele riẹ. (Se Jọn 13:34, 35.) Rekọ orọnọ onana ọvo u re ru ohwo wo ẹrọwọ họ.

3. Eme o rẹ sae via otẹrọnọ fiki uyoyou nọ o rrọ ukoko na ọvo ma be rọ gọ Ọghẹnẹ?

³ Orọnikọ uyoyou nọ o rrọ udevie idibo Ọghẹnẹ ọvo o rẹ lẹliẹ omai wo ẹrọwọ họ. Fikieme ma rọ ta ere? Ibe Oleleikristi  mai, ọkpako ukoko, hayo ọkobaro oke-kpobi ọ sae thọ uzi ulogbo. Oniọvo jọ ọ sai ru owhẹ oware uyoma jọ evaọ ukoko na. Oniọvo jọ ọ sai kiukeku ukoko na, o ve muhọ ẹta nọ ma bi wuhrẹ uzẹme na ha. O tẹ via enẹ, kọ whọ te siọ Jihova ba ẹgọ? Oware nọ ma be ta na họ, otẹrọnọ emamọ uruemu nọ amọfa a wo ọvo o be lẹliẹ owhẹ gọ Ọghẹnẹ, ẹrọwọ ra ọ te ga ha. Orọnikọ fiki uruemu ahwo jọ hayo oware jọ nọ u si owhẹ urru ọvo o rẹ lẹliẹ owhẹ kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ, ukpoye, who re wuhrẹ Ebaibol na je wo otoriẹ eware nọ who bi wuhrẹ. Whọ rẹ kiẹ eware nọ who bi wuhrẹ na riwi ziezi re u mu owhẹ ẹro inọ eware nọ Ebaibol ọ ta kpahe Jihova na uzẹme.​—Rom 12:2.

4. Wọhọ epanọ o rrọ Matiu 13:3-6, 20, 21, eme ọ rẹ via nọ ahwo jọ a te wo ebẹbẹ?

⁴ Jesu ọ ta nọ ahwo jọ a te “rọ oghọghọ” jẹ uzẹme na rehọ, rekọ nọ ukpokpoma o tẹ ze ẹrọwọ rai o ve lo no. (Se Matiu 13:3-6, 20, 21.) Ẹsejọhọ a riẹ nọ ebẹbẹ i re te ohwo nọ o re lele Jesu hu. (Mat. 16:24) A je roro nọ eghale ọvo a re wo. Rekọ evaọ akpọ omuomu nana, ebẹbẹ e rẹ siọ ohwo ba ete he. Eware e rẹ sai kurẹriẹ, nọ o rẹ whae ze nọ eva e gbẹ rọ were ohwo tere ẹsejọ họ.​—Ol. 6:6; Ọtausi. 9:11.

5. Ẹvẹ inievo mai buobu a bi ro dhesẹ nọ u mu rai ẹro inọ egagọ uzẹme na a ginẹ rrọ?

⁵ Inievo mai buobu evaọ ukoko na a bi dhesẹ via nọ u gine mu ai ẹro nọ egagọ uzẹme na a rrọ na. Fikieme ma rọ ta ere? Ẹrọwọ rai o re nuhu hu o tẹ make rọnọ oniọvo jọ o ru rai oware nọ o kẹ rai uye hayo ọ thọ uzi Ọghẹnẹ. (Ol. 119:165) Ẹbẹbẹ kpobi nọ a nyaku u re ru ẹrọwọ rai ga, orọnikọ u re ru ei whrehe he. (Jem. 1:2-4) Ẹvẹ whọ sai ro wo ẹrọwọ ọgaga otiọye?

6. Eme o fiobọhọ kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ wo ẹrọwọ?

⁶ Oware nọ u fiobọhọ kẹ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ wo ẹrọwọ họ, Ikereakere na nọ a jẹ hai se gbe iwuhrẹ Jesu Kristi. Onana a jọ Ebaibol se “uzẹme usi uwoma na.” (Gal. 2:5) Uzẹme usi uwoma na họ eware kpobi nọ Ileleikristi a rọwo, te idhe ẹtanigbo Jesu avọ ẹkparomatha riẹ. U mu Pọl ukọ na ẹro inọ enana ginọ iwuhrẹ uzẹme. Ẹvẹ u ro mu ei ẹro? Ọ kiẹ Ikereakere na, ọ tẹ “rọ eware nọ a kere fihotọ . . . kẹ imuẹro inọ u fo re Kristi na ọ ruẹ uye jẹ kparoma no uwhu ze.” (Iruẹru 17:2, 3) Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a rọwo iwuhrẹ nana, yọ a jẹ hae lẹ se Ọghẹnẹ re ọ rọ ẹzi ọfuafo na fiobọhọ kẹ ai wo otoriẹ Ikereakere na. A jẹ hae kiẹ Ikereakere na sọ eware nọ a bi wuhrẹ ai na ginọ uzẹme. (Iruẹru 17:11, 12; Hib. 5:14) Orọnikọ fikinọ iwuhrẹ na e were rai oma ọvo a rọ rọwo ae he, yọ orọnikọ fikinọ o jẹ hai kiehọ ae oma nọ a te kuomagbe ibe Ileleikristi rai ọvo a jẹ rọ gọ Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, “eriariẹ egbagba Ọghẹnẹ” nọ a wo họ oware nọ u ru rai wo ẹrọwọ.​—Kọl. 1:9, 10.

7. Eware nọ ma jọ Ebaibol wuhrẹ i te mu omai ẹro, ẹvẹ ẹrọwọ mai ọ rẹ jọ?

⁷ Iwuhrẹ Ọghẹnẹ nọ e rrọ Ebaibol na i re nwene he. (Ol. 119:160) I re nwene he nọ oniọvo jọ o te ru omai eva dha, hayo nọ ọ tẹ thọ uzi ulogbo jọ. I re nwene gbe he nọ ebẹbẹ i te te omai. Fikiere ma rẹ daoma wuhrẹ Ebaibol na ziezi, yọ u re mu omai ẹro inọ eware nọ ma jariẹ  wuhrẹ kpobi uzẹme. Onana u re ru omai wo ẹrọwọ ọgaga, onọ o rẹ whae ze nọ ma gbe ro nuhu hu nọ ebẹbẹ e tẹ maki te omai. O nwane wọhọ epanọ umuokọ u re kru okọ daji oria ovo nọ ẹkporo ọgaga o te bi fi na. Ẹvẹ o sai ro mu owhẹ ẹro ziezi inọ egagọ uzẹme na whọ ginẹ rrọ na?

8. Wọhọ epanọ o rrọ 2 Timoti 3:14, 15, ẹvẹ Timoti ọ rọ riẹ nọ eware nọ o wuhrẹ ginọ uzẹme?

⁸ Timoti ọ riẹ nọ eware nọ o wuhrẹ uzẹme. Ẹvẹ ọ rọ riẹ? (Se 2 Timoti 3:14, 15.) Oni riẹ avọ oni-ode riẹ ae a kaki wuhrẹ iẹe “ikereakere efuafo na.” Yọ u muẹro nọ ọye ọvo ọ romatotọ wuhrẹ Ikereakere na re. Enẹ o ro “vuhumu” nọ eware nọ o wuhrẹ na ginọ uzẹme. Uwhremu na, Timoti avọ oni riẹ gbe oni-ode riẹ a tẹ te riẹ eware nọ Ileleikristi a rọwo. U muẹro nọ uyoyou nọ Ileleikristi a wo kẹ ohwohwo o were Timoti, ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ ọ rẹ hai kuomagbe inievo na je fiobọhọ kẹ ae. (Fil. 2:19, 20) Ghele na, orọnikọ uyoyou inievo na o jẹ lẹliẹe gọ Ọghẹnẹ hẹ. Eware nọ ọ jọ Ikereakere na wuhrẹ eye i ru rie wo usu okpekpe kugbe Jihova. O gwọlọ nọ whẹ omara whọ rẹ romatotọ wuhrẹ Ebaibol na re eware nọ who wuhrẹ kpahe Jihova i mu owhẹ ẹro ziezi.

9. Eware esa vẹ u fo nọ whọ rẹ kake kiẹ kpahe re i mu owhẹ ẹro ziezi?

⁹ U wo eware esa jọ nọ u fo nọ whọ rẹ kake kiẹ kpahe re i mu owhẹ ẹro ziezi. Orọ ọsosuọ, Jihova Ọghẹnẹ ọye ọ ma eware kpobi. (Ọny. 3:14, 15; Hib. 3:4; Evia. 4:11) Orọ avọ ivẹ, Ebaibol na yọ obe nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ omai. (2 Tim. 3:16, 17) Orọ avọ esa, u wo utu ahwo jọ nọ a rrọ idibo Ọghẹnẹ nọ Jesu o wuzou rai, gbe nọ Isẹri Jihova họ utu ahwo yena. (Aiz. 43:10-12; Jọn 14:6; Iruẹru 15:14) Re eware esa nana e sai mu owhẹ ẹro ziezi, o nwani dhesẹ nọ whọ rẹ riẹ oware kpobi nọ o rrọ Ebaibol na ha. Oware nọ  o gwọlọ họ, whọ rẹ rọ “ẹgba iroro” ra ruiruo ziezi, re o sai mu owhẹ ẹro nọ eware nọ whọ rọwo na ginọ uzẹme.​—Rom 12:1.

10. Ma tẹ riẹ uzẹme na no, eme ọfa ma re ru?

¹⁰ Nọ eware esa nọ ma fodẹ ẹsiẹ kpahe Ọghẹnẹ, Ebaibol na, gbe ukoko Ọghẹnẹ i te mu owhẹ ẹro ziezi no, whọ vẹ daoma riẹ oghẹrẹ nọ whọ rẹ rọ jọ Ebaibol na dhesẹ ai kẹ amọfa. Fikieme? Keme a ta kẹ omai Ileleikristi nọ ma rọ eware nọ ma wuhrẹ no na wuhrẹ amọfa. * (1 Tim. 4:16) Yọ ma tẹ be rọ Ebaibol na wuhrẹ ahwo eware nọ ma rọwo, ẹsiẹe eware na e rẹ mai mu omai ẹro.

11. Eme Pọl ukọ na o ru nọ o je wuhrẹ ahwo, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?

¹¹ Okenọ Pọl ukọ na o je wuhrẹ ahwo, ọ jẹ hae “ta eme no Uzi Mosis gbe ebe Eruẹaro na ze re o ro ru ae rọwo Jesu.” (Iruẹru 28:23) Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl nọ ma te bi wuhrẹ amọfa uzẹme na? Orọnikọ ma rẹ vuẹ ae oware nọ Ebaibol ọ ta ọvo ho. Ma re fiobọhọ kẹ ae roro didi kpahe eware nọ a be jọ Ebaibol na wuhrẹ kpahe Jihova. Ma gwọlọ nọ ae ọvo a rẹ ruẹ nọ eware nọ a be jọ Ebaibol na wuhrẹ kpahe Ọsẹ oyoyou mai na ginọ uzẹme, orọnikọ a rẹ rọwo ae fiki adhẹẹ nọ a be kẹ omai hi.

12-13. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai daji uzẹme na?

¹² Whai esẹgbini, ma riẹ nọ wha gwọlọ nọ emọ rai a daji uzẹme na. Whọ sai roro nọ a te wo emamọ egbẹnyusu evaọ ukoko na, a te riẹ ru. Rekọ re emọ ra a sai vuhu uzẹme na mu, u wo oware ofa nọ a re wo. A re wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ, u ve je mu ai ẹro inọ eware nọ a be jọ Ebaibol wuhrẹ na uzẹme.

¹³ Esẹgbini a tẹ gwọlọ nọ emọ rai a riẹ Ọghẹnẹ ziezi, ae omarai a re wuhrẹ Ebaibol na kẹse kẹse. A re roro didi kpahe eware nọ a wuhrẹ. Ere a sai ro wuhrẹ emọ rai re a ru epọvo na. A re wuhrẹ emọ rai epanọ a rẹ rọ ebe ukoko na ru ekiakiẹ, wọhọ epanọ a be hai fiobọhọ kẹ emọ-uwuhrẹ Ebaibol rai ru na. A te ru ere, emọ rai a ti si kẹle Jihova, je vuhumu nọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ọye Jihova o bi ro wuhrẹ omai. (Mat. 24:45-47) Whai esẹgbini, wha wuhrẹ emọ rai eware elọlọhọ nọ e rrọ Ebaibol na ọvo ho. Wha wuhrẹ ai “eware ididi Ọghẹnẹ” nọ i re ru ẹrọwọ rai  ga, wọhọ epanọ ikpe gbe areghẹ rai o te.​—1 Kọr. 2:10.

14. Fikieme u ro fo re ma wuhrẹ eruẹaruẹ Ebaibol? (Rri ẹkpẹti nana re, “ Kọ Whọ Sae Fotọ Eruẹaruẹ Nana?”)

¹⁴ Eruẹaruẹ Ebaibol i wuzou gaga, e rrọ usu eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo ẹrọwọ ọgaga. Eruẹaruẹ vẹ i ru ẹrọwọ ra ga no? Ẹsejọhọ whọ te fodẹ enọ e ta kpahe “edẹ urere na.” (2 Tim. 3:1-5; Mat. 24:3, 7) Rekọ u te no eyena no, eruẹaruẹ efa vẹ i rugba no nọ e rẹ sai ru ẹrọwọ ra ga? Wọhọ oriruo, kọ whọ sae ta epanọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl uzou avọ 2 hayo Daniẹl uzou avọ 11 na i ro rugba evaọ okenọ u kpemu, gbe epanọ i bi ro rugba nẹnẹ? * Otẹrọnọ eware nọ whọ jọ Ebaibol wuhrẹ i vẹ owhẹ ẹro ziezi je ru ẹrọwọ ra ga, oware ovo o te sai whrehe ẹrọwọ na ha. Roro kpahe inievo mai obọ Germany nọ a lahiẹ gaga evaọ etoke Ẹmo Akpọ Avivẹ. Dede nọ a wo otoriẹ eruẹaruẹ nọ e ta kpahe edẹ urere na ziezi hi, a riẹ nọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ seba erugba ha.

15-17. Ẹvẹ Ebaibol nọ inievo mai a je wuhrẹ u ro fiobọhọ kẹ ae thihakọ ukpokpoma evaọ oke esuo Nazi?

¹⁵ Evaọ oke esuo Nazi evaọ Germany, a mu Isẹri Jihova idu buobu kpohọ ega sa-sa nọ a jọ gboja kẹ ae. Hitler avọ ohwo ologbo egọmeti nọ a re se Heinrich Himmler a mukpahe Isẹri Jihova gaga. Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta nọ, ẹdẹjọ Himmler ọ ta kẹ inievo-emetẹ mai jọ nọ e jọ ega inọ: “Jihova rai na ọ sai su evaọ obọ odhiwu, rekọ mai ma bi su evaọ obọ otọakpọ obonẹ! Ma te riẹ ahwo nọ a ti kiọkọ orẹwho na, sọ owhai hayo omai!” Eme o fiobọhọ kẹ idibo Jihova kru ẹrọwọ rai?

¹⁶ Isẹri Jihova nọ a jẹ hai se Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol oke yena a riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ u muhọ esuo no anwọ 1914. A riẹ vẹre inọ a te se ae ba ekpokpo ho.  Rekọ u mu rai ẹro nọ egọmeti ohwo-akpọ ọvuọvo ọ sae za Ọghẹnẹ dhe he, nọ o gbe ro ru ẹjiroro riẹ gba ha. Hitler ọ sai si egagọ uzẹme notọ họ, yọ egọmeti riẹ ọ sae ga vi esuo Ọghẹnẹ hẹ. Inievo na a riẹ nọ o maki kri kẹhẹ, esuo Hitler o ti kuhọ.

¹⁷ Ere o ginẹ via. U gbe kri hi, esuo Nazi o te ti kie. Heinrich Himmler nọ ọ ta nọ “mai ma bi su evaọ obọ otọakpọ obonẹ” na ọ tẹ jẹ dhẹ kẹ uzuazọ riẹ. Okenọ ọ jẹ rọ dhẹ na, ọ dhẹ ku Brọda Lübke nọ a fihọ ega vẹre, yọ o vuhu i rie. Fikinọ Himmler ọ ruẹ nọ ẹmo na o ku rie no, ọ tẹ nọ Brọda Lübke nọ: “Ọmọ-Uwuhrẹ Ebaibol, eme ọ be te via obọnana?” Broda Lübke ọ tẹ ta kẹe nọ, Isẹri Jihova a riẹ anwẹdẹ inọ esuo Nazi o ti kuhọ, a ve ti siobọno ai. Himmler, ọzae nọ ọ jẹ ta ogbẹta kpahe Isẹri Jihova na ọ gbẹ ruẹ ẹme ọvo ta ha. U gbe kri hi, o te thuru whu. Eme ọ wha iku nana kpobi ze? Ẹme na họ, ma tẹ be hai wuhrẹ Ebaibol na gbe eruẹaruẹ nọ e riẹe, ma rẹ sai wo ẹrọwọ ọgaga je dikihẹ ga nọ ukpokpoma u te te omai.​—2 Pita 1:19-21.

18. Who te roro kpahe ẹme nọ ọ rrọ Jọn 6:67, 68, fikieme o rọ gwọlọ nọ ma wo “eriariẹ egbagba gbe orimuo kpobi”?

¹⁸ O gwọlọ nọ mai kpobi ma re dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo, onana a re ro vuhu Ileleikristi uzẹme. Oyena ovo u te he, ma re je wo “eriariẹ egbagba gbe orimuo kpobi.” (Fil. 1:9) O gbẹ rrọ ere he ma vẹ te jọ wọhọ otu nọ “ofou oghẹrẹ iwuhrẹ kpobi o re fou . . . fiki ẹghẹ ahwo,” te ẹghẹ enọ e siọ orọwọ na no. (Ẹf. 4:14) Okenọ ilele Jesu buobu a nyasiọ ẹe ba, Pita ukọ na ọ ta nọ Jesu họ ọnọ o wo “eme uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” (Se Jọn 6:67, 68.) Dede nọ Pita ọ riẹ eware nọ Jesu o je wuhrẹ na totọ họ, ọ nyasiọ Jesu ba ha keme ọ riẹ oghẹrẹ ohwo nọ Jesu Kristi ọ rrọ. Whẹ omara, whọ sae romatotọ wuhrẹ Ebaibol na, re u mu owhẹ ẹro inọ eware nọ e riẹe ginọ uzẹme. Who te ru ere, ẹrọwọ ra ọ te jọ gaga ghelọ oware kpobi nọ o via kẹhẹ, yọ whọ te sai fiobọhọ kẹ amọfa wo ẹrọwọ ọgaga re.​—2 Jọn 1, 2.