Ukpe nọ u lele i rie, a te ru owhowhovia evaọ uwou ogha na inọ a jọ uwou ogha South Africa gwọlọ inievo nọ i re ru iruo, keme a bi ti fi ẹjini ọkpokpọ nọ a re ro printi ebe họ obei. Me te fi odẹ hotọ, yọ eva e were omẹ gaga inọ a salọ omẹ. A jọ uwou ogha Canada na salọ inievo-emezae esa efa re. Odẹ rai họ Dennis Leech, Bill McLellan, gbe Ken Nordin. A vuẹ omai ahwo nọ a be te nya na inọ ma te jọ obei krẹkri.

Mẹ tẹ rọ ifonu se oni mẹ, mẹ tẹ vuẹe nọ: “Nimẹ, mẹ gwọlọ vuẹ owhẹ ẹme jọ. Me bi ti kpobọ South Africa!” O du ta ẹme buobu hu, keme ọ rẹ ta ẹme tere he. Oni mẹ o you Jihova gaga, yọ o wo ẹrọwọ ziezi re. Dede nọ ọ ta ẹme bu hu, mẹ riẹ nọ ọ rọwo fihọ onya mẹ na. Tei te ọsẹ mẹ a se he, rekọ o da rai inọ me bi ti kpohọ ugbothabọ siọ ae ba.

Obọ Brooklyn mai imane na ma kake nya re a rọ emerae esa wuhrẹ omai kpahe oghẹrẹ ẹjini jọ nọ a rẹ rọ ruẹrẹ eme họ re a te printi ebe. Nọ a wuhrẹ omai no, ma tẹ ruọ okọ-oyibo nọ a rẹ rọ wọ ewha kpobọ Cape Town evaọ obọ South Africa. Oke yena yọ mẹ nwani te ikpe udhe obọ. Nọ ma te obei no, ma tẹ ruọ itreni kpobọ Johannesburg. Owọwọ ma rọ ruọ edhere, yọ obonọ ma be nya na u thabọ gaga. Ma dhẹ te oria jọ no, ma te breki evaọ ẹmẹwho ọsese jọ evaọ oria nọ a re se Karoo, yọ udhude o rrọ oria na. Ovu ọ da oria na fia, yọ ọdha ọ jariẹ gaga. Mai imane na ma tẹ rọ inwido rri obọ otafe, ma tẹ be ta nọ ‘kinọ oghẹrẹ oria vẹ na?’ Ma tẹ jẹ ruawa kpahe oghẹrẹ nọ eware e te jọ kẹ omai evaọ obonọ ma be nya na. Ikpe jọ nọ i lele i rie, nọ ma wariẹ zihe kpohọ oria na, ma tẹ ruẹ nọ ọ rrọ wowoma, yọ ahwo a be rria ae dhedhẹ.

Nọ ma te obọ South Africa, mẹ tẹ jẹ rọ ẹjini nọ a re se Linotype nọ o bu onaa gaga ru iruo, ọye ma jẹ hae rọ ruẹrẹ eme Uwou-Eroro Na gbe Awake! họ re ma te ti printi rai. Iruo yena me ru imikpe jọ. Ma jẹ hai printi emagazini evẹrẹ erẹwho Africa buobu, orọnikọ erọ South Africa ọvo ho. Okolo iruo ma jẹ rọ ẹjini na ru hu, yọ eva e jẹ were omai gaga keme oware nọ ma rọ fiki riẹ no obọ Canada ze oye.

Uwhremu na, me te je ru iruo evaọ ẹko-iruo nọ o rẹ rẹrote efafa, gbe epanọ a re ro printi ebe na je vi ai se inievo na. Iruo e jẹ hae da omẹ obọ fia, yọ eva e jẹ hae were omẹ gaga.

Evaọ 1968, mẹ tẹ rehọ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Laura Bowen nọ ọ jọ ọkobaro, yọ ọ jẹ rria kẹle Ebẹtẹle. Ọ jẹ hae jọ Ebẹtẹle taepo eware kẹ inievo nọ e rrọ Ẹko-Iruo Efafa. Evaọ oke yena, ohwo o te wo aye obọ ọ rẹ gbẹ jọ Ebẹtẹle he, fikiere a te vi omai kpohọ iruo ọkobaro obọdẹ. Udu o tẹ jẹ dina bru omẹ. Oke yena mẹ jọ Ebẹtẹle te ikpe ikpe no, a jẹ kuọ omẹ yọ mẹ jẹ hwa osa uwou hu. Kọ ẹvẹ ma te sae rọ rẹrote omamai evaọ obọ otafe? Whaọ evaọ iruo ọkobaro obọdẹ, edọla 35, koyehọ ₦13,300 a te hae kẹ omai omomọvo kamara kamara nọ ma tẹ sai ru unu euwa mai gbe izihebro nọ a gwọlọ gba, je fi unu ebe nọ a gwọlọ họ ada. Whaọ ugho yena u re te ru oware ovo ho evaọ oke yena, etẹe emu mai, te ugho ofa imoto, osa uwou, ugho nọ ma re ro siwi oma mai, gbe araha ọfa sa-sa ọ rrọ.

A te dhe omai kpohọ ẹwho jọ nọ a re se Durban, nọ o rrọ abotọ Indian Ocean re ma kuomagbe utu osese jọ. Ahwo India buobu a jọ ẹkwotọ na. Ibuobu rai yọ emọ ahwo nọ a no obọ India ziọ obọ South Africa ti ru iruo evaọ ekọmpene nọ a re jo ru isugẹ evaọ oware wọhọ 1875. Iruo efa a bi ru enẹna, rekọ uruemu-ẹwho rai o gbẹ jarae obọ, yọ a gbẹ be re oghẹrẹ emu rai re, te ekọre rai nọ ọ rẹ were gaga na. A rẹ ta Oyibo, fikiere ma jẹ sae ta usi uwoma kẹ ae.

Oke yena euwa udhuhrẹ-gbikpe (150) ekobaro obọdẹ a jẹ hae rọ ta usi uwoma kamara kamara. Ẹdẹ ọsosuọ nọ ma ro kpohọ usi uwoma, mẹ avọ aye mẹ ma tẹ ma omaa inọ euwa ezeza ma te rọ ta usi uwoma. Ọdha ọ dha omai gaga keme oria kpobi o jẹ rrorro. Ma ri tube wo izihebro hayo emọ-uwuhrẹ Ebaibol ọvuọvo ho. Koyehọ euwa ezeza nọ ma ti wo ẹdẹ yena, usi uwoma no uwou ruọ uwou ọvo i ti noze. Nọ ma ta usi uwoma te oria jọ, ma te rri oke. Kpakiyọ iminiti udhuvẹ ọvo oke u te no, whaọ ma je roro nọ ma ta oma ye no! Ma tẹ ta nọ, kọ enẹ ma te sai ro ru ọkobaro obọdẹ na?

U kri hi, ma tẹ ma omaa ziezi epanọ ma te sai ro ru ei. Kẹdẹ kẹdẹ ma re ru ememu fihọ ikula wha lele oma. Nọ ma te ru te oria jọ nọ ma jẹ gwọlọ somahọ, ma rẹ ruọ omoto mai dhẹ kpohọ otọ edhedhẹ ure jọ. Ẹsejọ emọ ahwo India na a vẹ nyaze bi rri omai, yọ a wo erru wumuo ho. Nọ oke o be nyaharo na, ma tẹ ruẹ nọ oke o rẹ dhẹ vẹrẹ wumuo ho nọ ma tẹ nwane ta usi uwoma te euwa ivẹ hayo euwa esa no.

Ahwo ẹkwotọ na a riẹ epanọ a rẹ ghọ ọrara, yọ eva e were omai gaga inọ ma jẹ ta usi uwoma kẹ ae. Ahwo India na a rẹ kẹ ohwo adhẹẹ gaga, a rẹ re ohrọ ohwo gaga re yọ ẹme Ọghẹnẹ ọ rẹ were ae. Ahwo buobu nọ a jọ egagọ Hindu evaọ usu rai a jẹ gaviezọ kẹ omai ziezi. A gwọlọ riẹ kpahe Jihova, Jesu, Ebaibol na, akpọ ọkpokpọ na gbe ẹkparomatha na. Nọ ukpe ovo o vrẹ no, ma te wo emọ-uwuhrẹ Ebaibol udhe. Nọ ma te bi wuhrẹ kugbe ahwo nana, a re zizie omai re ma gbẹ re emu. Yọ kẹdẹ kẹdẹ ma jẹ hai ginẹ re eva vọ. Eva e jẹ were omai ọvo.

Rekọ u kri hi a tẹ rọ omẹ mu ọsẹro ọnyawariẹ. Ma tẹ jẹ hai weze bru ikoko nọ e rrọ abotọ Indian Ocean, yọ oria na u wo erru gaga. Koka koka ma re wohọ uwou oniọvo jọ evaọ ukoko nọ ma weze kpohọ, yọ ma jẹ hai lele inievo ukoko na kpohọ usi uwoma jẹ tuduhọ ae awọ. Inievo na a jẹ hai ru omai wọhọ ahwo uwou obọrai, yọ oma o jẹ hae were omai nọ ma tẹ rrọ kugbe ai, te emọ rai makọ te erao nọ a bi thuru evaọ uwou rai. Ma ru iruo na te ikpe ivẹ no, yọ eva e jẹ were omai ọvo. Ẹdẹ jọ, a te se omai no obọ uwou ogha ze. Oniọvo nọ o se omai na ọ tẹ vuẹ omai nọ, “Ma gwọlọ nọ wha zihe ziọ obọ Ebẹtẹle obonẹ.” Mẹ tẹ kpahe kẹe nọ, “Obonẹ nọ ma rrọ na o kiehọ omai oma, iruo na e be were omai.” Rekọ ma nya keme o ruọ omai nọ ma re kpohọ oria kpobi nọ a dhe omai nya.

Nọ ma zihe kpobọ Ebẹtẹle, a te fi omẹ họ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko. Me te je lele inievo buobu nọ i wo eriariẹ ziezi ru iruo. Oke yena, ọsẹro ọnyawariẹ o te weze bru ukoko o re vi iyẹrẹ kpobọ uwou ogha, kẹsena uwou ogha u ve rri iyẹrẹ yena ro kere ileta se ukoko na. A rẹ rọ ileta nana tuduhọ ukoko na awọ jẹ vuẹ ae oware nọ u fo nọ a re ru. Inievo nọ e jọ ikere-obe evaọ Ẹko-Iruo Ẹruorote Iruẹru Ikoko a rẹ fa iyẹrẹ nọ esẹro okogho a rọ ẹvẹrẹ Xhosa, Zulu gbe evẹrẹ efa vi ze na fihọ Oyibo, kẹsena a vẹ jẹ fa ileta nọ ukoko u ti  kere na no Oyibo zihe fihọ evẹrẹ yena. Okolo iruo a je ru hu, efefafa na a fiobọhọ kẹ omẹ riẹ ebẹbẹ nọ inievo Africa nọ e rrọ biebi a jẹ rẹriẹ ovao dhe.

Oke yena, egọmeti ọ jẹ rọwo nọ ahwo obiebi a kuomagbe ahwo Oyibo ho evaọ South Africa. Ọvuọ oboriẹ a jẹ rria. Inievo mai nọ a jọ ahwo obiebi a jẹ ta ẹvẹrẹ obọrai, ọye a jẹ rọ ta usi uwoma, yọ ukoko ẹvẹrẹ rai ọvo a jọ.

Fikinọ ẹkwotọ ukoko ahwo Oyibo mẹ rrọ notọ ze, mẹ nwane riẹ kpahe ahwo obiebi na tere he. Rekọ iruo mẹ i ru nọ mẹ rọ riẹ kpahe uruemu-ẹwho ahwo obiebi Africa. Mẹ tẹ te riẹ kpahe ebẹbẹ nọ inievo yena a be rẹriẹ ovao dhe fikinọ a se nọ a re lele iruemu-ẹwho rai hi, gbe iwuhrẹ nọ i no Ebaibol ze he. A se thahe thahe inọ a re ru eware nọ e rọwo kugbe Ebaibol ho ho, te iruẹru-imizi, dede nọ ahwo uviuwou gbe ẹwho rai a be wọso ae. Whaọ inievo na a yogbe gaga, ibuobu rai a kpohọ isukulu hu, rekọ a re lele oware kpobi nọ Ebaibol ọ ta.

A te bi kpokpo inievo mai inọ a be gọ Jihova keleme gbe inọ a bi dhomahọ iruẹru orẹwho ho, inievo na a jẹ hai bo ze yọ me kuomagbe elọya nọ e jẹ hai fiobọhọ. Ẹrọwọ ra ọ rẹ ga nọ whọ tẹ ruẹ epanọ emaha Isẹri Jihova a you Jihova te gbe udu nọ a wo nọ a tẹ be maki le ai no isukulu fikinọ a be rọwo kuomagbe emọ ichọche efa lẹ olẹ jẹ so ile ohiohiẹ hẹ.

U te je wo ẹbẹbẹ ọfa nọ inievo na a wo evaọ orẹwho Swaziland nọ a bi se eSwatini enẹna. Oke nọ ovie nọ a re se Sobhuza ọrọ avọ ivẹ o whu, a tẹ ta nọ jọ ọzae kpobi ọ fọrọ ukoliẹ, re aye kpobi o bru eto riẹ. Onana yọ oghẹrẹ adhẹẹ jọ nọ a rẹ rọ kẹ ahwo nọ a whu no, fikiere inievo na a rọwo ru ere he. O wha riẹ ze nọ a je ro mukpahe ae. Eva e were omai gaga inọ a rọwo ru oware nọ o rẹ dha Jihova eva ha. Inievo obọ Africa mai na a gine wo ẹrọwọ, a tilẹmu Jihova je thihakọ eware buobu. Onana o bọ ẹrọwọ mai ga.

Evaọ 1981 a tẹ gwọlọ nọ a rẹ rọ ekọmputa kugbe ru iruo evaọ ebe nọ a je printi na. Fikiere a tẹ ta nọ me kpohọ ofẹ nọ a re jo printi ebe re me kuomagbe inievo na ma omaa epanọ oware na u ti ro ru iruo. Eva e jẹ were omẹ ọvo oke yena. Eware ekpokpọ nọ a re ro printi ebe i muhọ ekie ze no. Eva e were omẹ nọ ma be te rọ oghẹrẹ okpokpọ mu ebe họ eprinti. Ekọmpene jọ nọ ọ rẹ zẹ  ijini nọ a rẹ rọ ruẹrẹ eme nọ a ti printi họ, ọ tẹ rọ ẹjini jọ kẹ uwou ogha inọ a fake dawo iẹe tao. Nọ a dawo iẹe, a tẹ ruẹ nọ o woma gaga. Fikiere a tẹ dẹ isoi, jẹ rehọ ai nwene Linotype izii nọ ma wo vẹre. Ma tẹ jẹ dẹ ẹjini ologbo ọkpokpọ ọfa nọ a re se Rotary Press. Ma te je printi ebe vi epaọ anwẹdẹ kpobi.

Ekọmputa nọ ma bi kugbe ro ru iruo na u ru nọ ma ro wo oware okpokpọ jọ nọ u re fiobọhọ kẹ omai ruẹrẹ eme họ re e sae jọ ziezi nọ a te printi rai no. A re sei MEPS, koyehọ Multilanguage Electronic Publishing System. Eware i gine nwene gaga no keme enẹna ma gbẹ be rọ Linotype printi hi, onọ o jẹ hae vẹrẹ tere he, nọ mai imane ma rọ fiki riẹ no obọ Canada ziọ South Africa. (Aiz. 60:17) Mai imane na ma wo ọvuọ aye riẹ no. Eyae mai na kpobi yọ ekobaro nọ i kru egagọ Jihova ga ziezi. Mẹ avọ Bill ma gbẹ jọ Ebẹtẹle, rekọ Ken avọ Dennis a mu emọ họ eyẹ no, yọ a jẹ rria kẹle Ebẹtẹle.

Iruo nọ a je ru evaọ uwou ogha na i te je dhe ebuebu. A jẹ fa ebe mai fihọ evẹrẹ efa buobu, yọ a jẹ wọ ae kpohọ iwou ogha efa. Ukoko o tẹ ruẹ nọ uwou ogha na o kawo vi iruo nọ a rrọ etẹe ru no. A te ti kuenu kẹ inievo na re a bọ uwou ogha okpokpọ fihọ Johannesburg. Nọ a bọe no, a tẹ rehọ iẹe mudhe evaọ 1987. Eva e were omẹ gaga inọ iraro mẹ eware nana kpobi e jọ via. Uwhremu na, mẹ jọ omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha South Africa ikpe buobu.

Evaọ 2001, obọdẹ oware jọ nọ ma rẹro riẹ hẹ o tẹ via. Ukoko o ta nọ mẹ te jọ omọvo Ogbẹgwae Uwou Ogha America nọ a tohọ obọ. O da omai nọ ma te nyasiọ iruo gbe egbẹnyusu mai evaọ obọ South Africa ba, rekọ eva e were omai gaga inọ ma bi ti kuomagbe ahwo uviuwou Ebẹtẹle America.

Dede na, ma jẹ ruawa kpahe oni-aye mẹ nọ ọ kpako no. Nọ ma te obọ New York, ma jẹ sae nwane rẹrote oni-aye mẹ tere he. Rekọ inievo-emetẹ esa aye mẹ a rọwo nọ a te rẹrotei nọ o tẹ make gwọlọ ugho hayo ohwo nọ o re fiobọhọ kẹe. A ta nọ: “Nọ ma sai ru iruo odibọgba oke-kpobi hi na, ma tẹ be rẹrote oni mai u ti fiobọhọ kẹ owhai ruabọhọ iruo na.” Ẹme rai na o ru udu te omai otọ.

Epọvo na oniọvo mẹ avọ aye riẹ nọ a be rria obọ Toronto evaọ Canada a jẹ rẹrote oni mẹ re. Oke nọ ma rọ kwa kpobọ New York na yọ oni mẹ ọ rrọ kugbe ai vrẹ ikpe udhe no. Rekọ nọ ma kpobọ New York no, u gbe kri re oni mẹ o te ti whu hu. Obọ nọ a fihọ kẹe taure o te ti whu o da omai ẹro fia. Ahwo uviuwou mai a daoma kẹhẹ keme a nwene eware buobu evaọ uzuazọ rai re a sae rẹrote esẹgbini mai nọ e kpako no dede nọ o nwane lọhọ kẹ ae tere he.

Evaọ ikpe jọ, ofẹ nọ a rẹ jọ rẹrote ebe mẹ jọ ru iruo evaọ uwou ogha America. Yọ eware ekpokpọ nọ i kieze nọ ma je ro ru iruo na o lẹliẹ iruo na lọhọ. Kẹle na a te dhe omẹ kpohọ ẹko-iruo nọ ọ rẹ dẹ eware no obọ otafe ze. Eva e be were omẹ gaga inọ anwọ ikpe udhe nọ e vrẹ na mẹ rrọ uwou ogha America ru iruo. Inievo nọ e rrọ uwou ogha na a bu te oware wọhọ idu isoi (5,000), yọ inievo nọ i re no obọ otafe ze ti ru iruo a bu te oware wọhọ idu ivẹ (2,000).

Ikpe udhosa nọ e vrẹ a tẹ vuẹ omẹ nọ enẹ eware e te jọ kẹ omẹ mẹ rẹ rọwo ho. Laura, aye oyoyou mẹ na o fiobọhọ kẹ omẹ gaga evaọ ikpe nana kpobi. Uzuazọ nọ me yeri o were omẹ kẹhẹ. Ma te roro te iruo nọ ma ru no, te inievo sa-sa nọ ma lele ru iruo no, iwou ogha nọ ma weze kpohọ no evaọ ofẹ sa-sa akpọ na, eva e rẹ were omai ọvo. Enẹna mẹ vrẹ ikpe udhone no, yọ iruo nọ a be kẹ omẹ i gbe bu te epaọ ọsosuọ họ keme izoge buobu e riẹ nọ e rẹ sai ru iruo na.

Ọso-ilezi na o kere nọ: “Jọ eva e were orẹwho nọ Jihova ọ rrọ Ọghẹnẹ rai.” (Ol. 33:12) Ẹme nana o bi gine rugba evaọ oma idibo Jihova. Eva e rẹ were idibo Jihova gaga, yọ eva e be were omẹ gaga inọ me kuomagbe ae be gọ Jihova anwọ ikpe buobu ze na.