1, 2. Eme ọ rẹ sae lẹliẹ esẹgbini ruawa nọ emọ rai a tẹ gwọlọ roma mudhe jẹ họ-ame?

EMỌ-UWUHRẸ Ebaibol buobu a be rọ oma mudhe kẹ Jihova jẹ họ-ame. Ibuobu enana yọ izoge nọ esẹgbini rai e rrọ ukoko na, enọ e salọ edhere uzuazọ nọ ọ mai woma. (Ol. 1:​1-3) Whọ tẹ rrọ ọsẹ hayo oni nọ ọ rrọ ukoko na, ababọ avro who bi rẹro oke nọ ọmọzae hayo ọmọtẹ ra ọ te rọ họ-ame.​—Whọ sai rri 3 Jọn 4.

² Dede na, eware jọ e riẹ nọ whọ rẹ sae ruawa rai. Ẹsejọhọ whọ ruẹ izoge jọ nọ e họ-ame no rekọ nọ e be hai wo avro kpahe izi Ọghẹnẹ jọ uwhremu na. Ejọ rai dede a tube no ukoko na no. Fikiere, whọ rẹ sae ruawa inọ ọmọ ra o ti kruga ziezi evaọ ukoko na oke ọsosuọ rekọ uwhremu na ẹsejọhọ ẹrọwọ riẹ o ve ti whrehe. Ọ sae jọ wọhọ Ileleikristi nọ e jọ ukoko Ẹfẹsọs evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ nọ Jesu ọ ta kẹ nọ: “Whọ nyasiọ uyoyou nọ who wo oke ọsosuọ ba no.” (Evia. 2:4) Kọ ẹvẹ whọ sae rọ whaha oware utioye, je fiobọhọ kẹ ọmọ  ra “rro te epanọ [o] re ro wo esiwo”? (1 Pita 2:2) Re ma sae kuyo onọ nana, joma ta kpahe oriruo Timoti.

3. (a) Ẹvẹ Timoti o ro zihe ruọ Oleleikristi, kọ eme u dhesẹ nọ o fi eware nọ o je wuhrẹ hiruo? (b) Eware esa vẹ Pọl ọ vuẹ Timoti kpahe ewuhrẹ?

³ O wọhọ nọ ukpe 47 C.E. nọ Pọl ukọ na ọ rọ kaki te Listra, oye Timoti ọ rọ riẹ kpahe Ileleikristi. Dede nọ o wọhọ nọ uzoge Timoti ọ jọ oke yena, ọ roma kẹ iwuhrẹ Ọghẹnẹ ziezi. Ikpe ivẹ nọ i lele i rie, ọ tẹ jẹ hai lele Pọl kpohọ erẹ usiuwoma ota. Ikpe ikpegbezeza efa e ruemu no, Pọl o te kere se Timoti nọ: “Ruabọhọ eware nọ who wuhrẹ nọ a fiobọhọ kẹ owhẹ vuhumu nọ whọ rọwo na, keme whọ riẹ obọ ahwo nọ who jo wuhrẹ ai gbe nọ, no oke ọmọfofa ze whọ rọ riẹ ikereakere efuafo na [Ikereakere Hibru], enọ e rẹ sai ru owhẹ wo areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze ẹkwoma ẹrọwọ nọ a re fihọ Kristi Jesu.” (2 Tim. 3:​14, 15) Muẹrohọ nọ Pọl ọ ta nọ Timoti (1) ọ riẹ ikereakere efuafo na, (2) o wo ovuhumuo, gbe (3) areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze ẹkwoma ẹrọwọ nọ o fihọ Kristi Jesu.

4. Eware jọ vẹ who ro wuhrẹ emọ ra nọ whọ ruẹ nọ i fiobọhọ ziezi no? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁴ Nọ whọ rrọ ọyewọ evaọ ukoko na, whọ gwọlọ nọ ọmọ ra ọ riẹ Ikereakere efuafo na, koyehọ Ikereakere Hibru gbe Griki Ileleikristi na. Makọ emọ nọ e gbẹ maha gaga dede a rẹ sai wuhrẹ kpahe ahwo gbe eware nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na. Ukoko na u ru eware sa-sa no nọ esẹgbini a sai ro wuhrẹ emọ rai. Kọ whọ sai roro ku eware itiena jọ nọ a ru fihọ ẹvẹrẹ ra? Kareghẹhọ nọ ohwo ọ tẹ riẹ Ikereakere na ziezi, u re fiobọhọ kẹe wo usu okpekpe kugbe Jihova.

5. (a) Eme u dhesẹ re “a fiobọhọ kẹ [ohwo] vuhumu”? (b) Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ usiuwoma kpahe Jesu u mu Timoti ẹro?

⁵ U wuzou re ohwo ọ riẹ Ikereakere efuafo na. Dede na, orọnikọ esẹgbini a re wuhrẹ emọ rai kpahe ahwo gbe eware nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na ọvo ho. Kareghẹhọ re inọ “a fiobọhọ kẹ” Timoti “vuhumu.” Evaọ ẹvẹrẹ nọ a kaki ro kere Ebaibol na, ẹme yena u dhesẹ epanọ ohwo “o re wo imuẹro” hayo “rọwo uzẹme oware totọ fikinọ u mu rie ẹro.” Timoti ọ riẹ Ikereakere Hibru na no oke ọmọfofa ze. Rekọ nọ u te oke jọ, imuẹro nọ o wo i te ru ei rọwo nọ Jesu họ Mesaya na. Koyehọ imuẹro na i ru nọ eriariẹ nọ o wo e rọ jọ gaga. Imuẹro nọ o wo kpahe usiuwoma na e ga te epanọ ọ rọ họ-ame je kuomagbe Pọl evaọ iruo imishọnare.

6. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra vuhumu nọ eware nọ a bi wuhrẹ evaọ Ebaibol na ginọ uzẹme?

⁶ Ẹvẹ whọ sai ro ru emọ ra wo imuẹro nọ i re fiobọhọ kẹ ai wo ovuhumuo wọhọ Timoti? Orọ ọsosuọ, wo ithihakọ. Orọnikọ asohẹrioke ohwo o re ro wo imuẹro ho, yọ orọnikọ fikinọ who wo imuẹro ọmọ ra ọ te rọ nwani wo imuẹro ho. O gwọlọ nọ ọmọ kpobi ọ rẹ rọ “ẹgba iroro” riẹ ruiruo, o ve wo imuẹro kẹ omariẹ inọ eme Ebaibol na ginọ uzẹme. (Se Ahwo Rom 12:1.) O gwọlọ nọ whẹ ọsẹ hayo oni na o re fiobọhọ kẹ ọmọ na ru onana, maero nọ ọ tẹ be nọ enọ. Jo ma ta kpahe oriruo jọ.

7, 8. (a) Ẹvẹ oniọvo-ọmọzae jọ o ro dhesẹ ithihakọ nọ o je wuhrẹ ọmọtẹ riẹ? (b) Nọ who je wuhrẹ ọmọ ra, ẹvẹ whọ rọ ruẹ inọ u fo re who dhesẹ ithihakọ re?

⁷ Oniọvo jọ nọ a re se Thomas nọ ọmọtẹ riẹ ọ rrọ ikpe ikpegbọvo ọ ta nọ: “Ọmọtẹ mai ọ rẹ sae nọ inọ, ‘Kọ o sae  jọnọ eghrorotha Jihova ọ rọ ma eware nọ e rrọ otọakpọ na?’ hayo, ‘Fikieme ma gbẹ be hai ro dhomahọ iruẹru ẹwho mai hi, wọhọ esuo-ohrowo re ma sai ru eware woma viere?’ Ẹsejọ mẹ rẹ nyẹ omamẹ gaga re mẹ gbẹ kuyo nọ u re dhesẹ hẹ inọ ọ gbẹ rehọ omẹ na ha uzou o rẹ nya ha. Ere o ginẹ rrọ keme orọnikọ a tẹ ta uzẹme fihotọ kẹ ohwo ẹsiẹvo oware u re ro mu ei ẹro ho. Ukpoye, nọ ọ tẹ be hae rọ ẹmẹrera yo umutho eware nọ e rrọ uzẹme o re ro wo imuẹro.”

⁸ Thomas ọ riẹ nọ o gwọlọ ithihakọ re ọ sai wuhrẹ ọmọtẹ riẹ. Uzẹme na họ, u wuzou re Oleleikristi kpobi o wo ithihakọ. (Kọl. 3:12) Thomas ọ riẹ nọ o te gwọlọ nọ ọ hai lele ọmọ na ta ẹme noke te oke nọ ọmọ na ọ be kpako na. Ọ rẹ rọ Ikereakere na lele ọmọtẹ riẹ jiroro re ọ sai wo imuẹro kpahe eware nọ o bi wuhrẹ na. Thomas ọ ta nọ: “Nọ ma tẹ be ta ẹme kpahe eware nọ i wuzou, mẹ avọ aye mẹ ma rẹ daoma riẹ sọ ọmọtẹ mai ọ ginẹ rọwo oware nọ o bi wuhrẹ na, gbe inọ e ginẹ rrọ wowoma. O te wo enọ jọ, kiyọ u woma. Uzẹme riẹ họ, ọmọtẹ mai ọ tẹ rọwo oware jọ yọ ọ nọ uvumọ onọ kpahe iẹe he, o rẹ lẹliẹ omẹ ruawa.”

9. Ẹvẹ Ẹme Ọghẹnẹ ọ sai ro te emọ ra udu?

⁹ Nọ esẹgbini a tẹ be rọ ithihakọ wuhrẹ emọ rai, u ti ru nọ emọ na a te rọ rehọ ẹmẹrera wo otoriẹ “okẹkẹe gbe uthethei gbe ekpehru gbe ekodo uzẹme na ziezi.” (Ẹf. 3:18) Ma rẹ sae rọ eware nọ i kiehọ unuikpe emọ na wuhrẹ ae. Nọ eware nọ a bi wuhrẹ i bi mu ae ẹro na, u ve ti ru nọ a te sae rọ vuẹ amọfa kpahe eware nana, te ibe emọ isukulu rai. (1 Pita 3:15) Wọhọ oriruo, kọ emọ ra a sae rọ Ebaibol na vuẹ amọfa vevẹ oware nọ o rẹ via nọ ohwo o te whu no? Kọ emọ ra a ginẹ rọwo oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe uwhu? * Avro ọ riẹ hẹ, o gwọlọ ithihakọ re whọ sai wuhrẹ ọmọ ra, rekọ onana u te oware ovo ho nọ who te roro kpahe eghale nọ i re noi ze.​—Izie. 6:​6, 7.

10. Eme o mai wuzou nọ who re ro wuhrẹ emọ ra?

¹⁰ Emamọ oriruo ra o wuzou gaga re nọ whọ tẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ ọmọ ra wo imuẹro. Stephanie nọ o wo emetẹ esa ọ ta nọ: “Anwọ oke nọ emọ mai a rọ jọ emaha mẹ jẹ hae rọ nọ omamẹ nọ, ‘Kọ mẹ be hai lele emọ mẹ ta kpahe ẹjiroro nọ mẹ rọ rọwo nọ Jihova ọ ginẹ rrọ, inọ ọ rrọ yoyou, gbe inọ idhere riẹ e mai woma? Kọ emọ mẹ a be ruẹ vevẹ nọ me gine you Jihova?’ U gbe mu omẹ ẹro ho, mẹ rẹ sai rẹro nọ u ti mu emọ mẹ ẹro ho.”

11, 12. Eme họ areghẹ, kọ fikieme ma sae rọ ta nọ orọnikọ ikpe ohwo i re dhesẹ epanọ o wo areghẹ te he?

¹¹ Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, Timoti o wo (1) eriariẹ Ikereakere na, gbe (2) imuẹro kpahe eware nọ ọ rọwo. Rekọ eme Pọl o wo họ iroro nọ ọ ta nọ Ikereakere efuafo na e rẹ sai ru Timoti wo “areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze”?

¹² Obe na, Insight on the Scriptures, Uko avọ 2, o ta nọ evaọ Ebaibol na, areghẹ ọ kẹre te “epanọ ohwo ọ rẹ sai ku eriariẹ gbe otoriẹ ro ku ebẹbẹ họ, whaha enwoma, le itee jọ tobọ, hayo kẹ amọfa ohrẹ re a sai ru ere. Oye họ abọdekọ ugheghẹ.” Ebaibol na ọ ta nọ, “ugheghẹ o rọ eva ọmaha.” (Itẹ 22:15)  Onana u dhesẹ nọ ohwo o te wo areghẹ nọ o rrọ abọdekọ ugheghẹ na, kiyọ ọ kpako evaọ iroro. Orọnikọ epanọ ohwo ọ kpako te evaọ ikpe u re dhesẹ nọ o wo areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ hẹ, ukpoye nọ o te wo ozodhẹ Jihova jẹ be hai koko izi riẹ.​—Se Olezi 111:10.

13. Ẹvẹ uzoge ọ sai ro dhesẹ nọ o wo areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze?

¹³ Izoge nọ i wo areghẹ te ziezi evaọ ukoko na, isiuru obọrai hayo otunyẹ ibe izoge rai “o re fou [rai] kpenẹ avọ enẹ hẹ.” (Ẹf. 4:14) Ukpoye, a rẹ ruabọhọ “wuhrẹ ẹgba otoriẹ rai . . . ẹkwoma iruo nọ a [rẹ] rehọ iẹe ru, re a sai vuhu oware uwoma gbe uyoma.” (Hib. 5:14) A rẹ jẹ emamọ iroro nọ a tẹ make rrọ oria nọ ọsẹgboni rai hayo ekpako-soso a rrọ họ, rọ ere dhesẹ via nọ a be kpako evaọ otoriẹ rai. (Fil. 2:12) Areghẹ otiọye na o wuzou kẹ esiwo. (Se Itẹ 24:14.) Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra wo areghẹ otiọna? Orọ ọsosuọ, vuẹ emọ ra vevẹ oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe eware sa-sa. Rọ ẹme gbe uruemu ra dhesẹ kẹ ai nọ eware nọ a fodẹ evaọ Ebaibol na nọ e rrọ ghaghae kẹ Ọghẹnẹ e rrọ ghaghae kẹ owhẹ re.​—Rom 2:21-23.

14, 15. (a) Eme o wuzou gaga nọ uzoge nọ ọ gwọlọ họ-ame o re roro didi kpahe? (b) Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra roro kpahe eghale nọ e rrọ ekoko izi Ọghẹnẹ?

¹⁴ Dede na, orọnikọ whọ tẹ vuẹ emọ ra oware nọ u woma gbe onọ u yoma, yọ u re no ho. Whọ rẹ jẹ sai fiobọhọ kẹ ai roro kpahe enọ wọhọ: ‘Fikieme Ebaibol na ọ rọ ghọ eware nọ e rẹ sai si omai urru? Eme ọ kẹ omẹ imuẹro nọ izi Ebaibol na e rrọ rọkẹ ewoma mẹ?’​—Aiz. 48:​17, 18.

¹⁵ U wuzou re who fiobọhọ kẹ ọmọ ra nọ ọ gwọlọ họ-ame roro kpahe oware ofa jọ, oyehọ oghẹrẹ nọ o rri owha-iruo nọ u re lele iei nọ ohwo ọ tẹ họ-ame no. Irere vẹ i re noi ze? Eme o rẹ rehọ mi ohwo? Ẹvẹ irere nọ i re noi ze i ro vi eware nọ o rẹ rehọ mi ohwo kpekufiẹ? (Mak 10:​29, 30) Enana yọ eware nọ ohwo ọ rẹ  sae rẹriẹ ovao dhe nọ ọ tẹ họ-ame no. Fikiere, u wuzou gaga re o roro kpahe enọ nana taure ọ tẹ te họ-ame. Nọ a te fiobọhọ kẹ ọmọ roro didi kpahe eghale nọ i re no ẹmeoyo ze gbe okpẹtu nọ o re no aghẹmeeyo ze, o rẹ sae lẹliẹe wo imuẹro kẹ omariẹ. Oghẹrẹ imuẹro vẹ? Imuẹro inọ izi Ebaibol na e rrọ rọkẹ ewoma riẹ ẹsikpobi.​—Izie. 30:​19, 20.

16. Eme esẹgbini a re roro kpahe nọ ẹrọwọ ọmọ rai nọ ọ họ-ame no ọ tẹ be dina whrehe?

¹⁶ Kọ otẹrọnọ ọmọtẹ hayo ọmọzae ra nọ ọ họ-ame no ọ be dina wo avro kpahe ukoko na? Wọhọ oriruo, o sae jọnọ uzoge ra nọ ọ họ-ame no o bi wo isiuru kẹ eware akpọ na, hayo o bi wo avro kpahe erere nọ ọ rrọ izi Ọghẹnẹ nọ ohwo o re koko. (Ol. 73:​1-3, 12, 13) Whọ tẹ rrọ ọyewọ, kareghẹhọ nọ oghẹrẹ nọ whọ kpahe fihọ avro hayo enọ ọmọ otiọye u re dhesẹ sọ o ti kruga evaọ ukoko na hayo o ti siuke kpemu. Who du lele ọmọ ra whọ fiki ẹme nana ha, o tẹ make rọnọ ọ gbẹ rrọ ọmaha hayo o te uzoge no. Ukpoye, daoma epanọ whọ rẹ rọ rehọ edhere oyoyou kẹe uketha je fiobọhọ kẹe fi use-abọ na kparobọ.

17, 18. Ẹvẹ ọsẹgboni a sai ro fiobọhọ kẹ uzoge nọ o bi wo avro?

¹⁷ Uzẹme riẹ họ, uzoge nọ ọ họ-ame no ọ roma mudhe kẹ Jihova no. Omauromudhe yena yọ eyaa nọ ọ ya kẹ Jihova inọ o ti you rie, jẹ rọ oreva riẹ karo kẹ oware ofa kpobi. (Se Mak 12:30.) Jihova o re rri eyaa itieye na evevere he, yọ ohwo kpobi nọ ọ ya eyaa itieye o re rri rai evevere gbe he. (Ọtausi. 5:​4, 5) Hae kareghẹhọ ọmọ ra onana evaọ edhere owowolẹ, gbe oke nọ u fo. Rekọ taure who te ti ru ere, ru ekiakiẹ evaọ eware nọ ukoko Jihova o ruẹrẹhọ kẹ esẹgbini. Onana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ oghẹrẹ nọ whọ sae rọ vuẹe epanọ omauromudhe gbe ame-ọhọ Oleleikristi o wuzou te, gbe eghale nọ i re noi ze.

¹⁸ Wọhọ oriruo, whọ tẹ gwọlọ ruẹ ithubro nọ i re fiobọhọ evaọ ẹme nana, rri oria ẹme-ofiba na, “Questions Parents Ask” (Enọ nọ Esẹgbini A be Nọ), nọ o rrọ abọ urere obe na, Questions Young People Ask​—Answers That Work, Uko 1. O ta nọ: “Whọ nwane rọ okpakpa ta nọ ọmọ ra ọ siọ egagọ ra no ho. Ẹsibuobu, u re wo eware nọ e be lẹliẹe ru ere.” O rẹ sae jọnọ ọ be gwọlọ rehọ aro kele ehwa riẹ. O sae jẹ jọnọ oma o be hae jariẹ goli, hayo o bi roro nọ izoge efa a bi wo ẹnyaharo vi ei evaọ ukoko na. Ẹme-ofiba na o ta re nọ, Orọnikọ ebẹbẹ itienana e nwani dhesẹ nọ ọmọ ra ọ be siọ egagọ ra ha. Eware efa nọ i bi ru ei bẹbẹ kẹe re o yeri uzuazọ nọ o rọwo kugbe eware nọ ọ rọwo, o rẹ wha ebẹbẹ itiena ze. Kẹsena a tẹ jọ ẹme-ofiba na ta kpahe oghẹrẹ nọ ọyewọ nọ ọ rrọ Oleleikristi ọ sai ro fiobọhọ kẹ uzoge nọ ẹrọwọ riẹ o bi whrehe.

19. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai “wo areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze”?

¹⁹ Nọ whọ rrọ ọyewọ na, who wo uvẹ gbe owha-iruo nọ whọ rẹ rọ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ emọ ra. (Ẹf. 6:4) Wọhọ epanọ ma ruẹ no na, orọnikọ who re wuhrẹ emọ ra oware nọ Ebaibol na ọ ta ọvo ho, rekọ o gwọlọ nọ who re fiobọhọ kẹ ai wo imuẹro kpahe eware nọ a bi wuhrẹ. O ginẹ gwọlọ nọ a re wo imuẹro egaga, te epanọ a rẹ rọ roma mudhe kẹ Jihova jẹ rọ eva kpobi gọe. Ajọ Ẹme Ọghẹnẹ, ẹzi ọfuafo riẹ, gbe omodawọ rai esẹgbini u fiobọhọ kẹ emọ rai “wo areghẹ nọ o rẹ wha esiwo ze.”