1. Imuẹro vẹ Mata o wo kpahe oniọvo riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

MATA nọ ọ rrọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jesu gbe olele riẹ ọ rrọ uweri. U ri ti kri nọ Lazarọs oniọvo riẹ o whu hu. Kọ oware jọ o te sae kẹe omosasọ? Ee. Jesu ọ kẹ riẹ imuẹro nọ: “Oniọvo ra ọ te kparoma ze.” Ẹme nana o te nwani si uweri no Mata oma riẹriẹriẹ hẹ, dede na ọ rọwo ẹme Jesu na. Mata ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ ọ te kparoma ze evaọ ẹkparomatha ẹdẹ urere na.” (Jọn 11:​20-24) U mu rie ẹro nọ onana o te via evaọ obaro. Rekọ Jesu o te ru oware igbunu jọ. Ọ kpare Lazarọs zihe no uwhu ze ẹdẹ yena.

2. Fikieme whọ rọ gwọlọ wo ọkpọ imuẹro nọ Mata o wo kpahe ẹkparomatha na?

² U wo ẹjiroro ọvo nọ ma re ro rẹro nọ Jesu hayo Ọsẹ riẹ ọ te kpare ohwo mai jọ nọ o whu no ze wọhọ Lazarọs nẹnẹ hẹ. Dede na, kọ who wo imuẹro wọhọ Mata inọ a te kpare ohwo ra jọ nọ o whu no ze evaọ obaro? O sae jọ ọrivẹ-orọo, oni, ọsẹ, ọsẹ-ode hayo oni-ode ra nọ o whu no. Hayo who bi weri fiki ọmọ ra jọ nọ o whu. Ẹsejọhọ who bi rẹro okenọ whọ te rọ  gbalọ iẹe, lele iei ta ẹme, je lele iei zaharo. O tẹ rrọ ere, wọhọ Mata, u wo emamọ ẹjiroro nọ whọ sae rọ ta nọ, ‘Mẹ riẹ nọ oyoyou mẹ na ọ te kparoma ze evaọ oke ẹkparomatha na.’ Dede na, u re fiobọhọ kẹ Oleleikristi kpobi nọ o te roro kpahe oware nọ onana o rọ rrọ obọdẹ imuẹro.

3, 4. Ẹvẹ eware nọ Jesu o ru kẹle na e sae rọ bọ imuẹro nọ Mata o wo ga?

³ O wọhọ nọ Mata nọ ọ jẹ rria kẹle Jerusalẹm ọ jariẹ hẹ okenọ Jesu ọ kpare ọmọzae aye-uku jọ no uwhu ze kẹle ẹwho Nein evaọ Galili. Rekọ o wọhọ nọ o yo kpahe iẹe. Yọ ere ọvona o jọ re okenọ Jesu ọ kpare ọmọtẹ Jairọs no uwhu ze. Ahwo nọ a jọ uwou Jairọs oke yena “a riẹ nọ o whu no.” Rekọ Jesu o kru obọ ọmọtẹ nana nọ o whu no na jẹ ta nọ: “Ọmọ, kpama!” Ẹsiẹsiẹe na ọmọtẹ na ọ tẹ kpama. (Luk 7:​11-17; 8:​41, 42, 49-55) Mata avọ Meri oniọvo riẹ, a riẹ nọ Jesu ọ rẹ sai siwi ohwo nọ ọ be mọ. Fikiere a je roro nọ o hae jọnọ Jesu ọ jariẹ, Lazarọs ọ hai ti whu hu. Obọnana nọ ogbẹnyusu ọkpekpe Jesu nana o whu no na, kọ ẹruore jọ ọ gbẹ riẹ? Muẹrohọ nọ Mata ọ ta nọ Lazarọs ọ te kparoma ze evaọ ẹkparomatha “ẹdẹ urere na.” Fikieme onana u ro mu ei ẹro? Kọ fikieme o sai ro mu owhẹ ẹro nọ a te kpare ahwo no uwhu ze evaọ obaro, onọ u kugbe ahwo ra nọ a whu no?

⁴ U wo emamọ ẹjiroro sa-sa nọ who re ro wo imuẹro nana. Nọ ma be te kiẹ ejọ rai riwi na, ẹsejọhọ whọ te jọ Ebaibol na ruẹ iku jọ nọ who ri ti roro kpahe vẹre he, nọ e rẹ gbẹ kẹ owhẹ imuẹro efa inọ whọ te ginẹ wariẹ ruẹ ahwo ra nọ a whu no.

5. Eme o fiobọhọ kẹ Mata wo imuẹro inọ Lazarọs ọ te kparoma ze evaọ obaro?

⁵ Orọnikọ Mata ọ ta nọ ‘Me rẹro nọ oniọvo mẹ ọ te kparoma’ ha. Ukpoye ọ ta nọ: “Mẹ riẹ nọ ọ te kparoma ze.” Eware igbunu jọ nọ Mata ọ riẹ kpahe no taure Jesu o te ti tube mu iruo odibọgba riẹ họ, u ru nọ o ro wo imuẹro nana. Ọ riẹ eware igbunu nana evaọ okenọ ọ gbẹ jọ ọmaha, nọ ọ jẹ hai kpohọ uwou-egagọ ode. Joma ta kpahe eware igbunu esa jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na.

6. Oware igbunu vẹ Elaeja o ru nọ o rẹ sae jọnọ Mata o yo kpahe?

⁶ Oke ọsosuọ nọ a rọ kpare ohwo no uwhu ze nọ a jọ Ebaibol na fodẹ họ, okenọ Ọghẹnẹ ọ kẹ Elaeja ọruẹaro na ẹgba nọ o je ro ru iruo igbunu. Aye-uku jọ nọ ọ jọ oyogbere evaọ ẹwho Zarefat o dede Elaeja rehọ ziọ uwou riẹ, ẹwho na ọ jọ okpẹwho Fonisia nọ ọ kẹle abade. Ọghẹnẹ ọ tẹ rọ edhere igbunu ru nọ emu gbe ewhri riẹ o gbe je ro re he, re tei te ọmọzae riẹ a ruẹ emu nọ a rẹ re. (1 Iv. 17:​8-16) Nọ oke jọ o vrẹ no, ọmọ riẹ na o te kie ẹyao je whu. Elaeja ọ tẹ dhogbo bru ei ze. O te dhobọte ori na jẹ lẹ nọ: “O ỌNOWO Ọghẹnẹ mẹ, ru re ẹzi ọmọ nana o zihe bru ei ze.” Ọmọ na o te muhọ ẹwẹ! Ọghẹnẹ o yo olẹ Elaeja je ru nọ ọmọ na o ro zihe ziọ uzuazọ. Onana họ ẹkparomatha ọsosuọ nọ a gbiku riẹ fihọ Ebaibol na. (Se 1 Ivie 17:​17-24.) Avro ọ riẹ hẹ, Mata ọ te riẹ kpahe oware igbunu yena.

7, 8. (a) Dhesẹ oware nọ Elaesha o ru nọ o wha omosasọ se aye nọ ọ jọ uweri. (b) Eme iruo igbunu Elaesha na i dhesẹvia kpahe Jihova?

⁷ Ẹkparomatha avivẹ nọ a ta ẹme te evaọ Ebaibol na họ, onọ Elaesha nọ ọ jọ odibo Elaeja ọ jọ kpare ọmọ jọ no uwhu ze. Aye Izrẹl jọ nọ a riẹ gaga evaọ Shunẹm ọ jẹ hae kuvẹ re Elaesha o wohọ uwou riẹ. Jihova ọ tẹ rọ ẹkwoma ọruẹaro nana rọ ọmọ ghale aye nana avọ ọzae riẹ, keme a je yẹ hẹ yọ a kpako no. Nọ ikpe jọ e ruemu no, ọmọzae nọ a yẹ na o te whu. Dai roro epanọ onana o rẹ da aye na te!  Aye na o te mi ọzae riẹ uvẹ jẹ nya ugbo nọ u te emaele ikpegbizii bru Elaesha, kẹsena ọ tẹ ruẹ e riẹ evaọ Ugbehru Kamẹl. Ọruẹaro na o te vi Gehazi odibo riẹ karo kpobọ Shunẹm. Nọ Gehazi o te obei, ọ sae kpare ọmọ na no uwhu ze he. Kẹsena oni ọmọ na avọ Elaesha a tẹ nyaze.​—2 Iv. 4:​8-31.

⁸ Nọ a te Shunẹm jẹ rueva uwou no, Elaesha o te bi kẹle ori ọmọ na jẹ lẹ. Ọmọ na ọ tẹ kparoma ze jẹ wariẹ kuomagbe oni riẹ nọ eva e be were gaga! (Se 2 Ivie 4:​32-37.) O sae jọnọ oni na ọ kareghẹhọ olẹ nọ Hana nọ ọ jọ ọga vẹre na ọ lẹ evaọ okenọ ọ rehọ Samuẹle kpobọ uwou-egagọ ode inọ: “ỌNOWO na . . . ọ rẹ rehọ ohwo kpohọ Ẹri, ọye ọ rẹ kpare ohwo.” (1 Sam. 2:6) Ọghẹnẹ ọ kpare ọmọ obọ Shunẹm na ziọ uzuazọ, onọ u dhesẹ nọ o wo ogaga nọ ọ rẹ rọ kpare ahwo no uwhu ze.

9. Ẹvẹ ẹkparomatha avesa nọ a gbiku riẹ fihọ Ebaibol na u ro wobọ kugbe Elaesha?

⁹ Rekọ orọnọ oyena họ oware igbunu urere nọ o via kpahe Elaesha ha. O ru iruo ọruẹaro te ikpe udhuvẹ gbikpe, kẹsena o te “kie ẹyao” nọ o si uwhu sei uwhremu na. A te ki ei, nọ oke o be nyaharo na o te ti gbo no kuhọ igbenwa. Ẹdẹjọ ahwo Izrẹl jọ a tẹ jẹ wọ ọzae jọ nyai ki, rekọ oke yena otu igbulegbu a ziọ ẹkwotọ na. Ahwo nọ a wọ ori na a te gbolo ori na fihọ uki nọ igbenwa Elaesha e jọ fiki ozọ igbulegbu na. Ebaibol na ọ ta nọ: “Nọ ohwo na ọ jẹ nwane rehọ oma te enwa Elaesha, o te dhidharovi ọ jẹ rehọ awọ riẹ dikihẹ.” (2 Iv. 13:​14, 20, 21) Dai roro epanọ ikuigbe ẹkparomatha nana e bọ ẹrọwọ Mata ga te! Avro ọ riẹ hẹ, Ọghẹnẹ o wo ogaga vi uwhu. Iku ẹkparomatha nana e rẹ sae bọ ẹrọwọ ra ga re. E rẹ kẹ owhẹ imuẹro inọ Ọghẹnẹ o wo ẹgba nọ o thesiwa!

10. Eme Pita o ru nọ Dọkas o whu?

¹⁰ Ma rẹ jẹ jọ Ikereakere Griki Ileleikristi na ruẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ idibo riẹ ẹgba nọ a rọ kpare ahwo no uwhu ze. Ojọ rai họ, onọ Jesu ọ rọ kpare ọmọzae jọ nọ o whu ze evaọ otafe Nein gbe onọ ọ rọ kpare ọmọtẹ Jairọs. Pita ọ kpare Oleleikristi jọ nọ a re se Dọkas hayo Tabita no uwhu ze re. Pita ọ nyaze oria nọ a jọ ruẹrẹ ori na họ kẹ ukio no. Nọ Pita o go kẹle ori na, ọ tẹ lẹ. Kẹsena ọ tẹ ta nọ: “Tabita, kpama!” Dọkas ọ tẹ nwani muhọ ẹwẹ jẹ kparoma, kẹsena Pita “o te dhesẹ iẹe kẹ” ibe Ileleikristi riẹ inọ “ọ ziọ uzuazọ no.” Onana o kẹ ahwo imuẹro te epanọ ibuobu i ro “kurẹriẹ bru Olori na ze.” A rẹ sai se isẹri kpahe Jesu, jẹ ta kẹ amọfa kpahe ẹgba nọ Jihova o wo nọ ọ rẹ rọ kpare ahwo nọ a whu no ziọ uzuazọ.​—Iruẹru 9:​36-42.

11. Eme Luk ọbo na ọ ta nọ o via kẹ ọmọzae jọ, kọ ẹvẹ onana u kpomahọ amọfa?

¹¹ Amọfa a rọ ẹro ruẹ ẹkparomatha ọfa re. U wo ẹdẹjọ nọ Pọl ukọ na o je wuhrẹ ahwo evaọ ubrukpẹ ehru jọ nọ o jọ Troas, nọ a bi se obọze ukiediwo-ọre Turkey enẹna. Pọl ọ ta ẹme rite udevie aso. Ọmọzae jọ nọ a re se Yutikọs ọ keria unwido jẹ gaviezọ. Rekọ owezẹ u te goi, o te kie no uwou ehru idhe esa na fihotọ. Ẹsejọhọ Luk ọbo na họ ohwo nọ ọ kaki te Yutikọs oma jẹ kiẹe riwi. Ọ tẹ ruẹ nọ orọnikọ ọ nwoma ọvo hayo aro o bi ei ọvo ho, rekọ o whu no! Pọl o te nwrotọ bru ori na ze jẹ gbae yaoma, kẹsena o te bo nọ: “Ọ rrọ uzuazọ.” Onana u ti gine ru nọ ahwo nọ a jọ etẹe a ti ro wo imuẹro egaga kpahe ẹkparomatha na! Ahwo na a “ghọghọ gaga” nọ a ruẹ oware nọ o via, jẹ ruẹ nọ ọmọ na ọ ginẹ kparoma no uwhu ze.​—Iruẹru 20:​7-12.

12, 13. Nọ ma ta kpahe ẹkparomatha jọ nọ e romavia no na, enọ vẹ u fo nọ ma rẹ kiẹriwi?

¹² Oware nọ o via kpahe Yutikọs na o rẹ sai ru owhẹ wo oware jọ nọ Mata o wo. Oyehọ imuẹro inọ Ọghẹnẹ nọ ọ kẹ omai uzuazọ na o wo ẹgba nọ o re ro zihe ohwo nọ o whu no ziọ uzuazọ. Dede na, u woma gaga nọ idibo Ọghẹnẹ wọhọ Elaeja, Pita hayo Jesu omariẹ a jariẹ okenọ Jihova ọ rọ ogaga riẹ kpare ahwo nọ ma gbiku rai nọ a whu no vẹre na ziọ uzuazọ na. Rekọ, eme ma rẹ sae ta kpahe ahwo nọ a whu evaọ oke ofa kpobi? Nọ orọnọ u wo oke ofa jọ nọ Ọghẹnẹ ọ kpare ahwo nọ a whu no ziọ uzuazọ họ na, kọ idibo Ọghẹnẹ a rẹ sai gine rẹro nọ Ọghẹnẹ ọ te kpare ahwo rai nọ a whu no ze evaọ obaro? Kọ a rẹ sae ta wọhọ Mata inọ: “Mẹ riẹ nọ [oniọvo mẹ] ọ te kparoma ze evaọ ẹkparomatha ẹdẹ urere na”? Eme o ru Mata wo imuẹro inọ oware utiona o te via, kọ ẹvẹ whọ sai ro wo imuẹro itiena re?

¹³ U wo eria Ebaibol sa-sa nọ i dhesẹ nọ idibo Ọghẹnẹ buobu a riẹ nọ okejọ o be tha nọ a te rọ kpare ae ze. Joma ta kpahe umutho rai jọ.

14. Eme iku Abraham e rẹ sai wuhrẹ omai kpahe ẹkparomatha?

¹⁴ Roro kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Abraham nọ ọ rehọ ọmọ riẹ Aiziki ru, ọnọ ọ jọ ọreuku nọ a ya eyaa riẹ. Jihova ọ ta nọ: “Rehọ ọmọzae ra na, ọmọzae ọvo ra na Aiziki, ọnọ who you, re whọ . . . rehọ iẹe dhe-idhe emahọ.” (Emu. 22:2) Dai roro epanọ onana o jọ Abraham oma. Jihova omariẹ ọ ya eyaa nọ ẹkwoma ọmọ Abraham erẹwho akpọ na kpobi a ti ro wo oghale. (Emu. 13:​14-16; 18:18; Rom 4:​17, 18) Ofariẹ, Jihova ọ ta nọ uzedhe ẹkwoma “Aiziki” oghale nana o te rọ ze. (Emu. 21:12) Rekọ ẹvẹ onana o sae rọ lọhọ nọ Abraham o te kpe Aiziki ro dheidhe no? Pọl ukọ na ọ rọ ẹgba ẹzi Ọghẹnẹ kere nọ Abraham o wo ẹrọwọ inọ Ọghẹnẹ ọ te kpare Aiziki no uwhu ze. (Se Ahwo Hibru 11:​17-19.) Ebaibol na e ta ha inọ Abraham o je roro nọ o te kpe Aiziki ro dheidhe no, kẹsena oware wọhọ euwa jọ, ẹdẹ ọvo hayo oka ovo o jẹ ruemu no Ọghẹnẹ ọ vẹ te kpare Aiziki ze. Abraham ọ sae riẹ ugogo oke nọ ọmọzae riẹ ọ te rọ kparoma no uwhu ze he. Dede na, o fievahọ nọ Jihova ọ te kpare Aiziki no uwhu ze.

15. Ẹruore vẹ Job ọsẹ-ode na ọ ta kpahe?

¹⁵ Job ọsẹ-ode na o wo irẹro ẹkparomatha na re. Ọ riẹ nọ a te bru ure fihotọ, o rẹ sae wariẹ ta ze wọhọ ure okpokpọ. Rekọ o rrọ ere kẹ ohwo-akpọ họ.  (Job 14:​7-12; 19:​25-27) Nọ ohwo o te whu, ọ rẹ sae kpare omariẹ no uwhu ze he. (2 Sam. 12:23; Ol. 89:48) Dede na, onana u dhesẹ hẹ inọ Ọghẹnẹ ọ rẹ sae kpare ohwo na ze he. Uzẹme riẹ họ, Job o wo ẹrọwọ nọ Jihova o ti fi oke họ nọ ọ te rọ kareghẹ họ iẹe. (Se Job 14:​13-15.) Job ọ riẹ ugogo oke nọ onana o te rọ via evaọ obaro ho. Ghele na, o fievahọ Ọghẹnẹ nọ ọ ma riẹ na inọ ọ rẹ sae kareghẹ họ iẹe jẹ kpare iẹe no uwhu ze.

16. Uduotahawọ vẹ ukọ-odhiwu jọ ọ kẹ Daniẹl ọruẹaro na?

¹⁶ Daniẹl yọ odibo Ọghẹnẹ ọfa nọ a ta ẹme te evaọ Ikereakere Hibru. Ọ gọ Jihova ikpe buobu, yọ Jihova ọ tha riẹ uke. Evaọ okejọ, ukọ-odhiwu ọ tuduhọ Daniẹl awọ inọ ọ jọ “ohwo nọ a you gaga,” gbe inọ jọ “udhedhẹ” u tei re o je “fi udu dhe.”​—Dan. 9:​22, 23; 10:​11, 18, 19.

17, 18. Eyaa vẹ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Daniẹl kpahe obaro?

¹⁷ Daniẹl ọ joma kpako te ikpe udhusoi (100) jẹ kẹle uwhu no. O sae jọnọ o je roro kpahe epanọ eware e te jọ kẹe evaọ obaro. Kọ Jihova ọ te kpare Daniẹl ze uzuazọ? Uyo riẹ họ, Ee! Abọ urere obe Daniẹl o ta nọ, rọkẹ owhẹ, “nya bọwo urere; who reti serihọ.” (Dan. 12:13) Daniẹl nọ ọ kpako no na ọ riẹ nọ ahwo nọ a whu no kpobi a bi serihọ, “iruo hayo iroro hayo eriariẹ hayo areghẹ e rọ eva ẹri hi.” Daniẹl ọ riẹ nọ o ti whu kẹle na. (Ọtausi. 9:10) Dede na, orọnikọ yọ u re kẹe no ho. Jihova ọ ya eyaa kẹe kpahe obaro.

¹⁸ Jihova ọ tẹ jẹ ta kẹ Daniẹl nọ: “Who veti dikihẹ ẹria nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere edẹ na.” A fodẹ ẹdẹ hayo oghẹrẹ nọ u ti lehie te kẹ Daniẹl he. Daniẹl o ti whu, kẹsena o ve ti serihọ. Dede na, nọ a ta kẹe nọ o ti ‘dikihẹ oria nọ a ghale kẹe,’ u dhesẹ nọ ọ te wariẹ kparoma nọ oke lelehie o tẹ vrẹ no. Oke yena họ “urere edẹ na.” Oria ikere yena evaọ Jerusalem Bible o ta nọ: “Whọ te kparoma kẹ oria nọ a ghale kẹ owhẹ evaọ urere oke na.”

19, 20. (a) Ẹvẹ eware nọ ma wuhrẹ no na i ro wobọ kugbe uyo nọ Mata ọ kẹ Jesu na? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ obaro?

¹⁹ Mata o wo obọdẹ ẹjiroro nọ o ro wo imuẹro inọ Lazarọs oniọvo riẹ “ọ te kparoma ze evaọ ẹkparomatha ẹdẹ urere na.” U fo nọ eyaa nọ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Daniẹl na, gbe evaifihọ nọ Mata o dhesẹ evaọ uyo nọ ọ kẹ Jesu na e rẹ kẹ Ileleikristi imuẹro nẹnẹ. Eyaa ẹkparomatha na e te seba erugba ha.

²⁰ Oware nọ o via kẹ ahwo nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na u dhesẹ vevẹ nọ ahwo nọ a whu no a rẹ sae wariẹ kparoma. Yọ idibo Ọghẹnẹ oke anwae a wo ẹruore ẹkparomatha nọ ma bi rẹro riẹ evaọ obaro na. Dede na, kọ oware jọ o riẹ nọ u dhesẹ nọ ẹkparomatha nọ a ya eyaa riẹ ọ rẹ sai rugba nọ oke krẹkri o tẹ make vrẹ no? O tẹ rrọ ere, oyena u re ru omai rẹro oke ẹkparomatha na wọhọ Mata. Rekọ oke vẹ ẹkparomatha na ọ te rọ via? Jo ma ta kpahe onana evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na.