1, 2. Ma tẹ be salọ oware nọ ma gwọlọ ru evaọ uzuazọ, fikieme u ro fo re ma gaviezọ kẹ Ọnọ ọ ma omai? (Rri iwoho nọ e rrọ emuhọ uzoẹme na.)

OTẸRỌNỌ whẹ yọ uzoge, u muẹro nọ ahwo buobu a te kẹ owhẹ ohrẹ no kpahe epanọ a roro nọ uzuazọ ra u re ro woma odẹnotha. Iwuhrẹ, hayo amọfa nọ a wo emamọ eva kpahe owhẹ a sae ta kẹ owhẹ nọ who kpohọ isukulu ilogbo jẹ daoma tẹrovi iruo nọ who re jo wo igho buobu. Rekọ Jihova ọ be kẹ owhẹ ohrẹ nọ whọ rọ ovao rri ofẹ ofa. Uzẹme na họ, Jihova ọ gwọlọ nọ who fiẹrohotọ nọ who bi kpohọ isukulu na, re whọ sae rẹrote uviuwou ra nọ who te nwrotọ no isukulu no. (Kọl. 3:23) Rekọ nọ who te bi roro kpahe oware nọ whọ rẹ rọ karo evaọ uzuazọ, Jihova ọ gwọlọ nọ who roro kpahe ehri-izi Ebaibol. Onana u ti fiobọhọ kẹ owhẹ ru eware nọ e rọwokugbe ẹjiroro riẹ gbe ẹgwọlọ riẹ evaọ edẹ urere nana.—Mat. 24:14.

² Kareghẹhọ re inọ Jihova ọ riẹ epanọ odẹ ọ te jọ, ọ riẹ oware nọ o te via kẹ akpọ inẹnẹ na gbe edẹ nọ i kiọkọ re urere na o tẹ te ze. (Aiz. 46:10; Mat. 24:3, 36) Ọ riẹ omai ziezi re, ọ riẹ oware nọ o rẹ kẹ omai evawere gbe oware nọ o rẹ sai ru  omai vioja. Fikiere, oghẹrẹ kpobi nọ ohrẹ ohwo-akpọ o rẹ sai woma te kẹhẹ, o gbẹ rọwokugbe Ẹme Ọghẹnẹ hẹ, yọ ufofe.—Itẹ 19:21.

3, 4. Eme ọ via kẹ Adamu avọ Ivi gbe emọ rai fikinọ a gaviezọ kẹ ekpehre ohrẹ?

³ Emuhọ ikuigbe ohwo-akpọ a ro mu ekpehre ohrẹ họ ẹkẹ, yọ Setan họ ohwo ọsosuọ nọ ọ kẹ ekpehre ohrẹ. Omovia o wọ riẹ ta kẹ Ivi avọ ọzae riẹ nọ eva e te mae were ae nọ a tẹ salọ oware nọ a gwọlọ ru evaọ uzuazọ kẹ omobọ rai. (Emu. 3:1-6) Rekọ fiki oware nọ ọ gwọlọ kẹ omariẹ o ro ru onana. Ọ gwọlọ nọ Adamu avọ Ivi gbe emọ kpobi nọ a ti yẹ a romakpotọ kẹe jẹ gọe ukpenọ a rẹ gọ Jihova. Kọ eme o tube ru kẹ ae no? Jihova họ ọnọ ọ kẹ rai eware kpobi nọ a wo, ọye ọ kẹ Adamu aye je ru nọ Ivi o ro wo ọzae, ọ kẹ rai ọgbọ owoma nọ a jẹ rria, gbe oma ogbagba nọ o hae sai ru ai rria bẹdẹ bẹdẹ.

⁴ O kẹ uye kẹhẹ inọ Adamu avọ Ivi a ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a tẹ rọ ere siomano Ọghẹnẹ. Whọ riẹ okpẹtu nọ o no rie ze. A te muhọ eyolo je whu wọhọ ododo nọ a kọrọ no ure riẹ. Emọ rai a reoja oware nọ uzioraha o wha ze re. (Rom 5:12) Ghele na, ahwo buobu a be rọwo gaviezọ kẹ Ọghẹnẹ hẹ. A gwọlọ yeri uzuazọ rai epanọ u je rai. (Ẹf. 2:1-3) Oware nọ o be hai noi ze u dhesẹ vevẹ nọ “areghẹ ọvuọvo . . . nọ u re vi e rọ ỌNOWO na e rọ họ.”—Itẹ 21:30.

5. Eme Ọghẹnẹ ọ riẹ nọ ahwo-akpọ jọ a ti ru, kọ ejọ i gine ru ere?

⁵ Ghele na, Jihova ọ riẹ nọ ahwo-akpọ jọ, te izoge buobu a te gwọlọ wuhrẹ kpahe iẹe jẹ gọe. (Ol. 103:17, 18; 110:3) Ahwo otiọna a rrọ ghaghae kẹe gaga! Kọ whọ rrọ usu rai? O tẹ rrọ ere, kiyọ Ọghẹnẹ ọ be kẹ owhẹ “eware iwoma” buobu nọ i bi ru owhẹ wereva. (Se Olezi 103:5; Itẹ 10:22) “Eware iwoma” nana jọ họ, eware buobu nọ ukoko Ọghẹnẹ u bi wuhrẹ omai, uvi egbẹnyusu nọ ma be jọ ukoko na wo, obọdẹ itee nọ ma bi le, gbe uvi ufuoma nọ ma bi wo. Joma ta kpahe eware nana.

6. Fikieme who re ro wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ, kọ ẹvẹ o bi ro fiobọhọ kẹ owhẹ ru onana?

⁶ Ma wọhọ erao ho, ma riẹ nọ u fo re ma wuhrẹ kpahe Ọghẹnẹ, yọ Ọnọ ọ ma omai na o bi fiobọhọ kẹ omai ru onana. (Mat. 4:4) Nọ whọ tẹ gaviezọ kẹ Ọghẹnẹ, who re wo orimuo, areghẹ, gbe evawere. Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ e riẹ nọ u fo re a riẹ Ọghẹnẹ.” (Mat. 5:3) Ọghẹnẹ o bi fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ kpahe ọyomariẹ. Ọ be rọ Ebaibol na gbe eware buobu nọ i bi no obọ “ọrigbo nọ a re fievahọ nọ o wo areghẹ na” ze ro fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ kpahe iẹe. (Mat. 24:45) Obọdẹ eware nọ ukoko na u bi ro wuhrẹ omai nẹnẹ i bu kẹhẹ!—Aiz. 65:13, 14.

7. Irere vẹ i re te owhẹ nọ whọ tẹ be hae roma kẹ eware nọ Ọghẹnẹ o bi wuhrẹ owhẹ?

⁷ Eware nọ Ọghẹnẹ o bi wuhrẹ owhẹ e rẹ kẹ owhẹ areghẹ gbe ovuhumuo, yọ enana e rẹ thọ owhẹ evaọ idhere buobu. (Se Itẹ 2:10-14.) Wọhọ oriruo, areghẹ gbe ovuhumuo i re fiobọhọ kẹ owhẹ vuhu iwuhrẹ erue wọhọ enọ i re ru ahwo roro nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ họ. E rẹ thọ owhẹ no erue nọ ahwo a rẹ ta inọ ugho gbe ekwakwa efe i re ru ohwo wo evawere. I re je fiobọhọ kẹ owhẹ riẹ jẹ whaha isiuru ethọthọ gbe iruemu nọ e rẹ raha uzuazọ ra kuotọ. Fikiere daoma wo uvi areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ gbe ovuhumuo. A rẹ ruẹ oware nọ u woma te eware nana ha! Who te wo ai, whọ te jọ uzuazọ ra ruẹ nọ Jihova o gine you owhẹ jẹ  gwọlọ nọ who yeri uzuazọ nọ o mai woma.—Ol. 34:8; Aiz. 48:17, 18.

8. Fikieme who re ro si kẹle Ọghẹnẹ enẹna, kọ ẹvẹ onana o te rọ kẹ owhẹ erere evaọ obaro?

⁸ Kẹle na, kabọ kabọ uyerakpọ Setan ọ te raha kuotọ, yọ Jihova ọvo ọ te jọ oria adhẹzọ mai. Evaọ uzẹme, oke o be tha nọ ẹsejọhọ eware e te kare omai te epanọ ma te rọ rẹroso Jihova kẹ emu kpobi nọ ma te ruẹ re. (Hab. 3:2, 12-19) Ẹhẹ, enẹna họ oke nọ who re ro si kẹle Ọsẹ obọ odhiwu ra je dhesẹ nọ who gine fievahọ iẹe. (2 Pita 2:9) Who te ru ere, kẹsena oware kpobi nọ o via kẹhẹ, oma o vẹ te jọ owhẹ wọhọ Devidi ọso-ilezi na nọ o kere nọ: “Kẹse kẹse mẹ avọ ỌNOWO na a gbẹ rọ; keme ọ rọ obọze mẹ, mẹ gbẹ sae ti kie he.”—Ol. 16:8.

9. (a) Wọhọ epanọ o rrọ Jọn 6:44, eme Jihova ọ be hai ru? (b) Eme ọ rẹ via nọ whọ tẹ nyaku Osẹri Jihova nọ whọ riẹ ẹdẹvo ho?

⁹ Jihova o bi si ahwo nọ ọ gwọlọ nọ a jọ idibo riẹ, ọ be rọ ẹmẹrera si ahwo nọ a wo emamọ eva ziọ egagọ uzẹme. (Se Jọn 6:44.) Ẹdẹ ọsosuọ nọ whọ rọ nyaku ohwo jọ nọ ọ be gọ Jihova ha, eme whọ riẹ kpahe ohwo na? Ẹsejọhọ whọ riẹ oware ofa kpahe iẹe he u te no odẹ riẹ gbe ovao riẹ no. Rekọ o rrọ ere he nọ whọ tẹ nyaku ohwo jọ nọ whọ riẹ ẹdẹvo ho, ọ jẹ ta kẹ owhẹ nọ ọyomariẹ Osẹri Jihova. O tẹ make rọnọ ohwo yena o no uyẹ hayo orẹwho ofa ze, whọ riẹ eware buobu kpahe iẹe, yọ ọ riẹ kpahe owhẹ re.

10, 11. Ẹvẹ idibo Jihova kpobi a rọ rrọ ọvo, kọ erere vẹ o bi no onana ze?

¹⁰ Wọhọ oriruo, whọ rẹ nwane ruẹ nọ whai imava wha be ta “ẹrounu” ọvona, “ẹvẹrẹ” uzẹme na. (Zẹf. 3:9) Fiki onana, whọ riẹ eware nọ oniọvo ọdekọ na ọ rọwo kpahe Ọghẹnẹ, uruemu ezi, ẹruore nọ ahwo Ọghẹnẹ a wo, gbe eware efa buobu. Whaọ eware nana họ enọ e mai wuzou nọ u fo nọ a rẹ riẹ kpahe ohwo, keme ena họ eware nọ i re ru owhẹ fievahọ omọfa. Enana e tẹ jẹ rrọ eware nọ i re ru ohwo mu emamọ usu nọ o rẹ tọ.

¹¹ Whọ tẹ rrọ odibo Jihova, who wo egbẹnyusu nọ e mai woma evaọ akpọ na, yọ e rrọ oria kpobi. Whọ re nyaku ibuobu  rai hi ọvo. Orọnikọ ma bi bru okpa họ ẹme na ha. U te no idibo Jihova no, amono ọfa a be reawere onana?

12. Emamọ itee vẹ whọ sai le evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

¹² Se Ọtausiuwoma Na 11:9–12:1. Kọ who wo utee hayo itee jọ nọ who bi le evaọ egagọ Ọghẹnẹ? O sae jọnọ whọ be daoma se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ. Hayo o sae jọnọ whọ be daoma riẹ epanọ whọ rẹ rọ onaa ta usi uwoma je wuhrẹ ahwo. Utee kpobi nọ who bi le kẹhẹ, whọ tẹ ruẹ nọ whọ be daoma ziezi, hayo nọ amọfa a tẹ ruẹ ẹnyaharo ra je bi jiri owhẹ, ẹvẹ o rẹ jọ owhẹ oma? Ababọ avro, eva e rẹ were owhẹ inọ who le utee jọ te obọ. Yọ ere u gine fo nọ o rẹ jọ keme whọ rọ oreva Ọghẹnẹ karo viukpọ ẹgwọlọ ra, wọhọ epanọ Jesu o ru.—Ol. 40:8; Itẹ 27:11.

13. Fikieme egagọ Jihova nọ ma rẹ rọ karo u ro woma vi ikpeware nọ ma re le evaọ akpọ na?

¹³ Whọ tẹ be tẹrovi eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ, yọ iruo nọ e rẹ kẹ evawere who bi ru na keme e rrọ uvrẹvru vievie he. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha dikihẹ ga, wha no ẹta ha, wha wo iruo buobu nọ wha re ru evaọ iruo Olori na, keme iruo nọ wha bi ru kẹ Olori na e rrọ ivrẹvru hu.” (1 Kọr. 15:58) Evaọ abọdekọ riẹ, nọ ohwo o te bi le okpodẹ hayo ikpeware akpọ na, o tẹ make wọhọ nọ eware i bi woma kẹe, ukuhọ riẹ kpobi o re wo uvi evawere he. (Luk 9:25) Ohwo jọ nọ ọ ruẹ onana vuhumu họ Solomọn, ovie na.—Rom 15:4.

14. Eme uzuazọ akpọriọ nọ Solomọn o yeri u wuhrẹ owhẹ?

¹⁴ Solomọn nọ o fe diezọ je wo okpodẹ na ọ jẹ “dawo enuawere ri, [jẹ] re akpọ kuoma.” (Ọtausi. 2:1-10) Ọ bọ iwou, ọ kọ egbọ gbe ire iwowoma, jẹ daoma wo oware kpobi nọ u si rie urru. Kọ ẹvẹ o jariẹ oma uwhremu na? Kọ e da riẹ ẹro? Kọ o wo evawere? Kọ o jariẹ oma nọ o le emamọ oware jọ te obọ? Vievie! Solomọn ọvo ọ ta epanọ o jariẹ oma. O kere nọ: “Kẹsena me te roro eware kpobi nọ mẹ rehọ abọ mẹ ru . . . , who ri rai, ai kpobi ifofe . . . erere ọvuọvo . . . ọ rọ họ.” (Ọtausi. 2:11) Onana u wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ. Kọ who ti wo areghẹ, re whọ hae kareghẹhọ oware nọ uzuazọ Solomọn u wuhrẹ omai?

15. Fikieme ẹrọwọ o ro wuzou, kọ irere vẹ Olezi 32:8 o ta nọ i re te owhẹ nọ who te wo ẹrọwọ?

¹⁵ Jihova ọ gwọlọ nọ who ru oware nọ whọ rẹ vioja riẹ odẹnotha ha. Uzẹme na họ, o gwọlọ nọ who re wo ẹrọwọ re whọ sai yoẹme kẹ Ọghẹnẹ jẹ rọ oreva riẹ karo evaọ uzuazọ ra. Ẹrọwọ yena yọ obọdẹ oware, yọ u re kiekpe ohwo vievie he. Ẹhẹ, “uyoyou nọ wha dhesẹ kẹ odẹ [Jihova]” o rẹ thọrọ iẹe ẹro vievie he. (Hib. 6:10) Fikiere daoma ru epanọ ẹrọwọ ra ọ rẹ rọ ga, re who vuhumu kẹ omara nọ Ọsẹ obọ odhiwu ra ọ gwọlọ ewoma ra.—Se Olezi 32:8.

16. Fikieme ma re ro rri ufuoma ghaghae jẹ rehọ iẹe ruiruo avọ areghẹ?

¹⁶ Pọl o kere nọ; “Oria nọ ẹzi Jihova ọ rrọ, ufuoma o rẹ jọ etẹe.” (2 Kọr. 3:17) Ẹhẹ, ufuoma o rẹ were Jihova, yọ ọ ma omai re ufuoma o hae were omai re. Rekọ evaọ oke ovona ọ gwọlọ nọ whọ rọ ufuoma nọ who wo ruiruo avọ areghẹ, yọ onana o rẹ thọ owhẹ. Ẹsejọhọ whọ riẹ izoge nọ i re rri ifoto ẹbẹba, nọ i re bru igberẹ, nọ i re wobọ evaọ arozaha nọ i re fi uzuazọ rai họ ọza, rehọ imu egaga, hayo da idi vrẹ oma. Avro ọ riẹ hẹ, oma o sae were ae omoke jọ nọ a te bi ru eware  nana. Rekọ ẹsibuobu okpẹtu o re te ai, wọhọ eyao sa-sa, ekpehre uruemu nọ o rẹ reria ae obọ, hayo uwhu dede. (Gal. 6:7, 8) O rrọ vevẹ inọ ufuoma nọ a bi roro nọ a wo na yọ eviẹhọ gheghe.—Tait. 3:3.

17, 18. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ ẹmeoyo kẹ Ọghẹnẹ o rẹ kẹ ufuoma? (b) Ohẹriẹ vẹ o rrọ ufuoma nọ Adamu avọ Ivi a wo oke ọsosuọ avọ onọ ahwo-akpọ a wo nẹnẹ?

¹⁷ Evaọ abọdekọ riẹ, bro ahwo whọ riẹ inọ a kie ẹyao fikinọ a bi ru lele oware nọ Ebaibol ọ ta? O rrọ vevẹ nọ ẹmeoyo kẹ Jihova o rẹ kẹ omakpokpọ gbe uvi ufuoma. (Ol. 19:7-11) U te no ere no, whọ tẹ rọ ufuoma ra ruiruo rọwokugbe izi Ọghẹnẹ, yọ who bi dhesẹ kẹ Ọghẹnẹ gbe ọsẹgboni ra nọ a sai fievahọ owhẹ jẹ kẹ owhẹ uvẹ ru eware efa nọ i fo. Uzẹme na họ, o rrọ ẹjiroro Ọghẹnẹ re o ru uvi idibo riẹ wo ufuoma ogbagba, onọ a jọ Ebaibol na se “ufuoma oruaro ọrọ emọ Ọghẹnẹ.”—Rom 8:21.

¹⁸ Adamu avọ Ivi a wo ọkpọ ufuoma yena vẹre. Evaọ ọgbọ Idẹn, bro izi Ọghẹnẹ ọ kẹ rai? Uzi ọvo. Ubi-ure ọvo jọ ọ ta kẹ ae nọ a rẹ re he. (Emu. 2:9, 17) Kọ who roro nọ uzi ovo yena o ga hrọ hayo o gba rai ifi? Vievie. Oyena u wo ohẹriẹ gaga no izi buobu gbidi gbidi nọ ahwo-akpọ a fihọ nẹnẹ, nọ o gbahọ nọ ahwo a rẹ riẹ je koko.

19. Ẹvẹ a bi ro wuhrẹ omai re ma jọ ahwo nọ a wo ufuoma?

¹⁹ Jihova o ru oware nọ u dhesẹ areghẹ ologbo riẹ via kẹ idibo riẹ nẹnẹ. Orọnikọ o fi izi buobu họ kẹ omai hi, ukpoye ọ be rọ odiri wuhrẹ omai re ma koko uzi uyoyou. Ọ gwọlọ nọ ma ru lele ehri-izi riẹ, re ma je mukpahe oware uyoma. (Rom 12:9) Ma rẹ jọ ovuẹ nọ Jesu ọ kẹ evaọ obọ ugbehru na ruẹ oriruo uwuhrẹ nana, Jesu ọ jọ ovuẹ na ta kpahe ugogo oware nọ o rẹ lẹliẹ ohwo ru eyoma. (Mat. 5:27, 28) Nọ ọ rrọ Ovie ọrọ Uvie Ọghẹnẹ na, Jesu o ti gbe wuhrẹ omai evaọ akpọ ọkpokpọ na. Onana u ve ti ru nọ ma ti ro rri ẹrẹreokie gbe eyoma epanọ ọyomariẹ o rri rai. (Hib. 1:9) O ti je ru omai jọ gbagba evaọ ugboma gbe iroro. Dai roro epanọ u ti woma te, nọ uzioraha o gbẹ te jariẹ nọ o rẹ lẹliẹ omai ru oware uyoma ha yọ ma gbẹ te reoja oware nọ uzioraha o rẹ wha ze he! Oke yena, whọ te reawere “ufuoma oruaro” nọ Jihova ọ ya eyaa riẹ kẹ owhẹ.

20. (a) Oghẹrẹ vẹ Jihova ọ be rehọ ufuoma riẹ ruiruo? (b) Ẹvẹ whọ sae rọ rehọ aro kele Ọghẹnẹ?

²⁰ Uzẹme, ufuoma nọ ma ti wo kpobi kẹhẹ u ti wo ọnyaba. Eware nọ i dhesẹ nọ ma you Ọghẹnẹ gbe ahwo-akpọ ọvo ufuoma na o te wọ omai ru. Jihova ọ be rọ onana ta nọ ma rọ aro kele iei. O wo ufuoma nọ u wo oba ha; rekọ uyoyou o be kpọe evaọ oghẹrẹ nọ o bi yerikugbe emama riẹ. (1 Jọn 4:7, 8) Fikiere ma sae ta nọ ma tẹ be rọ aro kele Ọghẹnẹ, ẹsiẹe ma ro gine wo uvi ufuoma.

21. (a) Eme Devidi ọ ta kẹ Jihova? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²¹ Kọ whọ be hai yere Jihova kẹ “eware iwoma” buobu nọ ọ kẹ owhẹ no, wọhọ eware nọ o bi wuhrẹ owhẹ, uvi egbẹnyusu nọ who bi wo, emamọ itee nọ who bi le, gbe uvi ufuoma nọ who wo? (Ol. 103:5) O tẹ rrọ ere, jọ olẹ ra o jọ wọhọ orọ Devidi nọ o rrọ Olezi 16:11, inọ: “Whẹ o dhesẹ edhere uzuazọ kẹ omẹ; eva aro ra oghọghọ o jẹ gba unu, eva obọze ra etẹe evawere erọ bẹdẹ.” Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe obọdẹ eware efa jọ nọ e rrọ Olezi 16 nọ i re fiobọhọ kẹ omai evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Enana i ti gbe wuhrẹ omai eware efa jọ nọ i re ru ohwo wo uvi evawere evaọ uzuazọ.