1, 2. Eme u fo nọ obe Ahwo Hibru 13:4 o rẹ wọ omai ru?

KỌ O rẹ were owhẹ re whọ rọ ọghọ kẹ Jihova? Ma riẹ nọ o rẹ were owhẹ! O gine fo Ọghẹnẹ nọ a rẹ kẹ ọghọ, yọ ọ ya eyaa nọ ọ te kẹ owhẹ ọghọ re. (1 Sam. 2:30; Itẹ 3:9; Evia. 4:11) Jihova ọ gwọlọ nọ whọ rẹ kẹ ahwo-akpọ ọghọ re, wọhọ otu egọmeti. (Rom 12:10; 13:7) Rekọ u wo abọ ọfa jọ nọ u kpomahọ owhẹ, nọ o jọ gwọlọ ọghọ hayo adhẹẹ mi owhẹ gaga. Oyehọ orọo.

² Pọl ukọ na o kere nọ: “Jọ ahwo kpobi a rọ ọghọ kẹ orọo, jọ a zue ehwa orọo na ha.” (Hib. 13:4) Orọnikọ Pọl ọ be ta oware jọ nọ o muẹrohọ gheghe he. Ukpoye, ọ be rọ ẹme yena tuduhọ Ileleikristi awọ inọ a mu ọghọ họ orọo rai, re a je rri rie ghaghae. Kọ ere who rri orọo kpobi, maero kọ orọo ra otẹrọnọ whọ rọo no?

3. Obọdẹ ohrẹ vẹ Jesu ọ kẹ kpahe orọo? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Whọ tẹ be rọ ọghọ kẹ orọo yọ emamọ oware who bi ru na, keme amọfa a bi ru ere re. Jesu ọ rọ ọghọ kẹ orọo. Okenọ ahwo Farisi a nọ Jesu onọ kpahe orọo-ofa, Jesu ọ kareghẹhọ ae ẹme nọ Ọghẹnẹ ọ ta kpahe orọo ọsosuọ, inọ: “Fiki onana ọzae ọ rẹ nyasiọ ọsẹ gbe oni riẹ ba, aimava na a vẹ jọ uwo ovo.” Jesu o  fibae nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.”—Se Mak 10:2-12; Emu. 2:24.

4. Ọruẹrẹfihotọ vẹ Jihova o fihọ nọ ahwo nọ a gwọlọ rọo a re ru lele?

⁴ Ẹme Jesu na o dhesẹ nọ ọ rọwo inọ Ọghẹnẹ họ ọnọ ọ tuọ orọo họ, gbe inọ orọo o rẹ jọ ribri. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Adamu avọ Ivi hi inọ a rẹ sae fa orọo rai. Ọruẹrẹfihotọ orọo ọzae ọvo avọ aye ọvo Ọghẹnẹ o fihọ evaọ ọgbọ Idẹn, yọ ọ whẹ “aimava na” gbe re orọo rai o tọ.

5. Eme ọ rẹ via nọ ohwo o te whu siọ ọrivẹ-orọo riẹ ba?

⁵ Kareghẹhọ nọ uzioraha Adamu o wha inwene jọ ze. Ọjọ rai họ uwhu, onọ o rẹ sai kpomahọ orọo. Ma sae ruẹ oyena vevẹ evaọ ẹme nọ Pọl ukọ na o kere oke nọ ọ ta nọ Ileleikristi a gbẹ rrọ otọ Uzi Mosis na ha. Ọ ta vevẹ nọ ọzae hayo aye o te whu yọ orọo rai u kuhọ no, gbe inọ ọnọ ọ rrọ uzuazọ na ọ sae wariẹ rọo.—Rom 7:1-3.

6. Ẹvẹ Uzi Mosis na u ro dhesẹ epanọ Ọghẹnẹ o rri orọo?

⁶ Uzi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ orẹwho Izrẹl o ta kpahe eware buobu nọ i kiekpahe orọo. Uzi na u kuvẹ nọ ọzae ọ sai wo vrẹ aye ọvo, yọ ezae i je tube ru ere no vẹre taure Ọghẹnẹ ọ tẹ te kẹ ahwo Izrẹl Uzi Mosis na. Rekọ u wo izi nọ a fihọ kẹ enọ i wo vrẹ aye ọvo, re a siọ eyae gbe emọ rai ba ẹlahiẹ. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ọzae nọ ọ rrọ ohwo Izrẹl ọ rehọ ọrigbo re ọ jọ aye riẹ, ọ jẹ rehọ aye ọfa tu ei, o re ru ẹgwọlọ aye ọsosuọ na gba evaọ ofẹ emu, iwu, gbe owezẹ ọzae-avọ-aye wọhọ epaọ anwẹdẹ. Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ọzae na ọ rẹ rẹrote aye na je ru ẹgwọlọ riẹ kẹe. (Ọny. 21:9, 10) Ma rrọ otọ Uzi na ha, rekọ ma sae jọ Uzi na ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o rri orọo ghare te. Kọ oyena u gbe fiobọhọ kẹ owhẹ ruẹ nọ who re rri orọo ghaghae re?

7, 8. (a) Wọhọ epanọ o rrọ Iziewariẹ 24:1, eme Uzi na o ta kpahe orọo-ofa? (b) Ẹvẹ Jihova o rri orọo-ofa?

⁷ Kọ eme Uzi Mosis na o ta kpahe orọo-ofa? Ọghẹnẹ o rri orọo ghaghae evaọ abọ yena re; dede na ọ jẹ kẹ ahwo uvẹ re a fa orọo rai evaọ otọ uyero jọ. (Se Iziewariẹ 24:1.) Ọzae nọ ọ rrọ ohwo Izrẹl ọ sae siọ aye riẹ otẹrọnọ “ọ ruẹ egbegbe eva obọ riẹ.” Uzi na o ta oware nọ “egbegbe” na ọ rrọ họ. U muẹro nọ oware omovuọ hayo oware jọ nọ u yoma gaga, orọnikọ ethobọ esese jọ gheghe he. (Izie. 23:14) U yoma kẹhẹ inọ evaọ oke Jesu ahwo Ju buobu a jẹ fa orọo rai “fiki oghẹrẹ oware kpobi.” (Mat. 19:3) Ajọ ma wo uruemu utioye vievie he.

⁸ Malakae ọruẹaro na ọ ta vevẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o rri orọo-ofa. Evaọ oke Malakae, o jọ uruemu ezae buobu re a rọ ẹghẹ fa orọo rai avọ aye nọ a rehọ ‘evaọ oke oge rai,’ ẹsejọhọ re a ruẹse rehọ uvovo-aye nọ o no orẹwho egedhọ ze. Malakae ọ ta oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ o rri orọo-ofa, inọ: “Orọwo nọ o rẹ hẹriẹ o rẹ dha omẹ eva.” (Mal. 2:14-16) Eme yena e rọwokugbe ẹme nọ Ebaibol na ọ ta kpahe orọo ọsosuọ na, inọ: “Ọzae ọ rẹ se ọsẹ gbe oni riẹ ba, ọ vẹ gbalọ aye riẹ, a vẹ jọ uwo ovo.” (Emu. 2:24) Jesu o dhesẹ nọ o rri orọo epanọ Ọsẹ riẹ o rri rie. Ọ ta nọ: “Onọ Ọghẹnẹ o kugbe no, ajọ ohwo ọvo ọ hẹriẹ iẹe he.”—Mat. 19:6.

9. Eme họ otọ ẹme Jesu nọ o rrọ Mak 10:11, 12 na?

⁹ Ohwo jọ ọ sae nọ inọ, ‘Kọ u tube wo ẹjiroro jọ nọ Oleleikristi ọ sae rọ fa orọo riẹ o ve wo uvẹ nọ ọ rẹ rọ rehọ omọfa?’ Jesu ọ ta eriwo riẹ kpahe orọo-ofa, inọ: “Ohwo kpobi nọ ọ siọ aye riẹ ọ jẹ rehọ  aye ọfa ọ thọ uzi ẹnwae-obro mukpahe aye na, yọ aye ọ tẹ siọ ọzae riẹ ọ jẹ rehọ ọzae ọfa, yọ o bruẹnwae.” (Mak 10:11, 12; Luk 16:18) Jesu ọ rọ enẹ dhesẹ nọ o wo adhẹẹ kẹ orọo, yọ ọ gwọlọ nọ amọfa a ru epọvo na re. Ọzae nọ ọ siọ aye riẹ nọ o bruẹnwae he (hayo aye nọ ọ siọ ọzae riẹ nọ o bruẹnwae he) fiki oware evere jọ, ọ jẹ rehọ omọfa, o bruẹnwae. Onana uzẹme keme ohwo ọ tẹ fa orọo riẹ, orọnikọ orọo na u kuhọ no ho. Evaọ eriwo Ọghẹnẹ, aimava na a gbẹ rrọ “uwo ovo.” Ofariẹ, Jesu ọ ta nọ ọzae nọ ọ siọ aye riẹ nọ o bruẹnwae he, o bi gele aye na fihọ ẹnwae-obro. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Evaọ oke nọ u kpemu, aye nọ ọzae ọ se ọ sae gwọlọ wariẹ rọo re ọ ruẹ ohwo nọ ọ rẹ rẹrotei evaọ abọ ugho. Aye otiọye ọ tẹ wariẹ rọo, yọ o bruẹnwae.

10. Ẹjiroro vẹ Ebaibol na ọ ta nọ Oleleikristi ọ sae rọ fa orọo jẹ rehọ omọfa?

¹⁰ Jesu ọ fodẹ oware nọ o rẹ sae fa orọo, inọ: “Mẹ be ta kẹ owhai nọ ohwo kpobi nọ ọ siọ aye riẹ o gbẹ rrọ fiki ọfariẹ-ogbe he, [evaọ Griki, por·nei′a] ọ jẹ rehọ ọfa o bruẹnwae.” (Mat. 19:9) Ọ ta ọkpọ eme evona evaọ Ovuẹ obọ Ugbehru riẹ. (Mat. 5:31, 32) Jesu ọ jọ eria ivẹ nana ta kpahe “ọfariẹ-ogbe.” Ẹme yena ọ kẹre te izieraha sa-sa nọ i kiekpahe owezẹ kugbe omọfa nọ ọ rrọ ọrivẹ-orọo ohwo ho, wọhọ ẹnwae-obro, igberẹ-ibro, owezẹ enọ e re rọo ho, ezae nọ i re lele ezae wezẹ, eyae nọ i re lele eyae wezẹ, gbe ahwo nọ a re lele erao wezẹ. Wọhọ oriruo, otẹrọnọ ọzae nọ ọ rọo no o bruẹnwae, aye riẹ ọ rẹ sae jiroro sọ ọ rẹ siọ ọzae na hayo ọ rẹ se iẹe he. Otẹrọnọ ọ siọ ọzae na, kiyọ orọo na u kuhọ no evaọ aro Ọghẹnẹ.

11. Fikieme Oleleikristi ọ sae rọ jiroro inọ ọ rẹ fa orọo riẹ hẹ dede nọ ọrivẹ-orọo riẹ o bruẹnwae?

¹¹ Muẹrohọ nọ Jesu ọ ta ha inọ ohwo nọ ọ rọo no o te bruẹnwae (por·neiʹa), o gbahọ nọ ọrivẹ-orọo riẹ na ọ rẹ fa orọo na. Wọhọ oriruo, aye uwou-orọo ọ sae jiroro nọ ọ rẹ gbẹ jọ orọo na dede nọ ọzae riẹ o bruẹnwae. Ẹsejọhọ o gbe you ọzae  na; o sae jọnọ ọ gwọlọ rọvrẹ riẹ re aimava a sai ru oware nọ o rẹ wha evawere fihọ orọo rai vi epaọ anwẹdẹ. Re a t’uzẹme, aye na ọ tẹ fa orọo na yọ ọ wariẹ rọo ho, ọ sai wo ebẹbẹ efa sa-sa. Kọ ẹvẹ o ti ru evaọ abọ ugho gbe owezẹ ọzae-avọ-aye? Kọ ọ gbẹ te jọ goli? Kọ otẹrọnọ a wo emọ? Kọ ọ tẹ fa orọo na o gbẹ te jọ bẹbẹ re ọ rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ emọ na? (1 Kọr. 7:14) O rrọ vevẹ inọ u wo eware buobu nọ ọnọ ọ gwọlọ fa orọo na o re roro kpahe.

12, 13. (a) Eme ọ via evaọ orọo Hosia? (b) Fikieme Hosia ọ rọ rehọ Goma zihe ze, kọ eme onana u wuhrẹ omai kpahe orọo nẹnẹ?

¹² Oware nọ o via kẹ Hosia ọruẹaro na u re wuhrẹ omai eware jọ. Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Hosia nọ ọ rehọ aye (nọ a re se Goma), ọnọ ọ te jọ “aye ogberẹ, [je] yẹ emọ igberẹ.” Goma ‘o dihọ je yẹ ọmọzae kẹ Hosia.’ (Hos. 1:2, 3) Uwhremu na o te yẹ ọmọtẹ gbe ọmọzae ọfa, yọ o wọhọ nọ ẹnwae-obro o ro yẹ emọ ivẹ nana. Dede nọ Goma o bruẹnwae ẹsibuobu, Hosia ọ gbẹ jọ kugbei ghele. Ukuhọ riẹ, aye na ọ tẹ nyasiọ Hosia ba, je zihe ruọ ọrigbo. Ghele na, Hosia ọ dẹ riẹ zihe ze. (Hos. 3:1, 2) Jihova ọ jẹ rọ oriruo Hosia dhesẹ epanọ Ọyomariẹ ọ rọ vrẹ orẹwho Izrẹl unuẹse buobu dede nọ a jẹ nyae gọ eghẹnẹ efa. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?

¹³ Otẹrọnọ Oleleikristi nọ ọ rọo no o bruẹnwae, ọrivẹ-orọo riẹ ọ rẹ jiroro oware nọ o re ru. Jesu ọ ta nọ ọrivẹ-orọo na o wo udu nọ ọ rẹ rọ fa orọo na jẹ rehọ omọfa. Evaọ abọdekọ riẹ, ọrivẹ-orọo nọ o bruẹnwae he na ọ sae rọvrẹ ọnọ o bruẹnwae na. Oyena o thọ họ. Hosia ọ rehọ Goma zihe ze. Nọ Goma o zihe bru Hosia no na, o re gbe lele ọzae ọfa bruẹnwae he. Hosia ọ wezẹ kugbe Goma ha evaọ etoke jọ. (Hos. 3:3) Rekọ nọ oke o be nyaharo na, ọ wariẹ muọ aye riẹ họ elele wezẹ, onọ u dhesẹ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rọ wariẹ dede idibo riẹ rehọ je yerikugbe ai ziezi. (Hos. 1:11; 3:3-5) Eme oyena u wuhrẹ omai kpahe orọo nẹnẹ? Otẹrọnọ ọrivẹ-orọo nọ o bruẹnwae he na ọ jiroro nọ ọ rẹ daji orọo na, ọ tẹ wariẹ muọ ọzae hayo aye riẹ họ elele wezẹ no, kiyọ ọ rọvrẹ riẹ no. (1 Kọr. 7:3, 5) Nọ o te ru ere, Ikereakere na e gbẹ kẹe udu nọ ọ rẹ rọ fa orọo na ha. Kẹsena aimava na a vẹ daoma ru re orọo na o jọ ziezi, a ve je rri orọo na epanọ Ọghẹnẹ o rri rie.

14. Wọhọ epanọ o rrọ 1 Ahwo Kọrint 7:10, 11, eme ọ rẹ sae via evaọ orọo?

¹⁴ Oleleikristi kpobi ọ rẹ daoma wo adhẹẹ kẹ orọo, wọhọ Jihova avọ Jesu. Rekọ ahwo jọ a be sai ru ere he fiki sebaẹgba ahwo-akpọ. (Rom 7:18-23) Agbẹta nọ Ileleikristi jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ a ro wo ebẹbẹ evaọ orọo rai na. Pọl o kere nọ “aye ọ rẹ hẹriẹ no ọzae riẹ hẹ,” ghele na, otu rai jọ a ru ere.—Se 1 Ahwo Kọrint 7:10, 11.

15, 16. (a) Ebẹbẹ e tẹ make rrọ orọo, eme ọzae-avọ-aye na a rẹ daoma ru, kọ fikieme? (b) Eme a re ru nọ ọjọ ọ gbẹ make rrọ Oleleikristi hi?

¹⁵ Pọl ọ ta oware nọ o lẹliẹ orọo na hẹriẹ hẹ. Orọnikọ ọzae na o bruẹnwae he, onọ o hae te kẹ aye na uvẹ fa orọo na ọ vẹ wariẹ rọo. Pọl o kere nọ jọ aye nọ ọ hẹriẹ no ọzae riẹ na “ọ rọo ho, hayo jọ ọ ruẹrẹhọ kugbe ọzae riẹ.” Onana u dhesẹ nọ aimava na a gbẹ rrọ ọvo evaọ aro Ọghẹnẹ. Pọl ọ kẹ ohrẹ inọ oghẹrẹ nọ ẹbẹbẹ na ọ rrọ kpobi kẹhẹ, o gbẹ rrọ ẹnwae-obro ho, aimava na a rẹ daoma ruẹrẹhọ. Aimava na a rẹ sae nyabru ekpako ukoko re a rọ ithubro Ebaibol fiobọhọ kẹ ae. Dede nọ ekpako na a rẹ sae rọ Ikereakere na fiobọhọ kẹ ae, a rẹ jọ abọ ohwo ọvo ho.

¹⁶ O rẹ mae bẹ otẹrọnọ omọvo evaọ  orọo na ọ rrọ odibo Jihova nọ ọ be daoma koko izi riẹ. Nọ ebẹbẹ e tẹ rrọ orọo na, kọ ẹhẹriẹ họ ifue na? Wọhọ epanọ ma ta no na, Ikereakere na e ta nọ ẹnwae-obro ọvo ọ rẹ sai ru ohwo fa orọo riẹ, rekọ Ebaibol na ọ fodẹ ugogo eware nọ e rẹ sae lẹliẹ orọo hẹriẹ hẹ. Pọl o kere nọ: “Otẹrọnọ aye jọ o wo ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi, yọ o were ọzae na nọ ọ rẹ rria kugbei, jọ ọ nyasiọ ọzae riẹ ba ha.” (1 Kọr. 7:12, 13) Oyena u kiekpahe omai nẹnẹ re.

17, 18. Fikieme Ileleikristi jọ a rọ daji orọo nọ ebẹbẹ e rrọ?

¹⁷ Uzẹme na họ, erọo jọ e riẹ nọ “ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi” ọ jọ rehọ uruemu dhesẹ kẹ aye riẹ no inọ “o were [riẹ] nọ ọ rẹ rria kugbei” hi. Ọ rẹ sae tubẹ lahiẹ aye na te epanọ o rẹ rọ jọ aye na oma inọ uzuazọ riẹ o rrọ ọza. O sae jọnọ o gbe bi fiobọhọ kẹ aye na ha, fiobọhọ kẹ uviuwou na ha, hayo tubẹ daoma whaha aye na egagọ Ọghẹnẹ. O tẹ be hae via enẹ, Ileleikristi jọ a rẹ sae jiroro nọ oware kpobi nọ ọzae na ọ ta kẹhẹ, a rẹ hẹriẹ keme “o were ọzae na nọ ọ rẹ rria kugbei” hi. Rekọ Ileleikristi efa nọ e rrọ uyero ovona a jiroro nọ a rẹ hẹriẹ hẹ, a thihakọ jẹ daoma fihọ orọo na epanọ u re ro woma. Fikieme?

¹⁸ Imava na e tẹ make hẹriẹ, orọo na o re fa ha. A tẹ be rria ọvuọ oboriẹ, a ti wo ebẹbẹ wọhọ itienọ ma fodẹ no vẹre na. Pọl ukọ na ọ fodẹ ẹjiroro ọfa nọ ọzae-avọ-aye na a rẹ rọ daji orọo na. O kere nọ: “Ọzae nọ ọ rrọ Oleleikristi hi na ọ fo fiki usu riẹ kugbe aye riẹ, yọ aye nọ ọ rrọ Oleleikristi hi na ọ fo fiki usu riẹ kugbe oniọvo na; o gbẹ rrọ ere he, emọ rai a hae jọ enọ e fo ho evaọ aro Ọghẹnẹ, rekọ enẹna a rrọ ọrẹri.” (1 Kọr. 7:14) Ileleikristi buobu a daji orọo rai kugbe ọrivẹ nọ ọ rrọ ukoko ho ghelọ ebẹbẹ sa-sa nọ a be rẹriẹ ovao dhe. A rẹ sae vuẹ owhẹ nọ a vioja riẹ hẹ inọ a daji orọo na, maero nọ ọrivẹ-orọo rai na o te zihe ruọ Oleleikristi uwhremu na.—Se 1 Ahwo Kọrint 7:16; 1 Pita 3:1, 2.

19. Fikieme erọo buobu i bi ro wo evawere evaọ ukoko Ileleikristi na?

¹⁹ Jesu ọ ta ẹme kpahe orọo-ofa, Pọl ukọ na ọ tẹ jẹ kẹ ohrẹ kpahe orọo nọ a rẹ hẹriẹ. Aimava na a gwọlọ nọ idibo Ọghẹnẹ a rẹ rọ ọghọ kẹ orọo. Evaọ akpọ na soso nẹnẹ, ma wo Ileleikristi buobu nọ erọo rai e rrọ ziezi. Ẹsejọhọ wha jọ ukoko rai wo ezae-avọ-eyae buobu nọ e be wereva ziezi evaọ orọo rai. Ma rẹ jọ ikoko mai ruẹ ezae nọ i you eyae rai, gbe eyae nọ i you ezae rai, aikpobi a bi dhesẹ nọ a rẹ sae ginẹ rọ ọghọ kẹ orọo. Eva e be were omai gaga inọ ahwo buobu a be rọ uruemu rai dhesẹ nọ ẹme nana nọ Ọghẹnẹ ọ ta na ọ rrọ gbagba, inọ: “Fiki onana ọzae ọ rẹ nyasiọ ọsẹ gbe oni riẹ ba ọ vẹ talamu aye riẹ, aimava na a vẹ jọ uwo ovo.”—Ẹf. 5:31, 33.