1, 2. Eriwo sa-sa vẹ ahwo a wo kpahe aparadase?

INIEVO buobu a no erẹwho sa-sa kpohọ okokohọ jọ nọ a ru evaọ Seoul, obọ Korea. Evaọ ẹdẹ urere okokohọ na, o da rai kpobi gaga fikinọ a bi ti kpohọ ọvuọ oboriẹ. Nọ inievo erẹwho efa na a muhọ ekpo no, inievo nọ i no orẹwho yena ze a te dikihẹ wariẹ ae họ bi veghe abọ kẹ ae jẹ be ta kẹ ae nọ, “Ma te ruẹ ẹro evaọ Aparadase!” Aparadase vẹ who roro nọ a be ta kpahe na?

² Ahwo a wo eriwo sa-sa kpahe Aparadase. Ejọ e rẹ ta nọ aparadase yọ ewezẹ gheghe. Amọfa a rẹ ta nọ oria kpobi nọ who jo wo evawere jẹ be reakpọ kuoma họ aparadase. Ọzae nọ ohọo u bi kpe gaga nọ ọ be re emamọ emu ọ sai roro nọ aparadase ọ rrọ na. Evaọ ikpe-udhusoi avọ ikpegbizii, aye jọ nọ o kpohọ ugheriwo evaọ ukiekpotọ jọ nọ idodo e vọ ọ ta nọ, “O, wha rri aparadase!” A se oria yena Aparadase dede nọ ekpalekpa-ame nọ e rẹ jariẹ kukpe kukpe i re kpehru te uwou-ehru idhe-isoi. Eme who roro nọ Aparadase ọ rrọ? Kọ who bi rẹro riẹ?

3. Oria vẹ Ebaibol na a jọ kake ta kpahe aparadase?

³ Ebaibol na ọ ta kpahe aparadase nọ ọ jariẹ evaọ oke nọ u kpemu gbe aparadase nọ ma bi rẹro riẹ evaọ obaro. Obọ  emuhọ Ebaibol na a jọ kake ta kpahe Aparadase. Evaọ Ebaibol Kathọlik nọ a re se Douay Version, Emuhọ 2:8 o ta nọ: “Ọghẹnẹ, ỌNOWO na, ọ tẹ kọ aparadase omaweromẹ no emuhọ ze: kọ etẹe o fi [Adamu] họ, ọnọ ọ ma na.” (Mai ma kere ibiẹme na mu gbalọ.) Evaọ Hibru nọ a ro kere Ebaibol na, oria nana o ta kpahe ọgbọ Idẹn. Otofa Idẹn họ “omaweromẹ,” yọ ọgbọ yena ọ ginẹ jọ wowoma gaga. Emu ọ da riẹ fia, oria kpobi o jọ wowoma, erao buobu e jariẹ nọ i je lele ahwo rria dhedhẹ.—Emu. 1:29-31.

4. Fikieme ma sae rọ ta nọ ọgbọ Idẹn yọ aparadase?

⁴ Ẹme Griki nọ a rọ fa ẹme Hibru nọ a se “ọgbọ” na họ pa·raʹdei·sos. Obe nọ o rẹ fotọ eme nọ M’Clintock avọ Strong a kere o ta kpahe pa·raʹdei·sos nọ: “Nọ ohwo Griki o te yo ẹme nana, oware nọ o rẹ ze iẹe iroro họ, ogege-eriosehọ nọ o riama fihọ, nọ a rẹ jọ nwoma ha, nọ ọ rrọ wowoma, nọ emamọ ire e rrọ yọ ibuobu rai e mọ ibi, nọ o wo iko-ame nọ i bi su fihọ iẹe yẹrẹ yẹrẹ yọ ame na ọ rrọ gogogo, owa iyo hayo igodẹ e tẹ jẹ rrọ akotọ ame na nya.”—Whọ sai je rri Emuhọ 2:15, 16.

5, 6. Ẹvẹ Aparadase o ro vru, kọ enọ vẹ ma rẹ sae nọ?

⁵ Oghẹrẹ aparadase otiọye Ọghẹnẹ o fi Adamu avọ Ivi họ, rekọ a rria riẹ tọ họ. Fikieme? A ghẹmeeyo kẹ Ọghẹnẹ, a gbe fo ahwo nọ a rẹ rria etẹe he. Fikiere uvẹ nọ te ai te emọ rai a hae rọ rria Aparadase u te vru mi ai. (Emu. 3:23, 24) Dede nọ ahwo-akpọ a gbẹ jọ ọgbọ yena ha, o wọhọ nọ ọgbọ na ọ jariẹ rite oke nọ Owhe oke Noa na o ro ku.

⁶ Ahwo jọ a sai roro nọ, ‘Kọ ọzae, aye, hayo ọmọ jọ ọ te sai wo omaweromẹ evaọ Aparadase otọakpọ ẹdẹjọ?’ Kọ imuẹro jọ e riẹ? Otẹrọnọ who wo ẹruore inọ whẹ avọ ahwo ra wha te rria Aparadase, eme o ru owhẹ wo imuẹro yena? Kọ whọ sae ta oware nọ u ru owhẹ rọwo nọ Aparadase ọ te ginẹ jọ?

7, 8. (a) Eyaa vẹ Ọghẹnẹ ọ ya kẹ Abraham? (b) Eme o rẹ sae jọnọ Abraham o je roro kpahe okenọ Ọghẹnẹ ọ ya eyaa na kẹe?

⁷ Oria nọ u fo nọ ma rẹ jọ gwọlọ iyo enọ nana họ, obe nọ Ọnọ ọ ma Aparadase ọsosuọ na ọ rọ ẹzi riẹ kere. Joma ta kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ Abraham, ogbẹnyusu riẹ. Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ o ti ru emọ riẹ vi wọhọ “uwẹkpẹ akotọ abade.” Jihova ọ tẹ jẹ ya obọdẹ eyaa nana kẹe inọ: ‘Ẹkwoma emọ ra erẹwho akpọ na kpobi i ti ro wo oghale; fiki epanọ who yo urru mẹ.’ (Emu. 22:17, 18) Ọghẹnẹ ọ wariẹ eyaa yena kẹ ọmọ Abraham gbe ọmọ-uruọmọ riẹ re.—Se Emuhọ 26:4; 28:14.

⁸ Oria ovo evaọ Ebaibol na o ta ha inọ Abraham o je roro nọ aparadase obọ odhiwu ahwo-akpọ a ti kpohọ nọ a te ru oreva Ọghẹnẹ. Fikiere nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ “erẹwho na kpobi” a ti wo oghale, o sae jọ nọ eghale nọ a te reawere riẹ evaọ otọakpọ oye Abraham o je roro kpahe. Nọ o rọnọ Jihova họ ọnọ ọ ya eyaa nana, u dhesẹ nọ “erẹwho na kpobi” i ti wo oghale na. Kọ eware sa-sa jọ e via kẹ idibo Ọghẹnẹ no nọ e kẹ imuẹro nọ otọakpọ na o ti zihe ruọ aparadase ẹdẹjọ?

9, 10. Eyaa efa vẹ e kẹ omai imuẹro inọ aparadase ọ ginẹ rrọ obaro tha?

⁹ Devidi nọ ọ jọ omọvo uyẹ Abraham, ọ ta kpahe oke jọ evaọ obaro nọ “iru-umuomu” gbe “enọ i re ru ugberuo” a te gbẹ rọ jariẹ hẹ. Onọ u dhesẹ nọ “iru-umuomu e gbẹ te jọ họ.” (Ol. 37:1, 2, 10) Ukpoye, “enọ e rọ oma kpotọ, e rẹ te rọ otọ na reuku; oma o rẹ te were ae evaọ omofọwẹ.” Ẹzi Ọghẹnẹ ọ tẹ jẹ wọ Devidi  kere nọ: ‘Ikiẹrẹe e rẹ te rehọ otọ na reuku, a vẹ jẹ ria ae bẹdẹ.’ (Ol. 37:11, 29; 2 Sam. 23:2) Imuẹro vẹ who roro nọ eyaa nana e kẹ ahwo nọ a ginẹ gwọlọ ru oreva Ọghẹnẹ? O kẹ rai imuẹro inọ, otẹrọnọ ahwo okiẹrẹe ọvo a te jọ akpọ na, kiyọ akpọ na kpobi o ti zihe ruọ aparadase nọ ọ te wọhọ ọgbọ Idẹn nọ oke o be nyaharo na.

¹⁰ Nọ oke jọ o ruọ emu no, ahwo Izrẹl buobu nọ a je se omarai idibo Ọghẹnẹ a te kiuke ku egagọ uzẹme. Ọghẹnẹ ọ tẹ kuvẹ re ahwo Babilọn a fi idibo riẹ kparobọ, raha ẹkwotọ rai je mu ibuobu rai kpohọ igbo. (2 Irv. 36:15-21; Jeri. 4:22-27) Rekọ eruẹaro Ọghẹnẹ a ta nọ ikpe udhosa gbe ikpe e tẹ ruemu no, a ti siobọno ae zihe kpohọ ẹkwotọ rai. Eruẹaruẹ nana i rugba, yọ i wo otofa kẹ omai nẹnẹ. Nọ ma te ta kpahe ejọ rai na, tẹrovi epanọ i ro wobọ kugbe aparadase nọ ọ be tha na.

11. Ẹvẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Aizaya 11:6-9 i ro rugba, rekọ onọ vẹ ma rẹ sae nọ ghele?

¹¹ Se Aizaya 11:6-9. Ọghẹnẹ ọ rehọ Aizaya ta nọ okenọ ahwo riẹ a tẹ wariẹ zihe kpohọ ẹkwotọ rai no, oware enwoma ọvo o gbẹ te kẹ ae uye evaọ ẹkwotọ rai hi, yọ a ti du dhozọ nọ erao hayo ahwo nọ i wo uruemu erao a te nwa ae oma ha. Te emaha te ekpako a ti wo ufuoma. Kọ onana o gbẹ kareghẹhọ owhẹ ọgbọ Idẹn oke ọsosuọ nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹhọ na? (Aiz. 51:3) Eruẹaruẹ Aizaya yena e ta re nọ akpọ na “ọ te vọ avọ eriariẹ ỌNOWO na wọhọ epanọ ame ọ vọ abade,” orọnikọ ẹkwotọ Izrẹl ọvo ho. Kọ oke vẹ onana o te rọ via?

12. (a) Eghale vẹ ahwo nọ a zihe no igbo Babilọn ze a wo? (b) Eme o dhesẹ nọ eruẹaruẹ Aizaya 35:5-10 i ti wo orugba ọfa evaọ obaro?

¹² Se Aizaya 35:5-10. Aizaya ọ wariẹ jọ etenẹ fiẹgba họ ẹme na inọ oke nọ idibo Ọghẹnẹ a tẹ wariẹ zihe kpohọ ẹkwotọ rai no, erao hayo ahwo nọ a wo uruemu erao a ti ru ozọ mu ai hi. Etọ rai i ti wo ẹvi gaga keme ame ọ te jarai, nwane wọhọ epanọ iko-ame e jọ ọgbọ Idẹn na. (Emu. 2:10-14; Jeri. 31:12) Kọ enẹ ọvo eruẹaruẹ na i ti ro rugba? Oware ovo o jariẹ nọ o kẹ imuẹro ho inọ ẹyao ahwo nọ a zihe no igbo ze na ọ rọ edhere igbunu jọ kpo. Wọhọ oriruo, ahwo nọ a tuaro evaọ udevie rai a wariẹ ruẹ ude he. Onana u dhesẹ nọ okenọ Ọghẹnẹ o ti gine ro siwi eyao ahwo o gbẹ rrọ obaro.

13, 14. Ẹvẹ eruẹaruẹ Aizaya 65:21-23 i ro rugba kẹ ahwo Ju nọ a no igbo kpo, rekọ abọ ọfa eruẹaruẹ na vẹ o ti rugba evaọ obaro? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹³ Se Aizaya 65:21-23. Ahwo Ju na a zihe kpohọ emamọ iwou hu; yọ a di egbọ nọ a kọ no fihọ họ. Rekọ oyena u nwene nọ Ọghẹnẹ o mu ae họ ẹghale no. A jẹ bọ emamọ iwou nọ a jẹ rria! A jẹ kọ je vu emamọ ibi ekakọ rai.

¹⁴ Muẹrohọ oware ofa nọ eruẹaruẹ yena e ta kpahe. Kọ oke jọ o be tha nọ ahwo a te rọ rria tọ, wọhọ “epanọ ire e rẹ tọ te na”? Ire jọ e rẹ rria ikpe idu buobu. Re ohwo-akpọ ọ sae rria kri te ere, kiyọ o re wo omakpokpọ. Ewezẹ ọvo a jẹ sai yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ Aizaya o dhesẹ na nẹnẹ! Rekọ eruẹaruẹ yena e te seba erugba ha!

15. Fodẹ eghale jọ nọ eruẹaruẹ obe Aizaya e ta nọ ma ti wo evaọ obaro.

¹⁵ Roro kpahe oghẹrẹ nọ eyaa nọ ma ta ẹme te na i ro dhesẹ nọ aparadase ọ be tha: Ọghẹnẹ ọ te ghale ahwo-akpọ kpobi. Ozọ u ti mu ohwo ọvo ho fiki erao hayo ahwo-akpọ nọ a wo uruemu erao. A re ti siwi enọ i tuaro, enọ i diezọ gbe enọ e ko. Ahwo a te bọ iwou obọrai jẹ kọ emamọ ekakọ. A rẹ te rria tọ vi ire dede. Ẹhẹ, Ebaibol na ọ kẹ omai imuẹro inọ eware nana e te ginẹ via evaọ obaro. Ghele na, ahwo jọ a sae ta nọ eruẹaruẹ yena e nwani wo otofa nọ ma be kẹ ae na ha. Eme whọ rẹ sae kpahe fihọ ẹme yena? Eme ọ  kẹ owhẹ imuẹro inọ aparadase ọ te ginẹ ziọ otọakpọ na? Ọzae nọ ọ mae rro nọ ọ rria otọakpọ na no ọ kẹ omai obọdẹ imuẹro jọ.

16, 17. Eme ọ via nọ Jesu ọ rọ ta kpahe Aparadase?

¹⁶ Dede nọ Jesu o ru oware ovo ho, a bruoziẹ uwhu kpei, jẹ kare iẹe fihọ ure, yọ a kare ogbulegbu fihọ tabọ tabọ riẹ. Taure ọjọ evaọ usu rai o te ti whu, ọ ta nọ Jesu yọ ovie jẹ yare iẹe nọ: “Jesu, kareghẹhọ omẹ nọ whọ tẹ ruọ Uvie ra no.” (Luk 23:39-42) Ẹme nọ Jesu ọ kpahe kẹe nọ ọ rrọ obe Luk 23:43 u kiekpahe obaro akpọ ra. Egba-eriariẹ oke mai na jọ a fa ẹme Ebaibol yena nọ: “Uzẹme mẹ ta kẹ owhẹ, nẹnẹ na who ti lele omẹ jọ Aparadase.” Muẹrohọ ẹme na “nẹnẹ na.” Eme Jesu ọ be ta na? Ahwo a wo eriwo sa-sa kpahe ẹme yena.

¹⁷ Evẹrẹ buobu nẹnẹ a rẹ rọ ekọma ru ẹme vẹ evaọ uhie-ẹme. Rekọ evaọ ikulu-ebe Griki nọ a kake kiẹ via, a rọ ekọma gbe eware itieye na efa ruiruo ho evaọ eria jọ. Kọ onọ na họ: Jesu ọ be ta nọ, “Mẹ be ta kẹ owhẹ nọ, nẹnẹ na who ti lele omẹ jọ Aparadase”? Manikọ ọ be ta nọ, “Mẹ be ta kẹ owhẹ nẹnẹ na inọ, who ti lele omẹ jọ Aparadase”? Otu nọ ọ be fa Ebaibol a sai fi ekọma họ ẹme yena lele oware nọ a roro nọ o jọ Jesu udu, yọ whọ rẹ sae ruẹ eghẹrẹ ivẹ na evaọ efafa Ebaibol nọ ahwo a be mai se nẹnẹ.

18, 19. Eme ma sae ta nọ ẹme Jesu na o dhesẹ?

¹⁸ Ghele na, kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ no vẹre inọ: “Ọmọ ohwo ọ te jọ uki edẹ esa gbe eso esa.” Ọ tẹ jẹ ta nọ: “A ti vivie Ọmọ ohwo họ obọ ahwo, a ve ti kpei, ẹdẹ avọ esa ọ vẹ kparoma ze.” (Mat. 12:40; 16:21; 17:22, 23; Mak 10:34) Pita ukọ na ọ ta nọ onana o ginẹ via. (Iruẹru 10:39, 40) Fikiere Jesu o kpohọ Aparadase he evaọ ẹdẹ nọ ọyomariẹ avọ ogbulegbu na a ro whu. Jesu ọ jọ “Uki [hayo “Hades”]” emedẹ jọ, bẹsenọ Ọghẹnẹ ọ rọ kpare iẹe no uwhu ze.—Iruẹru 2:31, 32, ẹme-obotọ. *

¹⁹ Joma muẹrohọ nọ taure Jesu ọ tẹ te ya eyaa Aparadase kẹ ogbulegbu na, ọ ta nọ: “Uzẹme mẹ be ta kẹ owhẹ nẹnẹ na.” Ahwo a jẹ hae ta ọkpọ eme yena makọ evaọ oke Mosis. Mosis ọ ta nọ: “Eme nana nọ [me] je kẹ owhai nẹnẹ na e rẹ jọ eva rai.”—Izie. 6:6; 7:11; 8:1, 19; 30:15.

20. Eme o dhesẹ nọ oghẹrẹ nọ ma wo otoriẹ ẹme Jesu na ọ rrọ gbagba?

²⁰ Ọfefafa Ebaibol jọ evaọ ẹkwotọ nọ Jesu ọ jọ whẹro ọ ta kpahe ẹme nọ Jesu ọ ta kẹ ọzae na, inọ: “Ẹme na ‘nẹnẹ na’ oye Jesu o fiẹgba họ, yọ enẹ u fo nọ a re kere iei, ‘Uzẹme mẹ be ta kẹ owhẹ nẹnẹ na, who ti lele omẹ jọ Aparadase.’ Ẹdẹ yena ọ ya eyaa na yọ onana u ti rugba evaọ obaro. Enẹ ahwo obọ ovatha-ọre a rẹ ta ẹme ro dhesẹ nọ u wo ẹdẹ nọ a rọ ya eyaa na yọ o te seba erugba ha.” Epọvo na re, Ebaibol Syriac nọ a kere evaọ ikpe-udhusoi avọ isoi o fa ẹme Jesu na nọ: “Ami, mẹ ta kẹ owhẹ nẹnẹ na inọ whọ te jọ kugbe omẹ evaọ Ọgbọ Idẹn.” Jọ eyaa yena e jọ uduotahawọ kẹ omai kpobi.

21. Diẹse ogbulegbu na o ti kpohọ họ, kọ fikieme?

²¹ Ogbulegbu yena nọ o te uwhu no na ọ riẹ hẹ inọ Jesu ọ re ọvọ kugbe ikọ riẹ inọ a ti lele iei su evaọ obọ odhiwu. (Luk 22:29) U te no ere no, ogbulegbu na ọ  re tubẹ họ-ame dede he. (Jọn 3:3-6, 12) Fikiere, o rrọ vevẹ inọ oware nọ Jesu ọ ya eyaa riẹ na yọ aparadase otọakpọ. Nọ ikpe buobu e vrẹ no, Pọl ukọ na ọ ta kpahe eruẹaruẹ ọzae jọ nọ ‘a rehọ vrẹ kpohọ aparadase.’ (2 Kọr. 12:1-4) Wo ohẹriẹ no ogbulegbu nọ a kare kugbe Jesu na, a salọ Pọl avọ ikọ edekọ re a kpobọ odhiwu nyai lele Jesu su evaọ Uvie riẹ. Ghele na, Pọl ọ jẹ ta kpahe oware nọ o te via evaọ obaro, oyehọ “aparadase” nọ ọ be tha. * Kọ aparadase na ọ te ziọ otọakpọ na? Kọ whọ te jariẹ?

22, 23. Eme whọ rẹ sai rẹro riẹ?

²² Kareghẹhọ nọ Devidi ọ kparo ruẹ oke nọ ‘ikiẹrẹe na e rẹ te rehọ otọ na reuku.’ (Ol. 37:29; 2 Pita 3:13) Devidi ọ jẹ ta kpahe oke nọ ahwo nọ a rrọ otọakpọ na a ti ro koko izi ikiẹrẹe Ọghẹnẹ. Eruẹaruẹ nọ e rrọ obe Aizaya 65:22 e ta nọ: “Epanọ ire e rẹ tọ te na ere ahwo mẹ a rẹ te tọ te.” Onana u dhesẹ nọ ahwo a te rria ikpe idu buobu. Kọ whọ sai gine rẹro oyena? Ee, keme obe Eviavia 21:1-4 o ta nọ Ọghẹnẹ o ti ru eware igbunu kẹ ahwo-akpọ, yọ ọ ya eyaa kẹ enọ e be gọe nọ, “uwhu o gbẹ te jọ ofa ha,” evaọ akpọ ọkpokpọ na.

²³ Obọnana ma ruẹ ẹme na vevẹ no. Adamu avọ Ivi a ku Aparadase fiẹ evaọ ọgbọ Idẹn, rekọ o te jọ enẹ bẹdẹ bẹdẹ hẹ. Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ahwo-akpọ a ti wo eghale evaọ obaro. Ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ Devidi ta nọ enọ e be romakpotọ na gbe ikiẹrẹe na a te rọ otọakpọ na reuku jẹ rriae bẹdẹ bẹdẹ. Eruẹaruẹ obe Aizaya na i bi ru omai rọ ọwhọ rẹro eware urirẹ nọ e te via kẹle na. Oke vẹ e te rọ via? Oke nọ eyaa nọ Jesu ọ ya kẹ ogbulegbu na i te rugba no. Whọ sae jọ Aparadase yena re. Evaọ oke yena, ẹme nọ inievo obọ Korea a ta kẹ inievo nọ e ziọ okokohọ na o ve ti rugba, inọ: “Ma te ruẹ ẹro evaọ Aparadase!”