1. Eme Jihova o mu họ esẹgbini obọ?

JIHOVA ọ ma ọzae-avọ-aye ọsosuọ na avọ isiuru emọ-iyẹ. Oyejabọ nọ Ebaibol na ọ rọ ta nọ: “Emọ yọ ukuoriọ nọ u no obọ Jihova ze.” (Ol. 127:3, ẹme-obotọ) Kọ eme onana u dhesẹ? Dae rehọ iẹe nọ ogbẹnyusu ọkpekpe ra jọ ọ kẹ owhẹ igho buobu inọ who kru kẹe. Ẹvẹ o te jọ owhẹ oma? U muẹro nọ eva e te were owhẹ inọ o fievahọ owhẹ. Rekọ ẹsejọhọ whọ te ruawa epanọ whọ te sae rọ sẹro ugho nọ u bu tere. Jihova, Ogbẹnyusu mai nọ ọ mae kpekpe na ọ kẹ esẹgbini oware jọ nọ a rẹ rẹrote nọ u wo aghare vi ugho kpekufiẹ. O mu emọ họ ae obọ re a rẹrote ai jẹ ruẹ nọ emọ na a wo evawere.

2. Enọ vẹ ma te ta kpahe?

² Ono ọ rẹ jiroro na sọ ọzae-avọ-aye a re yẹ emọ gbe oke nọ a re ro yẹ? Eme esẹgbini a rẹ sai ru re emọ rai a wo evawere evaọ uzuazọ? Joma ta kpahe ehri-izi Ebaibol jọ nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye nọ a rrọ Ileleikristi jẹ emamọ iroro.

3. (a) Ono ọ rẹ jiroro na sọ ọzae-avọ-aye a re yẹ emọ? (b) Ehri-uzi Ebaibol vẹ ahwo uviuwou imava nọ e rọo obọ gbe egbẹnyusu rai a rẹ kareghẹhọ?

³ Evaọ erẹwho jọ, ahwo a re rẹro nọ imava nọ e rọo obọ a re mu emọ họ eyẹ ẹsiẹsiẹ. Ahwo iviuwou rai gbe amọfa a rẹ tubẹ kpakpa ae oma inọ jọ a yẹ vẹrẹ. Oniọvo-ọmọzae  jọ nọ a re se Jethro evaọ obọ Asia, ọ ta nọ: “Evaọ ukoko mai, ezae-avọ-eyae jọ nọ i wo emọ a re dhe enọ i ri yẹ hẹ ẹtẹtakẹ inọ a mu emọ họ eyẹ.” Oniọvo-ọmọzae ọfa evaọ obọ Asia nọ a re se Jeffrey o muẹrohọ nọ, “Ahwo jọ a rẹ ta kẹ ọzae-avọ-aye nọ a ri yẹ hẹ inọ a te ruẹ ohwo ọvo nọ ọ te rẹrote ai hi nọ a tẹ who no.” Rekọ ọzae-avọ-aye ọvo a rẹ jiroro na sọ a re yẹ emọ hayo a re yẹ hẹ. Omọfa ọ rẹ jiroro na kẹ ae he; ae ọvo a wo owha-iruo yena. (Gal. 6:5, ẹme-obotọ) Uzẹme inọ ahwo uviuwou imava nọ e rọo obọ na gbe egbẹnyusu rai a wo ewoma rai họ iroro. Rekọ u fo nọ ahwo na kpobi a re vuhumu nọ ọzae-avọ-aye na ọvo a rẹ jiroro na sọ a re yẹ emọ hayo a re yẹ hẹ.​—1 Tẹs. 4:11.

4-5. Eware ivẹ vẹ imava nọ e gwọlọ rọo a rẹ ta kpahe, kọ oke vẹ u fo nọ a rẹ rọ ta kpahe onana? Ru ei vẹ.

⁴ Otẹrọnọ imava nọ e be te rọo a gwọlọ yẹ emọ, u fo nọ a rẹ ta kpahe eware ivẹ nana nọ i wuzou na: Orọ ọsosuọ, oke vẹ a ti ro mu emọ họ eyẹ? Orọ avọ ivẹ, bro emọ a ti yẹ? Oke vẹ o mai woma nọ a rẹ rọ ta kpahe onana? Kọ fikieme eware ivẹ nana i ro wuzou?

⁵ Ẹsibuobu, o rẹ mai woma re imava nọ e gwọlọ rọo a ta kpahe emọ-iyẹ taure a tẹ te rọo. Fikieme oke nana o rọ mai woma? Oware jọ nọ onana u ro wuzou gaga họ, u fo nọ a re wo iroro evo evaọ ẹme nana. U te no ere no, o gwọlọ nọ aimava na a re rorote sọ a ruẹrẹ oma kpahe kẹ owha-iruo nana no. Ezae-avọ-eyae jọ a jiroro nọ a rẹ hẹrẹ te ukpe ovo hayo ikpe ivẹ re a te ti mu emọ họ eyẹ, keme o gwọlọ oke gbe ẹgba gaga re a sae yọrọ emọ. A ta nọ a tẹ hẹrẹ omojọ, u ti ru ai wo oke nọ a rẹ rọ riẹ ohwohwo ziezi je ru nọ aimava na a re ro si kẹle ohwohwo ziezi taure emọ e tẹ te ze.​—Ẹf. 5:33.

6. Eme ezae-avọ-eyae jọ a jiroro nọ a re ru fiki oke nọ ma be rria na?

⁶ Ileleikristi efa a jiroro nọ a rẹ jọ wọhọ emezae Noa esa na avọ eyae rai. Ezae-avọ-eyae yena a yẹ emọ ẹsiẹsiẹ hẹ. (Emu. 6:18; 9:18, 19; 10:1; 2 Pita 2:5) Jesu ọ ta nọ oke nọ ma be rria na o wọhọ “edẹ Noa,” yọ o rrọ vevẹ nọ “oke obẹbẹ nọ o  rẹ bẹ ẹria” ma rrọ na. (Mat. 24:37; 2 Tim. 3:1) Fikiere, ezae-avọ-eyae jọ a jiroro nọ a re yẹ emọ obọnana ha re a sai wo oke ziezi nọ a re ro ru iruo Uvie na.

7. Ẹvẹ ehrẹ nọ e rrọ Luk 14:28, 29 gbe Itẹ 21:5 e sai ro fiobọhọ kẹ imava nọ e gwọlọ rọo?

⁷ Evaọ ẹme emọ-iyẹ gbe unu emọ nọ a re yẹ, imava nọ e gwọlọ rọo nọ i rri otọ mu ziezi a re “roro araha na.” (Se Luk 14:28, 29.) Ezae-avọ-eyae nọ e yọrọ emọ te ahwo no a ta nọ re a yọrọ emọ, o rẹ rehọ ugho gaga. O rẹ jẹ gwọlọ oke gbe ẹgba. Fikiere, u fo nọ imava nọ e gwọlọ rọo a re roro kpahe enọ nana: ‘Kọ mai imava na ma ti ru iruo nọ ma rẹ rọ kuọ uviuwou mai? Kọ ma ta kpahe eware nọ ma ginẹ gwọlọ no? Otẹrọnọ mai imava ma ti ru iruo, kọ ono ọ te rẹrote emọ mai? Oriruo ono a te rọ aro kele?’ Imava na e tẹ romatotọ ta kpahe enọ nana, yọ a bi ru lele ẹme nọ ọ rrọ Itẹ 21:5.​—Sei.

8. Ebẹbẹ vẹ Ileleikristi nọ e rọo no a re rẹro riẹ, kọ eme ọzae nọ o you aye riẹ o re ru?

⁸ O gwọlọ oke ziezi gbe ẹgba re ọsẹgboni a sae rẹrote makọ ọmọ ọvo dede. Fikiere, ọsẹgboni a te yẹ emọ kpahe ohwohwo kpekpekpe, o rẹ jọ bẹbẹ kẹ ọsẹgboni na re a wo oke kẹ emọ na ọvuọvo. Ezae-avọ-eyae jọ nọ i wo emọ buobu nọ e gbẹ rrọ emaha, a ta nọ onana o be bẹ ae te unu. Oma oni na o sai bruku ẹsikpobi. Onana o sai ru nọ o gbe ro ru uwuhrẹ omobọ riẹ, lẹ, jẹ ta usi uwoma kẹse kẹse he. Ẹbẹbẹ ọfa họ, o sae jọ bẹbẹ kẹe re ọ gaviezọ evaọ obọ ewuhrẹ je wo erere no ewuhrẹ na ze. Uzẹme riẹ họ, ọzae nọ o you aye riẹ ọ rẹ daoma kpobi re o fiobọhọ kẹe rri emọ na evaọ obọ ewuhrẹ gbe obọ uwou. Wọhọ oriruo, ọ sai fiobọhọ kẹ aye riẹ ru iruo uwou. Ọ rẹ daoma gaga re ọ ruẹ nọ ahwo uviuwou na kpobi a wo erere no Egagọ Uviuwou rai ze kẹse kẹse. Yọ ọsẹ uwou na o re lele uviuwou riẹ kpohọ usi uwoma kẹse kẹse.

9-10. Eme u fo nọ esẹgbini nọ a gwọlọ fiobọhọ kẹ emọ rai a re ru?

⁹ Eme esẹgbini a rẹ sai ru nọ u re fiobọhọ kẹ emọ rai wo uyoyou kẹ Jihova? Ẹvẹ a sae rọ thọ emọ rai no ogbekuo nọ ọ da akpọ fia na? Joma ta kpahe eware jọ nọ esẹgbini a rẹ sai ru.

¹⁰ Lẹ se Jihova kẹ obufihọ. Muẹrohọ oware nọ Manoa avọ aye riẹ a ru taure a te ti yẹ Samsin. Nọ Manoa avọ aye riẹ a ruẹ nọ a bi ti yẹ ọmọzae, Manoa ọ tẹ lẹ  se Jihova re o fiobọhọ kẹe riẹ oghẹrẹ nọ a te rọ yọrọ ọmọ na.

11. Ẹvẹ esẹgbini a sae rọ rehọ aro kele oriruo Manoa nọ a gbiku riẹ fihọ Ibruoziẹ 13:8 na?

¹¹ Ọzae-avọ-aye nọ a re se Nihad avọ Alma evaọ orẹwho nọ a re se Bosnia and Herzegovina a wuhrẹ no oriruo Manoa ze. A ta nọ: “Wọhọ Manoa, ma lẹ se Jihova re o wuhrẹ omai epanọ ma sae rọ jọ emamọ ọsẹgboni. Yọ Jihova ọ rọ idhere sa-sa kuyo elẹ mai. Ọ rọ Ebaibol na, ebe ukoko na, iwuhrẹ ukoko, gbe ikokohọ kuyo elẹ mai.”​—Se Ibruoziẹ 13:8.

12. Didi oriruo Josẹf avọ Meri a fihotọ kẹ emọ rai?

¹² Fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ ra. Ẹme nọ esẹgbini a rẹ ta o wuzou. Rekọ oware nọ emọ ra a ruẹ nọ who bi ru a te mae rọ aro kele. Ma riẹ nọ Josẹf avọ Meri a fi obọdẹ oriruo hotọ kẹ emọ rai, te Jesu omariẹ. Josẹf ọ jẹ hai ru iruo gaga re ọ sae ko uviuwou riẹ. U te no ere no, Josẹf o fiobọhọ kẹ uviuwou riẹ se egagọ Ọghẹnẹ gboja. (Izie. 4:9, 10) Josẹf ọ jẹ hae wha uviuwou riẹ soso kpobọ Jerusalẹm “kukpe kukpe” kẹ ehaa Ọnyavrẹ dede nọ Uzi na o gba riẹ họ nọ o re ru onana ha. (Luk 2:41, 42) Evaọ oke yena, esẹ jọ a sai roro nọ re a wha uviuwou soso kpohọ onya utioye yọ okolo iruo ho, onana o rẹ jẹ rehọ oke gbe ugho ziezi. Rekọ Josẹf o se eware nọ i wobọ kugbe egagọ Ọghẹnẹ gboja yọ o wuhrẹ emọ riẹ re a ru epọvo na. Meri ọ riẹ Ikereakere na ziezi. Avro ọ riẹ hẹ, ọ rọ ẹmeunu gbe uruemu wuhrẹ emọ riẹ re a rri Ikereakere na ghaghae.

13. Ẹvẹ ọzae-avọ-aye jọ a ro ru lele oriruo Josẹf avọ Meri?

¹³ Nihad avọ Alma nọ ma ta kpahe ẹsiẹ na a gba riẹ mu nọ a re ru lele oriruo Josẹf avọ Meri. Ẹvẹ oyena u ro fiobọhọ kẹ ae yọrọ ọmọzae rai fihọ edhere Ọghẹnẹ? A ta nọ, “Ma rọ oghẹrẹ nọ ma bi yeri uzuazọ dhesẹ kẹ ọmọzae mai nọ izi Jihova nọ a re koko o rẹ kẹ erere.” Nihad o fibae nọ, “Daoma jọ oghẹrẹ ohwo nọ whọ gwọlọ nọ ọmọ ra ọ rẹ jọ.”

14. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ọsẹgboni a rẹ riẹ ohwo nọ emọ rai a bi lele nyusu?

¹⁴ Fiobọhọ kẹ emọ ra wo emamọ egbẹnyusu. O gwọlọ nọ ọsẹgboni a rẹ riẹ ohwo nọ emọ rai a bi lele nyusu gbe oware nọ a be hai ru. Onana u dhesẹ nọ esẹgbini a rẹ riẹ ahwo nọ emọ rai a bi lele ta ẹme je vi iwou se evaọ ifonu gbe itanẹte. Egbẹnyusu itienana e rẹ sai ru emọ ra wo iroro gbe uruemu nọ u fo ho.​—1 Kọr. 15:33.

15. Eme esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ no oriruo Jessie ze?

¹⁵ Eme esẹgbini a rẹ sai ru nọ a gbẹ riẹ kpahe ifonu hayo ekọmputa tere he? Ọsẹ jọ nọ a re se Jessie evaọ obọ Philippines ọ ta nọ: “Ma riẹ kpahe eware itanẹte tere he. Rekọ oyena o whaha omai hi nọ ma gbẹ rọ vuẹ emọ mai kpahe uye nọ o rẹ sai no ai ze he.” Jessie ọ whaha emọ riẹ hẹ inọ a rọ ekwakwa itanẹte ru oware ovo ho fikinọ ọyomariẹ ọ riẹ kpahe iẹe he. Ọ ta nọ: “Mẹ tuduhọ emọ mẹ awọ nọ a rọ ekwakwa itanẹte wuhrẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ, ruẹrẹ oma kpahe kẹ iwuhrẹ, je se Ebaibol na kẹdẹ kẹdẹ.” Otẹrọnọ who wo emọ, kọ who lele i rai se jẹ ta kpahe oria “Izoge” evaọ jw.org^® na no, onọ a jọ kẹ emamọ ehrẹ kpahe iwou gbe ifoto nọ a re vi se ahwo evaọ itanẹte? Kọ who kuomagbe ai rri jẹ ta kpahe ividio enana no, enọ uzoẹme rai o ta nọ, Ifonu be Kpọ Owhẹ Manikọ Whọ be Kpọe? gbe  Wo Areghẹ t’Oma Kpahe Egbẹnyusu Itanẹte? * Eware nana i ti fiobọhọ kẹ owhẹ wuhrẹ emọ ra ziezi kpahe oghẹrẹ nọ u fo nọ a rẹ rọ ekwakwa itanẹte ruiruo.​—Itẹ 13:20.

16. Eme esẹgbini buobu a ru no, kọ eme o no rie ze?

¹⁶ Esẹgbini buobu a be daoma ru re emọ rai a kuomagbe ahwo nọ a be riẹ ru ziezi evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo N’Déni avọ Bomine, ọzae-avọ-aye jọ evaọ obọ Côte d’Ivoire a re ru ọruẹrẹfihotọ kẹse kẹse re ọsẹro okogho o wohọ uwou rai. N’Déni ọ ta nọ: “Onana u fiobọhọ kẹ ọmọzae mẹ gaga no. O mu ọkobaro oke-kpobi họ, yọ enẹna ọ rrọ ethabọ ọsẹro okogho.” Kọ whọ sai ru ọruẹrẹfihotọ usu utioye kẹ emọ ra?

17-18. Oke vẹ u fo nọ esẹgbini a re ro mu emọ rai họ ewuhrẹ?

¹⁷ Kaki mu emọ ra họ ewuhrẹ. Esẹgbini a te mu emọ rai họ ewuhrẹ evaọ okenọ a gbẹ maha gaga, u re fiobọhọ ziezi. (Itẹ 22:6) Roro kpahe Timoti nọ o je lele Pọl ukọ na kpohọ erẹ usi uwoma ota uwhremu na. Oni Timoti nọ a re se Yunisi avọ oni-ode riẹ Lọis a wuhrẹ i rie “no oke ọmọfofa ze.”​—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Ọzae-avọ-aye ọfa jọ evaọ obọ Côte d’Ivoire nọ a re se Jean-Claude avọ Peace a daoma wuhrẹ emọ ezeza rai kpobi fihọ edhere Jihova, onọ u ru nọ a ro wo uyoyou kẹ Jihova jẹ be gọe. Eme o fiobọhọ kẹ ae? A ru lele oriruo Yunisi avọ Lọis. A ta nọ, “Ma re fi Ẹme Ọghẹnẹ họ udu emọ mai no emọfofa ze, nọ ma tẹ nwani yẹ ai no.”​—Izie. 6:6, 7.

19. Re who fi Ẹme Ọghẹnẹ họ udu emọ ra, eme u dhesẹ?

¹⁹ Eme u dhesẹ re who fi Ẹme Jihova “họ udu” emọ ra? Onana u dhesẹ nọ who re “wuhrẹ ai je dhe oware nọ who bi wuhrẹ ai na ẹwẹwariẹ.” Re esẹgbini a sai ru onana, a rẹ raha oke kugbe emọ eboba rai kẹse kẹse. Ofu ọ rẹ sai dhe esẹgbini na re a dhe ẹme ọvona ẹwẹwariẹ. Rekọ a rẹ daoma kareghẹhọ nọ onana yọ edhere nọ a re ro fiobọhọ kẹ emọ rai wo otoriẹ Ẹme Ọghẹnẹ je fi ei họ iruo.

20. Ẹvẹ eme nọ e rrọ Olezi 127:4 i ro kiekpahe emọ eyọrọ?

 ²⁰ Riẹ oghẹrẹ nọ who re ro wuhrẹ ai ọvuọvo. Olezi avọ 127 o ta nọ emọ e wọhọ ese. (Se Olezi 127:4.) Wọhọ epanọ a rẹ rọ oghẹrẹ eware sa-sa ru ese, yọ e rẹ jọ ẹrẹrẹe he na, ere emọ ivẹ e rẹ jọ epọvo na ha. Fikiere esẹgbini a rẹ riẹ oghẹrẹ nọ a re ro wuhrẹ emọ rai na ọvuọvo. Ọzae-avọ-aye jọ nọ a rrọ obọ Israel nọ a wuhrẹ emọ ivẹ rai fihọ edhere Jihova a fodẹ oware nọ u fiobọhọ kẹ ae, inọ: “Ma jẹ hai wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ mai na omomọvo.” Ọsẹ uwou na ọ rẹ jiroro sọ o te mai woma re a rọ oghẹrẹ utiona wuhrẹ emọ rai, hayo sọ onana o te lọhọ.

21. Ẹvẹ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ esẹgbini?

²¹ O sae jọ bẹbẹ kẹ esẹgbini ẹsejọ re a wuhrẹ emọ rai, rekọ jọ a hae kareghẹhọ nọ emọ yọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze. Jihova ọ gwọlọ fiobọhọ kẹ esẹgbini. Ọ rẹ gaviezọ kẹ elẹ rai. Yọ ọ rẹ rọ Ebaibol na, ebe ukoko na, te oriruo avọ uthubro esẹgbini efa nọ e be riẹ ru ziezi evaọ ukoko na rọ kuyo elẹ rai.

22. Eme ọ rrọ usu eware jọ nọ e mai woma nọ esẹgbini a rẹ sai ru kẹ emọ rai?

²² Ahwo jọ a ta nọ ọmọ ọyọrọ yọ owha-iruo nọ o rẹ rehọ ikpe udhe, rekọ uzẹme na họ re a yọrọ ọmọ yọ owha-iruo nọ o rẹ jọ ri fihọ. Eware jọ nọ e mai woma nọ esẹgbini a rẹ sai ru kẹ emọ rai họ, a re you rai, wo oke kẹ ae, jẹ rọ Ebaibol wuhrẹ ai. Orọnikọ oghẹrẹ ovona emọ ra a te rehọ eware nọ who bi wuhrẹ ai na ha. Rekọ ibuobu emọ nọ a wuhrẹ fihọ edhere Jihova, a wo ọkpọ iroro oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Joanna Mae evaọ obọ Asia, nọ ọ ta nọ: “Nọ mẹ tẹ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ ọsẹgboni mẹ a ro wuhrẹ omẹ, eva e be were omẹ gaga inọ a jẹ hae whọku omẹ, je fiobọhọ kẹ omẹ wo uyoyou kẹ Jihova. Orọnikọ a yẹ omẹ ọvo ho, a fiobọhọ kẹ omẹ bi yeri emamọ uzuazọ.” (Itẹ 23:24, 25) Epọvo na o rrọ inievo mai efa buobu oma.