1-2. Fikieme u ro fo re ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo?

U WO eware buobu nọ ma rẹ rọ fiki rai wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ohwohwo evaọ ukoko na. Ma rẹ jọ obe Itẹ ruẹ ejọ rai. Wọhọ oriruo, eria jọ ikere yena e ta nọ: “Whọ kuvẹ re uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ avọ ọtẹruo i no owhẹ obọ họ. . . . Kẹsena whọ vẹ te jọ emamọ ohwo gbe ọnọ o wo otoriẹ udidi evaọ aro Ọghẹnẹ gbe ahwo.” “Ọzae nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ọ rẹ wha erere se omariẹ.” “Ohwo kpobi nọ ọ be nya edhere ẹrẹreokie je dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ o ti duku uzuazọ.”​—Itẹ 3:3, 4; 11:17, oruvẹ.; 21:21.

² Eme yena i dhesẹ eware esa jọ nọ u ro fo re ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ. Orọ ọsosuọ, ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, Jihova o re rri omai ghaghae. Orọ avọ ivẹ, o rẹ wha erere se omai. Wọhọ oriruo, u re ru nọ mai avọ inievo ukoko na ma rẹ rọ jọ obọdẹ egbẹnyusu. Orọ avọ esa, ma ti wo eghale buobu evaọ obaro, te uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Fikiere u wo emamọ ẹjiroro buobu nọ ma re ro ru lele ohrẹ nọ Jihova ọ kẹ omai, inọ: “Wha . . . rehọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe ohrọ lele ohwohwo yeri.”​—Zẹk. 7:9.

3. Enọ vẹ ma te kuyo rai evaọ uzoẹme nana?

³ Ma te jọ uzoẹme nana kuyo enọ ene jọ. Eye họ, amono ma re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ? Eme ma rẹ sae jọ obe Rut wuhrẹ kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? Irere vẹ i re te ahwo nọ a bi dhesẹ nọ a wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ?

4. Re ma sae rọ aro kele Jihova, amono ma re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ? (Mak 10:29, 30)

⁴ Wọhọ epanọ ma wuhrẹ evaọ uzoẹme nọ o vrẹ na, idibo Jihova ọvo ọyomariẹ o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ. (Dan. 9:4) Ma gwọlọ “rọ aro kele Ọghẹnẹ, wọhọ emọ iyoyou.” (Ẹf. 5:1) Fikiere ma rẹ daoma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ inievo ukoko na.​—Se Mak 10:29, 30.

5-6. A tẹ ta nọ ohwo ọ talamu ohwo hayo oware, eme ọ rẹ sae ziọ ohwo iroro?

⁵ Uzẹme riẹ họ, ma tẹ riẹ emamọ eware efa kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ẹsiẹe ma te mai ro ru eware nọ i dhesẹ nọ ma wo oghẹrẹ uyoyou nana kẹ inievo na. Joma ta kpahe ohẹriẹ nọ o rrọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe ẹtalamu nọ a rẹ talamu ohwo hayo oware. Ma te rọ ere riẹ kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ ziezi. Joma kẹ oriruo jọ.

 ⁶ Nọ ohwo ọ tẹ jọ ekọmpene ru iruo te ikpe buobu no, a sae ta nọ ohwo na ọ talamu ekọmpene hayo ahwo nọ a wo ekọmpene na. Dede na o sae jọ nọ ohwo na ọ re ruẹ e rai ẹdẹvo ho, yọ izi ekọmpene na jọ dede e were riẹ hẹ. O sae jọ nọ ekọmpene na e were riẹ dede he, rekọ ọ gbẹ rrọ etẹe ru iruo. Yọ ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ etẹe ru iruo bọo unuikpe nọ a fihọ nọ ohwo o re ru iruo ba, ajokpanọ ọ ruẹ iruo efa nọ i woma viere.

7-8. (a) Eme o rẹ lẹliẹ ohwo wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ omọfa? (b) Fikieme ma te rọ ta kpahe eware jọ evaọ obe Rut?

⁷ Ma jọ  edhe-ẹme avọ ezeza ruẹ ohẹriẹ nọ o rrọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ gbe ohwo nọ a rẹ talamu. Ohẹriẹ na họ oware nọ o be lẹliẹ ohwo ru ere. Eme o jẹ hae lẹliẹ idibo Ọghẹnẹ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ amọfa? A jẹ hai ru ere fikinọ u no rai eva ze, orọnikọ fikinọ o gba rai họ họ. Joma ta kpahe Devidi ovie na. U no Devidi eva ze nọ o re wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ Jonatan dede nọ ọsẹ Jonatan ọ jẹ gwọlọ kpe ọyomariẹ no. Dede nọ Jonatan o whu vrẹ ikpe buobu no, Devidi o gbe wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ ọmọ Jonatan nọ a re se Mẹfiboshẹt.​—1 Sam. 20:9, 14, 15; 2 Sam. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ U wo eware efa nọ ma rẹ sai wuhrẹ kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ ma te roro kpahe eme jọ evaọ obe Rut. Eme ma rẹ sai wuhrẹ kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ ma te ta kpahe ahwo jọ evaọ obe Rut na? Kọ ẹvẹ ma sae rọ jọ ukoko mai ru eware nọ ma ti wuhrẹ na? *

9. Fikieme Naomi ọ rọ ta nọ Jihova ọ jẹ rọsuọ ẹe?

⁹ Ma rẹ jọ obe Rut ruẹ iku Naomi, Rut nọ ọ jọ aye ọmọzae riẹ, gbe ọzae jọ nọ ọ jẹ dhozọ Ọghẹnẹ nọ a re se Boaz. Ọzae nana yọ omoni ọzae Naomi. Fikinọ ohọo ogaga o jọ Izrẹl, Naomi avọ ọzae riẹ gbe emezae ivẹ rai a tẹ kwa kpobọ Moab. Nọ u te oria jọ no, ọzae Naomi o te whu. Emezae ivẹ riẹ na a te wo eyae, rekọ aimava na a te je whu siọ eyae rai ba. (Rut 1:3-5; 2:1) Eware iyoma nana nọ e via kẹ Naomi na e tẹ lẹliẹ akpọ bẹe no. U tube te epanọ ọ rọ ta nọ Jihova họ ọnọ ọ jẹ rọsuọ ẹe na. Rri eme jọ nọ Naomi ọ ta: “Obọ Jihova o rọsuọ omẹ no.” “Erumeru na o ru uzuazọ yare kẹ omẹ gaga no.” “Jihova họ ọnọ ọ wọso omẹ, yọ Erumeru na họ ọnọ ọ wha uye se omẹ.”​—Rut 1:13, 20, 21.

10. Eme Jihova o ru kpahe eme nọ Naomi ọ rọ evedha ta na?

 ¹⁰ Eme Jihova o ru kpahe eme yena nọ Naomi ọ rọ evedha ta na? O kiuke ku odibo riẹ yena nọ ọkora ọ da oma fia na ha. Ukpoye o ru oware nọ u dhesẹ nọ o wo ororokẹ. Jihova ọ riẹ nọ “okienyẹ ọ sae lẹliẹ ohwo owareghẹ ru ugberuo.” (Ọtausi. 7:7) Dede na, o gwọlọ nọ Naomi ọ rẹ riẹ nọ Jihova ọ rrọ kugbei. Kọ eme Jihova o ru ro fiobọhọ kẹe? (1 Sam. 2:8) O ru nọ Rut ọ rọ talamu Naomi je ru eware nọ i dhesẹ nọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ oniọrọo riẹ na. Ẹmẹrera na, Rut o te ru nọ Naomi ọ rọ riẹ nọ Jihova ọ gbẹ rrọ kugbei, oma o tẹ te sasa iẹe. Eme ma wuhrẹ no oware nọ Rut o ru na ze?

11. Fikieme ma re ro bigba inievo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma?

¹¹ Ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ma ti fiobọhọ kẹ inievo nọ uye u te oma. Nwane wọhọ epanọ Rut ọ talamu Naomi na, ere ma rẹ talamu inievo nọ uye u te oma hayo nọ oware jọ o be kẹ uye. Ma you inievo ukoko na, fikiere ma rẹ daoma ru oware kpobi nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ae. (Itẹ 12:25, oruvẹ.; 24:10) Nwanọ ere Pọl ukọ na ọ ta nọ ma ru. Ọ ta nọ: “Wha ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora, wha tha enọ e ga ha uke, wha wo odiri kẹ ahwo kpobi.”​—1 Tẹs. 5:14.

12. Edhere vẹ o woma gaga nọ ma sai ro fiobọhọ kẹ oniọvo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma?

¹² Ẹsibuobu, edhere nọ ọ mai woma nọ ma re ro fiobọhọ kẹ oniọvo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma hayo nọ ọ rrọ ọkora họ, nọ ma tẹ be gaviezọ kẹe jẹ vuẹe nọ ma you rie. Ma tẹ romatotọ gaviezọ kẹ odibo Jihova nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma, Jihova o re muẹrohọ onana, yọ eva mai e rẹ were iẹe. (Ol. 41:1) Obe Itẹ 19:17 o ta nọ: “Ohwo nọ o bi fiobọhọ kẹ oruori o bi momo kẹ Jihova, yọ Ọ te hwa oware nọ o ru zihe kẹe.”

13. Eme Rut o ru nọ Ọpa o ru hu, kọ fikieme ma rọ ta nọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ Rut o wo na? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

¹³ Ma te roro kpahe oware nọ o via kẹ Naomi nọ ọzae riẹ gbe emezae ivẹ riẹ a whu no, u re je fiobọhọ kẹ omai riẹ eware efa kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ. Nọ Naomi o yo nọ “Jihova ọ be rẹrote ahwo riẹ enẹna ẹkwoma emu nọ ọ be kẹ ae,” ọ tẹ ta nọ o re zihe kpobọ ẹwho riẹ. (Rut 1:6) Ọye avọ eyae emezae ivẹ riẹ nọ i whu siọ ẹe ba no na a tẹ ruọ edhere. Rekọ nọ a jọ edhere, Naomi ọ tẹ vuẹ aimava na nọ jọ a zihe kpobọ Moab. Isiasa soso ọ vuẹ rai. Kọ eme a ru? Ebaibol ọ ta nọ: “Ọpa ọ tẹ viọlọ oniọrọo riẹ, o te zihe kpo. Rekọ Rut ọ talamu ei.” (Rut 1:7-14) Ohwo ọvo ọ rẹ ta nọ Ọpa o zihe keleme he keme oware nọ oniọrọo riẹ ọ ta kẹe o ru na. Rut omariẹ ọ hae sae zihe re, rekọ o ru ere he. Ukpoye ọ talamu oniọrọo riẹ fikinọ o wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹe. (Rut 1:16, 17) Orọnikọ o gba Rut họ nọ ọ rẹ jọ kugbe Naomi  hi. Rekọ ọ jọ kugbei fikinọ u no rie eva ze nọ o re ru ere. Uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ nọ Rut o wo kẹ Naomi o lẹliẹ e riẹ ru oware nọ o ru na. Eme ma wuhrẹ no iku nana ze?

14. (a) Eme inievo ukoko na a be hai ru? (b) Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 13:16, eme ma bi ru nẹnẹ nọ o wọhọ idheidhe nọ e be were Ọghẹnẹ?

¹⁴ Ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ma re tube ru vrẹ epanọ u fo. Wọhọ epanọ o jọ evaọ oke ikọ na, idibo Jihova a bi ru eware nọ i dhesẹ nọ a wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ inievo ukoko na, makọ enọ a re ruẹ ẹdẹvo ho. Wọhọ oriruo, nọ a te yo nọ okpẹtu nọ a robọ so ho ọ raha eware inievo mai evaọ obojọ, a rẹ gwọlọ edhere kpobi nọ a re ro fiobọhọ ababọ oke oraha. Nọ ẹbẹbẹ o te te oniọvo jọ evaọ ukoko na, a rẹ dhogbo bru ei ababọ oke oraha. Wọhọ Ileleikristi obọ Masidonia, inievo mai a bi ru vrẹ epanọ u fo. A be hai siobọno eware rai ro fiobọhọ, “tube ru vrẹ epanọ a wo te dede,” be rọ dhogbo bru inievo nọ ẹbẹbẹ o te oma. (2 Kọr. 8:3) Ma riẹ nọ eva e be were Jihova gaga nọ ọ be ruẹ emamọ oware nana nọ inievo na a be hai ru na.​—Se Ahwo Hibru 13:16.

15-16. Eme Rut o ru ghele, nọ a make ta kẹe nọ jọ o zihe kpo?

¹⁵ Ma sai wuhrẹ obọdẹ eware jọ nọ ma te roro kpahe oghẹrẹ nọ Rut o ro fiobọhọ kẹ Naomi. Joma ta kpahe ejọ rai.

¹⁶ Jọ o bẹ owhẹ hẹ. Nọ Rut ọ ta nọ o re lele Naomi zihe kpobọ Juda, Naomi ọ kake rọwo ho. Rekọ Rut o gbe je si ikẹ nọ o re lele iei nya, o bẹ riẹ hẹ. Kọ eme o no rie ze? “Nọ Naomi ọ ruẹ nọ Rut o bi si ikẹ nọ o re lele iei kpo, ọ tẹ se iẹe ba ẹtẹzẹ.”​—Rut 1:15-18.

17. Eme o te lẹliẹ omai talamu oniọvo nọ ọ be kake rọwo nọ ma fiobọhọ kẹe he?

¹⁷ Oware nọ ma jariẹ wuhrẹ. Re ma sai fiobọhọ kẹ oniọvo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma, ma re wo odiri, o rẹ bẹ omai no ho. Nọ oniọvo-ọmọtẹ o te wo ẹbẹbẹ, nọ whọ jẹ gwọlọ fiobọhọ kẹe, ẹsejọhọ ọ te kake ta kẹ owhẹ nọ who du daezọ họ. * Rekọ ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ma te nwane rọ ere nyasiọ ẹe ba ha. (Gal. 6:2) Ma re rẹro nọ ọ te rọwo nọ ma fiobọhọ kẹe nọ oke o be nyaharo na, oma o vẹ te sasa iẹe.

18. Eme Naomi ọ ta, nọ o te siọ Rut ba ẹda ha?

¹⁸ Whọ nwane dheva ha. Nọ Naomi avọ Rut a te obọ Bẹtlẹhẹm, Naomi ọ tẹ ruẹ ahwo nọ a gbẹ jọ oria. Ọ tẹ ta kẹ ae nọ: “Mẹ vọ evaọ okenọ mẹ nyavrẹ, rekọ Jihova o ru omẹ zihe ze ababọ.” (Rut 1:21) O sae jọ nọ ẹme nana nọ ọ ta na o da Rut keme o ru eware buobu ro fiobọhọ kẹ Naomi no. O lele i rie weri, ọ sasa e riẹ oma, avọ iẹe a tẹ jẹ nya ugbo edẹ buobu kpozi. Ghelọ eware nana kpobi nọ o ru na, Naomi ọ ta nọ: “Jihova o ru omẹ zihe ze ababọ.” Ẹme nana nọ ọ ta na u dhesẹ nọ o bi tube roro kpahe Rut nọ ọ rrọ kugbei na ha inọ o bi fiobọhọ kẹe. Ẹme na ọ te siọ Rut ba ẹda ha. Ghele na, ọ nyasiọ Naomi ba ha.

19. Eme o re fiobọhọ kẹ omai bigba oniọvo nọ ẹbẹbẹ ọ rrọ oma?

¹⁹ Oware nọ ma jariẹ wuhrẹ. Oniọvo-ọmọtẹ nọ o wo ẹbẹbẹ ọ sae ta ẹme jọ nọ o rẹ kẹ omai uye dede nọ ma bi fiobọhọ kẹe. Rekọ ajọ o kẹ omai uye he. Ma re gbe bigba oniọvo na ghele jẹ lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai ruẹ edhere nọ ma sai ro ru oma sasa iẹe.​—Itẹ 17:17.

20. Eme ọ kẹ Rut ẹgba nọ ọ rọ ruabọhọ oware uwoma nọ o je ru na?

 ²⁰ Ta ẹme nọ ọ rẹ bọ ohwo ga. Rut o fiobọhọ kẹ Naomi gaga no ro dhesẹ nọ o gine you rie. Whaọ u fo nọ a rẹ jẹ tuduhọ Rut awọ. Yọ Jihova o duobọte Boaz nọ ọ rọ tuduhọ iẹe awọ. Boaz ọ ta kẹ Rut nọ: “Jọ Jihova ọ hwosa kẹ owhẹ evaọ oware nọ who ru na, jọ osa ogbagba u no obọ Jihova Ọghẹnẹ Izrẹl ze te owhẹ obọ, ọnọ whọ dhẹ ziọ otọ ibekpe riẹ re ọ jọ adhẹzọ ra na.” Ẹme yena ọ bọ Rut ga ziezi. U te ru nọ Rut ọ rọ ta kẹ Boaz nọ: “Whọ sasa omẹ oma jẹ ta ẹme nọ o te odibo ra udu.” (Rut 2:12, 13) Nwanọ oke nọ u fo nọ a rẹ rọ bọ Rut ga Boaz ọ rọ ta ẹme yena kẹe na, yọ u fiobọhọ kẹe ruabọhọ oware uwoma nọ o je ru na.

21. Wọhọ epanọ o rrọ Aizaya 32:1, 2, eme u fo nọ ekpako ukoko a re ru?

²¹ Oware nọ ma jariẹ wuhrẹ. Inievo nọ i bi fiobọhọ kẹ amọfa evaọ ukoko na, u fo nọ a rẹ tuduhọ ae awọ ẹsejọ re. Boaz o jiri Rut, u te ru nọ Rut ọ rọ riẹ nọ kpakọ ahwo a bi muẹrohọ oware uwoma nọ o bi ru. Epọvo na re, ekpako ukoko a re jiri inievo nọ i bi fiobọhọ kẹ amọfa ziezi evaọ ukoko na. A te bi jiri ae enẹ, u re fiobọhọ kẹ inievo na ruabọhọ oware uwoma nọ a bi ru.​—Se Aizaya 32:1, 2.

22-23. Eme Naomi ọ ta nọ u dhesẹ nọ oghẹrẹ nọ o je rri eware u nwene, kọ fikieme? (Olezi 136:23, 26)

²² Nọ oke jọ o vrẹ no, Boaz ọ tẹ kẹ Rut avọ Naomi emu buobu. (Rut 2:14-18) Kọ eme Naomi o ru fiki oware nọ Boaz o ru kẹ ae na? Ọ ta nọ: “Jọ Jihova nọ o gbe bi dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ enọ e rrọ uzuazọ gbe enọ i whu no na ọ ghale iẹe.” (Rut 2:20a) Oghẹrẹ nọ Naomi o je rri eware u nwene no. Oke ọsosuọ ọ ta avọ oviẹ nọ: “Jihova . . . ọ wọso omẹ.” Rekọ  uwhremu na, eva e were riẹ gaga. Rri ẹme nọ ọ ta. Anọ: ‘Jihova o gbe bi dhesẹ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.’ Kọ eme o rẹ sae jọ nọ o lẹliẹ Naomi je rri eware oghẹrẹ utiona uwhremu na?

²³ Naomi o te ti mu otọ họ erri mu inọ kpakọ Jihova ọ re nyasiọ iẹe ba ha. Jihova ọ rọ Rut fiobọhọ kẹe no obọ Moab ziọ Juda. (Rut 1:16) Naomi ọ tẹ jẹ ruẹ nọ Jihova họ ọnọ ọ jẹ rọ Boaz nọ ọ jọ omọvo “ahwo nọ a rẹ sae dẹ [ae] zihe ze” ro fiobọhọ kẹ ae na. Ọ kẹ rai emu nọ aimava a rẹ re. * (Rut 2:19, 20b) Ẹsejọhọ Naomi ọ te jọ udu riẹ ta nọ, ‘Whaọ obọnana mẹ riẹ nọ Jihova ọ re nyasiọ omẹ ba ha. Ọ rrọ kugbe omẹ anwẹdẹ rite inẹnẹ.’ (Se Olezi 136:23, 26.) Naomi ọ te siọ Ọghẹnẹ ba eyere he inọ Rut avọ Boaz a nyasiọ iẹe ba ha. Ma riẹ nọ eva e te were Naomi gaga nọ ọ te ruẹ nọ kpakọ o je rri eware na thọ evaọ oke ọsosuọ, gbe inọ ọ dadamu egagọ Jihova, yọ ere eva e te were Rut avọ Boaz re.

24. Fikieme ma re ro ru eware nọ i dhesẹ nọ ma wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ kẹ inievo mai ẹsikpobi?

²⁴ Eme iku nọ e rrọ obe Rut na i wuhrẹ omai kpahe uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? Ma te wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ, ma rẹ daoma gbe fiobọhọ kẹ inievo nọ ebẹbẹ e rrọ oma nọ a gbẹ make rọwo oke ọsosuọ họ. U re je ru nọ ma re ro ru vi epanọ u fo nọ ma te bi fiobọhọ kẹ ae. Ekpako ukoko a rẹ daoma jiri inievo nọ i bi fiobọhọ kẹ inievo efa evaọ ukoko na jẹ tuduhọ ae awọ evaọ ẹruoke. Ma tẹ ruẹ nọ inievo nọ i wo ebẹbẹ nọ ma bi fiobọhọ kẹ a be wariẹ dikihẹ ga ziezi evaọ ukoko na, o rẹ lẹliẹ eva were omai. (Iruẹru 20:35) Rekọ eme o mai wuzou nọ ma rẹ rọ fiki riẹ wo uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ? Uyo na họ, fikinọ ma gwọlọ rọ aro kele Jihova je ru oware nọ o rẹ were iẹe keme ọ “vọ avọ uyoyou nọ o rẹ hiẹ hẹ.”​—Ọny. 34:6; Ol. 33:22.