1-2. (a) Fikieme u ro fo re inievo nọ e rọo obọ a rẹroso Jihova? (Olezi 37:3, 4) (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

KỌ WHO bi ti wo ọzae hayo aye kẹle, manikọ whọ rọo kẹle na? O tẹ rrọ ere, kiyọ eva e be were owhẹ nọ whẹ avọ oniọvo nọ who you gaga na wha bi ti yeri emamọ uzuazọ kugbe. Dede na ma riẹ nọ orọo u wo ẹkẹ ebẹbẹ riẹ. Eware jọ e riẹ nọ i wuzou gaga nọ wha ti ru nọ wha tẹ rọo no, nọ u fo nọ wha rẹ ta ẹme kpahe enẹna. Oware nọ wha ti ru kpahe ebẹbẹ nana gbe iroro nọ wha jẹ o sai ru nọ eva e rẹ rọ were owhai hayo nọ eva e gbẹ rọ were owhai hi nọ wha tẹ rọo no. Wha tẹ rẹroso Jihova, wha te jẹ emamọ iroro, orọo rai o te jọ ziezi, yọ eva e te were owhai. Wha gbe roro kpahe oware nọ Ọghẹnẹ ọ ta nọ wha tẹ be jiroro ho, o sae wha ebẹbẹ fihọ orọo rai, eva e gbẹ te were owhai hi.​—Se Olezi 37:3, 4.

² Dede nọ inievo nọ e rọo no obọ ma te mae ta ẹme kpahe evaọ uzoẹme nana, ma te jariẹ ta kpahe ebẹbẹ nọ i re te ahwo nọ a make rọo kri no. Ma te ta kpahe ezae-avọ-eyae jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na gbe oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ai. Orọnọ orọo ọvo eware nọ ma ti wuhrẹ na e rẹ jọ fiobọhọ kẹ omai hi rekọ te kabọ kabọ uzuazọ. Ma te jẹ ta kpahe ezae-avọ-eyae jọ evaọ oke mai na gbe oware nọ ma rẹ sai wuhrẹ mi ai re.

3-4. Ebẹbẹ vẹ inievo nọ e rọo obọ a rẹ sae rẹriẹ ovao dhe?

³ Ahwo jọ a rẹ ta kẹ inievo nọ e rọo obọ nọ jọ a yeri uzuazọ rai wọhọ epanọ ehwa rai a bi ru. Wọhọ oriruo, esẹgbini  hayo imoni rai dede a sae ta kẹ ae nọ a nwani mu emọ họ eyẹ. U te no ere no, egbẹnyusu rai hayo imoni rai a sae ta kẹ ae nọ jọ a bọ uwou hayo gwọlọ emamọ uwou jọ dẹ re a jẹ dẹ obọdẹ eware fihọ iẹe.

⁴ Inievo nọ e ruọ orọo obọ a gbẹ yọroma ha, a sae re esa vọ uzou. Kẹsena ọzae-avọ-aye na a ve ti mu iruo họ eru oke lelehie re a sae hwa esa na no uzou. Koyehọ oke nọ a hai ti ro ru uwuhrẹ omobọ rai, egagọ uviuwou, je ro kpohọ usi uwoma, a vẹ te rehọ iẹe ru iruo taso tuvo. U ve ti te epanọ ewuhrẹ ọ te hai ro vo ai fikinọ a gwọlọ ru iruo vrẹ oke re a sai ruẹ ugho hwa esa no uzou, hayo re a siọ ae ba esino iruo. A gbe du ta ha, sọ a ti wo uvẹ jọ nọ a sai ro ru viere evaọ egagọ Jihova, nọ o hai ti ru ai wereva ziezi.

5. Eme who wuhrẹ no iku Klaus avọ Marisa ze?

⁵ Who te rri eware nọ e via kẹ ahwo jọ no whọ rẹ ruẹ nọ ohwo ọ tẹ be hae dhogbo epanọ o re ro wo ekwakwa akpọ na, eva e rẹ were iẹe he. Joma ta kpahe oware nọ o via kẹ Brọda Klaus avọ aye riẹ Marisa gbe oware nọ ae omarai a wuhrẹ noi ze. * Oke nọ a ruọ orọo obọ, aimava na a je ru iruo taso tuvo re a sai wo ugho gbe ekwakwa eyerakpọ ziezi. Rekọ eva e jẹ ginẹ were ae he. Klaus ọ ta nọ: “Ma wo ekwakwa eyero buobu, te epanọ e rọ da omai obọ fia dede. Ma je roro epanọ ma rẹ rọ daoma kru oma ga evaọ egagọ Jihova ha. Re a ta uzẹme, eware akpọ na nọ ma jẹ rọ oke gbe ẹgba mai ru i bu vrẹta.” Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, kiyọ who ti muẹrohọ no inọ ekwakwa eyerakpọ nọ who wo na e be nwane lẹliẹ eva were owhẹ hẹ. O tẹ rrọ ere, jọ udu u bru owhẹ hẹ. Who te roro kpahe emamọ uzuazọ nọ ahwo jọ nọ a jẹ dhogbo eyerakpọ họ a yeri o sai fiobọhọ kẹ owhẹ. Joma kake ta kpahe oware nọ ezae uwou-orọo a rẹ sai wuhrẹ nọ a te roro kpahe Jehoshafat ovie na.

6. Ẹvẹ Jehoshafat o ro lele ohrẹ nọ o rrọ Itẹ 3:5, 6 oke nọ a wọ ẹmo bru ei?

⁶ Whẹ oniọvo nọ o wo aye no, kọ ẹsejọ whọ be hai rri nọ ewha-iruo ra e rro vi owhẹ oma? O tẹ rrọ ere, iku Jehoshafat ovie na i ti fiobọhọ kẹ owhẹ. Nọ orọnọ ovie Jehoshafat ọ jọ na, o re ru epanọ eware kpobi e rẹ rọ riẹ nya evaọ ẹkwotọ esuo riẹ soso. Kọ eme o je ru re eware e ruẹse riẹ nya? Ọ daoma gaga re ọ thọ ahwo nọ o je su. O di ogba wariẹ ikpewho Juda họ, ọ tẹ jẹ ruẹrẹ egbaẹmo nọ i bu vi ima ọvo gbe idu udhoree (1,160,000) họ. (2 Irv. 17:12-19) Uwhremu na Jehoshafat ọ tẹ rẹriẹ ovao dhe ẹbẹbẹ ologbo jọ. Egbaẹmo ahwo Ammọn, ahwo Moab gbe ahwo nọ a jọ ubrotọ igbehru Siya nọ e jọ buobu a wọ ẹmo bru ei ze. Uzuazọ riẹ, te orọ ahwo uviuwou riẹ gbe ahwo otọ esuo riẹ kpobi o jọ ọza. (2 Irv. 20:1, 2) Kọ eme Jehoshafat o ru? Ọ rẹroso Jihova inọ ọ te  kẹe ẹgba je fiobọhọ kẹe. O ru lele obọdẹ ohrẹ nọ o rrọ Itẹ 3:5, 6. (Sei.) Ẹme nọ Jehoshafat ọ ta evaọ olẹ riẹ nọ a kere fihọ obe 2 Iruẹru-Ivie 20:5-12 u dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ, o te je fievahọ Jihova Ọsẹ obọ odhiwu riẹ gaga. Kọ Jihova ọ kuyo olẹ Jehoshafat na?

7. Eme Jihova o ru rọ kuyo olẹ Jehoshafat?

⁷ Jihova o vi ohwo Livae jọ nọ a re se Jehazaẹl nyae ta kẹ Jehoshafat nọ: “Wha dikihẹ ẹta rai, wha mudhe oria ovo, re wha ruẹ esiwo Jihova fiki rai.” (2 Irv. 20:13-17) A tẹ ta ẹme otiọnana kẹ ohwo, ọ rẹ jọ udu riẹ roro nọ, ‘Whaọ enẹ a re ro fi ẹmo ho.’ O make rrọ ere na, Jehoshafat ọ kareghẹhọ nọ Jihova họ ọnọ ọ ta ẹme na, orọnikọ ohwo-akpọ họ. Fikiere o te fi eva riẹ kpobi họ Jihova je ru oware nọ ọ ta kẹe na. Nọ ọye avọ ahwo riẹ a kpohọ ẹmo na, ahwo nọ a rẹ suile nọ a wha ekwakwa ẹmo ho eye o fihọ obaro, orọnikọ egbaẹmo riẹ nọ e mae riẹ ẹmo efio ho. Kọ Jihova o ru oma vo Jehoshafat? Vievie! Jihova o kpe ewegrẹ riẹ na kpobi muotọ.​—2 Irv. 20:18-23.

8. Eme oniọvo nọ o wo aye no ọ rẹ sae jọ iku Jehoshafat wuhrẹ?

⁸ Whẹ oniọvo-ọmọzae nọ o wo aye no, u wo eware nọ whọ rẹ sae jọ iku Jehoshafat na wuhrẹ. Whẹ họ ohwo nọ ọ rẹ rẹrote uviuwou ra. Oyejabọ whọ be rọ daoma gaga re whọ sae thọ uviuwou ra je ru iruo nọ whọ rẹ rọ rẹrote ae na. Ẹbẹbẹ o te te owhẹ, ẹsejọhọ who ti roro nọ whọ sai ku ei họ kẹ omara. Rekọ u fo re whọ rẹroso omobọ ra ha. Ukpoye, lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ. Whẹ avọ aye ra wha hae jẹ lẹ kugbe kpahe ẹbẹbẹ na. Hae romatotọ se Ebaibol na gbe ebe ukoko na, re who je ru oware nọ whọ jarai wuhrẹ. Whọ vẹ rọ ere dhesẹ nọ oware nọ Jihova ọ ta whọ gwọlọ ru. Who te rri ẹme Ọghẹnẹ rọ jiroro, ẹsejọhọ iroro na e te were ahwo jọ họ. A sae tubẹ ta nọ whọ rrọ gheghẹ. A sae jẹ ta kẹ owhẹ nọ who te wo ugho jẹ dẹ eware fihotọ, o te thọ owhẹ avọ uviuwou ra odẹnotha. Rekọ kareghẹhọ Jehoshafat. Ọ rẹroso Jihova, o te je ru eware nọ i dhesẹ nọ ọ ginẹ rẹroso ẹe. Jihova o fi rie hotọ họ, yọ o ti fi owhẹ hotọ gbe he. (Ol. 37:28; Hib. 13:5) Eme ọfa ọzae-avọ-aye a rẹ sai ru re eva e sae were ae evaọ orọo rai?

9. Oghẹrẹ uzuazọ vẹ Aizaya ọruẹaro na avọ aye riẹ a yeri?

⁹ Egagọ Jihova họ oware nọ Aizaya ọruẹaro na avọ aye riẹ a rọ karo. Yọ o wọhọ nọ aye riẹ o je ru iruo ọruẹaro re keme a je sei “ọruẹaro-aye.” (Aiz. 8:1-4) Iruo nọ a je ru na u dhesẹ nọ aimava na a ginẹ tẹrovi egagọ Jihova. Aimava na a fo ahwo nọ ezae-avọ-eyae a rẹ rọ aro kele!

10. Nọ ọzae-avọ-aye a tẹ be hai wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol, ẹvẹ o sai ro fiobọhọ kẹ ae evaọ iruo Uvie na?

¹⁰ O gwọlọ nọ ọzae-avọ-aye a rẹ daoma rai kpobi evaọ egagọ Jihova wọhọ epanọ Aizaya ọruẹaro na avọ aye riẹ a ru na. Nọ aimava a tẹ be hae romatotọ wuhrẹ kpahe eruẹaruẹ Ebaibol je roro kpahe epanọ i bi ro rugba, u ti ru nọ a ti ro fievahọ Jihova viere. * (Tait. 1:2) A sai roro kpahe oware nọ a re ru re a sae jọ usu ahwo nọ Jihova o bi ro ru eruẹaruẹ Ebaibol jọ gba. Wọhọ oriruo, Jesu ọ ruẹaro nọ a te ta usi uwoma Uvie na evaọ akpọ na soso taure urere na o tẹ ze. Nọ aimava na a tẹ be daoma ta usi uwoma ziezi, kiyọ a  rrọ usu ahwo nọ Jihova o bi ro ru eruẹaruẹ nana gba. (Mat. 24:14) Nọ u te mu ọzae-avọ-aye ẹro nọ eruẹaruẹ Ebaibol i bi gine rugba nẹnẹ, ẹsiẹe a te mae rọ gwọlọ ru utho ẹgba rai kpobi evaọ egagọ Jihova.

11. Emamọ oware vẹ Prisila avọ Akwila a ru, kọ fikieme?

¹¹ U wo eware buobu nọ ọzae-avọ-aye nọ a ruọ orọo obọ a rẹ sai wuhrẹ mi Prisila avọ Akwila. Aimava na yọ ahwo Ju nọ a jẹ rria Rom. Nọ a ta usi uwoma kẹ ae kpahe Jesu, a te kurẹriẹ. Uzuazọ nọ a je yeri evaọ Rom o were rai. Rekọ nọ u te oke jọ, oware nọ a rẹro riẹ hẹ o tẹ via. Osu ubrotọ Rom nọ a re se Klọdiọs ọ tẹ ta nọ jọ ahwo Ju kpobi a no Rom no. Whaọ onana u dhesẹ nọ Prisila avọ Akwila a te kwa no Rom nọ o reria e rai oma no. A vẹ gwọlọ oria nọ a te jọ gbe epanọ a te rọ jọ etẹe mu iruo iwou-udhu ebọ họ keme okọ rai oye. Kinọ a be te kwa kpohọ oria okpokpọ na, u gbe ti ru nọ a ti ro go iruo Uvie na họ akotọ? Ẹsejọhọ whọ riẹ uyo onọ yena. Nọ Prisila avọ Akwila a te obọ Kọrint nọ a kwa nya, a te kuomagbe ukoko nọ o jọ obei je lele Pọl ukọ na bọ inievo na ga. Uwhremu na, aimava na a tẹ kwa kpohọ ewho efa nọ a jọ mae gwọlọ etausiuwoma. (Iruẹru 18:18-21; Rom 16:3-5) Iruo e vọ rai obọ nọ a je ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ yọ o jẹ lẹliẹ eva were ae ziezi.

12. Fikieme u ro fo re ọzae-avọ-aye a ma omaa fihotọ kpahe eware nọ a ti ru evaọ ukoko na?

¹² Ezae-avọ-eyae a sae rọ iruo Uvie na karo re wọhọ Prisila avọ Akwila. Oke nọ o mai fo nọ oniọvo-ọmọzae avọ oniọvo-ọmọtẹ a rẹ rọ ta kpahe eware nọ a ti ru evaọ uzuazọ rai họ taure a tẹ te rọo. Nọ aimava na a tẹ ma omaa eware nọ a ti ru evaọ uzuazọ rai jẹ be daoma re a ru eware evona evaọ egagọ Jihova, ẹsiẹe a te rọ ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o bi ro fiobọhọ kẹ ae evaọ uzuazọ rai. (Ọtausi. 4:9, 12) Joma ta kpahe oniọvo jọ nọ a re se Russell avọ aye riẹ Elizabeth. Russell ọ ta nọ: “Nọ mẹ avọ Elizabeth ma jẹ nya usu-orọo, ma jẹ hae ta kpahe eware nọ ma ti ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ.” Elizabeth omariẹ ọ ta nọ: “Ma jẹ hae ta ẹme nana re oke ofa  kpobi nọ ma jẹ be ma omaa oware ofa, ma vẹ ruẹ nọ o rẹ raha eware nọ ma ma omaa nọ ma ti ru evaọ egagọ Ọghẹnẹ hẹ.” Uwhremu na nọ Russell avọ Elizabeth a ruọ orọo no, a te wo uvẹ nọ a rọ kwa kpobọ Micronesia nọ a jọ gwọlọ obufihọ iwhowho-uvie.

13. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 28:7, eme o re noi ze nọ ma te fievahọ Jihova?

¹³ Ezae-avọ-eyae buobu a siobọno eware efa nọ a hai ti ru jẹ rọ iruo Uvie na karo wọhọ epanọ Russell avọ Elizabeth a ru na. Ọzae-avọ-aye a tẹ ma omaa eware nọ a gwọlọ ru evaọ egagọ Jihova je bi gine ru ai kugbe, irere buobu i re noi ze. A te ruẹ nọ Jihova ọ be rẹrote ae, a ve ti fievahọ iẹe viere. Yọ a te ru ere, eva e te ginẹ were ae.​—Se Olezi 28:7.

14. Eme Pita ukọ na avọ aye riẹ a ru nọ u dhesẹ nọ a rọwo nọ Ọghẹnẹ o ti ru ẹme nọ ọ rrọ Matiu 6:25, 31-34 na gba?

¹⁴ U wo eware efa nọ ezae-avọ-eyae e rẹ sai wuhrẹ nọ a te roro kpahe Pita ukọ na avọ aye riẹ. Oware wọhọ emerae ezeza nọ Pita ọ ruẹ Jesu no, o tẹ gwọlọ nọ o re ru oware jọ nọ o te lẹliẹe nwene oghẹrẹ nọ o je yeri uzuazọ riẹ. Iyei Pita ọ jẹ hai kpe, okọ riẹ oye. Fikiere oke nọ Jesu ọ vuẹe nọ jọ ọ hai lele iei ẹsikpobi, ọ te kaki roro kpahe oghẹrẹ nọ obọ uwou riẹ ọ rrọ tao, sọ ọ sai ti gine ru ere. (Luk 5:1-11) Pita ọ rọwo nọ o re lele Jesu ẹsikpobi. Emamọ iroro ọ jẹ na. Ma tẹ ta nọ aye riẹ ọ rọwo fihọ iroro nọ ọ jẹ na, ma ta thọ họ. Ebaibol o dhesẹ nọ oke nọ a kpare Jesu kpobọ odhiwu no, aye Pita ọ jẹ hai lele iei kpohọ erẹ ẹsejọ hayo nyae ruẹ inievo na. (1 Kọr. 9:5) Ma riẹ nọ ọ te jọ emamọ aye, onọ u ru nọ Pita ọ sai ro kere se inievo na ududu kpahe uruemu nọ u fo nọ ezae-avọ-eyae a re wo evaọ ileta nọ ẹzi Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹe kere. (1 Pita 3:1-7) Pita avọ aye riẹ a gine fievahọ Jihova inọ eyaa nọ ọ ya inọ ọ te rẹrote ahwo kpobi nọ a rọ Uvie na karo na o ti ru ei gba.​—Se Matiu 6:25, 31-34.

15. Eme who wuhrẹ evaọ iku Tiago avọ Esther?

¹⁵ Otẹrọnọ o re nwani kri tere he nọ wha rọ ruọ orọo, eme wha re ru re wha gbẹ daoma ziezi evaọ egagọ Jihova? Oware jọ họ, wha sai rri oghẹrẹ nọ ezae-avọ-eyae efa evaọ ukoko na a ro ru ei. Wha sai se iku nọ e rrọ uzoẹme na “A rọ Unevaze Fialoma Via.” Iku itieye na i fiobọhọ kẹ oniọvo jọ nọ a re se Tiago avọ aye riẹ Esther evaọ obọ Brazil. U ru nọ a jẹ rọ gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ a rẹ rọ nyae ta usi uwoma evaọ oria nọ a mae jọ gwọlọ iwhowho-uvie. Tiago ọ ta nọ: “Nọ ma je se iku epanọ Jihova o ro fiobọhọ kẹ inievo na, mai omamai ma tẹ ta nọ ma re ru epanọ inievo na a ru na. Ma riẹ nọ Jihova ọ te rẹrote omai re.” Aimava na a tẹ te kwa kpobọ Paraguay, yọ anwọ 2014 a be rọ ta usi uwoma evaọ oria nọ a rẹ jọ ta ẹvẹrẹ Portuguese. Esther ọ ta nọ: “Oria Ebaibol jọ nọ o rẹ were omai gaga họ, obe Ahwo Ẹfisọs 3:20. Ma ruẹ nọ Jihova o fiobọhọ kẹ omai gaga no wọhọ epanọ oria yena o ta nọ o re ru na.” Pọl ukọ na ọ jọ oria Ebaibol yena ta nọ Jihova o re ru eware buobu kẹ omai tube vi epanọ ma yare riẹ dede. Uzẹme ọvo o rrọ ẹme yena!

16. Amono inievo nọ e rọo no obọ a rẹ sae nyabru nọ a tẹ be ma omaa eware nọ a re ru?

¹⁶ Inievo nọ e gbẹ dina maha nọ e rọo obọ a te bi roro kpahe inievo efa nọ e rehọ Uvie Ọghẹnẹ karo evaọ uzuazọ rai o sai fiobọhọ kẹ ae. Ezae-avọ-eyae jọ e riẹ nọ e rrọ odibọgba oke-kpobi na te ikpe buobu  no. Wha sae nyabru inievo itienana re a hrẹ owhai nọ wha tẹ be ma omaa eware nọ wha gwọlọ ru. Wha te bi ru ere yọ wha bi dhesẹ nọ wha rẹroso Jihova. (Itẹ 22:17, 19) Ekpako ukoko na a sai je fiobọhọ kẹ ahwo nọ a rọo obọ ma omaa eware nọ a re ru evaọ ukoko na.

17. Eme ọ via kẹ Klaus avọ Marisa, kọ eme oyena u wuhrẹ omai?

¹⁷ Ẹsejọ nọ ma te bi ru eware nọ ma ma omaa rai evaọ egagọ Jihova, eware e rẹ nwane nya epanọ ma roro ho. Joma ta kpahe Klaus avọ Marisa nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ na. Nọ aimava a jọ orọo te ikpe esa no, a tẹ nyai ru iruo ebabọ evaọ uwou ogha Finland. Rekọ a tẹ vuẹ ae nọ emerae ezeza ọvo a ti ru iruo na, a ve kpo. Oware na o kake kẹ ae uye gaga. Rekọ u kri hi a te zizie ae kpohọ isukulu nọ a bi jo wuhrẹ ẹvẹrẹ Arabic. Ma be ta ẹme na a be gọ Jihova evaọ orẹwho ofa, evaọ oria nọ a be jọ ta ẹvẹrẹ Arabic, yọ eva e be were ae. Marisa ọ ta nọ: “Re ohwo ọ kwa no oria nọ ọ reria e riẹ oma no, nọ eware e be jọ riẹ nya, kpohọ oria ofa inọ Jihova ọ te jọ obei rẹrotei o lọhọ tere he. Rekọ mẹ ruẹ nọ Jihova o fiobọhọ kẹ omai evaọ idhere nọ ma rẹro rai hi. Onana u ru nọ mẹ rọ rẹroso Jihova vi epaọ anwẹdẹ no.” Who te fi eva ra kpobi họ Jihova, ọ te rẹrote owhẹ wọhọ epanọ o ru kẹ inievo nana.

18. Eme inievo nọ a rọo no a re ru re a dhesẹ nọ a fievahọ Jihova?

¹⁸ Orọo yọ emamọ ọruẹrẹfihotọ nọ o no obọ Jihova ze. (Mat. 19:5, 6) Yọ ọ gwọlọ nọ eva e were omai evaọ orọo mai. (Itẹ 5:18) Whai inievo nọ e rọo obọ, wha roro kpahe eware nọ wha bi ru evaọ uzuazọ rai. Kọ wha be daoma gaga re wha dhesẹ nọ eware iwoma nọ Jihova o ru kẹ owhai no e da owhai ẹro fia? Wha lẹ se Jihova. Wha romatotọ se Ebaibol na re wha jariẹ wuhrẹ eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ owhai evaọ orọo rai, wha ve je ru oware nọ wha wuhrẹ. Wha tẹ rọ egagọ Jihova karo evaọ uzuazọ rai, eva e te ginẹ were owhai ziezi.