1, 2. (a) Eme Elifaz avọ Bildad a ta kpahe omodawọ mai evaọ egagọ Ọghẹnẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ eriwo riẹ via?

“KỌ OHWO ọ sai jọ erere kẹ Ọghẹnẹ? . . . Kọ o rẹ jọ oware evawere kẹ Erumeru na, otẹrọnọ who kiẹrẹe, hayo kọ o rọ erere kẹ e, otẹrọnọ who ru idhere ra kare afuẹwẹ?” (Job 22:​1-3) Kọ whọ sai roro kpahe iyo enọ itieye na no ẹdẹjọ? Ababọ avro, okenọ Elifaz ohwo Teman na ọ kake nọ Job enọ yena, Elifaz o je roro nọ ijo họ uyo enọ na. Bildad ohwo Shua nọ ọ jọ ogbẹnyusu Elifaz, ọ tubẹ ta dede nọ ohwo-akpọ ọ rẹ sai kiẹrẹe evaọ aro Ọghẹnẹ hẹ.​—Se Job 25:4.

² Ezae nana nọ i weze bru Job ze na a jẹ rọ ẹme rai na dhesẹ nọ omodawọ mai re ma gọ Jihova o rẹ wha erere ọvuọvo se Ọghẹnẹ hẹ, inọ mai ahwo-akpọ ma wọhọ ehẹhẹ, ihori, hayo adha gheghe evaọ aro Ọghẹnẹ. (Job 4:19; 25:6) Ohwo ọ rẹ sai roro nọ omaurokpotọ nọ Elifaz avọ Bildad a wo evaọ aro Ọghẹnẹ o wha riẹ ze nọ a rọ ta eme yena. (Job 22:29) Uzẹme na họ, ohwo ọ tẹ rrọ eva arupre hayo ehru ugbehru nọ u kpehru gaga, o je rri ahwo-akpọ evaọ otọ, a re te uvumọ oware he. Dede na, nọ Jihova o bi rri otọakpọ na no obọ odhiwu ze na, kọ ere ọ be ruẹ omodawọ mai evaọ iruo Uvie  na? Jihova ọ whọku Elifaz, Bildad, gbe Zofa inọ a gu ọrue kpahe iẹe, rekọ o se Job “odibo mẹ” jẹ ta nọ eva riẹ e be were iẹe, ọ tẹ rọ ere dhesẹ oghẹrẹ nọ o rri ahwo-akpọ. (Job 42:​7, 8) Fikiere, ohwo-akpọ ọ sai wo “erere kẹ Ọghẹnẹ.”

3. Eme Elihu ọ ta kpahe omodawọ mai evaọ egagọ Jihova, kọ eme họ otọ ẹme riẹ na?

³ Jihova ọ whọku Elihu hu inọ ọ nọ keleme, inọ: “Otẹrọnọ who kiẹrẹe, eme whọ rọ kẹe, hayo eme o mi owhẹ?” (Job 35:7) Kọ Elihu ọ jẹ rọ onọ riẹ na dhesẹ nọ omodawọ mai evaọ egagọ Ọghẹnẹ u wiruo ho? Ijo. Ukpoye ọ jẹ ta nọ Jihova ọ rẹ rẹroso egagọ mai hi. Jihova ọ gba re. Ma rẹ sai ru ei fe hayo wo ẹgba vi epanọ ọ rrọ họ. Ukpoye, ọye ọ kẹ omai onaa, ẹgba, hayo eware iwoma efa kpobi nọ ma wo, yọ o re muẹrohọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rehọ ai ruiruo.

4. Ẹvẹ Jihova o re rri ewoma nọ ma bi ru kẹ amọfa?

⁴ Jihova o re rri ewoma nọ ma bi ru kẹ idibo riẹ inọ ọye ma ru rie kẹ. Obe Itẹ 19:17 o ta nọ: “Ohwo nọ o fiobọhọ kẹ iyogbere yọ ỌNOWO na o momo kẹ, ọ rẹte hwa e osa iruo riẹ.” Kọ oria ikere nana o be ta nọ Jihova o re muẹrohọ ewoma kpobi nọ ma ru kẹ iyogbere? Kọ ma rẹ sae ta nọ Jihova nọ ọ ma ehrugbakpọ na o rri rie nọ ọ rẹ hwosa kẹ omai hrọ nọ ma te ru ewoma kẹ iyogbere, inọ ọ rẹ siọ omai ba ẹghale he? Ee, Jesu, Ọmọ Ọghẹnẹ o dhesẹ nọ ere o ginẹ rrọ.​—Se Luk 14:​13, 14.

5. Enọ vẹ ma te ta kpahe na?

⁵ Jihova o zizie Aizaya ọruẹaro na re ọ nyai whowho ovuẹ Riẹ, ọ tẹ rọ enẹ dhesẹ nọ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a wobọ evaọ erugba ẹjiroro Riẹ. (Aiz. 6:​8-10) Aizaya ọ rehọ unevaze jẹ uzizie yena rehọ. Nẹnẹ, ahwo buobu a bi dhesẹ ọkpọ ẹzi Aizaya na, nọ ọ ta nọ: “Mẹ na! Vi omẹ.” A be fialoma via kẹ iruo sa-sa evaọ egagọ Jihova, makọ enọ e rrọ bẹbẹ dede. Rekọ ohwo ọ rẹ sae nọ inọ: ‘Kọ omadawọ mẹ u gine wuzou? Dede nọ Jihova ọ kẹ omẹ uvẹ-ọghọ nọ me re ro wobọ evaọ iruo riẹ, kọ ọ gbẹ sai ru oware kpobi nọ o gwọlọ re Ẹme riẹ ọ sai rugba ghelọ umutho nọ me ru evaọ egagọ riẹ kẹhẹ?’ Joma ta kpahe epanọ oware jọ nọ o via evaọ oke Debora avọ Berak o rọ kẹ uyo enọ nana.

6. Ohẹriẹ vẹ o jọ ahwo Izrẹl gbe egbaẹmo Jabin?

⁶ Ovie Kenan nọ a re se Jabin o “mukpahe ahwo Izrẹl yoyoma” evaọ ikpe udhe soso. Ozọ u je mu ahwo Izrẹl nọ a jọ iwhre sa-sa re a tubẹ nya lahwe dede. Ahwo Izrẹl a wo emamọ ekwakwa ẹmo nọ a re ro fiẹmo hayo thọ omarai hi, rekọ ewegrẹ rai na a wo ekẹkẹ egba izii (900), nọ i wo ekpọ ayọno.​—Ibr. 4:​1-3, 13; 5:​6-8. *

7, 8. (a) Eme Jihova ọ vuẹ Berak? (b) Ẹvẹ ahwo Izrẹl a ro fi egbaẹmo Jabin kparobọ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁷ Ghele na, Jihova ọ ta kẹ Debora ọruẹaro-aye na nọ ọ vuẹ Berak inọ: “Nya, rehọ ahwo idu ikpe eva udevie emọ Naftalae avọ Zebulọn ze, re wha kpo obọ ugbehru itho Tabọ. Mẹ vẹ te lẹliẹ Sisera, oletu ogbaẹmo Jabin avọ ekẹkẹ riẹ gbe otu ẹmo riẹ te ruọ owhẹ abọ evaọ ethẹ Kishọn.”​—Ibr. 4:​4-7.

⁸ A te vi uwou se ahwo na re a fialoma  via kẹ ẹmo na. Kẹsena ahwo nọ a fialoma via a te kokohọ ugbehru Tabọ. Berak o ru lele ọkpọvio Jihova ababọ oke oraha. (Se Ibruoziẹ 4:​14-16.) Nọ a mu ẹmo na họ efi no evaọ oria nọ a re se Teanak, okposo ọ tẹ rrọ idudhe nọ o lẹliẹ otọ na kpobi zihe ruọ ọloho. Berak o te le egbaẹmo Sisera rite Haroshẹt, nọ o rehọ emaele ikpegbisoi thabọ no oria nọ a jẹ jọ fi ẹmo na. Nọ u te oria jọ, Sisera ọ tẹ dhẹ siọ akẹkẹ riẹ ba kpobọ Zeananim, ẹsejọhọ ẹwho nọ ọ kẹle Kedẹsh. Ọ tẹ dhẹ ruọ uwou aye nọ a re se Jael, aye Hẹba ohwo Kẹn, yọ Jael o dede i rie rehọ. Fikinọ oma o rrọ Sisera no, ọ tẹ wezẹ vrẹ. Onana u te rovie uvẹ fihọ nọ Jael o ro kpei. (Ibr. 4:​17-21) Ahwo Izrẹl a te fi ewegrẹ rai kparobọ. *

9. Eware efa vẹ obe Ibruoziẹ 5:​20, 21 o ta kpahe ẹmo nọ ahwo Izrẹl a lele Sisera fi na?

⁹ U fo nọ ohwo o re se Ibruoziẹ uzou avọ 4 gbe uzou avọ 5 kugbe re ọ sai wo otoriẹ iku na, keme eware jọ nọ e rrọ uzou jọ e rrọ onọ u kiọkọ họ. Wọhọ oriruo, Ibruoziẹ 5:​20, 21 o ta nọ: “Isi e họre no obọ odhiwu ze, evaọ idhere rai a jẹ họre Sisẹra. Ekẹre Kishọn o te su ai vrẹ.” Kọ oria ikere nana ọ be ta kpahe ukọ-odhiwu jọ nọ o fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl manikọ oghẹrẹ oso-itho jọ nọ ọ rrọ? Ebaibol na ọ ta ha. Rekọ o gbẹ rrọ obufihọ Jihova ha, eme ọfa ma rẹ sae ta nọ o wha riẹ ze nọ okposo otiọye ọ rọ rrọ evaọ oke gbe oria yena dẹẹ, onọ u ru nọ etẹ ekẹkẹ ẹmo egba izii (900) i je ro zue ruọ otọ? Isiasa a jọ obe Ibruoziẹ 4:​14, 15 jiri Jihova rọkẹ obokparọ na. Evaọ usu ahwo idu ikpe (10,000) nọ e fialoma via na, ọvuọvo rai ọ rẹ sae ta nọ fiki ogaga riẹ a ro fi kparobọ họ.

10, 11. Eme họ “Meroz,” kọ fikieme a rọ lae eka?

¹⁰ U gbunu gaga inọ okenọ Debora avọ Berak a jẹ suole jiri Jihova na, a so nọ: “Ekela i re te owhẹ Meroz, ere injẹle ỌNOWO na ọ tae, ọ tẹ jẹ ta nọ ekela i te enọ e rọ eva rai, keme a nyaze obufihọ ỌNOWO ho, obufihọ Ọnowahwo na rọ suọ egba na.”​—Ibr. 5:23.

¹¹ Fiki oghẹrẹ nọ a la Meroz eka te, o rrọ bẹbẹ re ma riẹ oware nọ odẹ na u dikihẹ kẹ dẹẹ. Kọ o sae jọnọ Meroz yọ okpẹwho jọ nọ ahwo riẹ a rọwo fialoma via ha, nọ a whowho nọ ahwo a fialoma via kẹ ẹmo na? Kọ o sae jọnọ ẹwho nana Sisera ọ dhẹ vrẹ okenọ ọ jẹ dhẹ vabọ na, yọ ahwo ẹwho na a rọwo kru ei hi, dede nọ a wo uvẹ nọ a hai ro ru ere? Ẹvẹ a rẹ ta nọ a yo ho okenọ Jihova ọ rọ idibo riẹ whowho nọ ahwo a fialoma via kẹ ẹmo na? Bẹsenọ ahwo idu ikpe (10,000) soso evaọ ẹkwotọ na a ro kokohọ kẹ ẹmo na, diẹse a jọ? Dae jọ iroro ra ruẹ ahwo ẹwho Meroz nọ a bi rri Sisera ọzae oyoma nana nọ ọ be dhẹ iyẹrẹ rai vrẹ avọ ozọ nọ u bi mu ei. Ahwo ẹwho na a hae rọ uvẹ nana ru ẹjiroro Jihova gba jẹ reawere eghale riẹ. Rekọ evaọ oke nana nọ a hai ro ru oware nọ u fo na, a tẹ rọ abọ muoma. Uruemu nana u wo ohẹriẹ gaga no onọ Jael o dhesẹ, wọhọ epanọ o rrọ owọ nọ u lele i rie evaọ oria ikere na.​—Ibr. 5:​24-27.

12. Ẹvẹ uruemu ahwo nọ a ta kpahe evaọ Ibruoziẹ 5:​9, 10 na u ro wo ohẹriẹ, kọ eme ma re wuhrẹ no onana ze?

¹² Evaọ Ibruoziẹ 5:​9, 10, ma rẹ ruẹ ohẹriẹ nọ o rrọ uruemu ahwo nọ a lele Berak kpohọ ẹmo na gbe enọ e rọwo nya  ha. Debora avọ Berak a jiri “iletu Izrẹl, enọ e rehọ oma dheidhe udevie ahwo na.” Iletu Izrẹl nana a wo ohẹriẹ gaga no ahwo nọ a jẹ “dhẹ eketekete ewawae,” nọ e rọwo fialoma via ha fiki omorro, gbe enọ e jẹ “keria ito nọ i wo eru” nọ i you akpọriọ. Epọvo na re, enọ e jẹ “nya evaọ edhere,” a rọwo fialoma via gbe he. A gwọlọ ruẹ uye he wọhọ ahwo nọ a nyai fi ẹmo evaọ ugbehru Tabọ nọ o vọ avọ itho gbe ukiekpotọ Kishon nọ ọloho ọ vọ na. Debora avọ Berak a gwọlọ nọ ahwo yena nọ akpọriọ ọ were thomawa na a roro kpahe oware nọ a ru na. O ginẹ gwọlọ nọ ahwo yena a roro kpahe uvẹ nọ a kufiẹ na, onọ a hai ti ro wobọ evaọ erugba ẹjiroro Jihova. Epọvo na re, o gwọlọ nọ ohwo kpobi nọ o bi si uke kpemu evaọ egagọ Jihova nẹnẹ o roro kpahe onana ziezi.

13. Ẹvẹ uruemu nọ orua Rubẹn, Dan, gbe Asha a dhesẹ, u ro wo ohẹriẹ nọ orọ orua Zebulọn avọ Naftali?

¹³ Ahwo nọ a fialoma via na, a rọ ẹro ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova o ro dhesẹ ogaga riẹ via inọ ọye họ Osu ehrugbakpọ na. A ruẹ emamọ oware kru dhobọ nọ a ta kpahe okenọ a jẹ “wariẹ obokparọ ỌNOWO na.” (Ibr. 5:11) Evaọ abọdekọ riẹ, a jọ Ibruoziẹ 5:​15-17 fodẹ orua Rubẹn, Dan, gbe Asha, inọ oware nọ ọ mae jarae oja họ eyero rai, wọhọ igodẹ, ekọyibo, gbe akotọ abade nọ a rẹ jọ, viukpọ iruo Jihova nọ a re ru. Wo ohẹriẹ, Zebulọn avọ Naftali a “rehọ uzuazọ kẹ uye te uwhu” hayo fi uzuazọ rai họ ọza re a sae thọ Debora avọ Berak uke. (Ibr. 5:18) Ohẹriẹ nọ o rrọ uruemu ahwo nọ a fialoma via gbe enọ e rọwo fialoma via ha na, u wuhrẹ omai obọdẹ oware jọ nẹnẹ.

14. Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ abọ esuo Jihova ma rrọ nẹnẹ?

¹⁴ Nẹnẹ, ma bi fi oghẹrẹ ẹmo nọ ahwo Izrẹl a je fi na ha, rekọ ma wo uvẹ nọ ma rẹ rọ ta usiuwoma na ududu. Enẹna o mae rọ gwọlọ nọ ahwo a fialoma  via kẹ iruo evaọ ukoko Jihova vi epaọ anwẹdẹ kpobi. Inievo buobu, te ezae te eyae gbe izoge, a be rọ unevaze fialoma via kẹ iruo sa-sa evaọ ukoko na, wọhọ iruo ọkobaro, iruo Ebẹtẹle, Ebabọ Ọgwa Uvie, gbe iruo efa evaọ ikokohọ ilogbo gbe esese. Kọ ẹvẹ kpahe ekpako ukoko nọ e be rẹrote ewha-iruo buobu, wọhọ Egbẹgwae Ẹmeọta-Kugbe Ahwo Iwou-Imu gbe ikokohọ ilogbo nọ a rẹ ruẹrẹhọ. Jọ u mu owhẹ ẹro nọ Jihova o rri ẹzi unevaze ra ghaghae, yọ iruo ra e te thọrọ iẹe ẹro vievie he.​—Hib. 6:10.

15. Eme me re ru nọ u re dhesẹ nọ mẹ be tehe ezọ di kẹ iruo nọ e rrọ ukoko na ha?

¹⁵ U fo nọ mai kpobi ma nọ oma mai nọ: ‘Kọ mẹ be kuvẹ re amọfa a ru iruo nọ e da otọ fia evaọ ukoko na yọ mẹ tehe ezọ di? Kọ mẹ be kuvẹ re efe-ole ọ whae ze nọ mẹ gbẹ rọ fialoma via kẹ iruo evaọ ukoko na ha? Wọhọ Berak, Debora, Jael, gbe ahwo idu ikpe (10,000) nọ a fialoma via na, kọ me wo ẹrọwọ gbe udu nọ me re ro ru oware nọ o gwọlọ kpobi re mẹ sai ru lele ọkpọvio Jihova? Otẹrọnọ mẹ gwọlọ kwa kpohọ ẹwho hayo orẹwho ofa re mẹ sai wo ugho ziezi, kọ mẹ lẹ je roro kpahe epanọ onana u ti kpomahọ uviuwou mẹ gbe ukoko na no?’ *

16. Dede nọ Jihova ọ gba re, eme ma rẹ sae kẹe ghele?

¹⁶ Jihova o gine bru ọghọ họ omai oma nọ ọ rọ kẹ omai uvẹ re ma ruiruo nọ i re dhesẹ nọ ma rrọ abọ esuo okpehru riẹ. Setan ọ viẹ ọzae-avọ-aye ọsosuọ na họ re a jọ otọ esuo riẹ, fikiere ma te bi ru iruo Jihova, yọ ma bi dhesẹ kẹ Setan vevẹ nọ ma rrọ abọ esuo okpehru Ọghẹnẹ. Ma tẹ be fialoma via kẹ iruo Uvie na fiki ẹrọwọ gbe uyoyou nọ ma wo kẹ Jihova, o rẹ were iẹe gaga. (Itẹ 23:​15, 16) Jihova ọ rẹ rọ ere kẹ Setan nọ ọ be poviẹe na uyo. (Itẹ 27:11) Fikiere, ma te bi yoẹme kẹ Jihova, yọ oware oghaghae jọ ma be kẹe na, yọ onana o rẹ wha evawere sei.

17. Eme obe Ibruoziẹ 5:31 o ta kpahe obaro?

¹⁷ Kẹle na, ahwo nọ a rrọ abọ esuo Jihova ọvo a te jọ otọakpọ na. Ma be rọ ọwhọ rẹro oke yena! Wọhọ Debora avọ Berak, joma so nọ: ‘O, Ọnowahwo, jọ ewegrẹ ra kpobi i whu no! Rekọ egbẹnyusu ra e rẹ wọhọ ọre nọ ọ be vatha avọ ẹgba riẹ.’ (Ibr. 5:31) Eme ole nana i ti rugba evaọ okenọ Jihova ọ tẹ raha akpọ omuomu Setan nana no. Nọ ẹmo Amagẹdọn o te muhọ no, u ti du gwọlọ nọ ahwo a fialoma via ze te raha ewegrẹ Ọghẹnẹ hẹ. Ukpoye, oke yena ma ti ro “dikihẹ ẹta [ọvo, ma vẹ] te ruẹ obokparọ ỌNOWO na.” (2 Irv. 20:17) Rekọ enẹna, uvẹ u gbe rovie nọ ma rẹ rọ rehọ ọwhọ tha iruo Jihova uke ududu.

18. Eme ẹzi unevaze ra o rẹ sae wọ amọfa ru?

¹⁸ Debora avọ Berak a jọ emuhọ ole obokparọ nọ a so na jiri Jihova, orọnikọ omọfa jọ họ. A so nọ: “Ahwo na a rehọ oma rai kẹ no eva ze, oghale u te ỌNOWO na!” (Ibr. 5:​1, 2) Epọvo na nẹnẹ re, ajọ ẹzi unevaze ra o wọ amọfa jiri Jihova.