1, 2. (a) Ẹvẹ a ro kienyẹ Nebọt avọ emọ riẹ? (b) Iruemu ivẹ vẹ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

A WỌ eku fihọ ọzae jọ uzou inọ ọ thọ uzi ulogbo jọ nọ u te epanọ a ti ro kpei no. U gbe ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu ọzae na unu gaga inọ a bruoziẹ uwhu kpe ọzae na dede nọ ọrue a gu fihọ iẹe uzou, yọ ahwo nọ a fioka ahwo ho a se isẹri kpei na. O kẹ ahwo nọ a mukpahe okienyẹ uye gaga okenọ a je kpe ọzae nana avọ emọ riẹ no. Iku nana yọ iku esia gheghe he. Nọ iku oware nọ o via kẹ odibo Jihova jọ nọ a re se Nebọt, ọnọ ọ rria evaọ etoke esuo Ehab ovie Izrẹl.​—1 Iv. 21:​11-13; 2 Iv. 9:26.

² Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe oware nọ o via kẹ Nebọt na gbe oware nọ o via kẹ ọkpako ukoko ikpe-udhusoi ọsosuọ jọ, ọnọ o ru oware othọthọ jọ. Nọ ma te ta kpahe iriruo Ebaibol nana, ma ti wuhrẹ epanọ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie. Ma ti je wuhrẹ kpahe epanọ amọfa nọ ma rẹ rọvrẹ no eva ze nọ a te kienyẹ omai evaọ ukoko na, u re ro dhesẹ nọ  ma rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie.

3, 4. Oghẹrẹ ohwo vẹ Nebọt ọ jọ, kọ fikieme ọ gbẹ rọ zẹ ọgbọ riẹ kẹ Ehab ovie na ha?

³ Nebọt o je ru oreva Jihova evaọ etoke nọ ahwo Izrẹl buobu a je ro lele ekpehre oriruo Ehab ovie na avọ aye ọgeva riẹ nọ a re se Jezibẹl. Ahwo na a kiukeku Jihova a tẹ jẹ gọ Ebale, a gbe je koko izi Jihova ha. Evaọ abọdekọ riẹ, Nebọt o rri usu riẹ kugbe Jihova ghaghae, tube vi uzuazọ riẹ dede.

⁴ Se 1 Ivie 21:​1-3. Ehab ọ ta kẹ Nebọt nọ jọ ọ zẹ ọgbọ-evaene riẹ kẹe inọ ọ te kẹe ọnọ o woma viere, Nebọt ọ tẹ se. Fikieme? Nebọt ọ vuẹ Ehab nọ: “ỌNOWO na ọ rẹ ghọ nọ mẹ rẹ rọ rehọ ukuoriọ esẹ mẹ rọ kẹ owhẹ.” Nebọt ọ se fiki uzi nọ Jihova o jie kẹ orẹwho Izrẹl, onọ o ta nọ ohwo ọvo ọ rẹ zẹ ukuoriọ uyẹ riẹ hẹ. (Izerẹ 25:23; Ik. 36:7) O rrọ vevẹ inọ Nebọt o rri eware epanọ Jihova o rri rai.

5. Eme Jezibẹl o ru nọ u su kpohọ uwhu Nebọt?

⁵ U yoma gaga inọ fikinọ Nebọt ọ rọwo zẹ ọgbọ na ha, o wha riẹ ze nọ Ehab avọ aye riẹ a ro ru oware uyoma jọ. Re Jezibẹl ọ sai fiobọhọ kẹ ọzae riẹ wo ọgbọ na, ọ tẹ ma omaa nọ a rọ wọ eku họ Nebọt uzou, onọ o wha riẹ ze nọ a ro kpe Nebọt avọ emezae riẹ no. Eme Jihova o ti ru kpahe okienyẹ ologbo nana?

6, 7. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o you ẹdhoguo-okiẹrẹe, kọ fikieme onana o sae rọ kẹ ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu Nebọt omosasọ?

⁶ Ababọ okioraha, Jihova o te vi Elaeja bru Ehab. Elaeja ọ rọ ẹme nọ ọ ta kẹ Ehab dhesẹ kẹe nọ oji gbe ojihẹ ọ rrọ. Kọ ẹvẹ Jihova o ru Ehab? Jihova ọ ta nọ Ehab, aye riẹ, gbe emezae riẹ kpobi a ti whu re wọhọ epanọ Nebọt avọ emezae riẹ a whu na.​—1 Iv. 21:​17-25.

⁷ Dede nọ uwhu Nebọt na o da ahwo uviuwou gbe egbẹnyusu riẹ gaga, o sae jọnọ a wo omosasọ ghele keme a riẹ nọ Jihova ọ ruẹ oware nọ o via na, gbe nọ o ru oware jọ kpahe iẹe ababọ okioraha. Rekọ nọ eware i nwene, o sae jọnọ o jọ bẹbẹ kẹ ae re a gbẹ romakpotọ kẹ Jihova je fievahọ iẹe.

8. Eme Ehab o ru nọ o yo ẹdhoguo Jihova, kọ eme o no rie ze?

⁸ Nọ Ehab o yo kpahe oziẹ nọ Jihova o bru, “ọ tẹ bẹre iwu riẹ, ọ tẹ rehọ ehọ-uweri fihọ oma, ọ jẹ se emuọriọ ba, avọ ehọ-uweri riẹ a te gbe kiẹzẹ, jẹ hẹ nya ababọ ẹruore.” Ehab o hrẹ omariẹ kpotọ. Kọ eme o no rie ze? Jihova ọ ta kẹ Elaeja nọ: “Fiki epanọ ọ rọ omakpotọ kẹ omẹ na, mẹ rẹ te rehọ eyoma na via evaọ edẹ riẹ hẹ; rekọ evaọ edẹ emezae riẹ mẹ jẹ te rehọ eyoma na ze unuwou riẹ.” (1 Iv. 21:​27-29; 2 Iv. 10:​10, 11, 17) Jihova nọ “ọ rẹ dawo ibiudu” na, ọ re-ohrọ Ehab.​—Itẹ 17:3.

9. Ẹvẹ omaurokpotọ o hai ti ro fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou Nebọt avọ egbẹnyusu riẹ?

⁹ Ẹvẹ ohrọ-oriọ nọ Jihova o dhesẹ kẹ Ehab na o jọ ahwo nọ a riẹ kpahe ekpehre oware nọ Ehab o ru na oma? O sae jọnọ iroro nọ Jihova o nwene na o dina lẹliẹ ẹrọwọ ahwo uviuwou Nebọt gbe egbẹnyusu riẹ whrehe. O tẹ rrọ ere, kiyọ omaurokpotọ o hai ti fiobọhọ kẹ ae ruabọhọ egagọ Jihova, avọ imuẹro  nọ Jihova o re ru oware nọ u kiẹrẹe ẹsikpobi. (Se Iziewariẹ 32:​3, 4.) Evaọ akpọ ọkpokpọ na, Jihova ọ te kpare Nebọt, emezae riẹ, gbe ahwo uviuwou riẹ ze, yọ a gbẹ te rọ ẹro ruẹ okienyẹ hẹ. (Job 14:​14, 15; Jọn 5:​28, 29) Ofariẹ, ohwo nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ kareghẹhọ nọ “Ọghẹnẹ ọ rẹte rehọ iruo . . . kpobi ze ẹdhoguo, gbe eware nọ a sino kpobi, te iwoma te iyoma.” (Ọtausi. 12:14) Uzẹme riẹ họ, Jihova o re rri eware buobu ro guẹdhọ, makọ enọ ma riẹ hẹ. Fikiere omaurokpotọ u re fiobọhọ kẹ omai fievahọ Jihova jẹ nyasiọ eware kpobi ba kẹe.

10, 11. (a) Uyero vẹ o rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Ọghẹnẹ o rri rie? (b) Idhere vẹ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai?

¹⁰ Eme who ti ru otẹrọnọ ekpako na a jiroro jọ nọ whọ nwani wo otoriẹ rai hi, hayo nọ e were owhẹ hẹ? Wọhọ oriruo, eme who ti ru otẹrọnọ a mi ohwo jọ nọ who you gaga ewha-iruo riẹ evaọ ukoko na fiki oware jọ nọ o ru? Kọ otẹrọnọ a si ọzae hayo aye ra, ọmọ ra, hayo ogbẹnyusu ọkpekpe ra jọ no ukoko, yọ oziẹ nọ ekpako na a bru na ọ were owhẹ hẹ? Kọ ẹvẹ otẹrọnọ a re-ohrọ oniọvo jọ nọ ọ thọ uzi, yọ who  roro nọ u fo re a re-ohrọ riẹ hẹ? Iyero itienana, e rẹ sae dina ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma fievahọ Jihova gbe ọruẹrẹfihotọ ukoko riẹ. Ẹvẹ omaurokpotọ o sai ro fiobọhọ kẹ owhẹ evaọ uyero utioye? Joma ta kpahe idhere ivẹ jọ.

¹¹ Orọ ọsosuọ, omaurokpotọ u re fiobọhọ kẹ omai kareghẹhọ nọ ma riẹ ẹme na totọ họ. O tẹ make rọnọ ma riẹ ẹme na totọ dede, Jihova ọvo ọ rẹ sae ruẹ udu ohwo. (1 Sam. 16:7) Ma te vuhu onana mu, o rẹ sai ru omai wo omaurokpotọ inọ ma wo ọnyaba, jẹ kpọ eriwo mai vi. Orọ avivẹ, omaurokpotọ u ti fiobọhọ kẹ omai yoẹme kẹ ekpako na jẹ rọ odiri hẹrẹ Jihova re ọ kpọ eware vi evaọ ẹruoke. Nwane wọhọ epanọ Solomọn ovie owareghẹ na o kere inọ: “U reti woma kẹ enọ e rẹ dhozọ Ọghẹnẹ . . . , rekọ ure kiehọ kẹ orumuomu hu, hayo ọ sai ru edẹ riẹ therẹ [hẹ].” (Ọtausi. 8:​12, 13) Uzẹme na họ, ma te dhesẹ omaurokpotọ, o rẹ wha ewoma se ohwo kpobi nọ ẹme na o kpomahọ.​—Se 1 Pita 5:5.

12. Eme ma be te ta kpahe na, kọ fikieme?

¹² Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, oware jọ o via evaọ ukoko Antiọk ọrọ Siria, nọ u ru rie bẹbẹ kẹ Ileleikristi na re a dhesẹ omaurokpotọ jẹ rọvrẹ no eva ze. Joma ta kpahe oware nọ o via na, jẹ ruẹ epanọ u ti ro fiobọhọ kẹ omai kiẹ omamai riwi evaọ ẹme erọvrẹ, je ru omai wo otoriẹ oghẹrẹ nọ erọvrẹ i ro wobọ kugbe ẹdhoguo-okiẹrẹe Jihova.

13, 14. Ewha-iruo vẹ Pita o wo, kọ ẹvẹ o ro dhesẹ nọ o wo udu?

¹³ Pita ukọ na yọ ọkpako ukoko nọ a riẹ ziezi evaọ oke yena. Ọ jọ omọvo ikọ ikpegbivẹ Jesu, Jesu ọ tẹ jẹ kẹe obọdẹ ewha-iruo sa-sa. (Mat. 16:19) Wọhọ oriruo, ukpe 36 C.E. Pita ọ rọ ta usiuwoma kẹ Kọniliọs avọ uviuwou riẹ. Onana o jọ obọdẹ oware keme Kọniliọs ọ jọ ohwo orẹwho egedhọ nọ ọ yawo ho. Nọ Ọghẹnẹ o ku ẹzi ọfuafo riẹ ku Kọniliọs avọ uviuwou riẹ, Pita ọ tẹ ta nọ: “Kọ ohwo jọ ọ sae ta nọ a rehọ ame rọ họ ahwo nana ame he, enọ ẹzi ọfuafo na o te obọ no re wọhọ epanọ o te omai obọ na?”​—Iruẹru 10:47.

¹⁴ Evaọ ukpe 49 C.E., ikọ na gbe ekpako nọ e jọ obọ Jerusalẹm a tẹ keria re a ta kpahe ẹme oyawo, sọ o gbahọ nọ ahwo nọ a rrọ ahwo Ju hu nọ a zihe ruọ Ileleikristi a rẹ yawo. Pita ọ jọ omaukugbe nana ta ẹme ududu, ọ kareghẹhọ inievo na inọ ikpe jọ nọ i kpemu, Ọghẹnẹ o ku ẹzi ọfuafo riẹ ku ahwo nọ a jọ ahwo Ju hu. Oware nọ Pita ọ rọ ẹro ruẹ nọ o gbiku riẹ na, u fiobọhọ kẹ utu ẹruorote oke yena jiroro oware nọ u fo nọ a re ru. (Iruẹru 15:​6-11, 13, 14, 28, 29) Ẹme nana nọ Pita ọ ta na ọ were Ileleikristi na gaga, te enọ e jọ ahwo Ju gbe enọ e jọ ahwo Ju hu. Ababọ avro, Ileleikristi yena a jẹ kẹ Pita adhẹẹ gaga.​—Hib. 13:7.

15. Oware othọthọ vẹ Pita o ru? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

¹⁵ Nọ a gba ẹgwae yena no evaọ ukpe 49 C.E., u kri hi, Pita o te kpobọ Antiọk ọrọ Siria. Nọ o te obei, ọ jẹ nabi kuomagbe Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju hu na ziezi. Ababọ avro, a wo erere no eriariẹ Pita gbe eware nọ ọ rọ ẹro ruẹ no ze. Rekọ, dai roro epanọ u gbe rai unu jẹ kẹ ae uye te nọ Pita o siomano ai idudhe, nọ o gbe je lele ae re emu hu. Ileleikristi efa nọ e jọ ahwo Ju a tẹ jẹ rọ aro kele Pita ru onana, makọ Banabas omariẹ dede. Eme ọ wha riẹ ze nọ Pita  nọ ọ jọ emamọ ọkpako ukoko evaọ oke yena o ro ru oware othọthọ utioye, onọ o ga te epanọ o sae rọ hẹriẹ ukoko na? Maero na, eme ma rẹ sai wuhrẹ no ethobọ Pita na ze nọ u ti fiobọhọ kẹ omai otẹrọnọ ọkpako jọ ọ ta ẹme hayo ru oware jọ nọ o kẹ omai uye?

16. Ẹvẹ Pọl ọ rọ kpọ Pita họ, kọ enọ vẹ e romavia?

¹⁶ Se Ahwo Galesha 2:​11-14. Ozodhẹ ohwo-akpọ o wha riẹ ze nọ Pita o ro ru oware yena. (Itẹ 29:25) Dede nọ ọ riẹ epanọ Jihova o re rri eware, ozọ u mu rie fiki Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju nọ i no obọ Jerusalẹm ze, keme o je roro nọ a te rọ ekpehre ubiẹro rri rie. Fikinọ Pọl ukọ na ọ jọ ẹgwae nọ a gba evaọ obọ Jerusalẹm evaọ ukpe 49 C.E. na, nọ ọ ruẹ oghẹrẹ uruemu nọ Pita o bi dhesẹ evaọ obọ Antiọk, ọ tẹ whọku iei gaga. (Iruẹru 15:12; Gal. 2:​13, ẹme-obotọ) Ẹvẹ oware nana nọ Pita o ru na o jọ Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju hu oma? Kọ a te kuvẹ re onana u ru ai zoruẹ? Kọ a ti mi Pita ewha-iruo riẹ fiki oware nana nọ o ru na?

17. Ẹvẹ Pita o ro wo erere no erọvrẹ Jihova ze?

¹⁷ Pita ọ jẹ ọwhọkuo Pọl na rehọ avọ omaurokpotọ. Yọ a jọ oria ovo Ebaibol na dhesẹ nọ a mi rie ewha-iruo riẹ hẹ. Uwhremu na, Ọghẹnẹ ọ tubẹ rọ ẹzi ọfuafo riẹ fiobọhọ kẹe kere ileta ivẹ jọ evaọ Ebaibol na. Yọ Pita ọ jọ ileta avivẹ riẹ se Pọl “oniọvo oyoyou mai.” (2 Pita 3:15) Dede nọ o sae jọnọ oware nọ Pita o ru na o da Ileleikristi nọ e jọ ahwo Ju hu na gaga, Jesu nọ o wuzou ukoko na ọ gbẹ jẹ rehọ iẹe ruiruo ghele. (Ẹf. 1:22) Fikiere, inievo nọ e jọ ukoko na evaọ oke yena, a sae rọ aro kele Jihova avọ Jesu dhesẹ erọvrẹ. Ma sae rẹro nọ ohwo ọvo ọ kuvẹ re ethobọ Pita i ru ei zoruẹ hẹ, keme Pita ọ gba ha.

18. Uyero vẹ o jọ gwọlọ nọ ma rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie?

¹⁸ Wọhọ epanọ o jọ evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ na, ọkpako ukoko ọvuọvo nẹnẹ ọ gba ha, “mai kpobi ma re ru eware thọ ẹsibuobu.” (Jem. 3:​2, ẹme-obotọ) Dede nọ ma rẹ rọwo nọ ere o ginẹ rrọ, o rẹ thọrọ omai ẹro ẹsejọ nọ oniọvo jọ o te ru omai thọ. Nọ o tẹ via ere, kọ ma ti rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie? Wọhọ oriruo, eme who ti ru nọ ọkpako ukoko jọ ọ tẹ ta ẹme nọ o dhesẹ nọ ọkpako na ọ be hẹriẹ oma no ahwo jọ? Nọ ọkpako ukoko ọ tẹ ta ẹme jọ nọ ọ kẹ owhẹ uye, kọ whọ te kuvẹ re onana u ru owhẹ zoruẹ? Ukpenọ whọ rẹ nwani ku ei họ nọ oniọvo yena o gbe fo ọkpako ho, kọ who ti thihakọ hẹrẹ Jesu nọ o wuzou ukoko na? Kọ whọ te daoma tẹrovi ikpe buobu nọ oniọvo na ọ rọ gọ Jihova no viukpọ oware nọ o ruthọ na? Kọ otẹrọnọ oniọvo jọ nọ o ru owhẹ thọ ọ gbẹ rrọ ọkpako ukoko yọ a tubẹ kẹe ewha-iruo efa, kọ eva e te were owhẹ kẹe? Whọ tẹ rọvrẹ no eva ze, u ti dhesẹ nọ who rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie.​—Se Matiu 6:​14, 15.

19. Eme ma gba riẹ mu nọ ma re ru?

¹⁹ Fikinọ ma you ẹdhoguo-okiẹrẹe, ma bi rẹro okenọ Jihova o ti ro si okienyẹ kpobi nọ Setan avọ akpọ omuomu riẹ a wha ze no otọ. (Aiz. 65:17) Bọo oke yena, jọ omaurokpotọ o wọ omai vuhumu nọ ma wo ọnyaba, jẹ rọvrẹ inievo nọ i ru omai thọ no eva ze, enẹ ma re ro dhesẹ nọ ma gine rri ẹdhoguo-okiẹrẹe epanọ Jihova o rri rie.