1. Ẹvẹ Abraham o ro dhesẹ nọ o fievahọ oziẹ-okiẹrẹe Jihova? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

“KỌ OBRUOZIẸ akpọ na o gbe ru kiẹrẹe?” (Emu. 18:25) Abraham ọ rọ onọ yena dhesẹ nọ o fievahọ Jihova inọ o ti bruoziẹ okiẹrẹe kpahe Sọdọm avọ Gomora. U mu Abraham ẹro nọ Jihova o re kienyẹ ohwo vievie he, nọ o re ro “kpe ikiẹrẹe gbe iru-umuomu.” Abraham ọ ta nọ “othohwowa” re Jihova o ru oware utioye. Oware wọhọ ikpe egba ene (400) nọ i lele i rie, Jihova ọ ta kpahe omariẹ nọ: “Utho na, iruo riẹ i kiete, keme idhere riẹ kpobi i re wowoma. Ọghẹnẹ ọtẹruo nọ ọ kare eyoma, nọ o re wowoma je kiete.”​—Izie. 31:19; 32:4.

2. Fikieme ma sae rọ ta nọ Jihova o re bruoziẹ okiẹrẹe ẹsikpobi?

² Eme ọ kẹ Abraham imuẹro inọ Jihova o re bruoziẹ nọ o kiẹrẹe ẹsikpobi? Keme Jihova họ uzedhe ehri ẹdhoguo-okiẹrẹe gbe ẹrẹreokie. Uzẹme riẹ họ, eme Hibru nọ a fa “ẹdhoguo-okiẹrẹe” gbe “ẹrẹreokie” na, e romavia kugbe unuẹse buobu evaọ Ikereakere Hibru na. Who te rri rie, ohẹriẹ o nwane rrọ ẹdhoguo-okiẹrẹe gbe ẹrẹreokie tere  he. Nọ orọnọ izi Jihova kpobi i kiẹrẹe na, o re guẹdhọ nọ o kiẹrẹe ẹsikpobi. Ofariẹ, Ebaibol na ọ ta nọ: “Ẹruoziẹ gbe ẹrẹreokie ọ rẹ were iẹe.”​—Ol. 33:5.

3. Kẹ oriruo oghẹrẹ jọ nọ a bi ro kienyẹ ahwo nẹnẹ.

³ Udu u re kie ahwo evezi vi nọ a tẹ riẹ nọ Jihova o re bruoziẹ okiẹrẹe ẹsikpobi, keme okienyẹ ọ da akpọ na fia nẹnẹ. Fiki onana, a kienyẹ ahwo jọ ekueku no. Wọhọ oriruo, a mu ahwo jọ fihọ uwou-odi ekueku no fiki oware nọ a ru hu. Rekọ uwhremu na nọ a te kiẹ ẹme na ziezi, ẹsejọhọ tube rọ azẹ rai ru etẹste, a tẹ ruẹ nọ ae a ru oware na ha, rekiyọ a rria uwou-odi ikpe buobu no taure a te ti siobọno ai. A te fi omai họ uwou-odi evaọ oghẹrẹ utioye o rẹ sae kẹ omai uye hayo lẹliẹ eva dha omai, rekọ u wo oghẹrẹ okienyẹ ọfa jọ nọ ọ rẹ tubẹ mae da Oleleikristi dede.

4. Eme ọ rẹ sai nuhu ẹrọwọ Oleleikristi?

⁴ Mai Ileleikristi ma rẹ sai rẹro nọ okienyẹ ọ rẹ sai no obọ ahwo nọ a rrọ ukoko ho te omai. Rekọ ẹrọwọ mai ọ rẹ sai nuhu nọ ma te muẹrohọ nọ o wọhọ nọ a bi kienyẹ omai evaọ ukoko na. Eme who ti ru nọ who te roro nọ a ru owhẹ thọ evaọ ukoko na, hayo otẹrọnọ whẹ avọ oniọvo jọ wha wo ẹme? Kọ whọ te kuvẹ re oyena u ru owhẹ zoruẹ?

5. Fikieme u gbe ro gbe omai unu hu nọ Oleleikristi jọ o te roro nọ a bi kienyẹe evaọ ukoko na, hayo nọ a te gine kienyẹe?

⁵ Fikinọ ma gba ha yọ eware e rẹ thọ omai obọ ẹsejọ, oniọvo jọ evaọ ukoko na ọ sai ru omai oware jọ nọ u re dhesẹ nọ o bi kienyẹ omai, hayo o sae jọnọ mai ma bi ru oware utioye kẹ omọfa evaọ ukoko na. (1 Jọn 1:8) Dede nọ oware utioye o rẹ kake via ha, nọ o tẹ via, u fo re u gbe omai unu hayo ru omai zoruẹ hẹ. Jihova ọ riẹ onana, oye o soriẹ nọ o ro fi emamọ ehrẹ họ Ebaibol na nọ i re fiobọhọ kẹ omai kru ẹrọwọ omai, otẹrọnọ ibe Ileleikristi mai a ru omai oware jọ thọ.​—Ol. 55:​12-14.

6, 7. Didi okienyẹ oniọvo jọ ọ rẹriẹ ovao dhe evaọ ukoko na, kọ iruemu vẹ i fiobọhọ kẹe thihakọ?

⁶ Roro kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo jọ nọ a re se Willi Diehl. Oniọvo nana o mu iruo Ebẹtẹle họ evaọ ukpe 1931, evaọ uwou ogha Bern, Switzerland. Evaọ ukpe 1946, a te zizie iei kpohọ eklase avọ eree erọ isukulu Giliad evaọ obọ New York, America. Nọ o nwrotọ no isukulu na no, a te vi iei kpohọ iruo ọsẹro okogho evaọ obọ Switzerland. Evaọ ikuigbe uzuazọ riẹ, Brother Diehl ọ ta nọ: “Evaọ amara Asoi ukpe 1949, me te kere se uwou ogha Bern nọ mẹ gwọlọ rọo.” Uwou ogha u te kere zihe se omẹ nọ: “Owha-iruo ofa o gbẹ rrọ kẹ owhẹ hẹ u te no ọkobaro oke-kpobi no.” Brọda Diehl ọ ta haro nọ: “A gbẹ jẹ kẹ omẹ ẹme ru hu . . . Ibuobu i gbe je yere omai hi, a je tube ru omai wọhọ ahwo nọ a sino ukoko dede.”

⁷ Kọ eme Brọda Diehl o ru kpahe onana? Ọ ta nọ: “Ma riẹ nọ uzi ovuọvo evaọ Ebaibol na o wọso orọo ho, fikiere ma tẹ jẹ lẹ kpahe onana gaga, je fievahọ Jihova.” Uwhremu na, ukoko o tẹ kpọ ekpehre eriwo nọ inievo na a wo kpahe orọo na vi, onọ o soriẹ nọ a je ro kienyẹ Brọda Diehl na, kẹsena a tẹ wariẹ kẹe owha-iruo riẹ. Jihova ọ  ghale riẹ fikinọ o fievahọ iẹe. * U fo nọ ma nọ omamai nọ: ‘Kọ me ti dhesẹ ọkpọ uruemu utioye nọ a te kienyẹ omẹ? Kọ mẹ te hẹrẹ Jihova avọ odiri re ọ kpọ eware vi, manikọ me ti ru epanọ u je omẹ?’​—Itẹ 11:2; se Maeka 7:7.

8. Fikieme whọ sai ro roro nọ a bi kienyẹ owhẹ hayo omọfa jọ evaọ ukoko na?

⁸ Evaọ abọdekọ riẹ, whọ rẹ sai roro nọ a bi kienyẹ owhẹ hayo oniọvo ọfa jọ evaọ ukoko na. Ẹsejọ ma rẹ sai roro ere fikinọ ma gba ha, hayo fikinọ ma riẹ otọ ẹme na kpobi hi. Oghẹrẹ kpobi kẹhẹ, te ma roro thọ hayo ere o ginẹ rrọ, u fo re ma lẹ je fievahọ Jihova, jẹ gbaemu nọ ma rẹ talamu ei, onana u ti ru nọ ma gbe ti ro “muofu kpahe ỌNOWO na” ha.​—Se Itẹ 19:3.

9. Iriruo vẹ ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana gbe onọ o rrọ aro na?

⁹ Joma ta kpahe iriruo esa jọ nọ a jọ kienyẹ ahwo evaọ Ebaibol na. Evaọ uzoẹme nana, ma te ta kpahe ọmọ-oruọmọ Abraham nọ a re se Josẹf, gbe oware nọ ọ rọ ẹro ruẹ evaọ obọ inievo riẹ. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe ovie Izrẹl jọ nọ a re se Ehab, gbe oware nọ Pita ukọ na o ru evaọ okenọ ọ jọ obọ Antiọk ọrọ Siria. Nọ ma te ta kpahe iriruo nana, daoma muẹrohọ oware nọ whọ rẹ sai wuhrẹ no ai ze nọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ kru ẹrọwọ ra gbe usu ra kugbe Jihova, maero nọ who te roro nọ a bi kienyẹ owhẹ evaọ ukoko na.

10, 11. (a) Ẹvẹ a ro kienyẹ Josẹf? (b) Uvẹ vẹ u rovie fihọ kẹ Josẹf evaọ okenọ ọ jọ uwou-odi?

¹⁰ Josẹf yọ ohwo jọ nọ a kienyẹ, orọnọ ahwo obọ otafe ọvo ho, rekọ makọ inievo obọriẹ dede. Okenọ Josẹf ọ jọ ikpe ikpegbihrẹ, inievo riẹ a te mu ei jẹ zẹe kpohọ igbo. Kẹsena ahwo nọ a dẹ riẹ na, a tẹ wọe kpobọ Ijipti. (Emu. 37:​23-28; 42:21) Nọ u te oke jọ, a tẹ bọwo iẹe ota inọ ọ jẹ te gba aye ohwo du, o tẹ whae ze nọ a ro fi iei họ uwou-odi. (Emu. 39:​17-20) No oke nọ a ro mu Josẹf kpohọ igbo rite oke nọ a ro si ei no uwou-odi, o rehọ oware wọhọ ikpe ikpegbesa. Kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no oware nọ o via kẹ Josẹf na ze nọ u ti fiobọhọ kẹ omai otẹrọnọ ohwo jọ o kienyẹ omai evaọ ukoko na?

¹¹ Okenọ Josẹf ọ rọ jọ uwou-odi na, uvẹ u rovie fihọ kẹe nọ ọ rọ ta oware nọ o wha riẹ ze nọ a ro fi ei họ uwou-odi kẹ ohwo jọ nọ a gbẹ jọ etẹe. Ohwo nana ọ jọ ọwọ-egho Fẹro vẹre. Evaọ etoke nọ Josẹf avọ ọwọ-egho na a rọ jọ uwou-odi na, ẹdẹjọ ọwọ-egho na ọ tẹ wezẹ ewezẹ jọ, Josẹf ọ tẹ fa otọ ewezẹ na kẹe. Josẹf ọ ta kẹe nọ Fẹro ọ te wariẹ zihe iei kpohọ ọkwa ọwọ-egho riẹ evaọ ọgwa-ovie na. Nọ Josẹf ọ fa otọ ewezẹ na kẹe no, ọ tẹ nwane rọ uvẹ yena vuẹe oware nọ a ro fi ei họ uwou-odi. Ma rẹ sai wuhrẹ eware buobu mi Josẹf evaọ ẹme nọ ọ ta gbe ẹme nọ ọ ta dede he.​—Emu. 40:​5-13.

12, 13. (a) Ẹvẹ eme nọ Josẹf ọ ta kẹ ọwọ-egho na i ro dhesẹ nọ ọ rọwo oware nọ o ru hu fihọ uzou hu? (b) Eme Josẹf ọ vuẹ ọwọ-egho na ha?

¹² Se Emuhọ 40:​14, 15. Muẹrohọ nọ  Josẹf ọ ta kẹ ohwo na nọ etho a “tho” rie. O jọ vevẹ nọ a gine kienyẹ Josẹf. Josẹf ọ tẹ jẹ ta vevẹ nọ a fi ọye họ uwou-odi ekueku gheghe. Fikiere ọ tẹ vuẹ ọwọ-egho na nọ ọ ta kpahe iẹe kẹ Fẹro. Fikieme? Ọ ta nọ: “Re a rehọ ere ti si omẹ no uwou nana.”

¹³ Kọ eme Josẹf na i dhesẹ nọ o mu rọwo oware nọ o ru hu fihọ uzou? Kakaka. Ọ riẹ vevẹ nọ ahwo sa-sa a kienyẹe. Ọ ta oware na kpobi kẹ ọwọ-egho na, ọnọ o rẹ sae jọnọ o ti fiobọhọ kẹe. Rekọ muẹrohọ nọ a jọ oria ovo evaọ Ebaibol na ta vievie he inọ Josẹf ọ vuẹ ohwo jọ nọ inievo riẹ a zẹ riẹ kpohọ igbo, makọ Fẹro dede. Okenọ inievo riẹ a tubẹ ziọ obọ Ijipti, nọ te ai te Josẹf a wariẹ kugbe no, Fẹro o dede i rai rehọ jẹ vuẹ ae nọ a kwa ziọ obọ Ijipti, ọ tẹ kẹ ae abọ nọ ọ mai woma evaọ otọ na re a rria.​—Emu. 45:​16-20.

14. Eme o ti fiobọhọ kẹ omai whaha iguẹgu o tẹ make rọnọ a kienyẹ omai evaọ ukoko na?

¹⁴ Nọ Oleleikristi o te roro nọ a bi kienyẹe evaọ ukoko na, jọ ọ yọroma gaga re ọ siọ ẹme na ba egu kẹ amọfa. Uzẹme riẹ họ, u fo re ohwo ọ nyabru ekpako na nọ ọ tẹ gwọlọ obufihọ, o tẹ jẹ gwọlọ nọ ọ vuẹ ekpako na nọ oniọvo jọ ọ tẹ raha uzi ulogbo jọ evaọ ukoko na. (Izerẹ 5:1) Rekọ otẹrọnọ eruthọ ọvo oniọvo jọ o ru owhẹ thọ orọnọ ọ thọ uzi ulogbo jọ họ, o mai woma re wha ku ẹme na họ ababọ omọfa nọ whọ rẹ vuẹ, makọ ekpako na dede. (Se Matiu 5:​23, 24; 18:15.) Ajọ ma ru lele ehri-izi Ebaibol evaọ ẹme otiọye. Ẹsejọhọ ma ve ti vuhumu uwhremu na nọ orọnọ a tube kienyẹ omai dede he. Eva e te were omai gaga inọ ma rọ unu raha oniọvo mai hi, onọ o hae te lẹliẹ eware yoma viere. Kareghẹhọ nọ te ma rease hayo ma reabe,  iguẹgu i re ku ẹme họ họ. Ma te wo emamọ usu kugbe Jihova gbe inievo mai, u ti ru nọ ma te rọ whaha oware utioye. Ọso-ilezi na ọ ta kpahe ohwo nọ “o re yere uzuazọ ugbogbo ho” inọ, “ọ rẹ rọ ẹrọo riẹ ru eviẹhọ họ, o ru ọrivẹ riẹ uyoma [ha], hayo o gu ọrivẹ riẹ ẹdhọ-emu gbe he.”​—Ol. 15:​2, 3; Jem. 3:5.

15. Ẹvẹ emamọ usu nọ Josẹf o wo kugbe Jihova o rọ wha eghale sei?

¹⁵ Ma rẹ sai wuhrẹ emamọ oware jọ no usu nọ Josẹf o wo kugbe Jihova ze. Evaọ etoke ikpe ikpegbesa nọ Josẹf ọ jẹ rọ reoja na, o dhesẹ nọ o rri eware wọhọ epanọ Jihova o rri rai. (Emu. 45:​5-8) Ọ fuọ Jihova rọkẹ oware nọ o via kẹe na vievie he. Dede nọ eware nọ ọ reoja rai na e thọrọ e riẹ ẹro ho, ọ kuvẹ re e lẹliẹ udu whrehe iei hi. Maero na, ọ kuvẹ re sebaẹgba amọfa gbe ekpehre uruemu rai, e raha usu riẹ kugbe Jihova ha. Fikinọ ọ talamu Jihova, ọ ruẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ kpọ eware vi uwhremu na, jẹ ghale iẹe avọ uviuwou riẹ.

16. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma tubẹ mai si kẹle Jihova nọ a te kienyẹ omai evaọ ukoko na?

¹⁶ Epọvo na re, o gwọlọ nọ ma rri usu mai kugbe Jihova ghaghae jẹ bọe ga. Ajọ ma kuvẹ vievie he re sebaẹgba inievo mai e hẹriẹ omai no Ọghẹnẹ oyoyou mai nọ ma be gọ na. (Rom 8:​38, 39) Ukpoye, otẹrọnọ oniọvo jọ o kienyẹ omai evaọ ukoko na, joma jọ wọhọ Josẹf je tube si kẹle Jihova viere, re ma daoma rri eware wọhọ epanọ o re rri eware. Nọ ma te ru lele izi Ebaibol je ru onọ ma rẹ sai ru no re ma ku ẹme na họ, u fo nọ ma nyasiọ eware kpobi ba kẹ Jihova, je wo imuẹro nọ ọ te kpọ eware vi evaọ ẹruoke.

17. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma fievahọ “obruoziẹ akpọ na”?

¹⁷ Nọ ma gbẹ rrọ akpọ omuomu nana, ma rẹ sae vabọ no okienyẹ hẹ. Evaọ ẹsejọ, whọ sai roro nọ a bi kienyẹ owhẹ hayo omọfa jọ nọ whọ riẹ evaọ ukoko na. Whọ kuvẹ re oyena u ru owhẹ zoruẹ hẹ. (Ol. 119:165) Ukpoye, u fo nọ ma lẹ kpahe oware na jẹ rẹroso Jihova. O tẹ jẹ gwọlọ nọ ma riẹ vevẹ inọ, o sae jọnọ ma riẹ otọ ẹme na kpobi hi. Ẹsejọhọ fiki sebaẹgba mai ma bi ro rri ẹme na thọ na. Wọhọ epanọ ma wuhrẹ no oriruo Josẹf ze na, o gwọlọ nọ ma whaha iguẹgu, keme e rẹ lẹliẹ eware yoma vi epanọ e hae jọ. Orọ urere, ukpenọ ma re ru onọ u je omai, ajọ ma gbaemu nọ ma rẹ talamu Jihova, jẹ hẹrẹ iẹe re ọ kpọ eware vi evaọ ẹruoke. Oyena u re ru omai wo eghale gbe ọjẹrehọ Jihova, wọhọ epanọ o via kẹ Josẹf na. O rẹ sai mu omai ẹro nọ “obruoziẹ akpọ na” o ti ru oware nọ u kiẹrẹe ẹsikpobi, keme “idhere riẹ kpobi i re wowoma.”​—Emu. 18:25; Izie. 32:4.

18. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁸ Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe iriruo ivẹ efa nọ a jọ kienyẹ ahwo evaọ Ebaibol na. Yọ u ti fiobọhọ kẹ omai riẹ kpahe epanọ omaurokpotọ gbe erọvrẹ nọ i no eva ze, i ro wobọ kugbe ẹdhoguo-okiẹrẹe Jihova.