Iruẹru Mai Erọ Oke Nọ U Kpemu
“Mẹ be Kọrọ Ibi Rọkẹ Oruaro Jihova”
“EMO nọ a fi no anwẹdẹ kpobi, i te oware ovo ho nọ a tẹ rehọ ae wawo ẹmo ologbo nọ ọ rrọ Europe obọnana.” Ere Uwou Eroro Na orọ Azie 1, 1915 (ọrọ Oyibo) o dhesẹ ẹmo akpọ ọsosuọ, ẹmo nọ o te erẹwho nọ i bu te oware wọhọ 30 uwhremu na. Uwou Eroro Na o ta nọ ozighi nọ ọ jotọ oke yena u ru nọ: “Iruo [Uvie] na e rọ dina dobọ ji maero kọ evaọ Germany gbe France.”
Evaọ oke nana nọ ẹmo akpọ-soso ọ rọ jotọ na, Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a re te riẹ otofa ehri-uzi Ebaibol na ziezi hi, onọ u dhesẹ nọ Ileleikristi a rẹ jọ abọ ọvo ho. Ghele na, a gba riẹ mu nọ a re whowho emamọ usi na. Brọda Wilhelm Hildebrandt nọ ọ gwọlọ ru ẹkẹ-abọ riẹ evaọ iruo Uvie na, o fi odẹ hotọ kẹ obe na The Bible Students Monthly evaọ ẹvẹrẹ French, re o hai tei obọ kamara kamara. Orọnikọ iruo ọkobaro oke-kpobi e wọ riẹ kpobọ France he, rekọ osoja Germany ọ jọ. Dede nọ Wilhelm o ku iwu isoja Germany fihọ wọhọ ọwegrẹ nọ ọ be nyai fi France ẹmo, ọ ta usiuwoma udhedhẹ kẹ ohwo French jọ, yọ onana u gbe ohwo na unu gaga.
Ileta nọ a fihọ Uwou Eroro Na evaọ oke yena, i dhesẹ nọ rọkẹ amọfa buobu nọ a jọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol Germany, a rri rie inọ o roja re a whowho emamọ usi Uvie na evaọ etoke nọ a rọ jọ isoja na. Brọda Lemke nọ ọ jọ osoja-ame, ọ ta nọ o duku imasoi nọ i wo isiuru kẹ usiuwoma na evaọ usu isoja nọ a gbẹ jọ okọ. O kere nọ: “Makọ evaọ okọ nana, mẹ be kọrọ ibi rọkẹ oruaro Jihova.”
Georg Kayser ọ jọ osoja nọ o kpohọ ẹmo, rekọ nọ o kpozi yọ o zihe ruọ odibo Jihova no. Ẹvẹ o rọ via? Ọ rọ oghẹrẹ jọ ruẹ obe Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na jọ, ọ tẹ jẹ uzẹme na rehọ, jẹ siọ ẹmo ba efi. Kẹsena o te mu iruo isoja nọ i wobọ kugbe ẹmo ofio ho họ. Nọ ẹmo na o kuhọ no, ọ rọ ajọwha ru iruo ọkobaro ikpe buobu.
Dede nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a wo otoriẹ ziezi kpahe siobọ-ba-ewo evaọ ẹmo ho, uruemu rai u wo ohẹriẹ gaga no eriwo gbe uruemu ahwo nọ a wọ ẹmo na họ uzou. Nọ utu esuo-ohrowo gbe isu ichọche a be tha ẹmo na uke na, yọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a talamu “Ovie Udhedhẹ” na. (Aiz. 9:6) Dede nọ ejọ i siomano ẹmo na riẹriẹriẹ hẹ, a wo ọkpọ imuẹro oniọvo nọ a re se Konrad Mörtter, nọ ọ ta nọ, “Me vuhumu no Ebaibol na ze vevẹ inọ Oleleikristi o re kpe ohwo ho.”—Ọny. 20:13. *
Evaọ obọ Germany, uzi na o kuvẹ hẹ re ohwo nọ ọ gwọlọ wobọ evaọ iruo isoja ha o ru iruo efa, ghele na Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ i bu vi 20 a rọwo kuomagbe isoja ha. A je roro nọ uzou ejọ o gba ha, wọhọ Gustav Kujath, onọ u ru nọ a ro fi ei họ oria nọ a re jo siwi eruẹ, a tẹ jẹ kẹe imu egaga. Hans Hölterhoff yọ omọfa nọ ọ rọwo kuomagbe isoja ha. Fikiere a te fi ei họ uwou-odi, ghele na ọ rọwo nọ o re ru iruo evuevo nọ i wobọ kugbe ẹmo na ha. Elakpa na a te ku ewu nọ a rẹ rọ ifi gba fihọ ohwo oma họ iẹe, * jẹ gbae kekeke, bẹsenọ abọ gbe awọ riẹ i ro whu-ikpi. Nọ a ruẹ nọ oyena u ru rie nwene iroro ho, a te ru wọhọ ẹsenọ a gwọlọ kpei no re ozọ o ruẹsi mu ei. Ghele na, Hans o kru ẹgbakiete riẹ evaọ etoke ẹmo na kpobi.
Inievo efa a rọwo gbe he inọ a re kuomagbe isoja, ukpoye a ta nọ a kẹ ae iruo nọ i wobọ kugbe ẹmo ho. * Johannes Rauthe yọ omọvo inievo nana jọ, fikiere a te vi ei nyai ru iruo evaọ idhere itreni. A kẹ Konrad Mörtter iruo nọ ọ rẹ jọ fiobọhọ kẹ edọkita gbe enọso, yọ Reinhold Weber o je ru iruo enọso. August Krafzig ọ jẹ hae rẹrote ekpa isoja, yọ eva e were riẹ gaga inọ iruo riẹ na e wọ riẹ kpohọ obaro ẹmo ho. Otoriẹ nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nana gbe efa buobu a wo no Ebaibol na ze kpahe uyoyou, u ru nọ a rọ gbae mu nọ abọ Jihova ọvo a rẹ jọ.
Fiki uruemu nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol na a dhesẹ evaọ etoke ẹmo na, u ru nọ utu elakpa a je ro fi ẹro họ ai kiọkiọkiọ. Evaọ etoke ikpe nọ i lele i rie, a wọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol nọ e jọ Germany kpohọ ekọto unuẹse buobu fiki iruo usiuwoma ota rai. Onana u ru nọ uwou ogha Germany o rọ to ẹko-iruo uzi họ evaọ Ebẹtẹle Magdeburg.
Nọ oke o be nyaharo na, Isẹri Jihova a te ti wo otoriẹ uvevẹ kpahe oware nọ u dhesẹ re Oleleikristi ọ siobọ-ba-ewo evaọ ẹmo. Nọ ẹmo akpọ avivẹ o du lahwe, a kru edikihẹ rai, a dhomahọ ẹmo na vievie he. Onana u ru nọ ahwo a ro rri rai wọhọ ewegrẹ orẹwho Germany, fikiere a te je gboja kẹ ae. Ma te ta kpahe ikuigbe nana evaọ “Iruẹru Mai erọ Oke nọ U Kpemu” nọ o te romavia evaọ obaro.—Iruẹru mai erọ oke nọ u kpemu evaọ obọ Central Europe.
^ edhe-ẹme 7 Se kpahe ikuigbe Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol Britain evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ na, evaọ uzoẹme na “Iruẹru Mai erọ Oke nọ U Kpemu—A Dikihẹ Ga Evaọ Oke ‘Ukpokpoma’” nọ o rrọ uvitha Uwou-Eroro Na, Asoi 15, 2013.
^ edhe-ẹme 8 Onana yọ oghẹrẹ ewu nọ a rẹ rọ kẹ ohwo uye.
^ edhe-ẹme 9 Uko avọ ezeza ọrọ obe na, Millennial Dawn (1904) gbe Zion’s Watch Tower amara Aria 1906 ọrọ ẹvẹrẹ Germany, e ta kpahe iroro-ejẹ nana. Rekọ Uwou-Eroro Na ọrọ amara Azie 1915 u te ru otoriẹ mai vẹ kpahe onana jẹ ta nọ Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol a re kuomagbe isoja vievie he. Dede na, uzoẹme nana o romavia evaọ uvitha ẹvẹrẹ German he.