OKENỌ mẹ jọ ikpe 12 mẹ rọ kake riẹ nọ me wo oware oghaghae jọ nọ mẹ rẹ sae kẹ amọfa. Oniọvo-ọmọzae jọ ọ nọ omẹ evaọ okokohọ jọ nọ ma kpohọ sọ o te were omẹ re mẹ ta usiuwoma. Me te yo kẹe nọ “Ee,” dedenọ mẹ re te ta usiuwoma ẹdẹvo ho. Ma te kpohọ ẹkwotọ na, kẹsena ọ tẹ kẹ omẹ ebe jọ nọ e ta kpahe Uvie Ọghẹnẹ. Ọ tẹ vuẹ omẹ nọ, “Nyae ta kẹ ahwo nọ a rrọ abọ obei iyẹrẹ na, mẹ omamẹ mẹ te jọ abọ obonẹ ta.” Avọ udu nọ u je bru omẹ, me te muhọ ẹnya nuwou ruọ uwou. U gbe omẹ unu gaga inọ u kri hi, taure mẹ tẹ te rehọ ebe nọ e jọ omẹ obọ na kpobi kẹ ahwo. O rrọ vevẹ inọ ahwo buobu a gwọlọ oware nọ mẹ jẹ kẹ ae na.

Ukpe 1923 a yẹ omẹ evaọ ẹwho Chatham nọ ọ rrọ Kent, obọ England. Yọ mẹ whẹro evaọ udevie ahwo nọ eware sa-sa e jẹ kẹ idhọvẹ. Ẹmo Akpọ Ọsosuọ ọ wha ewoma ọvo ziọ akpọ na ha wọhọ epanọ a ta nọ o te jọ. Uruemu ilorida ichọche Baptist nọ e jẹ dhogbo isiuru obọrai ọvo o jẹ kẹ ọsẹgboni mẹ idhọvẹ re. Okenọ mẹ jọ oware wọhọ ikpe izii, oni mẹ o te je kpohọ ọgwa International Bible Students Association (Ukoko Emọ-Uwuhrẹ Ebaibol Akpọ-Soso), oria nọ Ileleikristi nọ ma bi si Isẹri Jihova enẹna a jẹ hae jọ ru iwuhrẹ rai. Oniọvo-ọmọtẹ jọ evaọ usu rai ọ jẹ hae rehọ Ebaibol na gbe obe na, The Harp of God wuhrẹ omai emaha na. Eware nọ ma je wuhrẹ e jẹ hae were omẹ gaga.

Okenọ mẹ jọ uzoge, o jẹ hae were omẹ gaga re mẹ vuẹ amọfa kpahe ẹruore nọ ọ rrọ Ebaibol na. Dede nọ ẹsibuobu mẹ ọvo mẹ jẹ hai kpohọ usiuwoma ota nuwou ruọ uwou, inievo efa nọ mẹ jẹ hai kuomagbe ẹsejọ kpohọ usiuwoma ota u fiobọhọ kẹ omẹ wuhrẹ eware buobu re. Wọhọ oriruo, ẹdẹjọ nọ mẹ avọ oniọvo-ọmọzae jọ nọ ọ kpako no ma jẹ dhẹ ẹdhighere kpohọ ẹkwotọ usiuwoma ota mai, ma dhẹ vrẹ olorida ichọche jọ mẹ tẹ ta nọ, “Ẹwe ọ be nyavrẹ na.” Oniọvo na o te nwrotọ no ẹdhighere riẹ, jẹ ta nọ ma keria ete-ure jọ nọ ọ jọ etẹe. Ọ tẹ ta nọ: “Ono ọ kẹ owhẹ udu nọ who re ro bruoziẹ kpe ohwo jọ inọ ẹwe ọ rrọ? Joma thakpe rọ evawere whowho usiuwoma na kẹ amọfa, re ma nyasiọ oziẹbro na ba kẹ Jihova.” Evaọ oke yena, me wuhrẹ eware buobu kpahe epanọ ẹkẹ o rẹ rọ wha evawere ze.—Mat. 25:31-33; Iruẹru 20:35.

Oniọvo-ọmọzae ọfa nọ ọ kpako no o wuhrẹ omẹ nọ re ma sai wo evawere nọ i re no ẹkẹ ze, o rẹ gwọlọ nọ ma wo odiri ẹsejọ. Aye riẹ o mukpahe Isẹri Jihova. U wo ẹdẹjọ nọ oniọvo na o ro zizie omẹ kpobọ uwou riẹ kẹ emuọriọ. Fikinọ oniọvo na ọ jọ  usiuwoma ota anwẹsiẹ, eva e dha aye riẹ na te epanọ ọ jẹ rọ rehọ epakẹte iti ro fi omai. Oniọvo na ọ whọku aye riẹ hẹ, ukpoye, ọ rehọ ohwohwẹ zihe iti na fihọ oria rai. Emamọ iyẹrẹ i no ithihakọ riẹ na ze, keme nọ ikpe jọ e vrẹ no, aye riẹ na ọ họ-ame je zihe ruọ omọvo Isẹri Jihova.

Isiuru nọ mẹ rọ gwọlọ fiobọhọ kẹ amọfa wo ẹruore kpahe obaro i te je dhe ẹgẹga, yọ evaọ Asa ọrọ ukpe 1940, mẹ avọ oni mẹ ma tẹ họ-ame evaọ obọ Dover. Evaọ Azie ọrọ ukpe 1939, okenọ mẹ jọ ikpe 16, orẹwho Britain o tẹ wọ ẹmo bru Germany. Evaọ Azeza ọrọ ukpe 1940, mẹ jẹ hae jọ unuẹthẹ mai ruẹ isoja buobu nọ oma o lọhọ no evaọ imoto ilogbo nọ a wọ rai fihọ be dhẹ oria mai vrẹ. Enana yọ isoja nọ e zọ evaọ ẹmo nọ a fi evaọ Dunkirk, obọ France. Mẹ ruẹ nọ a wo uvumọ ẹruore he, yọ oma o jẹ kpakpa omẹ re mẹ ta kẹ ae kpahe Uvie Ọghẹnẹ. Evaọ abọ ekuhọ ukpe yena, a te mu orẹwho Britain họ ẹbọmbo noke toke. Kaso kaso mẹ jẹ hai rri irupre isoja Germany nọ i re siobọno ebọmbo nọ e jẹ hae rra ehru oria mai vrẹ. Who re yo edo ebọmbo nọ e be fia vrẹ je kie fihọ otọ avọ edo ologbo, onọ u je ru ozọ mu ahwo gaga. Okiokiọ riẹ nọ ma tẹ ruọ otafe, ma vẹ be ruẹ iwou buobu nọ a raha no. Imuẹro mẹ i te je dhe ẹgẹga inọ Uvie Ọghẹnẹ ọvo họ ẹruore mẹ.

Ukpe 1941 me ro gine mu oghẹrẹ uzuazọ nọ o be wha evawere se omẹ na họ eyeri. Me je wuhrẹ iruo evaọ oria nọ a rẹ jọ ku jẹ ruẹrẹ ekọ nọ a re se Royal Dockyard nọ o rrọ Chatham. Onana o jọ iruo nọ ahwo buobu a gwọlọ yọ erere ọ ginẹ riẹ. U kri no nọ idibo Jihova a rọ riẹ nọ u fo ho re Ileleikristi a kuomagbe orẹwho jọ họre orẹwho ofa. Evaọ ukpe 1941 ma te ti vuhumu nọ u gbe fo ho re ma ru iruo evaọ oria nọ a rẹ jọ ku hayo rẹrote ekwakwa ẹmo. (Jọn 18:36) Nọ orọnọ a jẹ hae jọ oria iruo mẹ na ku ekọ isoja nọ e rẹ dhẹ obotọ ame na, me te no iruo mẹ na je mu iruo ọkobaro oke-kpobi họ. Ẹwho Cirencester nọ ọ vọ avo erru evaọ ẹkwotọ igbehru ọ jọ ẹkwotọ ọsosuọ usiuwoma ota mẹ.

Okenọ me te ikpe 18 no, a te mu omẹ fihọ uwou-odi emerae izii fikinọ mẹ rọwo wobọ evaọ iruẹru isoja ha. O jọ oware imuozọ kẹ omẹ gaga evaọ oke ọsosuọ nọ a ro fi omẹ họ uwou-odi, nọ a si ẹthẹ na họ dhe omẹ ọvo. Rekọ u kri hi, iroiro gbe amọfa nọ a fihọ uwou-odi a tẹ jẹ nọ omẹ kpahe ẹjiroro nọ a ro fi omẹ họ uwou-odi, mẹ tẹ jẹ rọ evawere ta kẹ ae kpahe ẹrọwọ mẹ.

Nọ a siobọno omẹ no, ukoko o tẹ vuẹ omẹ nọ me kuomagbe oniọvo-ọmọzae nọ a re se Leonard Smith * evaọ iruo usiuwoma ota na evaọ ewho sa-sa nọ e jọ ẹkwotọ Kent nọ ma jọ na. Muhọ no ukpe 1944 vrẹ, irupre buobu nọ e rẹ wha ebọmbo, nọ ohwo ọ rẹ jọ eva ha e jẹ hai kie fihọ Kent noke toke. Uzedhe ẹkwotọ nọ  irupre e jẹ rra ehru riẹ vrẹ na ma jọ, koyehọ udevie ẹkwotọ Europe avọ London. Odẹ amara jọ nọ a re se ofẹkpẹ hayo kpukpuke a mu kẹ ebọmbo yena nọ e jẹ hae rra ze kie fihọ otọ na. O jọ etoke imuozọ gaga keme nọ edo arupre ọ tẹ nwani fu, whọ vẹ riẹ nọ emaharo nọ i ti lele iei o ti kie jẹ bọmbo oria nọ o kie fihọ. U wo uviuwou jọ nọ imasoi e rrọ nọ ma je wuhrẹ Ebaibol kugbe. Ẹsejọ, otọ emẹjẹ ayọno ma rẹ keria, onọ a ru re oware ovo o siọ ohwo ba ete nọ uwou na u te kporo. Uwhremu na, uviuwou na soso o tẹ họ-ame.

Nọ ẹmo na o kuhọ no, me te ru iruo ọkobaro ikpe ivẹ evaọ ofẹ obọze ovatha-ọre Ireland. Oke yena ma riẹ hẹ inọ Ireland o wo ohẹriẹ gaga no obọ England nọ ma jọ. Ma je no ẹthẹ ruọ ẹthẹ be nọ ahwo sọ a wo oria nọ ma rẹ sae rria, be ta kẹ ae nọ mai yọ imishọnare jẹ be rọ ebe mai kẹ ahwo evaọ iyẹrẹ na. Oware ugheghẹ gaga ma je ru evaọ orẹwho ahwo Katọlik na! Nọ ọzae jọ ọ jẹ te họre omai, me te gu kẹ iporisi. Iporisi na ọ tẹ ta nọ, “Ẹhẹ, ẹvẹ who roro vẹre?” Kpakọ izerẹ egagọ na a wo udu gaga evaọ ẹkwotọ na. A je ru nọ a je ro si ahwo no iruo rai nọ a tẹ rehọ ebe mai, a te je ru nọ a ro le omai no oria nọ ma jẹ rria.

Ma tẹ te riẹ nọ ma tẹ kaki te ẹkwotọ, o mai woma re ma dhẹ ẹdhighere kpohọ obonọ o thabọ no oria nọ ma wohọ nyae ta usiuwoma, onọ a jọ wo ozerẹ egagọ ọfa. Oria nọ ma wohọ na ma rẹ jọ ta usiuwoma whremu. Evaọ obọ Kilkenny, ma jẹ hai wuhrẹ Ebaibol na kugbe ọmọzae jọ isiasa ẹkpoka ghelọ ahwo nọ a jẹ hae wọ ohọre bru ei ze fiki uwuhrẹ na. Uzẹme Ebaibol na nọ mẹ jẹ hai wuhrẹ amọfa o were omẹ te epanọ me ro fi odẹ hotọ kẹ Isukulu Giliad nọ a rẹ jọ wuhrẹ imishọnare.

Nọ emerae isoi nọ ma rọ jọ Isukulu Giliad na i re no, a te dhe omai imane nọ ma nwrotọ kpohọ ikoliko esese nọ e rrọ ofẹ Caribbean Sea. Evaọ Akpegbọvo ọrọ ukpe 1948, ma tẹ ruọ okọ etapolini nọ ofou o re bi nọ a se Sibia no New York. Yọ okọ na u kpehru te irula 59. Oma u je mu omẹ keme mẹ re te ruọ okọ ẹdẹvo vẹre he. Oniọvo jọ nọ a re se Gust Maki nọ ma gbẹ jọ usu, ọ jọ ọdhokọ nọ o wo onaa ziezi. O wuhrẹ omai ugogo eware jọ kpahe okọ-odhẹ, wọhọ epanọ ma sae rọ kpare etapolini okọ kpehru jẹ rehọ ae ziọ otọ, epanọ a rẹ rọ rehọ ekọmpase ruiruo jẹ kpọ okọ lele obọno ọ rọ ovao rri, gbe epanọ a re ro bi ghele nọ ofou ọ tẹ be make za okọ dhe. Gust ọ nabe ro onaa bi okọ na edẹ 30 soso ghelọ ifou egaga bẹsenọ ma ro te Bahamas.

Nọ ma rọ emerae jọ ta usiuwoma na evaọ ikoliko esese nọ e rrọ Bahamas no, ma tẹ jẹ ruọ okọ kpohọ ikoliko Leeward avọ ikoliko Windward nọ i no Virgin Islands nọ o kẹle Puerto Rico rite enwenọ obọ Trinidad. Onana u thabọ te oware wọhọ emaele egba isoi (500). Evaọ etoke ikpe isoi, ma ta usiuwoma na evaọ ikokoli nọ i siomano, enọ Isẹri Jihova e jọ họ. Ẹsejọ, evaọ eka jọ soso ma rẹ sai vi uwou hu yọ uwou u re te omai obọ họ. Rekọ eva e were omai gaga inọ ma whowho ẹme Jihova evaọ ikoliko yena!—Jeri. 31:10.

Unueri kpobi nọ ma bi okọ kpahe, ahwo iwhre na a jẹ hae koyẹ nọ a tẹ ruẹ omai, u ve ru nọ ahwo a re ro su ze re a riẹ oghẹrẹ ahwo nọ ma rrọ. Ejọ buobu a re te ruẹ okọ etapolini nọ ofou o re bi ẹdẹvo ho, yọ a re te ruẹ oyibo ẹdẹvo gbe he. Ahwo ikoliko na a rẹ whẹtiẹ ahwo homa, a se egagọ gboja, yọ a riẹ Ebaibol na ziezi. Ẹsibuobu, a jẹ hae kẹ omai imiyei ekpokpọ, epiẹ, gbe epapa.

Ma re bi okọ na kpahe okpa, ma vẹ rọ ẹdẹ na soso weze bru ahwo. Ma jẹ hae vuẹ ae nọ u wo ovuẹ Ebaibol nọ ma te kẹ. Kẹsena nọ ọre o te bi kiediwi no ma ve kporo ẹgogo nọ ọ rrọ okọ mai. O jẹ hae were omai gaga nọ ma tẹ ruẹ ahwo iwhre na nọ a be nyaze. Nọ a be gadiẹ ziọ otọ bru omai ze na, ikpẹ ewhri nọ a kru họ obọ, e rẹ wọhọ isi nọ i bi no ehru bru omai ze.  Ẹsejọ, ahwo udhusoi (100) a rẹ nyaze jẹ rria te aso, yọ a be nọ omai enọ. A rẹ so ile gaga, fikiere ma tẹ rọ etapraeta kere eme ile ukoko na jọ fihọ obe ghale kẹ ae. Nọ mai imane ma be daoma so ole na, a te je lele omai so, yọ ivo rai i je kiehọ ohwohwo ziezi. A rẹ ruẹ unu gbiku evawere nọ ma je wo oke yena ha!

Nọ ma te wuhrẹ Ebaibol na kugbe ahwo jọ no, emọ-uwuhrẹ mai jọ a ve lele omai kpohọ uviuwou ofa nọ ma be te jọ wuhrẹ ahwo, re a ruẹsi kuomagbe uwuhrẹ na. Dede nọ ma re kpohọ oria ọfa nọ ma tẹ rria oria jọ te eka jọ no, ẹsibuobu ma rẹ ta kẹ ahwo iwhre na nọ a wo isiuru ziezi inọ a fiobọhọ wuhrẹ ahwo nọ i kiọkọ bẹsenọ ma re zihe ze. Eva e were omai gaga inọ ma ruẹ epanọ ejọ evaọ usu rai a se iruo nọ ma kẹ rai na gboja te.

Nẹnẹ, ikoliko yena buobu i zihe ruọ oria nọ ahwo a re zurie nyae jọ rri ughe no, rekọ evaọ oke yena e jọ eria nọ i siomano, yọ oware nọ whọ rẹ jarai ruẹ kpobi họ ame ekọlọ iburu, unueri nọ o vọ avọ uwẹkpẹ, gbe iriẹ. Aso ma jẹ hae mai ro bi no ukoliko kpohọ ukoliko. Iyei nọ a re se edọfini ẹ jẹ hae ya lele okọ mai avọ oma nọ o be were ae, yọ edo ẹro-okọ mai nọ ọ be tehe ame vrẹ ọvo ma jẹ hai yo. Ọvẹre nọ o bi lo fihọ ehru ame nọ ọ fọ rirẹ na u ru nọ whọ rẹ rọ ruẹ ubiokọ na rerẹ avọ erru.

Nọ ma ta usiuwoma te ikpe isoi no evaọ ikoliko na, ma te bi okọ etapolini mai na kpobọ Puerto Rico nyae rehọ iẹe nwene okọ ẹjini. Nọ ma te obei, mẹ tẹ ruẹ Maxine Boyd, oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o wo erru gaga nọ ọ rrọ iruo imishọnare, ọ tẹ dhẹ ruọ omẹ oma. No emaha ze ọ be rọ rehọ ajọwha ta usiuwoma na. Kẹsena ọ tẹ jọ iruo imishọnare evaọ Dominican Republic bẹsenọ egọmeti orẹwho yena nọ ahwo Katọlik a rrọ isu riẹ a ro lei no ẹkwotọ na evaọ ukpe 1950. Fikinọ mẹ yọ omọvo ahwo nọ a re ru iruo evaọ okọ, egọmeti Puerto Rico ọ tẹ kẹ omẹ uvẹ rria ẹkwotọ na amara ọvuọvo. U ti lehie he re me te ti bi okọ zihe kpobọ ẹkwotọ ikoliko na, yọ mẹ te jọ obei te ikpe jọ. Fikiere mẹ tẹ ta kẹ omamẹ nọ, ‘Ronald, whọ tẹ gwọlọ ọmọtẹ nana, ru oware jọ kpata kpata.’ Nọ eka esa e vrẹ no, mẹ tẹ ta ẹme orọo kẹe, yọ eka ezeza e ruemu no ma tẹ ruọ orọo. Ukoko o tẹ kẹ omẹ avọ Maxine iruo imishọnare evaọ Puerto Rico, fikiere mẹ ruọ okọ okpokpọ na kpohọ usiuwoma ota ẹdẹvo ho.

Evaọ ukpe 1956, ma tẹ ruọ iruo ọsẹro okogho je mu ikoko họ eweze bru. Inievo na buobu a jọ iyogbere, rekọ o jẹ hae were omai re ma weze bru ai. Wọhọ oriruo, u wo iviuwou inievo mai ivẹ jọ evaọ iwhre Potala Pastillo nọ a wo emọ buobu, yọ mẹ jẹ hai kporo urete kẹ ae. Ẹdẹjọ mẹ nọ Hilda, ọmọtẹ ọmaha jọ evaọ usu rai sọ o te were iẹe re o lele omai kpohọ usiuwoma ota. Ọ tẹ ta nọ: “Mẹ gwọlọ nya, rekọ mẹ te sae nya ha. Me wo eviẹ hẹ.” Ma tẹ dẹ eviẹ kẹe, kẹsena ọ tẹ jẹ hai lele omai kpohọ usiuwoma ota. Evaọ 1972, koyehọ nọ ikpe buobu e ruemu no, mẹ avọ Maxine, aye mẹ ma te weze kpohọ Ebẹtẹle Brooklyn. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ o nwrotọ no Isukulu Giliad obọ ọ tẹ nyabru omai ze. O bi ti ru re o kpobọ Ecuador nọ ukoko u vi rie nya kẹ iruo imishọnare, ọ tẹ ta nọ: “Kọ wha vuhu omẹ? Mẹ họ ọmọ nọ o wo eviẹ hẹ oke ẹdẹ na, evaọ iwhre Pastillo.” Kpakọ Hilda! Oghọghọ nọ ma jọ u ru nọ irui i ro su no omai aro ze.

Evaọ ukpe 1960, a te vi omai kpohọ uwou ogha Puerto Rico, onọ o jọ uwou-ehru osese jọ evaọ Santurce obọ San Juan. Evaọ oke ọsosuọ, mẹ avọ Brọda Lennart Johnson ma je ru iruo na buobu. Tei te aye riẹ a jọ Isẹri Jihova ọsosuọ evaọ Dominican Republic, yọ a ziọ Puerto Rico evaọ ukpe 1957. Evaọ oke ofa, Maxine aye mẹ ọ tẹ jẹ rẹrote efọmo ahwo nọ a fi odẹ hotọ kẹ emagazini na, yọ enọ o re ru koka koka i re bu vi odu ọvo. Iruo nana e jẹ hae were iẹe gaga keme ọ jẹ hai roro kpahe ahwo nọ a be rọ edhere nana wo emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ.

Iruo Ebẹtẹle e were omẹ gaga keme yọ oghẹrẹ iruo nọ ma rẹ rọ rehọ uzuazọ uyero mai fiobọhọ kẹ amọfa. Rekọ iruo na e vọ avọ use-abọ re. Wọhọ oriruo, evaọ okokohọ akpọ-soso ọsosuọ nọ a jọ Puerto Rico ru evaọ ukpe 1967, o jọ wọhọ nọ iruo nọ e jọ omẹ abọ i bu thesiwa. Brọda Nathan Knorr nọ ọ jẹ rẹrote iruẹru Isẹri Jihova oke yena ọ nyaze Puerto Rico. Me ru ọruẹrẹfihotọ nọ a rẹ rọ wọ imishọnare nọ e nyaze kpohọ okokohọ na, rekọ Brọda Knorr o roro nọ me ru onana ha. Uwhremu na ọ tẹ whọku omẹ, inọ mẹ hae daoma ru ọruẹrẹfihọ nọ o gwọlọ gbe inọ mẹ riẹ ru vievie he. Mẹ gwọlọ lele ie si ikẹ hẹ, rekọ o da omẹ gaga nọ ọ be fo omẹ ekueku, rekọ u kri hi mẹ tẹ te kpairoro vrẹ. Dede na, evaọ oke ofa nọ mẹ avọ aye mẹ ma ruẹ Brọda Knorr, o zizie omai kpobọ uwou riẹ je there emu kẹ omai.

Okenọ ma jọ obọ Puerto Rico, ma weze bru ahwo uviuwou mai evaọ obọ England unuẹse buobu. Ọsẹ mẹ ọ jẹ uzẹme na rehọ họ evaọ okenọ mẹ avọ oni mẹ  ma ro kurẹriẹ. Rekọ uwou ogha u te vi inievo ze te kẹ ovuẹ evaọ ukoko mai, ẹsibuobu oni mẹ o re ru nọ a rẹ rọ jọ uwou mai. Ọsẹ mẹ ọ jẹ hae ruẹ epanọ esẹro nana nọ i no obọ uwou ogha ze na a wo omaurokpotọ te, wo ohẹriẹ no ilorida ichọche nọ i ru eware etọtọ jọ nọ e kẹ riẹ uye gaga ikpe jọ nọ i kpemu. Ukuhọ riẹ o te ti kurẹriẹ jẹ họ-ame evaọ ukpe 1962.

Maxine, aye ọghaghae mẹ na o whu evaọ ukpe 2011. Me bi gine rẹro oke nọ mẹ te rọ wariẹ ruẹ e riẹ evaọ ẹkparomatha. Ẹruore nana ọ be kẹ omẹ evawere! Evaọ etoke ikpe 58 nọ ma rọ jọ kugbe na, mẹ avọ aye mẹ ma ruẹ epanọ idibo Jihova a ro vihọ no egba ezeza gbe udhuvẹ gbe ikpe (650) rite idu udhe gbe ezeza (26,000) evaọ Puerto Rico. Kẹsena, evaọ ukpe 2013 a te ku uwou ogha Puerto Rico kugbe orọ United States. A te vi omẹ kpobọ Wallkill, New York. Nọ mẹ rria ẹkwotọ ikoliko na te ikpe 60 no, mẹ tẹ jọ ọmotọ wọhọ ẹkere-ẹbe Puerto Rico nọ a re se coquí. Ẹkere nọ a jọ oria kpobi riẹ evaọ Puerto Rico nọ o re bo ko-kee, ko-kee nọ oke u te bi siaro họ. Rekọ oke u te ti te nọ me ro no etẹe.

Iruo Jihova nọ mẹ rrọ evaọ Ebẹtẹle e gbẹ be were omẹ. Enẹna mẹ kpako vrẹ ikpe 90 no, yọ uduotahawọ nọ mẹ rẹ kẹ ahwo uviuwou Ebẹtẹle họ iruo mẹ. A vuẹ omẹ nọ mẹ ta udu họ ahwo nọ a bu vrẹ egba ezeza (600) awọ no anwẹnọ mẹ rọ ziọ Wallkill na. Inievo jọ nọ e rẹ nyabru omẹ ze, a rẹ gwọlọ ta kẹ omẹ kpahe ebẹbẹ obọrai hayo ebẹbẹ orọo rai. Amọfa a rẹ gwọlọ nọ mẹ kẹ ae ohrẹ kpahe epanọ a sai ro ru iruo Ebẹtẹle rai ziezi. Yọ inievo jọ nọ e rọo obọ, a rẹ gwọlọ nọ mẹ kẹ ae ohrẹ kpahe orọo. Inievo efa e riẹ nọ a dhe kpobọ otafe kẹ iruo usiuwoma ota na. Mẹ rẹ roma totọ gaviezọ kẹ oniọvo kpobi nọ ọ wọ ẹme bru omẹ ze, yọ ẹsenọ u fo mẹ rẹ vuẹ ae nọ: “‘Ọghẹnẹ o re you ohwo nọ ọ rẹ rọ evawere kẹ okẹ.’ Fikiere daoma wereva evaọ iruo ra. Jihova who bi ru ei kẹ.”—2 Kọr. 9:7.

Re ohwo ọ sai wo evawere evaọ oria ofa jọ kpobi o gwọlọ iruo, yọ ere o rrọ evaọ Ebẹtẹle re: O gwọlọ nọ whọ rẹ tẹrovi ẹjiroro nọ iruo nọ who bi ru na i ro wuzou. Oware kpobi nọ ma rrọ Ebẹtẹle ru yọ iruo egagọ efuafo. Onana yọ edhere jọ nọ ma bi ro fiobọhọ kẹ “ọrigbo nọ a re fievahọ” na, ọnọ ọ be ruẹrẹ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ họ kẹ Ileleikristi uzẹme nọ e rrọ akpọ-soso. (Mat. 24:45) Ma wo uvẹ nọ ma re ro jiri Jihova evaọ oria kpobi nọ ma rrọ. Joma reawere oware kpobi nọ ọ ta nọ ma ru, keme “ọghẹnẹ o re you ohwo nọ ọ rẹ rọ evawere kẹ okẹ.”