1. Eme u dhesẹ nọ o rẹ were Jihova re o ru ọghọ?

DEDE nọ Jihova ọvo ọ jọ taure o te ti mu eware họ ẹma, o je roro kpahe omobọ riẹ ọvo ho. Ukpoye, ọ ma emama efa nọ i wo iroro, te ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ. O rẹ were Jihova, “Ọghẹnẹ evawere na” re ọ kẹ amọfa eware iwoma. (1 Tim. 1:11; Jem. 1:17) Ofariẹ, nọ o rọnọ ọ gwọlọ nọ ma wo evawere wọhọ ọyomariẹ na, o bi wuhrẹ omai re ma hai ru ọghọ.​—Rom 1:20.

2, 3. (a) Fikieme ọghoruo u re ro ru omai wo evawere? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

² Ọghẹnẹ ọ rehọ uwoho riẹ ma ohwo-akpọ. (Emu. 1:27) Onana u dhesẹ nọ ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ ma sai ro dhesẹ iruemu ezi riẹ via. Fikiere, o gwọlọ nọ ma re wo isiuru kpahe amọfa je ru ọghọ, re ma rọ ere lele oriruo Jihova. Onana u re ru omai wo evawere gbe evevọwẹ. (Fil. 2:​3, 4; Jem. 1:5) Fikieme? Keme ere Jihova ọ ma omai ahwo-akpọ. Dede nọ ma gba ha, ma rẹ sai ru ọghọ wọhọ Jihova omariẹ.

³ Ebaibol na o ru omai riẹ epanọ ma sai ro ru ọghọ. Joma ta kpahe eware jọ nọ Ebaibol na o wuhrẹ kpahe ọghoruo. Ma  te ruẹ epanọ ọghoruo ọ sai ro ru omai wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ gbe epanọ uruemu nana o sai ro fiobọhọ kẹ omai ru iruo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai gba. Ma te jẹ ruẹ epanọ ọghoruo u re ro fiobọhọ kẹ omai wo evawere gbe epanọ o rọ gwọlọ nọ ma hai ru ọghọ ẹsikpobi.

4, 5. Ẹvẹ Jihova avọ Jesu a ro fi oriruo ọghoruo hotọ kẹ omai?

⁴ Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a rọ aro kele iei, fikiere eva e rẹ were iẹe nọ ma tẹ be hai ru ọghọ. (Ẹf. 5:1) Oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma omai, te erru gbe efe nọ ọ rrọ otọakpọ mai na u dhesẹ vevẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ahwo-akpọ a wereva. (Ol. 104:24; 139:​13-16) Fikiere, o rẹ wha orro sei nọ ma tẹ be daoma ru amọfa eva were.

⁵ Ileleikristi uzẹme a be rọ aro kele Kristi, ọnọ o fi emamọ oriruo ọghoruo hotọ kẹ ahwo-akpọ. Jesu ọ ta nọ: “Ọmọ ohwo ọ nyaze, orọnikọ re a gbodibo kẹe he, rekọ re ọ gbodibo o ve je siobọno uzuazọ riẹ rọkẹ ẹtanigbo ọrọ ahwo buobu.” (Mat. 20:28) Fikiere, Pọl ukọ na ọ tuduhọ Ileleikristi awọ nọ: “Ẹsikpobi jọ wha wo oghẹrẹ iroro nana nọ Kristi Jesu o wo re na, . . . o siobọno eware kpobi, ọ tẹ rehọ oma ọrigbo o te zihe ruọ ohwo-akpọ.” (Fil. 2:​5, 7) O gwọlọ nọ mai kpobi ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Kọ mẹ sae rọ aro kele oriruo Jesu vi epaọ anwẹdẹ kpobi?’​—Se 1 Pita 2:21.

6. Eme Jesu ọ rehọ ọtadhesẹ ọzae obọ Sameria nọ o fiobọhọ kẹ omọfa na wuhrẹ omai? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁶ Ma tẹ be hai wo isiuru kpahe amọfa jẹ gwọlọ idhere nọ ma re ro fiobọhọ kẹ ae yọ ma be rọ aro kele Jihova avọ Jesu, yọ onana u ti ru eva were Jihova. Ẹhẹ, Jesu o ru rie vẹ evaọ ọtadhesẹ riẹ ọrọ ọzae obọ Sameria nọ o fiobọhọ kẹ ohwo nọ igbulegbu e nwoma na, inọ o rẹro nọ ilele riẹ a re fiobọhọ kẹ amọfa, makọ ahwo nọ a no uyẹ ofa ze dede. (Se Luk 10:​29-37.) Kọ whọ kareghẹhọ onọ nọ o lẹliẹ Jesu kẹ ọtadhesẹ ọzae obọ Sameria nọ o fiobọhọ kẹ ohwo nọ igbulegbu e nwoma na? Ohwo Ju jọ ọ nọ riẹ inọ: “Ono ọ ginẹ rrọ ọrivẹ mẹ?” Uyo Jesu na u dhesẹ nọ, re Ọghẹnẹ ọ sae jẹ omai rehọ, o gwọlọ nọ u re no omai eva ze re ma hai ruọghọ kẹ amọfa wọhọ epanọ ohwo Sameria na o ru na.

7. Ẹvẹ oriobọ hayo ọghoruo u ro wobọ kugbe ẹme nọ ọ romavia evaọ ọgbọ Idẹn?

⁷ Ileleikristi a wo ẹjiroro buobu nọ a re ro ruọghọ. Wọhọ oriruo, uruemu nana u wobọ kugbe ẹme nọ ọ romavia evaọ ọgbọ Idẹn. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Setan ọ ta nọ o te mai woma kẹ Adamu avọ Ivi, koyehọ te omai ahwo-akpọ kpobi nọ ma tẹ tẹrovi omobọ mai jẹ rọ isiuru obọmai karo viukpọ Ọghẹnẹ nọ ma re yoẹme kẹ. Ivi ọ gwọlọ nọ ọ rẹ jọ wọhọ Ọghẹnẹ, onọ u ru nọ ọ rọ ghẹmeeyo. Adamu omariẹ ọ rọ isiuru obọriẹ karo jẹ ghẹmeeyo fikinọ ọ gwọlọ ru eva were Ivi, aye riẹ. (Emu. 3:​4-6) Ma be ruẹ okpẹtu nọ o no iroro-ejẹ rai na ze. Uruemu oriobọ o rẹ wha evawere ze he; edada o rẹ wha ze. Ma te bi ruọghọ, yọ ma bi dhesẹ nọ u mu omai ẹro inọ oghẹrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ma hai ru eware o mai woma.

8. Eme ọ hae lẹliẹ Adamu avọ Ivi roro kpahe ewoma amọfa?

⁸ Ọghẹnẹ ọ kẹ ọzae avọ aye ọsosuọ na izi nọ e hai ti ru ai roro kpahe ewoma  amọfa, dede nọ ae ọvo a jọ ọgbọ Idẹn. Jihova ọ ghale rai jẹ vuẹ ae nọ jọ a yẹ vọ akpọ na jẹ rẹrotei. (Emu. 1:28) Nọ orọnọ Jihova nọ ọ ma eware o wo isiuru gaga kpahe emama riẹ na, u fo nọ ọzae avọ aye ọsosuọ na a hai ti roro kpahe evawere emọ rai nọ a ti yẹ evaọ obaro. A hai ti ru Aparadase na kẹre te akpọ na soso, onọ o hae te wha erere se emọ rai kpobi. Emọ rai a hai ti kuomagbe ru Aparadase na kẹre.

9. Ẹvẹ Aparadase nọ a hai ti ru kẹre o hae rọ wha evawere ze?

⁹ O gbẹ rrọ aghẹmeeyo ho, akpọ na ọ hae te vọ avọ ahwo ọgbagba nọ a hai ti ru Aparadase na kẹre, rọ ere ru ẹjiroro Ọghẹnẹ gba vọvọ, jẹ rọ ere rueva eriosehọ riẹ. (Hib. 4:11) Dai roro epanọ iruo yena e hae te kẹ evawere te! A hae rọ omarai kpobi kẹ iruo nọ e rẹ wha ewoma se amọfa, a hai ti wo eghale gbe evawere nọ a rẹ ruẹ unu gbiku riẹ hẹ.

10, 11. Ẹvẹ ma sae rọ ta usiuwoma na je wuhrẹ amọfa zihe ruọ ilele wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ nọ ma ru?

¹⁰ Nẹnẹ, Jihova ọ kẹ idibo riẹ iruo nọ a rẹ rọ ta usiuwoma kẹ amọfa je wuhrẹ ae re a zihe ruọ ilele Jesu. Re ma sai ru iruo nana gba, o gwọlọ nọ ma re wo isiuru kpahe ewoma amọfa. Emamọ ẹjiroro ọ tẹ be wọ omai ru iruo nana ọvo ma jẹ sai thihakọ, koyehọ nọ ma te you Ọghẹnẹ gbe erivẹ mai.

¹¹ Evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, Pọl ukọ na o se omariẹ gbe egbẹnya riẹ jọ “ibe iruiruo Ọghẹnẹ” fikinọ a be gbẹ kọ je ku ame ku ibi Uvie na. (1 Kọr. 3:​6, 9) Ma rẹ sae jọ “ibe iruiruo Ọghẹnẹ” nẹnẹ re nọ ma tẹ be rọ oke, eyero, gbe ẹgba mai ru iruo usiuwoma ota nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na! Ọghọ riẹ ọ rro kẹhẹ!

12, 13. Irere vẹ e rrọ iruo usiuwoma ota na?

¹² Ma tẹ be rọ oke gbe ẹgba mai ru iruo usiuwoma ota na, u re ru omai wo oghọghọ ulogbo. Inievo buobu nọ a wuhrẹ obe kugbe ahwo nọ i wo ẹnyaharo ziezi no a rẹ vuẹ owhẹ nọ, a rẹ ruẹ obọ oware nọ o kẹ evawere tei hi. Eva e rẹ were Oleleikristi gaga nọ ọ tẹ ta usiuwoma kẹ ohwo, nọ ibiaro ohwo na i te rovie kpahe uwuhrẹ jọ nọ o bi rri thọ anwẹdẹ, nọ o je dede uzẹme na rehọ, ru inwene evaọ uzuazọ riẹ, jẹ be vuẹ amọfa eware nọ o bi wuhrẹ. Jesu ọ ghọghọ gaga re evaọ okenọ ilele udhosa-gbikpe nọ o vi kpohọ usiuwoma ota a “zihe ze avọ oghọghọ” fiki emamọ iyẹrẹ nọ a rọ ẹro ruẹ.​—Luk 10:​17-21.

¹³ Eva e be were iwhowho-uvie nọ e rrọ akpọ-soso inọ emamọ usi Uvie na u bi duobọte uzuazọ ahwo buobu. Roro kpahe oriruo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Anna nọ o kpohọ usiuwoma ota evaọ obọ ovatha-ọre Europe nọ a jọ gwọlọ  obufihọ iwhowho-uvie. * O kere nọ: “Ahwo buobu a gwọlọ uwuhrẹ Ebaibol evaọ obonẹ, yọ onana o be were omẹ gaga. Usiuwoma ota na o be kẹ omẹ evawere gaga. Nọ me te zihe te uwou, me re gbe wo uvẹ nọ me re ro roro kpahe ebẹbẹ mẹ hẹ. Oware nọ o rẹ jọ omẹ iroro họ, ebẹbẹ ahwo nọ me bi wuhrẹ obe kugbe. Mẹ rẹ gwọlọ idhere nọ mẹ rẹ rọ tuduhọ ae awọ je fiobọhọ kẹ ae. Yọ u mu omẹ ẹro vi epaọ anwẹdẹ kpobi no inọ ‘ẹkẹ evawere e mae rrọ vi emio.’”​—Iruẹru 20:35.

14. O make rọnọ umutho ahwo jọ a be gaviezọ kẹ usiuwoma ota na, ẹvẹ o sae rọ kẹ owhẹ evawere ghele?

¹⁴ Ma rẹ sai wo evawere nọ ma tẹ wha usiuwoma na bru ahwo, nọ a gbẹ make gaviezọ họ. Ọkpọ iruo evona nọ a kẹ Izikiẹl ọruẹaro na a kẹ omai nẹnẹ re. Jihova ọ ta kẹe nọ: “Whọ rẹ se ae eme mẹ ba ẹvuẹ hẹ, tọ a re yo, tọ a rẹ seba.” (Izik. 2:7; Aiz. 43:10) Ahwo jọ a gbẹ make jẹ ovuẹ mai rehọ họ, ma riẹ nọ omodawọ mai o be da Jihova ẹro. (Se Ahwo Hibru 6:10.) Owhowho-uvie jọ o dhesẹ emamọ eriwo nọ o wo kpahe onana. O kere kpahe iruo usiuwoma ota riẹ nọ, “Ma kọ no, ku ame fihọ no, jẹ lẹ no avọ irẹro nọ Jihova o ti ru ei rro.”​—1 Kọr. 3:6.

15. Ẹvẹ ọghoruo ọ rẹ jọ ahwo buobu oma, kọ ma te siọ ọghọ ba eruo fiki oghẹrẹ nọ o rrọ ahwo jọ oma?

¹⁵ Jesu ọ gwọlọ nọ ma hai ruọghọ, re ma rọ ere wo evawere. O rẹ were ahwo buobu nọ a te ru ọghọ kẹ ae. Ọ ta nọ: “Wha hae kẹ okẹ, ahwo a te kẹ owhai. A ti ku onọ a wawo ziezi nọ a nẹ je nuhu kugbe nọ o vọ kpọhọhwẹ fihọ ikpekpawọ rai. Keme epaọ owawọ nọ wha be rọ wawo kẹ amọfa a te rọ wawo kẹ owhai re.” (Luk 6:38) Dede na, orọnikọ ahwo kpobi eva e te were he nọ whọ tẹ be hai ruọghọ, rekọ o te were ahwo jọ nọ a te rọ rehọ aro kele owhẹ ru amọfa ọghọ re. Fikiere, hai ruọghọ o tẹ make rọnọ o be were ahwo jọ họ. Whọ riẹ ewoma nọ o rẹ sai no ọghoruo ra na ze he.

16. Eme u fo nọ o rẹ wọ omai kẹ okẹ?

 ¹⁶ Ahwo nọ ọghoruo ọ ginẹ rrọ ẹkẹ uruemu rai, a re rẹro oware nọ a ti wo zihe re a te ruọghọ họ. Jesu o wo onana họ iroro nọ ọ ta nọ: “Nọ who te bi se ehaa, zizie iyogbere, enọ e ko, emo, gbe enọ i tuaro; who ti wo evawere keme a wo oware ovo nọ a te rọ hwa zihe kẹ owhẹ hẹ.” (Luk 14:13, 14) Odibo Ọghẹnẹ jọ nọ ẹzi Ọghẹnẹ ọ wọ kere oria jọ Ebaibol na ọ ta nọ, “Ọnọ o wo ẹro ọghọ-oruo, o re wo oghale.” Ọfa ọ ta nọ: “Oghale u te ọnọ ọ rẹ kareghẹhọ iyogbere!” (Itẹ 22:9; Ol. 41:1) Uzẹme riẹ họ, u fo re ma hai ruọghọ keme eva rẹ were omai nọ ma te bi fiobọhọ kẹ amọfa.

17. Oghẹrẹ ọghoruo vẹ u ti ru owhẹ wo evawere?

¹⁷ Nọ Pọl ukọ na ọ wariẹ ẹme Jesu nọ ọ ta nọ “ẹkẹ oghale o mae rọ vi emio,” orọnikọ eware nọ ma rẹ sae ghale kẹ amọfa ọvo Pọl o wo họ iroro ho. Onana o kẹre te uduotahawọ, gbe ọkpọvio nọ ma rẹ sae kẹ amọfa, jegbe iruo nọ ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ amọfa nọ o tẹ gwọlọ ere. (Iruẹru 20:​31-35) Pọl ọ rọ ẹme gbe oriruo riẹ wuhrẹ omai inọ ma rẹ sae rọ oke nọ ma wo, ẹgba mai, gbe uyoyou fiobọhọ kẹ amọfa.

18. Eme egba-eriariẹ buobu a ta kpahe ọghoruo?

¹⁸ Ahwo nọ a wuhrẹ haro kpahe ọriakugbe ahwo-akpọ a ta re inọ, ọghoruo o re ru ahwo wereva. Obe jọ o ta nọ, “ahwo a rẹ niyẹrẹ nọ evawere rai i re vihọ nọ a te ru eware iwoma kẹ amọfa.” Egba-ekiakiẹ a ta nọ, obọ nọ a re fihọ kẹ amọfa u wuzou gaga nọ ohwo ọ tẹ gwọlọ nọ uzuazọ riẹ u wo “obọdẹ ẹjiroro gbe otofa.” A ta nọ o rrọ ere “keme u re ru ugogo ẹgwọlọ ohwo-akpọ gba.” Onana u ru nọ egba-eriariẹ a rẹ rọ ta ẹsikpobi nọ jọ ahwo a hae fialoma via kẹ iruo obufihọ re a ruẹsi wo omokpokpọ gbe evawere. Onana u re gbe omai unu hu, mai otu nọ ọ rọwo nọ Ebaibol na yọ obe nọ u no obọ Jihova ze, Ọsẹ oyoyou nọ ọ ma omai ahwo-akpọ na.​—2 Tim. 3:​16, 17.

19, 20. Didi ẹjiroro who wo nọ who re ro ruọghọ?

¹⁹ O rẹ sae jọ bẹbẹ re ma hai ruọghọ ẹsikpobi, nọ ma tẹ rrọ kugbe ahwo nọ a be rọ ẹgwọlọ obọrai ọvo karo. O make rrọ ere na, Jesu ọ ta nọ izi ivẹ nọ e mae rro họ, ma rẹ rọ udu mai kpobi gbe uzuazọ mai kpobi gbe iroro mai kpobi gbe ẹgba mai kpobi you Jihova Ọghẹnẹ, ma ve je you erivẹ mai epanọ ma you omamai. (Mak 12:​28-31) Wọhọ epanọ ma ruẹ no evaọ uzoẹme nana, ahwo nọ a you Jihova a rẹ rọ aro kele iei. Jihova o re ru amọfa ọghọ, yọ ere Jesu re. Yọ aimava na a ta nọ ma ru epọvo na, keme onana u ti gine ru omai wo evawere. Ma tẹ be hai ruọghọ ẹsikpobi evaọ usu mai kugbe Ọghẹnẹ gbe amọfa, o te wha orro se Jihova, o vẹ te jẹ wha erere se omai gbe amọfa.

²⁰ Avro ọ riẹ hẹ, whọ be daoma fiobọhọ kẹ amọfa no vẹre, maero kọ ibe Ileleikristi ra. (Gal. 6:10) Whọ tẹ be ruabọhọ ru onana, eva ra e te were ahwo, a ti you owhẹ, yọ u ti je ru owhẹ wo evawere. Obe Itẹ 11:25 o ta nọ: “Ohwo nọ o re si obọ no, a re ti ru ei fe, jegbe ọnọ o re ku ame kuẹ, a re ti ku ame ku ei re.” Evaọ uzuazọ uyero ikẹdẹ kẹdẹ mai gbe iruo odibọgba na, u wo idhere sa-sa nọ ma rẹ rọ fialoma via fiobọhọ kẹ amọfa, dhesẹ nọ ma rrọ wowou, je ruọghọ, onọ o rẹ wha emamọ iyẹrẹ ze. Ma te jọ uzoẹme nọ o rrọ aro na ta kpahe idhere nana jọ.