1, 2. (a) Eme o gwọlọ nọ ma rẹ daoma wo, kọ fikieme? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

O GWỌLỌ nọ mai Ileleikristi ma re wo orimuo te epanọ ma rẹ rọ kiẹ ẹme riwi jẹ riẹ oware nọ o ginẹ rrọ uzẹme. (Itẹ 3:​21-23; 8:​4, 5) Ma gbe wo orimuo otiọna ha, Setan avọ uyerakpọ riẹ a te hai su iroro mai thọ lọlọhọ. (Ẹf. 5:6; Kọl. 2:8) Ma tẹ riẹ uzẹme ẹme hayo oware gbagba ọvo ma sae rọ riẹ epanọ oware na o ginẹ rrọ. Itẹ 18:13 o ta nọ, “ọnọ o ri yo ẹme he ọ vẹ kẹ uyo, yọ ugheghẹ gbe omovuọ obọ riẹ.”

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware nọ i re ru ei bẹbẹ kẹ ohwo re ọ riẹ uzẹme ẹme hayo oware gbagba. Ma te jẹ ta kpahe ehri-izi Ebaibol gbe iriruo nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rri ẹme mu ziezi.

3. Fikieme u ro fo re ma fi ehri-uzi Ebaibol nọ o rrọ Itẹ 14:15 họ iruo? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ Evuẹ e da oria kpobi fia nẹnẹ. Whọ rẹ jọ Itanẹte, etẹlẹvisiọno gbe oria evuẹ efa sa-sa ruẹ evuẹ nọ i bu thesiwa. Ahwo a be rọ ekọmputa hayo itanẹte vi evuẹ buobu se egbẹrioma gbe  egbẹnyusu rai. Nọ orọnọ ahwo buobu a re keke aro fihọ vi evuẹ nọ e rrọ uzẹme he gbe enọ e gba te he na, o gwọlọ nọ ma rẹ yọroma je dhesẹ orimuo nọ ma te yo oware hayo nọ a te vi ovuẹ jọ se omai. Ehri-izi Ebaibol vẹ e rẹ sae fiobọhọ kẹ omai? Itẹ 14:15 o ta nọ: “Ohwo [ogheghẹ, NW] ọ rẹ rọwo eware kpobi, rekọ ohwo owareghẹ ọ rẹ tẹroviẹ oware nọ o re ruẹ.”

4. Ẹvẹ Ahwo Filipai 4:​8, 9 o sai ro fiobọhọ kẹ omai salọ oghẹrẹ ebe nọ ma re se, kọ fikieme u ro wuzou re ma wo evuẹ nọ e rrọ gbagba? (Rri ẹkpẹti na, “ Eware jọ nọ I re Fiobọhọ kẹ Omai Riẹ Uzẹme Oware Gbagba.”)

⁴ Re ma sae jẹ emamọ iroro, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ uzẹme ẹme hayo oware gbagba. Fikiere, ma rẹ romatotọ salọ evuẹ nọ ma re se. (Se Ahwo Filipai 4:​8, 9.) Ma re du raha oke mai riwi evuẹ itanẹte nọ i wo irekọ họ, hayo se evuẹ nọ a rẹ jọ ruẹ imuẹro uzẹme he. Yọ u wuzou gaga inọ ma kẹnoma kẹ oria evuẹ itanẹte ikọ-erue hayo otu nọ o kie no ẹrọwọ na no. Ẹjiroro ahwo otiọna họ, re a raha idibo Ọghẹnẹ jẹ gẹle uzẹme na. Nọ ovuẹ o gbẹ rrọ gbagba ha, o rẹ lẹliẹ ohwo jiroro nọ i woma te he. Avro ọ riẹ hẹ, ovuẹ nọ o gba te he o rẹ sai kpomahọ udu gbe iroro ra yoyoma.​—1 Tim. 6:​20, 21.

5. Ekpehre usi vẹ emọ Izrẹl a yo, kọ oghẹrẹ vẹ u kpomahọ ae?

⁵ Okpẹtu ọ rẹ sai noi ze nọ ohwo ọ tẹ rọwo iyẹrẹ nọ e rrọ uzẹme he. Wọhọ oriruo, muẹrohọ oware nọ o via evaọ oke Mosis nọ ekiotọ ikpe evaọ usu ikpegbivẹ nọ e nyai riwi Ẹkwotọ Eyaa na a wha ekpehre iyẹrẹ ze. (Ik. 13:​25-33) Iyẹrẹ imuozọ nọ a wha ze gbe okpa nọ a bru họ ẹme na o lẹliẹ udu whrehe idibo Ọghẹnẹ. (Ik. 14:​1-4) Fikieme udu u ro whrehe ahwo na ga tenẹ? Ẹsejọhọ a roro inọ, nọ o rọnọ ekiotọ ikpe soso evaọ udevie ikpegbivẹ e wha ekpehre usi ze na, ẹme rai na ọ te jọ uzẹme. Fikiere a rọwo gaviezọ kẹ emamọ iyẹrẹ nọ Joshua avọ Kelẹb a wha ze he, ezae nana nọ a re fievahọ na. (Ik. 14:​6-10) A rọwo ekpehre iyẹrẹ na viukpenọ a re roro kpahe uzẹme na je fievahọ Jihova. U yoma kẹhẹ!

6. Fikieme u gbe ro gbomai unu hu nọ ma te yo oware uyoma jọ nọ a ta kpahe idibo Ọghẹnẹ?

⁶ O gwọlọ nọ ma rẹ yọroma gaga nọ ma tẹ ruẹ hayo yo oware jọ kpahe Isẹri Jihova. Kareghẹhọ nọ Setan họ ọwegrẹ nọ o re gu idibo Ọghẹnẹ. (Evia. 12:10) Fikiere Jesu ọ vẹvẹ omai unu nọ otu ọwọsuọ ọ te “ta oghẹrẹ erue iyoma kpobi kpahe” omai. (Mat. 5:11) Ma tẹ be hae kareghẹhọ unuovẹvẹ yena, u ti gbe omai unu hu nọ ma te yo oware uyoma jọ nọ ahwo a ta kpahe idibo Jihova.

7. Taure ma te vi ovuẹ se omọfa, eme u fo nọ ma re roro kpahe?

⁷ Kọ whẹ yọ ohwo nọ ọ rẹ rọ itanẹte hayo ifonu vi evuẹ se egbẹnyusu avọ egbẹrioma ra gaga? O tẹ rrọ ere, kiyọ oma o te kpakpa owhẹ wọhọ ọniyẹrẹ nọ ọ rẹ gwọlọ jọ ohwo ọsosuọ nọ ọ vuẹ amọfa oware nọ o yo, nọ who te se hayo yo kpahe oware okpokpọ jọ nọ o were owhẹ. Rekọ, taure who te ti vi ovuẹ na, kake nọ omara nọ: ‘Kọ u gine mu omẹ ẹro nọ ovuẹ nana nọ me bi ti vi na uzẹme? Kọ mẹ riẹ uzẹme oware nọ o via na gbagba?’ Who gbe wo imuẹro nana re who te vi uwou na ha, whọ sae rọ enẹ vi ovuẹ nọ o rrọ uzẹme he se ibe Ileleikristi ra. Who te wo amavro jọ kpahe ovuẹ na, si ei no ifonu ra vẹrẹ vẹrẹ viukpenọ who re kpeze iei se omọfa.

8. Eme ahwo ọwọsuọ a ru no evaọ ekwotọ jọ, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ ogbori kie ruọ ae abọ?

⁸ Okpẹtu ọfa jọ ọ rẹ sai noi ze nọ ma tẹ be hae rọ okpakpa vi evuẹ se amọfa. Evaọ ekwotọ jọ, a fi awhaha họ iruo mai. Ewegrẹ mai evaọ ekwotọ itieye na a rẹ sae niyẹrẹ  nọ e rrọ uzẹme he, re a sai ru ozọ mu omai hayo raha evaifihọ nọ ma wo kẹ ohwohwo. Wọhọ oriruo, evaọ ẹkwotọ nọ a je se Soviet Union vẹre, elakpa ototọ nọ a re se KGB a jẹ vuẹ amọfa eme nọ e rrọ uzẹme he. A jẹ ta nọ inievo sa-sa nọ e be kobaro evaọ iruo Uvie na a vivie ibe Ileleikristi rai no. * Inievo na buobu a rọwo onana, a te si oma no ukoko Ọghẹnẹ. U yoma kẹhẹ! Dede na, u woma gaga inọ inievo na buobu a zihe ziọ ukoko na, rekọ ejọ i zihe ze viere he. Okọ ẹrọwọ rai u zue kufiẹ. (1 Tim. 1:19) Ẹvẹ ma sae rọ whaha okpẹtu otiọna? Ma rẹ daoma whaha ikpehre evuẹ hayo evuẹ nọ e rrọ uzẹme he nọ ma re vi se amọfa. Whọ rọwo oware kpobi nọ who yo hayo nọ whọ ruẹ hẹ. Daoma riẹ uzẹme na gbagba.

9. Eme ọfa u re ru ei bẹbẹ kẹ ohwo re ọ riẹ uzẹme oware?

⁹ Evuẹ nọ ma yo hayo nọ ma se e gbẹ gba te he, yọ oware ofa jọ nọ u re ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma riẹ uzẹme oware. Iku nọ abọvo abakpe riẹ ọvo ọ rrọ uzẹme i re su ohwo thọ riẹriẹriẹ. Eme ma rẹ sai ru re iku nọ e gba te he e siọ omai ba esuthọ?​—Ẹf. 4:14.

10. Fikieme emọ Izrẹl a jẹ te rọ wọ ẹmo bru inievo rai, kọ ẹvẹ a rọ whaha okpẹtu nana?

¹⁰ Wọhọ oriruo, muẹrohọ oware nọ o via kẹ emọ Izrẹl nọ e jẹ rria ofẹ ukiediwo-ọre ethẹ Jọdan evaọ oke Joshua. (Jos. 22:​9-34) A yo nọ ahwo Izrẹl (koyehọ orua Rubẹn gbe orọ Gad gbe abọvo orua Manasẹ) nọ o jẹ rria ofẹ ovatha-ọre ethẹ na a bọ agbada-idhe ologbo fihọ akotọ ethẹ Jọdan. Abọ nana iku na uzẹme. Rekọ fikinọ iku na e gba re he, ahwo Izrẹl nọ a jọ ofẹ ukiediwo-ọre na a te roro nọ inievo rai a wọso Jihova no. A te kokohọ epanọ a rẹ rọ wọ ẹmo bru ae. (Se Joshua 22:​9-12.) Rekọ u woma gaga inọ taure a tẹ nyae họre ae, a vi ezae nọ a fievahọ nyae nọ kpahe oware nọ o ginẹ via gbagba. Eme ezae na a kiẹ via? A ruẹ nọ orọnikọ fiki idhe emahọ oye orua Rubẹn gbe Gad gbe abọvo orua Manasẹ a rọ bọ  agbada idhe na ha, rekọ a bọe re o jọ oware ekareghẹhọ. A bọ agbada idhe na re evaọ obaro ahwo kpobi a vẹ riẹ nọ ae omarai a gọ Jihova evaọ okenọ u kpemu. Eva e were emọ Izrẹl nana gaga inọ a kpe inievo rai hi fiki iyẹrẹ jọ nọ e gba te he, ukpoye, a rehọ oke daoma riẹ oware nọ o ginẹ via na gbagba!

11. (a) Fikieme a ro mi Mẹfiboshẹt eware kpobi nọ o wo? (b) Ẹvẹ Devidi ọ hae rọ whaha okienyẹ nana?

¹¹ O sae jọnọ a kienyẹ omai no okejọ fiki eme nọ e gba te he nọ a ta kpahe omai. Roro kpahe iku Devidi ovie na avọ Mẹfiboshẹt. Devidi o ru Mẹfiboshẹt ọghọ jẹ jọ wowou kẹe, o zihe etọ Sọl nọ ọ jọ ọsẹ-ologbo riẹ kpobi kẹe. (2 Sam. 9:​6, 7) Rekọ uwhremu na, a tẹ vuẹ Devidi ekpehre usi jọ kpahe Mẹfiboshẹt. Devidi ọ kiotọ oware nọ o yo na ha, o te mi Mẹfiboshẹt eware nọ o wo kpobi. (2 Sam. 16:​1-4) Nọ Devidi o ti lele Mẹfiboshẹt tẹme uwhremu na, ọ tẹ ruẹ nọ ọyomariẹ o ruthọ, kẹsena o te zihe abọjọ eware nọ o mi rie na kẹe. (2 Sam. 19:​24-29) Devidi ọ hae whaha okienyẹ nana, o hae jọnọ ọ daoma kake riẹ oware nọ o via na gbagba viukpenọ ọ rẹ rehọ ubro ẹme nọ o yo bruoziẹ.

12, 13. (a) Eme Jesu o ru nọ a maki gu erue kpahe iẹe? (b) Eme ma rẹ sai ru nọ ohwo jọ o te gu ọrue kpahe omai?

¹² Kọ otẹrọnọ a ta eme iyoma jọ kpahe owhẹ no, yọ whọ rrọ ere he? Ọkpọ oware utioye o via kẹ Jesu avọ Jọn Ọhọahwo-ame na. (Se Matiu 11:​18, 19.) Eme Jesu o ru kpahe erue nọ a gu fihọ iẹe uzou? Jesu ọ jẹ raha oke riẹ kpobi fihọ epanọ o re ro gu erue na no uzou hu. Ukpoye, ọ tuduhọ ahwo awọ re a tẹrovi eware nọ o je ru gbe eware nọ o je wuhrẹ. Ọ ta nọ, “iruo nọ areghẹ o ru a rẹ rọ riẹ nọ o kiẹrẹe.”​—Mat. 11:19.

¹³ Ma rẹ sae wuhrẹ emamọ oware jọ no oriruo Jesu na ze. Ẹsejọ ahwo a rẹ ta eme iyoma kpahe omai. Ma vẹ be vioja je roro nọ dodokọ ma rẹ sai ru oware jọ rọ kpọ eriwo na vi. Oware jọ o riẹ nọ ma rẹ sai ru. Ohwo jọ o te gu erue kpahe omai, ma rẹ sai yeri uzuazọ evaọ oghẹrẹ nọ u re dhesẹ kẹ amọfa nọ ọrue a gu kpahe omai na. Oriruo Jesu na u dhesẹ nọ ma tẹ be ruabọhọ yeri uzuazọ nọ u fo Oleleikristi, u re gine ru amọfa ruẹ nọ ọrue a gu kpahe omai.

14, 15. Ẹvẹ ẹro nọ ma rẹ rọ so otoriẹ omobọ mai o rọ rrọ agbefẹ?

¹⁴ U te no epanọ oware o ginẹ via gbagba nọ ma rẹ daoma riẹ no, oware ofa jọ o riẹ nọ u re ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma riẹ uzẹme oware. Oyehọ sebaẹgba nọ ma reuku riẹ. O sae jọnọ ma gọ Jihova te ikpe buobu no. Ẹsejọhọ ma nabi wuhrẹ iroro gbe otoriẹ mai ziezi no. Yọ amọfa a rẹ tubẹ kẹ omai adhẹẹ ziezi fiki epanọ ma wo orimuo te. Ma gbẹ yọrọ oma ha, onana o sae jọ ẹbẹbẹ kẹ omai re.

¹⁵ O rẹ sae wha ẹbẹbẹ ze nọ ma tẹ be rẹroso otoriẹ omobọ mai vrẹta. Onana u re ru nọ ma gbẹ rọ rehọ oke jọ rorote re ma te ru oware he. O rẹ sai ru nọ ma re ro roro nọ ma rẹ riẹ otọ oware, ababọ ẹkiẹ nọ ma rẹ kiẹ gwọlọ uzẹme oware na gbagba tao. Onana o rẹ sae wha okpẹtu ologbo ze! Ebaibol na ọ vẹvẹ omai unu nọ, ma rẹroso ẹriẹ omobọ mai hi.​—Itẹ 3:​5, 6; 28:26.

16. Evaọ uyero nọ ma dhesẹ na, eme ọ via evaọ ehọtẹle jọ, kọ ẹvẹ Tom o ro ku ẹme na họ evaọ udu riẹ?

¹⁶ Joma faki roro kpahe uyero jọ. Ọkpako ukoko jọ nọ a re se Tom o kpohọ ehọtẹle owọwọ ẹdẹjọ, ọ tẹ jọ ehọtẹle na ruẹ ibe ọkpako ukoko riẹ nọ a re se John  nọ ọ keria kugbe aye jọ. Tom ọ tẹ ruẹ nọ John avọ aye na a be reawere omakugbe na, be sa akiehwẹ, yọ a be tubẹ gbalọ ohwohwo. Oware nọ Tom ọ be ruẹ na o tẹ be kẹe uye. Ọ tẹ be nọ omariẹ nọ: Kọ onana o gbẹ te nwae fa orọo riẹ avọ aye riẹ? Kọ ẹvẹ aye John o ti ru? Kọ emọ John omarai? Tom ọ rọ ẹro ruẹ ọkpọ oware otiọna no vẹre. Kọ orọnọ whẹ họ Tom nọ ọ be ruẹ oware nana, ẹvẹ o hae te jọ owhẹ oma?

17. Evaọ uyere nọ ma dhesẹ na, eme Tom ọ ruẹ vuhumu uwhremu na, kọ eme onana u wuhrẹ omai?

¹⁷ Rekọ hẹrẹ tao. Dede nọ Tom ọ jọ udu riẹ ku ẹme na họ nọ John o bi lele aye ọfa, kọ ọ ginẹ riẹ uzẹme oware nọ o via na gbagba? Evaọ owọwọ ẹdẹ yena, Tom tẹ rọ ifonu ro se John. Udu u te Tom otọ nọ ọ riẹ nọ aye nọ avọ John a gbẹ jọ ehọtẹle ẹdẹ yena yọ oniọvo riẹ nọ ọ rrọ ẹwho na ha nọ o kpozi. U kri gaga no nọ John avọ oniọvo ọmọtẹ riẹ nana a ruẹ ẹro. Yọ fikinọ umutho euwa jọ ọvo ọ te raha taure o te zihe, a tẹ wẹriẹ ehọtẹle na re a re ememu keme uvẹ o jariẹ nọ John ọ rẹ rọ rehọ iẹe te obọ uwou hu. Yọ aye John ọ sai kwoma gbai hi. Tom o te yere Ọghẹnẹ gaga inọ ọ re vuẹ omọfa oware nọ o je roro na ha. Eme ma wuhrẹ no onana ze? Ghele epanọ ma wo eriariẹ hayo orimuo te evaọ ukoko na kẹhẹ, ajọ ma hae kiẹ uzẹme oware via gbagba ẹsikpobi.

18. Ẹvẹ ẹbẹbẹ nọ ma wo kugbe oniọvo o sai ro kpomahọ omai, nọ ma te yo oware jọ kpahe ae?

¹⁸ Oware ofa nọ o rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma riẹ uzẹme oware gbagba họ, nọ ma te wo ẹbẹbẹ kugbe oniọvo jọ evaọ ukoko na. Ma tẹ be hai roro kpahe ẹbẹbẹ nana, u ti ru nọ ma ti ro viẹro ku oniọvo mai. U ve ti ru nọ ma rẹ rọ nwane rọwo nọ ma te yo ẹme oyoma jọ nọ a ta kpahe oniọvo na. Eme ma wuhrẹ no onana ze? Ẹgo nọ ma re fihọ eva kpahe inievo mai o rẹ sai ru omai rọwo fihọ oware nọ ma roma totọ kiẹ via gbagba ha. (1 Tim. 6:​4, 5) Ma rẹ sae whaha onana nọ ma te si ẹgo gbe ihri-eriọ kpobi neva. Ajọ ma hae kareghẹhọ nọ re ma you inievo mai nevaze jẹ hae rọvrẹ ae họ owha-iruo nọ u te omai, orọnikọ ma rẹ re ai ihri hayo wo ẹgo heva kpahe ae he.​—Se Ahwo Kọlọsi 3: 12-14.

19, 20. Ehri-izi Ebaibol vẹ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai rri otọ mu kpahe uzẹme oware? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁹ Evuẹ nọ e rrọ uzẹme he, evuẹ nọ e gba te he, gbe sebaẹgba mai o be hai ru ei bẹbẹ kẹ omai re ma riẹ oware nọ o ginẹ rrọ uzẹme. Eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ o ginẹ rrọ uzẹme? O gwọlọ nọ ma rẹ riẹ Ebaibol na je fi ehri-izi Ebaibol na hiruo. Ehri-uzi Ebaibol utioye jọ o ta nọ, oware ugheghẹ gbe omovuọ o rrọ nọ ohwo ọ tẹ kpahe fihọ ẹme nọ o yo te gbagba ha. (Itẹ 18:13) Ehri-uzi Ebaibol ọfa jọ o kareghẹhọ omai nọ, ma du rọwo ẹme kpobi hi ababọ onọ nọ ma rẹ nọ tao. (Itẹ 14:15) Ofariẹ, ghelọ epanọ ma wo orimuo hayo eriariẹ te no evaọ ukoko na kẹhẹ, ma du rẹroso otoriẹ omobọ mai hi. (Itẹ 3:5, 6) Ehri-izi Ebaibol i ti fiobọhọ kẹ omai nọ ma tẹ be hae daoma kiẹ gwọlọ evuẹ nọ e rrọ gbagba rọ riẹ uzẹme oware hayo jẹ iroro.

²⁰ Rekọ ẹbẹbẹ ọfa ọ gbẹ riẹ. Oware nọ mai ahwo-akpọ ma be ruẹ oye ma rẹ gwọlọ rri ro gu amọfa ẹdhọ. Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe ofẹ sa-sa nọ ma rẹ gwọlọ jọ ru onana gbe epanọ ma sae rọ whaha ẹbẹbẹ na.