1. Ẹvẹ ma sai ro wo areghẹ, kọ erere vẹ o re noi ze?

OBỌ Jihova areghẹ o re noze, yọ ọ rẹ rọ areghẹ riẹ gbọ amọfa ogbọ họ. Jemis 1:5 o ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ evaọ usu rai o wo areghẹ te he, jọ ọ hae yare Ọghẹnẹ, keme o re siobọno kẹ ahwo kpobi.” Edhere jọ nọ ma re ro wo areghẹ nọ o no obọ Jihova ze họ, nọ ma tẹ be hae jẹ ọwhọkuo riẹ rehọ. Yọ areghẹ nana ọ rẹ sae thọ emamọ usu nọ ma wo kugbe Jihova je ru omai wo emamọ iruemu. (Itẹ 2:10-12) Onana u re ru nọ “Ọghẹnẹ o re ro you” omai, je ru nọ ma re ro wo “uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.”​—Jud 21.

2. Eme ọ te wọ omai rọ evawere jẹ ọwhọkuo Ọghẹnẹ rehọ?

² Rekọ sebaẹgba mai, oghẹrẹ nọ a rọ yọrọ omai, gbe eware efa e rẹ sai ru nọ ma gbẹ rọ gwọlọ jẹ ọwhọkuo rehọ họ. Ma te hae rọ evawere jẹ ọwhọkuo rehọ nọ ma tẹ ruẹ irere nọ i re noi ze, onọ u re ru omai riẹ nọ ọwhọkuo yọ odhesẹvia uyoyou Jihova. Obe Itẹ 3:​11, 12 o ta nọ: “Ọmọ mẹ whọ jẹ ozọusio ỌNOWO na kufiẹ hẹ, . . . keme ỌNOWO na ọ rẹ [whọku] ọnọ o you.” Ajọ o thọrọ omai ẹro ho inọ ewoma mai Jihova ọ gwọlọ. (Se Ahwo Hibru 12:5-11.) Fikinọ Ọghẹnẹ ọ riẹ omai totọ, ọwhọkuo nọ o fo omai ọ rẹ kẹ omai. Joma ta kpahe oghẹrẹ ọwhọkuo esa jọ gbe oware ofa evaọ ẹme ọwhọkuo: (1) ọwhọkuo nọ  ma rẹ kẹ omobọ mai, (2) ọwhọkuo nọ o re no obọ ọsẹgboni ze, (3) ọwhọkuo evaọ ukoko Ileleikristi na, gbe (4) oware jọ nọ u yoma vi edada nọ i re no ọwhọkuo ze.

3. Ẹvẹ ọmọ ọ sai ro wuhrẹ epanọ ọ rẹ rọ whọku omariẹ? Kẹ oriruo.

³ Re ma whọku omamai, u dhesẹ epanọ ma rẹ daoma ta họ omamai obọ re ma sae whaha oghẹrẹ iruemu hayo iroro nọ i fo ho, je wo emamọ iruemu. A re yẹ omai avọ uruemu nana ha. Ewuhrẹ ma re wuhrẹ epanọ ma rẹ rọ whọku omamai. Wọhọ oriruo: Nọ ọmọ o te bi wuhrẹ epanọ a rẹ dhẹ ẹdhighere, ọsẹ hayo oni riẹ o re kru ẹdhighere na kẹe. Rekọ nọ ọmọ na ọ tẹ be riẹ dhẹ no omojọ, ọsẹ hayo oni na ọ vẹ be hai siobọno ẹdhighere na. Nọ ọ jẹ ruẹ nọ obọ ọmọ na o ga no, o re gbe kru ẹdhighere na kẹe he. Epọvo na re, nọ esẹgbini a tẹ be rọ “ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ emọ rai, yọ a bi fiobọhọ kẹ ai wo areghẹ jẹ riẹ epanọ a rẹ rọ whọku omobọ rai.​—Ẹf. 6:4.

4, 5. (a) Fikieme oma nọ ohwo ọ rẹ ta họ obọ o rọ rrọ abọjọ “uruemu okpokpọ” na nọ u wuzou gaga? (b) Ma tẹ maki “kie isiahrẹ,” fikieme ma gbe ro roro nọ u re kẹ omai no ho?

⁴ Epọvo na o rrọ kẹ ahwo nọ a te ahwo no taure a te ti kurẹriẹ ziọ ukoko na. O sae jọ nọ a be hae ta họ omarai obọ anwẹdẹ. Rekinọ a kurẹriẹ ziọ ukoko na obọ na, emaha a gbẹ rrọ evaọ usu rai kugbe Jihova. Rekọ ahwo otiọna a rẹ sae kpako ziezi nọ a tẹ be daoma whẹ “uruemu okpokpọ” na homa. (Ẹf. 4:​23, 24) Omarai nọ a rẹ hae whọku hayo ta họ obọ yọ oware jọ nọ u re dhesẹ nọ a be rro te ẹkpako. Onana u re ru nọ a sae rọ “siọ emuemu gbe isiuru akpọ, [je] yeri uzuazọ avọ iroro egbagba gbe ẹrẹreokie gbe omarọkẹ Ọghẹnẹ evaọ udevie uyero-akpọ nana.”​—Tait. 2:12.

⁵ Dede na, ohwo-akpọ ọvuọvo ọ gba ha. (Ọtausi. 7:20) Fikiere, ma tẹ thuzi, oyena u dhesẹ hẹ inọ ma be sae ta họ omamai obọ vievie he. Obe Itẹ 24:16 o ta nọ: “Ohwo okiẹrẹe o te kie isiahrẹ, ọ rẹ kparoma.” Eme o ti fiobọhọ kẹ omai wariẹ kparoma nọ ma te kie? Orọnọ ẹgba obọ mai hi, rekọ ẹzi Ọghẹnẹ. (Se Ahwo Filipai 4:13.) Abọjọ ubi ẹzi na họ oma-onyẹ, yọ onana u wobọ kugbe omamai nọ ma rẹ whọku hayo ta họ obọ.

6. Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai wuhrẹ Ẹme Ọghẹnẹ ziezi? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁶ Eware efa nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ta họ omamai obọ họ, olẹ, isase Ebaibol, gbe eroro-odidi. Kọ otẹrọnọ o be jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ hai wuhrẹ Ebaibol na kẹ omobọra? O sae jọnọ obe-use o rẹ were owhẹ hẹ. Rekọ kareghẹhọ nọ, Jihova ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ nọ whọ tẹ kuvẹ kẹe. O ti fiobọhọ kẹ owhẹ “wo isiuru” kẹ Ẹme riẹ. (1 Pita 2:2) Orọ ọsosuọ, lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ owhẹ ta họ omara obọ, re whọ sai wuhrẹ Ebaibol. Kẹsena whọ vẹ daoma ru lele olẹ ra, whọ sae hai se oria Ebaibol kpẹkpẹe noke toke. Nọ oke o be nyaharo na, isase Ebaibol e vẹ te hae were owhẹ jẹ jọ lọlọhọ kẹ owhẹ! Eva e te hae were owhẹ oke kpobi nọ whọ tẹ rrọ oria nọ o fọ bi wuhrẹ je roro didi kpahe iwuhrẹ Jihova.​—1 Tim. 4:15.

7. Ẹvẹ omamai nọ ma rẹ ta họ obọ o sai ro fiobọhọ kẹ omai le utee tobọ evaọ egagọ Ọghẹnẹ?

⁷ Ma tẹ be hae ta họ omamai obọ, u re fiobọhọ kẹ omai nyate itee sa-sa evaọ egagọ Jihova. Dae roro kpahe ọsẹ uviuwou jọ nọ o muẹrohọ nọ ọ be dina whrehe evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Fikiere o te fi utee ọkobaro oke-kpobi họ, kẹsena o te ru ekiakiẹ kpahe iruo ọkobaro evaọ ebe  ukoko na. Ekiakiẹ nọ o ru gbe olẹ o tẹ bọ usu riẹ kugbe Jihova ga ziezi. Noke toke ọ tẹ jẹ hae rehọ ọkobaro obufihọ. Erere vẹ o no rie ze? Dede nọ ọ jẹ rẹriẹ ovao dhe ebẹbẹ, ọ tẹrovi utee ọkobaro na bẹsenọ o ro le utee na tobọ.

8-10. Eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ esẹgbini wuhrẹ emọ rai re a sae gọ Jihova? Kẹ oriruo.

⁸ Jihova ọ kẹ esẹgbini Ileleikristi obọdẹ owha-iruo nọ a rẹ rọ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova” yọrọ emọ rai. (Ẹf. 6:4) Onana yọ okolo iruo ho, maero kọ evaọ akpọ inẹnẹ. (2 Tim. 3:1-5) Ọmọ ọvuọvo nọ a re yẹ avọ areghẹ nọ ọ rẹ rọ riẹ oware uwoma gbe uyoma ọ rrọ họ. Dede nọ a re yẹ ọmọ avọ obruoziẹ-iroro, o gwọlọ nọ a re wuhrẹ obruoziẹ-iroro na hayo kpọe họ. (Rom 2:14, 15) Obe jọ nọ a rẹ jọ fotọ eme Ebaibol o ta nọ ẹme Griki nọ a fa “ọwhọkuo” na, a rẹ sae jẹ fae “ewuhrẹ ọmọ.”

⁹ Nọ esẹgbini a tẹ be hae whọku emọ rai, u re ru nọ udu u re te emọ na otọ noke toke. A rẹ riẹ nọ a wo ọnyaba gbe inọ oware nọ ohwo o ru kpobi u re su kpohọ ewoma hayo eyoma. Fikiere u wuzou gaga re esẹgbini Ileleikristi a rẹroso Jihova kẹ ọkpọvio. Kareghẹhọ nọ oghẹrẹ nọ a rẹ rọ yọrọ ọmọ o rẹ sai wo ohẹriẹ no oria ruọ oria, je nwene nọ oke o be nyaharo na. Fikiere nọ esẹgbini a te bi lele ọkpọvio Ọghẹnẹ, a te rọ onọ o sa rai hayo eriariẹ ohwo-akpọ gheghe yọrọ emọ rai hi.

¹⁰ Joma ta kpahe Noa. okenọ Jihova ọ ta kẹe nọ o ku okọ, o wo eriariẹ obọriẹ nọ ọ rẹ sae rẹroso ho. Keme o ri ku okọ ẹdẹvo ho. Ọ rẹroso Jihova je ru “eware kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ ta kẹ e.” (Emu. 6:22) Eme o no rie ze? Onana u ru nọ Noa o ro ru oware nọ o ri ti ru ẹdẹvo vẹre he gba. Areghẹ Ọghẹnẹ nọ ọ rẹroso u te je ru nọ ọ rọ rẹrote uviuwou riẹ ziezi. Onana u ru nọ ọ sai ro wuhrẹ emọ riẹ ziezi je fi emamọ oriruo hotọ kẹ ae, dede nọ evaọ oke yena ahwo omuomu a da akpọ na fia.​—Emu. 6:5.

11. Ẹvẹ emamọ oriruo esẹgbini u wuzou te nọ a te bi wuhrẹ emọ rai?

¹¹ Esẹgbini, ẹvẹ wha sai ro ru lele ekpọvio kpobi nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ owhai wọhọ Noa? Gaviezọ kẹ Jihova. Jọ Ẹme riẹ ọ kpọ owhẹ nọ whọ be yọrọ emọ ra na, je fi ehrẹ nọ ukoko riẹ o be kẹ hiruo. Ukuhọ riẹ, emọ ra a ti yere owhẹ nọ whọ riẹ rae yọrọ! Oniọvo-ọmọzae jọ o kere nọ: “Eva e rẹ were omẹ ẹsikpobi fiki oghẹrẹ nọ ọsẹgboni mẹ a rọ yọrọ omẹ. A daoma re eware nọ a wuhrẹ omẹ i te omẹ udu. Ae a ru nọ mẹ sai ro wo ẹnyaharo nọ me wo na evaọ egagọ Jihova.” Rekọ ghelọ epanọ esẹgbini jọ a daoma te kẹhẹ, emọ jọ i re kiuke ku Jihova. O make rrọ ere na, esẹgbini a re wo obruoziẹ iroro ọfuafo nọ a tẹ daoma fihọ epanọ uzẹme na u re ro te emọ rai udu. A rẹ sai je rẹro nọ ọmọ rai  nọ o ghoro siọ Jihova ba na o ti zihe ziọ ukoko na ẹdẹjọ.

12, 13. (a) Ẹvẹ esẹgbini a sai ro dhesẹ nọ a bi yoẹme kẹ Ọghẹnẹ nọ a te si ọmọ rai no ukoko? (b) Erere vẹ o te uviuwou jọ fikinọ ọsẹgboni na a yoẹme kẹ Jihova?

¹² Odawọ ulogbo jọ nọ esẹgbini a rẹ rẹriẹ ovao dhe họ, nọ a te si ọmọ rai no ukoko. Ma ta kpahe oriruo oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ ọmọtẹ riẹ ọ kwa no uwou okenọ a si ei no ukoko no. Oni na ọ ta nọ: “Mẹ jẹ gwọlọ oghẹrẹ kpobi nọ mẹ sae rọ jọ kugbe ọmọtẹ mẹ avọ ọmọ nọ ọ jariẹ obọ, fikiere mẹ tẹ jẹ jọ ebe ukoko na gwọlọ oware jọ nọ me re ro gu inoma.” Oniọvo na ọ ta re nọ: “Rekọ ọzae mẹ o fiobọhọ kẹ omẹ ruẹ nọ ọmọ mai na ọ gbẹ rrọ omai obọ họ fikiere u fo ho re ma sei gboma.”

¹³ Nọ ikpe jọ e vrẹ no, a te zihe ọmọ na ziọ ukoko na. Oni na ọ ta nọ: “Enẹna, enwenọ kẹdẹ kẹdẹ o re se hayo vi uwou se omẹ. Yọ o wo adhẹẹ kẹ omẹ avọ ọsẹ riẹ gaga keme ma ru lele ọkpọvio Jihova. Usu mai o rrọ kpekpekpe enẹna.” Otẹrọnọ a si ọmọ ra jọ no ukoko, kọ whọ te ‘rẹroso ỌNOWO na’ viukpọ “ẹriẹ omobọ ra”? (Itẹ 3:​5, 6) Kareghẹhọ nọ ọwhọkuo Jihova yọ odhesẹvia uyoyou gbe areghẹ riẹ nọ u wo ibe he. Jọ o thọrọ owhẹ ẹro ho inọ o siobọno Ọmọvo riẹ ze re o ti whu kẹ omai kpobi, te ọmọ ra nọ a si no ukoko na. Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ ohwo ọvuọvo o whu hu. (Se 2 Pita 3:9.) Jọ u mu owhai esẹgbini ẹro nọ ọwhọkuo gbe ithubro Jihova e rrọ rọkẹ ewoma mai. Fikiere, daoma ru lele ọkpọvio Jihova o tẹ make rọnọ o rrọ bẹbẹ. Wha jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ, wha jẹe fiẹ vievie he!

14. Ẹvẹ ma sai ro wo erere no ekpọvio nọ Jihova ọ be rọ “orieyero nọ a re fievahọ” na kẹ ze?

¹⁴ Jihova ọ ya eyaa nọ ọ te rẹrote, thọ, je wuhrẹ ukoko Ileleikristi na. Idhere sa-sa vẹ o bi ro ru onana. Wọhọ oriruo, ọ rọ Ọmọ riẹ mu re ọ kpọ ukoko na, kẹsena Jesu ọ tẹ rọ “orieyero nọ a re fievahọ” mu re ọ rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ ko idibo Ọghẹnẹ evaọ ẹruoke. (Luk 12:42) Iwuhrẹ nana i kugbe ithubro hayo ọwhọkuo. Nọ omara nọ, ‘Brẹse ovuẹ hayo uzoẹme jọ nọ a kere u ru omẹ nwene ekpehre uruemu hayo iroro jọ no?’ Otẹrọnọ enana i ru owhẹ ru inwene jọ no, kiyọ u woma gaga! Onana u dhesẹ nọ whọ be kẹ Jihova uvẹ re ọ whọku hayo ma owhẹ wọhọ ọviẹ, rọkẹ ewoma obọra.​—Itẹ 2:1-5.

15, 16. (a) Ẹvẹ ma sai ro wo erere no ọruẹrẹfihotọ ezae nọ Kristi ọ rọ “kẹ ekẹ” na ze? (b) Ẹvẹ ma sai ro ru iruo ekpako na lọhọ kẹ ae?

¹⁵ Kristi ọ tẹ jẹ “rehọ ezae kẹ ekẹ” re a sẹro uthuru Ọghẹnẹ. (Ẹf. 4:8, 11-13) Ẹvẹ ma sai ro wo erere no ọruẹrẹfihotọ ezae nana nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ekẹ na ze? Edhere jọ họ, ma rẹ rọ aro kele ẹrọwọ ekpako na gbe emamọ oriruo rai. Edhere ọfa họ, nọ ma te bi ru lele ekpọvio nọ a kẹ omai no Ikereakere na ze. (Se Ahwo Hibru 13:7, 17.) Kareghẹhọ nọ ekpako na a you omai yọ a gwọlọ nọ ma wo ẹnyaharo evaọ egagọ Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, a te muẹrohọ nọ ewuhrẹ ọ be hai vo omai noke toke hayo ajọwha mai kẹ iruo Uvie na o bi whrehe, a rẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ omai ababọ oke oraha. A rẹ gaviezọ kẹ omai, jẹ rọ eria ikere nọ i fo tuduhọ omai awọ. Kọ whọ be hai rri obufihọ utiona inọ yọ edhere nọ Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou riẹ kẹ owhẹ?

¹⁶ Riẹ nọ o rẹ sae jọ bẹbẹ ẹsejọ re ekpako na a kẹ omai ọwhọkuo. Wọhọ oriruo, dai roro epanọ o jọ bẹbẹ kẹ Netan ọruẹaro na te re ọ whọku Devidi ovie na, evaọ okenọ Devidi ọ jẹ gwọlọ ko uzi ulogbo nọ ọ thọ dhere. (2 Sam. 12:1-14) Epọvo na, evaọ okenọ Pita nọ ọ jọ omọvo ikọ ikpegbivẹ Jesu o dhesẹ ọriẹwẹ nọ ọ jọ kugbe  ibe Ileleikristi riẹ nọ e jọ ahwo Ju, o gwọlọ nọ Pọl o re wo udu re ọ sae whọku ei. (Gal. 2:11-14) Fikiere ẹvẹ whọ sai ro ru eware lọhọ kẹ ekpako nọ e rrọ ukoko ra? Wo omaurokpotọ, hai se ahwo gboma, jẹ hai yere inievo na. Hai rri obufihọ rai inọ yọ edhere nọ Jihova o bi ro dhesẹ uyoyou riẹ kẹ owhẹ. Who te ru ere, who ti wo irere buobu yọ o te lẹliẹ ekpako na ru iruo rai avọ evawere.

17. Ẹvẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ o ro wo erere no obufihọ ekpako ukoko ze?

¹⁷ Fiki eware nọ e via kẹ oniọvo-ọmọtẹ mai jọ no, o jọ bẹbẹ kẹe re o you Jihova. Ọ ta nọ: “Nọ eware nọ e via kẹ omẹ okenọ u kpemu gbe ebẹbẹ efa e wha ọkora fihọ omẹ oma, mẹ tẹ ruẹ nọ mẹ rẹ nyabru ekpako na kẹ obufihọ. A gu omẹ ẹdhọ hayo rọ eme fa omẹ ovao ho, ukpoye a tuduhọ omẹ awọ. Koka koka nọ ma te ku ewuhrẹ họ no, o tẹ kawo omọvo ekpako na jọ ọ rẹ nọ omẹ epanọ eware e rrọ kẹ omẹ, ghelọ epanọ eware e vọ rai obọ te kẹhẹ. Fiki eware nọ e via kẹ omẹ evaọ okenọ u kpemu, me roro nọ Jihova ọ rẹ sai you omẹ hẹ. Rekọ noke toke, Jihova ọ rọ ukoko na gbe ekpako na ru omẹ wo imuẹro inọ o you omẹ. Mẹ lẹ nọ ajọ oware ovo u ru omẹ kiuke ku ei hi.”

18, 19. Eme o yoma vi edada nọ e rẹ sai no ọwhọkuo ze? Kẹ oriruo.

¹⁸ Ọwhọkuo ọ rẹ sae da, rekọ oware jọ o riẹ nọ u yoma vi edada nọ i re no ọwhọkuo ze​—oyehọ okpẹtu nọ o re noi ze nọ ma tẹ jẹ ọwhọkuo fiẹ. (Hib. 12:11) Joma ta kpahe iriruo imava jọ, Keni avọ Zẹdikaya ovie na. Okenọ Keni o fi ẹgo oyoma heva kpahe Ebẹle oniọvo riẹ, Ọghẹnẹ ọ ta kẹe nọ: “Fikieme whọ jẹ rọ ofu emuo avọ ovao usihọ? Orọnikọ whọ riẹ ru-oyo, a gbe he mi akpẹwẹ ra? Nọ whọ gbẹ riẹ ru ha na, umuomu o kpahe ẹta be hẹrẹ owhẹ eva unu-ẹthẹ, o be gwọlọ owhẹ, rekọ dao re whọ va ae abọ.” (Emu. 4:6, 7) Keni ọ gaviezọ họ. U te ru nọ ọ rọ raha uzi. Uye nọ Keni ọ robọ si se omariẹ o rro kẹhẹ! (Emu. 4:11, 12) O hae jọnọ ọ jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ, edada riẹ e hae ga te okpẹtu nọ o te rie na ha.

¹⁹ Zẹdikaya ọ jọ ovie nọ o wo ẹme-obọ họ, yọ ọ geva gaga. Ebẹbẹ e jọ Jerusalẹm gaga evaọ oke esuo riẹ. Noke toke, Jerimaya ọruẹaro na ọ jẹ hae vẹvẹ Zẹdikaya unu inọ jọ o kurẹriẹ no idhere iyoma riẹ, rekọ ọ jẹ ọwhọkuo rehọ họ. Onana o wha okpẹtu ze. (Jeri. 52:8-11) Jihova ọ gwọlọ nọ ma ruẹ uye utioye vievie he!​—Se Aizaya 48:17, 18.

20. Eme ọ te via kẹ ahwo nọ a jẹ ọwhọkuo Ọghẹnẹ rehọ gbe enọ e jẹ riẹ fiẹ?

²⁰ Nẹnẹ, ahwo buobu a rẹ jẹ ọwhọkuo fiẹ, yọ a rẹ tubẹ ta họ omarai obọ họ. Rekọ kẹle na, a te rẹriẹ ovao dhe okpẹtu nọ o re no owojẹ utioye ze. (Itẹ 1:24-31) Fikiere, “gaviezọ [kẹ] uwuhrẹ [hayo, ọwhọkuo] re who wo areghẹ.” Wọhọ epanọ obe Itẹ 4:13 o ta, ‘yọrọ uwuhrẹ, ova owhẹ abọ họ, sẹro riẹ keme ọye họ uzuazọ ra.”