1. Ẹsibuobu, ẹvẹ a jọ Ebaibol na dhesẹ ọwhọkuo?

WHO te yo ẹme na “ọwhọkuo,” eme ọ rẹ ziọ owhẹ iroro? Ẹsejọhọ whọ rẹ nwani roro kpahe uye nọ a rẹ kẹ ohwo, rekọ ọwhọkuo o vi oyena. Evaọ Ebaibol na, a fodẹ ọwhọkuo hayo uwuhrẹ kugbe emamọ eware efa wọhọ eriariẹ, areghẹ, uyoyou, gbe uzuazọ. (Itẹ 1:2-7; 4:11-13) O rrọ ere keme ọwhọkuo Ọghẹnẹ yọ odhesẹvia uyoyou nọ o wo kẹ omai gbe isiuru nọ ọ rọ gwọlọ nọ ma wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. (Hib. 12:6) Ginọ uzẹme inọ uye u re lele ọwhọkuo nọ o re no obọ Ọghẹnẹ ze ẹsejọ, rekọ orọnọ evega o re ro ru onana ha. Uzẹme riẹ họ, otofa ẹme na, “ọwhọkuo” u wobọ kugbe uwuhrẹ, wọhọ epanọ ọyewọ o re wuhrẹ ọmọ nọ o you.

2, 3. Ẹvẹ ọwhọkuo ọ sai ro kugbe uwuhrẹ gbe uye okẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

² Roro kpahe oriruo nana: Ọmọ ọsese jọ nọ a re se Okẹ o bi gbolo obọro evaọ uwou rai. Oni riẹ ọ tẹ vuẹe nọ: “Okẹ, whọ riẹ nọ a rẹ jọ eva uwou fa obọro ho! Whọ rẹ sae raha oware jọ.” Rekọ Okẹ ọ daezọ ẹme nọ oni riẹ ọ ta kẹe na ha, ọ tẹ gbẹ be fa obọro na, kẹsena ọ tẹ rọ ọthobọ kpe othẹ ododo nọ ọ jọ ehru emẹjẹ. Ẹvẹ oni na ọ te rọ whọku ọmọ na? Oni riẹ ọ sae  ta ẹme kẹe kpahe oware nọ o ru na jẹ kẹe uye. Oni na ọ rẹ sae kareghẹhọ Okẹ ẹjiroro nọ oware nọ o ru na o rọ thọ. Ọ gwọlọ ru ei riẹ oware nọ u ro woma re o yoẹme kẹ ọsẹgboni, ọ rẹ sae kareghẹhọ iẹe nọ izi nọ a fihọ i wuzou je wiruo. Rekọ re o gbe fiẹgba họ ẹme na viere, ọ rẹ sae kẹe uye nọ u fo oware nọ o ru na. Wọhọ oriruo, ọ rẹ sai mi ei obọro na evaọ etoke jọ. Onana o rẹ sai ru Okẹ riẹ nọ uye u re no aghẹmeeyo ze.

³ Mai inievo nọ e rrọ ukoko na yọ ahwo uviuwou Ọghẹnẹ. (1 Tim. 3:15) Fikiere ma rẹ kareghẹhọ ẹsikpobi inọ Jihova o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ omai, jẹ rọ edhere oyoyou whọku omai nọ ma tẹ ghẹmeeyo. Yọ owojẹ mai u te su kpohọ oware uyoma, ọwhọkuo riẹ o rẹ kareghẹhọ omai epanọ u wuzou te re ma gaviezọ kẹ Ọsẹ obọ odhiwu mai. (Gal. 6:7) Ọghẹnẹ o you omai yọ ọ gwọlọ nọ ma ru oware nọ o rẹ wha ebẹbẹ se omai hi.​—1 Pita 5:6, 7.

4. (a) Oghẹrẹ uwuhrẹ vẹ Jihova ọ rẹ ghale? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

⁴ Ọwhọkuo hayo uwuhrẹ mai o te be hai no Ebaibol ze, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ọmọ mai hayo ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol mai zihe ruọ olele Jesu. Ebaibol nọ ma bi ro wuhrẹ amọfa nẹnẹ o rẹ sai fiobọhọ kẹ omai ‘kpọ iroro ahwo vi evaọ ẹrẹreokie.’ Fikiere ma rẹ sae rehọ iẹe fiobọhọ kẹ ọmọ mai hayo ọmọ-uwuhrẹ Ebaibol mai wo otoriẹ je ‘ru eware kpobi nọ Jesu o jie uzi rai kẹ omai.’ (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20) Jihova ọ rẹ ghale oghẹrẹ ewuhrẹ otiọna, onọ u re ru emọ-iwuhrẹ Ebaibol mai te epanọ a re ro fiobọhọ kẹ amọfa zihe ruọ ilele Jesu re. (Se Taitọs 2:11-14.) Joma ta kpahe iyo enọ esa jọ nọ i wuzou gaga: (1) Ẹvẹ ọwhọkuo Jihova u ro dhesẹ uyoyou nọ o wo kẹ omai? (2) Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ whọku evaọ okenọ u kpemu? (3) Ma tẹ be kẹ ọwhọkuo, ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Jihova avọ Ọmọ riẹ?

5. Idhere vẹ ọwhọkuo Jihova o re ro dhesẹ uyoyou nọ o wo kẹ omai?

⁵ Uyoyou o rẹ wọ Jihova kpọ omai họ je wuhrẹ omai re ma sae daji uyoyou riẹ gbe edhere uzuazọ na. (1 Jọn 4:16) Ọ rẹ wọviẹ omai hayo la omai eka ha, onọ u re ru omai roro nọ ma fioka ha. (Itẹ 12:18) Ukpoye, Jihova o re bru ọghọ họ omai oma, rri gwọlọ ewoma evaọ oma mai, jẹ rọ adhẹẹ kẹ ufuoma iroro-ejẹ mai. Kọ ere who rri ọwhọkuo Ọghẹnẹ, o tẹ make rọnọ Ebaibol na, ebe ukoko na, esẹgbini Ileleikristi, hayo ekpako ukoko ọ rọ whọku owhẹ? Ma tẹ “jẹ owọ othọthọ,” ekpako ukoko a rẹ rọ uyoyou gbe ẹwolẹ kpọ omai họ, rọ ere dhesẹ uyoyou nọ Jihova o wo kẹ omai via.​—Gal. 6:1.

6. A te mi ohwo ewha-iruo riẹ evaọ ukoko na, ẹvẹ onana o rọ rrọ odhesẹvia uyoyou Ọghẹnẹ?

⁶ Dede na, ẹsejọ ọwhọkuo ọ rẹ sai vi ohrẹ hayo ọkpọvio nọ a rẹ kẹ omai. Ohwo ọ tẹ thọ uzi ulogbo, a rẹ sai mi ei ewha-iruo nọ o wo evaọ ukoko na. O tẹ make via ere dede, ọwhọkuo otiọye o bi dhesẹ nọ Ọghẹnẹ o you omai. Wọhọ oriruo, a te mi ohwo ewha-iruo riẹ, o rẹ sai fiobọhọ kẹ ohwo na riẹ epanọ u wuzou te re ọ tẹrovi uwuhrẹ omobọ riẹ, eroro-didi, gbe olẹ. Ọ vẹ rọ ere bọ usu riẹ kugbe Jihova ga. (Ol. 19:7) Nọ oke o be nyaharo na, ọ sai wo ewha-iruo riẹ zihe. Makọ ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro si ohwo no ukoko na yọ odhesẹvia uyoyou Jihova, keme u re ru nọ ukoko na o rẹ rọ jọ fuafo. (1 Kọr. 5:6, 7, 11) Fikinọ Jihova ọ rẹ whọku omai evaọ edhere nọ o fo, ọruẹrẹfihotọ nọ a re ro si ohwo no ukoko u re  ru ohwo nọ ọ thọ uzi na riẹ epanọ uzi nọ ọ thọ na u yoma te, o vẹ jẹ wọe kurẹriẹ no uzioraha na.​—Iruẹru 3:19.

7. Ono họ Shẹbna, kọ uruemu uyoma vẹ o wo uwhremu na?

⁷ Re ma sai wo otoriẹ epanọ ọwhọkuo o wuzou te, joma ta kpahe imava jọ nọ Jihova ọ whọku. Ae họ Shẹbna nọ ọ rria evaọ oke Hẹzikaya ovie na, gbe Graham oniọvo-ọmọzae jọ evaọ oke mai na. Shẹbna ọ jọ “ọnọ o wo uzou ubruwou na,” ẹsejọhọ evaọ uwou Hẹzikaya ovie na, fikiere ọ jọ ohwo nọ o wo umutho udu-esuo. (Aiz. 22:15) Rekọ u yoma gaga inọ o wo omorro uwhremu na, ọ tẹ jẹ gwọlọ orro kẹ omariẹ. Ọ tubẹ bọ uki oghaghae kẹ omariẹ dede, yọ ọ jẹ hae dhẹ “emamọ ekẹkẹ.”​—Aiz. 22:16-18.

8. Ẹvẹ Jihova ọ rọ whọku Shẹbna, kọ eme o no rie ze?

⁸ Fikinọ Shẹbna ọ jẹ gwọlọ orro kẹ omariẹ, Ọghẹnẹ o ‘le rie no ọkwa nọ ọ jọ’ jẹ rọ Eliakim nwene iei. (Aiz. 22:19-21) Oware nana o via evaọ okenọ Sinakẹrib ovie Asiria ọ jẹ gwọlọ wọ ẹmo ziọ Jerusalẹm. Evaọ oke ofa, ovie nana o vi iletu riẹ jọ kpobọ Jerusalẹm avọ ogbaẹmo ulogbo, re ọ sai ru ozọ mu Hẹzikaya avọ ahwo riẹ. (2 Iv. 18:17-25) Hẹzikaya o te vi Eliakim bru iletu na, rekọ ọye ọvo ọ jọ usu hu. Imava i lele i rie, yọ omọvo rai jọ họ Shẹbna, ọnọ o zihe ruọ okere-obe no oke yena. Kọ onana u gbe dhesẹ nọ Shẹbna ọ kuvẹ re ofu gbe egrẹ i ru ei siọ Ọghẹnẹ ba ẹgọ họ? Ọ roma kpotọ jẹ owha-iruo okpokpọ riẹ rehọ, dede nọ u te ọkwa nọ ọ jọ vẹre he. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo riẹ ze? Joma ta kpahe eware esa jọ.

9-11. (a) Obọdẹ eware vẹ ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Shẹbna ze? (b) Ẹvẹ oghẹrẹ nọ Jihova o yerikugbe Shẹbna o rọ rrọ uduotahawọ kẹ owhẹ?

⁹ Orọ ọsosuọ, a mi Shẹbna owha-iruo riẹ. Oware nọ o via kẹe na o kareghẹhọ omai ohrẹ nana, “Omovia o rẹ wha ọraha tha, uzou-uveghe o rẹ wha ekie tha.” (Itẹ 16:18) Otẹrọnọ who wo ewha-iruo jọ evaọ ukoko na, yọ a riẹ owhẹ ziezi, kọ whọ te daoma wo omaurokpotọ? Kọ whọ te hai kpeze ujiro se Jihova rọkẹ onaa kpobi nọ who wo hayo eware nọ who ru no? (1 Kọr. 4:7) Pọl ukọ na o kere nọ: “Mẹ be ta kẹ owhai kpobi inọ ajọ ohwo ọvo o roro omariẹ kpehru vi epanọ u fo ho, rekọ wha roro evaọ oghẹrẹ nọ u re dhesẹ nọ wha wo iroro egbagba.”​—Rom 12:3.

¹⁰ Orọ avivẹ, ọwhọkuo nọ Jihova ọ kẹ Shẹbna na o sai dhesẹ nọ o je rri Shẹbna  wọhọ ohwo nọ ọ rẹ sai nwene. (Itẹ 3:11, 12) Onana yọ emamọ oriruo kẹ inievo nọ a mi ewha-iruo rai evaọ ukoko na nẹnẹ! Ukpenọ a re muofu hayo fi ẹgo heva, ajọ a ruabọhọ gọ Ọghẹnẹ evaọ uyero okpokpọ rai, je rri ọwhọkuo na inọ yọ odhesẹvia uyoyou Jihova. Kareghẹhọ nọ Ọghẹnẹ mai o ti fiobọhọ kẹ omai jẹ ghale omai nọ ma tẹ roma kpotọ. (Se 1 Pita 5:6, 7.) Ọwhọkuo oyoyou o rẹ sae jọ edhere nọ Jihova ọ be rọ ma omai wọhọ ọviẹ, fikiere joma jọ wọhọ ọviẹ ọlọlọhọ evaọ obọ riẹ.

¹¹ Orọ avesa, inievo nọ i wo udu nọ a rẹ rọ kẹ amọfa ọwhọkuo, wọhọ esẹgbini gbe ekpako ukoko, a rẹ sai wuhrẹ oware jọ no oghẹrẹ nọ Jihova o ro yerikugbe Shẹbna ze. Eme ọye? Jihova ọ rẹ rọ ọwhọkuo dhesẹ nọ o mukpahe uzioraha, je dhesẹ nọ o you ohwo nọ ọ thọ uzi na. Whọ tẹ rrọ ọyewọ hayo ọkpako ukoko nọ ọ gwọlọ kẹ omọfa ọwhọkuo, kọ whọ te rọ aro kele Jihova rri gwọlọ ewoma evaọ oma ọmọ ra hayo ibe Oleleikristi ra je mukpahe oware nọ o ru thọ na?​—Jud 22, 23.

12-14. (a) Eme ahwo jọ a re ru kpahe ọwhọkuo nọ o no obọ Jihova ze? (b) Ẹvẹ Ebaibol na o ro fiobọhọ kẹ oniọvo jọ nwene uruemu riẹ, kọ eme o no rie ze?

¹² U yoma gaga inọ a tẹ whọku inievo jọ, oware na o rẹ kẹ ae uye te epanọ a re kiuke ku Ọghẹnẹ gbe ukoko riẹ. (Hib. 3:12, 13) Dede na, kọ oyena u dhesẹ nọ ẹruore ọ gbẹ rrọ kẹ ahwo otiọye he? Roro kpahe Graham nọ a si no ukoko. Rekinọ a rehọ iẹe zihe ze no, ọ tẹ siọ iwuhrẹ enya gbe usiuwoma ota ba nọ oke jọ o vrẹ no. Nọ ikpe jọ e vrẹ no, ọ tẹ ta kẹ ọkpako ukoko nọ ọ jọ ogbẹnyusu riẹ nọ jọ o wuhrẹ Ebaibol na kugbei.

¹³ Ọkpako ukoko na ọ ta nọ: “Omorro o jọ ẹbẹbẹ Graham. Ọ jẹ fo ekpako nọ a guẹdhọ riẹ nọ a ro si ei no ukoko na. Fikiere evaọ etoke jọ, ma je wuhrẹ oria ikere sa-sa nọ e ta kpahe omorro gbe epanọ u re kpomahọ ohwo te. Graham ọ tẹ jẹ rọ Ebaibol na kiẹ omariẹ rri ziezi, kẹsena ọ tẹ ruẹ nọ omorro o be ginẹ kẹe uye na! Onana u fiobọhọ kẹe gaga! Nọ ọ te ginẹ ruẹ nọ ‘ubro-ure’ omorro u di rie ude na, gbe nọ o bi mu fo ekpako na gheghe gheghe, o te mu inwene họ eru ababọ oke-oraha. O te mu ewuhrẹ họ ẹnya ẹsikpobi, wuhrẹ Ebaibol na ziezi, je muhọ ẹlẹ kẹdẹ kẹdẹ. O te je mu ẹkabọ riẹ họ eru wọhọ ọnọ o wuzou uviuwou riẹ, yọ onana o lẹliẹ eva were aye gbe emọ riẹ gaga.”​—Luk 6:41, 42; Jem. 1:23-25.

¹⁴ Ọkpako ukoko na ọ ta re nọ: “Ẹdẹjọ, Graham ọ vuẹ omẹ ẹme jọ nọ o duobọte omẹ udu gaga. Ọ ta nọ, ‘Mẹ rrọ ukoko na ikpe buobu no, je tube ru iruo ọkobaro no. Rekọ obọnana mẹ rẹ sae ginẹ ta nọ me you Jihova.’ U kri hi, a tẹ kẹe owha-iruo nọ o re ro ghoro emaekrofonu evaọ Ọgwa Uvie, yọ onana u ru eva were iẹe gaga. Oware nọ o via kẹe na u wuhrẹ omẹ nọ ohwo ọ tẹ roma kpotọ jẹ ọwhọkuo Ọghẹnẹ rehọ, Jihova ọ rẹ ghale iẹe!”

15. Ma tẹ gwọlọ nọ ọwhọkuo mai o te amọfa udu, eme ma re ru?

¹⁵ Re ma sae jọ emamọ iwuhrẹ, ma rẹ kake jọ emamọ emọ-uwuhrẹ tao. (1 Tim. 4:15, 16) Epọvo na re, ahwo nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ udu nọ a rẹ rọ kẹ amọfa ọwhọkuo, a rẹ roma kpotọ ru lele ekpakpọ Jihova. Omaurokpotọ rai u re ru nọ amọfa a rẹ rọ kẹ ae adhẹẹ, je ru nọ a re ro wo ufuoma ẹmeọta nọ a te bi wuhrẹ hayo whọku amọfa. Roro kpahe oriruo Jesu.

16. Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Jesu evaọ oghẹrẹ nọ o ro wuhrẹ jẹ whọku amọfa?

 ¹⁶ Jesu ọ jẹ hai yoẹme kẹ Ọsẹ riẹ ẹsikpobi, makọ evaọ okenọ o tẹ rrọ bẹbẹ kẹe dede. (Mat. 26:39) Yọ ọ jẹ hai kpeze ujiro se Ọsẹ riẹ rọkẹ areghẹ nọ o wo gbe eware kpobi nọ o je wuhrẹ ahwo. (Jọn 5:19, 30) Omaurokpotọ gbe ẹmeoyo riẹ u ru nọ ahwo evezi a je ro bi kẹle iẹe, je ru nọ ọ rọ jọ owuhrẹ nọ o wo ohrọ gbe ọdawẹ. (Se Luk 4:22.) Eme ọ iwowo riẹ e jọ uduotahawọ kẹ ahwo nọ a wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hayo uwhiki ukpe nọ o be gwọlọ fu no. (Mat. 12:20) Makọ evaọ okenọ a ru eva dhae dede, ọ jọ wowou ghele. Ọ rọ edhere oyoyou whọku ilele riẹ nọ i je dhesẹ uruemu oriobọ gbe omorro.​—Mak 9:33-37; Luk 22:24-27.

17. Emamọ iruemu vẹ i re fiobọhọ kẹ ekpako ukoko sẹro uthuru Ọghẹnẹ ziezi?

¹⁷ O gwọlọ nọ ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele Jesu nọ a tẹ be rọ Ebaibol na whọku amọfa hayo kẹ uthubro. A te ru ere, u re dhesẹ nọ a gwọlọ nọ Ọghẹnẹ avọ Ọmọ riẹ a kpọ ae. Pita ukọ na o kere nọ: “Wha sẹro uthuru Ọghẹnẹ nọ a rọ kẹ owhai nọ wha rẹrote, wha ru iruo ọsẹro, orọnikọ wọhọ oware ọgbahọ họ, rekọ avọ unevaze evaọ aro Ọghẹnẹ; orọnikọ fiki erere nọ a rẹ rọ ewhariọ wo ho, rekọ u re no owhai eva ze; yọ orọnikọ wha re ru omarai ilori kẹ enọ e rrọ erọ Ọghẹnẹ hẹ, rekọ wha rẹ jọ oriruo kẹ uthuru na.” (1 Pita 5:2-4) Avro ọ riẹ hẹ, o rẹ wha erere se ekpako ukoko nọ e be rọ evawere ru lele ọkpọvio Ọghẹnẹ gbe Kristi nọ o wuzou ukoko na, yọ ere ọvona o rẹ jọ kẹ inievo nọ e rrọ otọ ẹruọsa rai re.​—Aiz. 32:​1, 2, 17, 18.

18. (a) Eme Jihova ọ gwọlọ nọ esẹgbini a re ru? (b) Ẹvẹ Ọghẹnẹ o bi ro fiobọhọ kẹ esẹgbini ru owha-iruo rai gba?

¹⁸ Epọvo na o rrọ evaọ uviuwou re. Ọghẹnẹ ọ vuẹ ahwo nọ a wuzou iviuwou nọ: “Wha ru emọ rai eva dha ha, rekọ wha rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova rọ yọrọ ae.” (Ẹf. 6:4) Ẹvẹ onana u wuzou te? Obe Itẹ 19:18 u dhesẹ nọ re a whọku ọmọ yọ ẹme uwhu gbe azọ. O rrọ vevẹ, nọ esẹgbini a gbe wuhrẹ hayo whọku ọmọ rai hi, Jihova ọ rẹ nọ ae unu! (1 Sam. 3:12-14) Rekọ Jihova ọ kẹ esẹgbini areghẹ gbe ẹgba nọ a sae rọ rehọ omaurokpotọ lẹ sei, ọ tẹ jẹ kẹ ae Ebaibol na gbe ẹzi ọfuafo riẹ nọ ọ rẹ kpọ ae.​—Se Jemis 1:5.

19, 20. (a) Eghale vẹ i re noi ze nọ ma tẹ jẹ ọwhọkuo Ọghẹnẹ rehọ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁹ Ma rẹ sae ruẹ unu gbiku eghale nọ i re noi ze he nọ ma tẹ jẹ ọwhọkuo Jihova rehọ jẹ rọ aro kele Jihova avọ Jesu nọ ma tẹ be whọku amọfa. U re ru nọ udhedhẹ o rẹ rọ jọ iviuwou gbe ikoko sa-sa. U re je ru ohwo riẹ nọ a you rie, a rri rie ghaghae, yọ o wo ufuoma. Enana yọ ẹmẹvo eghale nọ ma te reawere rai evaọ obaro. (Ol. 72:7) Avro ọ riẹ vievie he, ọwhọkuo Jihova o re wuhrẹ omai epanọ ma te rọ rria kugbe amọfa dhedhẹ evaọ otọ ẹruọsa riẹ. (Se Aizaya 11:9.) Ma tẹ be hae kareghẹhọ onana, u ti ru omai rri ọwhọkuo wọhọ odhesẹvia uyoyou Ọghẹnẹ nọ u wo ibe he.

²⁰ Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta eware efa kpahe ọwhọkuo evaọ uviuwou gbe ukoko na. Ma te jẹ ta kpahe epanọ ma sae rọ whọku omamai, gbe epanọ ma sae rọ whaha oware jọ nọ u yoma vi edada nọ i re noi ze nọ a tẹ whọku omai.