1. Eme Ọtausiuwoma Na 3:1, 7 u wuhrẹ omai?

ẸMEỌTA ọ rẹ were omai otujọ gaga. Amọfa a rẹ ta ẹme tere he. Wọhọ epanọ ikere nọ a si uzoẹme na no ze u dhesẹ na, u wo oke nọ a rẹ rọ ta ẹme gbe oke nọ a re ro fibo. (Se Ọtausiuwoma Na 3:1, 7.) Ẹsejọ o rẹ jọ omai oma nọ inievo mai jọ a dhẹ hrọ, a rẹ ta ẹme tere he. Yọ u wo inievo efa nọ ma rri nọ a rẹ ta ẹme bu hrọ.

2. Ono u fo nọ ọ rẹ vuẹ omai oke nọ ma rẹ rọ ta ẹme gbe oghẹrẹ nọ ma rẹ tae?

² Ẹmeọta yọ okẹ nọ u no obọ Jihova ze. (Ọny. 4:10, 11; Evia. 4:11) Ọghẹnẹ ọ jọ Ebaibol na fiobọhọ kẹ omai riẹ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ rehọ okẹ nana ruiruo ziezi. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe ahwo jọ nọ a gbiku rai fihọ Ebaibol na, onọ u ti fiobọhọ kẹ omai riẹ oke nọ ma rẹ rọ ta ẹme gbe oke nọ ma re ro fibo. Ma te jẹ riẹ oghẹrẹ nọ Jihova o re rri ẹme nọ o bi no omai unu ze. Joma kake ta kpahe oke nọ u fo nọ ma rẹ rọ ta ẹme.

3. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Rom 10:14, oke vẹ u fo nọ ma rẹ ta ẹme?

³ Ma rẹ ruẹrẹ oma kpahe ẹsikpobi re ma ta kpahe Jihova gbe Uvie na. (Mat. 24:14; se Ahwo Rom 10:14.) Ma te bi ru ere, yọ ma be rọ aro kele Jesu. Oware jọ nọ u wuzou gaga nọ ọ lẹliẹ Jesu ziọ otọakpọ họ, re ọ vuẹ amọfa uzẹme na kpahe Ọsẹ riẹ. (Jọn 18:37) O gwọlọ nọ ma re ru epọvo na re. Ghele na, ma rẹ kareghẹhọ inọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ta ẹme u wuzou re. Fikiere nọ ma tẹ be vuẹ amọfa kpahe Jihova, o gwọlọ nọ ma rẹ ta ẹme na “avọ udu uwowolẹ gbe adhẹẹ odidi,” ma ve je roro kpahe ohwo na gbe  oware nọ ọ rọwo. (1 Pita 3:15) Nọ ma te ru ere, orọnikọ ma te ta ẹme na ọvo ho rekọ ma te daoma wuhrẹ ahwo na jẹ ta ẹme nọ o re te ai udu.

4. Wọhọ epanọ o rrọ Itẹ 9:9, ẹvẹ ẹmeunu mai ọ sai ro fiobọhọ kẹ amọfa?

⁴ U fo nọ ekpako ukoko a rẹ ta ẹme nọ o tẹ gwọlọ nọ a rẹ kẹ oniọvo jọ ohrẹ. Rekọ a rẹ ta ẹme na evaọ oria nọ u fo, re a gbe kpomovuọ họ oniọvo na oma ha. U re fo re a hẹrẹ bẹsenọ ae omarai avọ oniọvo na ọvo a rrọ oria. Ekpako na a rẹ daoma ta ẹme nọ o re bru ọghọ họ ohwo nọ a bi lele ta ẹme na oma ẹsikpobi. Ghele na, a re siuke kpemu vievie he re a rọ ehri-izi Ebaibol fiobọhọ kẹ amọfa ru oware nọ u fo. (Se Itẹ 9:9.) Fikieme o rọ roja gaga inọ ma rẹ ta ẹme ududu nọ o tẹ gwọlọ ere? Joma ta kpahe imava jọ nọ i wo ohẹriẹ: Ọzae jọ nọ o gwọlọ nọ ọ rẹ whọku emọ riẹ, gbe aye jọ nọ o gbahọ nọ o re lele ọzae jọ nọ ọ be te jọ ovie ta ẹme re o nwene iroro.

5. Oke vẹ u fo nọ Ilai ọ hae rọ ta ẹme ukpenọ o re fibo?

⁵ Ozerẹ Okpehru nọ a re se Ilai o wo emezae ivẹ nọ o you gaga. Rekọ emezae riẹ na a wo adhẹẹ kẹ Jihova ha. A jọ izerẹ evaọ uwou-udhu egagọ na, onọ o jọ ọkwa ologbo. Rekọ a jẹ rọ ọkwa rai na ruiruo thọthọ, a se idhe nọ ahwo a je dhe kẹ Jihova gboware ovo ho, yọ a je gbe-ọfariẹ ababọ omovuọ. (1 Sam. 2:12-17, 22) Wọhọ epanọ o rrọ Uzi Mosis, u fo nọ a re kpe emezae Ilai na no, rekọ ọsẹ rai o je rolobọ kẹ ae. Ọ whọku ai ziezi hi, yọ ọ kẹ rai uvẹ re a gbe ru iruo evaọ uwou-udhu na. (Izie. 21:18-21) Ẹvẹ Jihova o rri oghẹrẹ nọ Ilai o ru kpahe emọ riẹ na? Ọ ta kẹ Ilai nọ: “Kọ fikieme whọ gbẹ be rọ kẹ emezae ra ọghọ vi omẹ?” Jihova ọ tẹ gbaemu nọ o re kpe ezae imuomu ivẹ yena no.​—1 Sam. 2:29, 34.

6. Eme oware nọ Ilai o ru na u wuhrẹ omai?

⁶ Oware nọ Ilai o ru na u wuhrẹ omai oware jọ nọ u wuzou. Ma tẹ riẹ nọ ogbẹnyusu hayo omoni mai jọ ọ thọ uzi Ọghẹnẹ, ma rẹ ta kẹe re ọ kareghẹhọ izi Jihova. Ma ve je ru epanọ ekpako ukoko a re ro fiobọhọ kẹe. (Jem. 5:14) Ma rẹ kẹ ogbẹnyusu hayo omoni mai ọghọ vi Jihova vievie he, o gbẹ rrọ ere he ma vẹ te jọ wọhọ Ilai. Re whọ sae ta ẹme kẹ ohwo nọ o ru thọ o gwọlọ udu, rekọ emamọ oware u re noi ze. Muẹrohọ ohẹriẹ nọ o rrọ Ilai avọ aye Izrẹl jọ nọ a re se Abigẹle.

7. Fikieme Abigẹle ọ rọ nyabru Devidi re o lele iei ta ẹme?

 ⁷ Abigẹle yọ aye ọdafe jọ nọ a re se Nebale. Okenọ Devidi avọ ezae nọ e jọ kugbei a jẹ dhẹ fiki Sọl, a jọ kugbe ithuru-igodẹ Nebale yọ a thọ rai no obọ iji. Kọ Nebale o dhesẹ edẹro kẹ obọ nọ a fihọ kẹe na? Kaka. Nọ Devidi ọ ta kẹe nọ ọ rọ ememu gbe ame kẹ ahwo nọ a rrọ kugbei, eva e tẹ dha Nebale gaga, o te je ku eka họ ae oma. (1 Sam. 25:5-8, 10-12, 14) Onana u ru nọ Devidi ọ rọ jiroro nọ o re kpe ọzae kpobi nọ ọ rrọ uwou Nebale no. (1 Sam. 25:13, 22) Ẹvẹ a te sae rọ whaha okpẹtu nana? Abigẹle ọ ruẹ nọ u fo nọ ọ rẹ ta ẹme, fikiere ọ tẹ gbaudu nyabru ezae egba ene (400) nọ ohọo u bi kpe, nọ ofu o bi mu, nọ ekwakwa ẹmo e rrọ obọ re o lele Devidi ta ẹme.

8. Eme ma wuhrẹ no oriruo Abigẹle ze?

⁸ Nọ Abigẹle ọ ruẹ Devidi, ọ ta ẹme nọ o te rie udu, avọ adhẹẹ. Dede nọ Abigẹle họ ọnọ ọ wha ẹbẹbẹ na ze he, o wounu kẹ Devidi. Ọ ta nọ Devidi yọ emamọ ohwo, inọ o ti ru oware nọ u fo. Abigẹle o te je fievahọ Jihova inọ o ti fiobọhọ kẹe. (1 Sam. 25:24, 26, 28, 33, 34) Wọhọ Abigẹle, o gwọlọ nọ ma rẹ gbaudu ta ẹme kẹ ohwo nọ ma muẹrohọ nọ o bi ti ru oware nọ o rẹ sae wha uye sei. (Ol. 141:5) Ma re bru ọghọ họ ohwo na oma, dede na, o gwọlọ nọ ma re wo udu. Ma tẹ rọ uyoyou kẹ ohwo nọ o ru thọ ohrẹ, u re dhesẹ nọ mai yọ emamọ ogbẹnyusu.​—Itẹ 27:17.

9-10. Eme ekpako ukoko a rẹ kareghẹhọ nọ a tẹ be kẹ amọfa ohrẹ?

⁹ Ekpako ukoko o mae tubẹ gwọlọ nọ a re wo udu, nọ a tẹ be ta ẹme kẹ oniọvo nọ o ru thọ evaọ ukoko na. (Gal. 6:1) Ekpako ukoko nọ i wo omaurokpotọ a rẹ kareghẹhọ nọ ae omarai a gba ha, fikiere a sai ru  thọ re, nọ o rẹ rọ gwọlọ nọ a kẹ ae ohrẹ. Rekọ ekpako na a rẹ kuvẹ hẹ re oyena o whaha ae ọwhọkuo nọ a rẹ kẹ inievo nọ i ru thọ. (2 Tim. 4:2; Tait. 1:9) Nọ a tẹ be kẹ oniọvo jọ ohrẹ, a rẹ daoma rọ onaa ta ẹme na je wo odiri kẹe. Uyoyou nọ a wo kẹ oniọvo na o rẹ lẹliẹ ae fiobọhọ kẹe. (Itẹ 13:24) Oware nọ o mae rrọ ae oja họ, epanọ a re ro fiobọhọ kẹ inievo na kpobi koko izi Jihova, jẹ thọ ukoko na no ogbekuo, re a rọ ere wha orro se Jihova.​—Iruẹru 20:28.

¹⁰ Anwọ ẹsiẹ na, ma be ta kpahe oke nọ u fo nọ ma rẹ rọ ta ẹme. Rekọ u wo oke jọ nọ o rẹ mai woma re ma fibo. Eme ọ rẹ sai ru ei jọ bẹbẹ kẹ omai re ma fibo?

11. Ọtadhesẹ vẹ Jemis ọ rọ ta ẹme, kọ ẹvẹ u ro kiekpahe ẹmeunu mai?

¹¹ O rẹ sae jọ bẹbẹ re ma kpọ ẹrọo mai. Jemis, omọvo enọ i kere Ebaibol na ọ rọ ọtadhesẹ jọ ta kpahe epanọ o bẹ te re ma kpọ ẹmeunu mai. Ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ohwo jọ ọ rẹ ta ẹme thọ họ, kiyọ ohwo ọgbagba ọ rrọ, nọ ọ rẹ sae kpọ oma riẹ soso re. Nọ ma tẹ rọ ifi gba unu enyenya re a yoẹme kẹ omai, ma rẹ rọ ere kpọ oma rai soso re.” (Jem. 3:2, 3) A re thuru ifi gbe eware efa họ uzou gbe unu anyenya. Ohwo nọ ọ be dhẹ anyenya o re si ifi na rọ kpọe hayo ru ei daji oria ovo. Nọ ifi na e tẹ va ohwo na abọ, u re ru anyenya na dhẹ ugbẹdhẹ jẹ wha enwoma se omariẹ gbe ọnọ ọ be dhẹe na. Epọvo na re, ma gbẹ kpọ ẹmeunu mai hi, o sae wha uye ze. Joma ta kpahe oke sa-sa nọ o jọ gwọlọ nọ ma rẹ rọ ufi gba unu mai wọhọ odẹme, re ma fibo.

12. Oke vẹ ma rẹ rọ gba unu mai re ma fibo?

¹² Eme who re ru nọ whọ tẹ riẹ nọ oniọvo  jọ ọ riẹ kpahe oware jọ nọ u fo nọ a rẹ ko dhere? Wọhọ oriruo, whọ tẹ nyaku oniọvo jọ nọ ọ be rria ẹkwotọ nọ egọmeti ọ jọ fi awhaha họ iruo mai, kọ whọ te gwọlọ nọe re ọ vuẹ owhẹ epanọ a be sai ro ru iruo Uvie na evaọ orẹwho rai? Uzẹme riẹ họ, who wo iroro iyoma ọvo be rọ nọ onọ na ha. Ma you inievo mai jẹ gwọlọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ ae. Ma tẹ jẹ gwọlọ riẹ ugogo ẹme nọ ma rẹ ta nọ ma tẹ be lẹ roro ai. Rekọ oke utiona ma rẹ rọ gba unu mai. Ma te bi kpokpo oniọvo jọ re ọ vuẹ omai eware nọ u fo nọ a rẹ ta via ha, yọ ma bi dhesẹ uyoyou kẹ oniọvo na ha gbe inievo efa kpobi nọ a fieva họ iẹe inọ ọ te ko ẹme na dhere. Mai ọvuọvo ma gwọlọ ru eware ga kẹ inievo mai nọ e rrọ erẹwho nọ a jọ fi awhaha họ iruo mai hi. Epọvo na re, oniọvo nọ ọ be rria orẹwho utioye na ọvuọvo ọ rẹ vuẹ inievo efa oghẹrẹ nọ a bi ro ru iwuhrẹ jẹ ta usi uwoma ha.

13. Wọhọ epanọ o rrọ Itẹ 11:13, eme ekpako ukoko a re ru, kọ fikieme?

¹³ Ekpako ukoko o mae gwọlọ nọ a re ru lele ẹme nọ ọ rrọ Itẹ 11:13 nọ o ta kpahe ẹme nọ a rẹ ko dhere. (Sei.) Onana o sae jọ bẹbẹ maero rọkẹ ọkpako ukoko nọ o wo aye. Ọzae-avọ-aye a rẹ ta ẹme kugbe ohwohwo ẹsikpobi, a rẹ ta eva kẹ ohwohwo, te eware nọ e be kẹ ae uye re usu rai o kpekpe ziezi. Rekọ ọkpako ukoko ọ riẹ nọ ọ rẹ ta ẹme nọ o kiekpahe inievo ukoko na nọ “u fo nọ a rẹ ko dhere” kẹ aye riẹ vievie he. O te ru ere, onana o sae raha odẹ riẹ je ru nọ inievo na a gbe ro fievahọ iẹe he. Inievo nọ a ro mu evaọ ukoko na “a rẹ jọ ahwo eme-ivẹ hẹ,” hayo ahwo nọ a rẹ ta eme eviẹhọ họ. (1 Tim. 3:8; ẹme-obotọ) Oyena u dhesẹ nọ a rẹ viẹ amọfa họ hayo gu iguẹgu hu. Ọkpako o te you aye riẹ, o re du vuẹe eme nọ u fo nọ ọ rẹ ko dhere he, keme o rẹ wọhọ ẹsenọ ọ be wọ owha ogbẹgbẹdẹ họ iẹe uzou.

14. Ẹvẹ aye ọkpako ukoko ọ sai ro fiobọhọ kẹ ọzae riẹ wo emamọ odẹ evaọ ukoko na?

¹⁴ Aye nọ ọzae riẹ ọ rrọ ọkpako ukoko o re kpokpo ọzae riẹ hẹ re ọ vuẹe ẹme nọ u fo nọ a rẹ ko dhere. Ere ọzae riẹ ọ sai gbe ro wo ọghọ evaọ ukoko na. Nọ aye ọ tẹ whaha onana, yọ o bi dhesẹ nọ ọ be tha ọzae riẹ uke jẹ be rọ ọghọ kẹ ahwo nọ a ta eme idhere kẹ ọzae riẹ. Mai wuzou na, o bi ru eva were Jihova keme onana u re ru nọ udhedhẹ gbe okugbe o rẹ rọ jọ ukoko na.​—Rom 14:19.

15. Ẹvẹ Jihova o rri egbẹnyusu esa Job na, kọ fikieme?

¹⁵ Ma rẹ sae jọ obe Job wuhrẹ eware buobu kpahe oghẹrẹ nọ u fo nọ ma rẹ rọ ta ẹme gbe oke nọ ma rẹ rọ tae. Okenọ eware okpẹtu buobu e via kẹ Job, ezae ene jọ a nyaze te sasa iẹe oma jẹ tuduhọ iẹe awọ. Ezae nana a fibo oke lelehie. Rekọ eme nọ imasa evaọ usu rai, koyehọ Ẹlifaz, Bildad, gbe Zofa a ta u dhesẹ nọ oke nana kpobi nọ a ro fibo na, a jẹ rehọ iẹe roro kpahe ẹme nọ a rẹ ta ro fiobọhọ kẹ Job hu. Ukpoye kọ epanọ a sai ro dhesẹ nọ Job o ru oware jọ thọ a je roro kpahe. Uzẹme o rrọ eme jọ nọ a ta, rekọ eme buobu nọ a ta kpahe Jihova avọ Job yọ ọrue gbe eme edada. A dhesẹ Job fihọ ohwo omuomu. (Job 32:1-3) Kọ eme Jihova o ru kpahe onana? Eva e dha riẹ gaga kẹ ezae esa nana. O se rai ahwo ogheghẹ jẹ ta kẹ ae nọ a nyabru Job re ọ lẹ kẹ ae.​—Job 42:7-9

16. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ekpehre uruemu Ẹlifaz, Bildad, gbe Zofa na ze?

¹⁶ Ekpehre uruemu Ẹlifaz, Bildad, gbe  Zofa na u wuhrẹ omai eware buobu. Orọ ọsosuọ, ma re gu inievo mai ẹdhọ họ. (Mat. 7:1-5) Ukpoye, ma rẹ romatotọ gaviezọ kẹ ae taure ma tẹ te ta ẹme. Ere ọvo ma sae rọ riẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ae. (1 Pita 3:8) Orọ avọ ivẹ, ma tẹ be ta ẹme, ẹme mai ọ rẹ jọ wolẹ jẹ jọ uzẹme. (Ẹf. 4:25) Orọ avọ esa, Jihova o re muẹrohọ ẹme nọ ma be ta kẹ ohwohwo.

17. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Elaihu ze?

¹⁷ Ọzae avọ ene nọ ọ jọ kugbe Job họ Elaihu, omoni Abraham. Ọ jẹ gaviezọ okenọ Job avọ ezae esa edekọ a jẹ ta ẹme na. O wọhọ nọ ọ romatotọ gaviezọ, oyejabọ nọ ọ sae rọ rehọ edhere owowolẹ kẹ Job ohrẹ nọ u fiobọhọ kẹe kpọ iroro riẹ vi. (Job 33:1, 6, 17) Oware nọ o mae jọ Elaihu oja họ re ọ wha orro se Jihova orọnikọ omobọ riẹ hayo omọfa jọ họ. (Job 32:21, 22; 37:23, 24) Oriruo Elaihu o wuhrẹ omai nọ u wo oke nọ a re ro fibo jẹ gaviezọ. (Jem. 1:19) Ma te je wuhrẹ nọ ma tẹ be kẹ amọfa ohrẹ, oware nọ o rẹ mae jọ omai oja họ re ma wha orro se Jihova orọnikọ omobọ mai hi.

18. Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ okẹ ẹmeọta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na o da omai ẹro?

¹⁸ Nọ ma te bi ru lele oware nọ Ebaibol na ọ ta kpahe oke nọ ma rẹ rọ ta ẹme gbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ tae, yọ ma bi dhesẹ nọ ma rri okẹ ẹmeọta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na ghaghae. Solomọn ovie owareghẹ na o kere nọ: “Wọhọ apo igoru nọ e rrọ eva ekwakwa isiliva ere ẹme nọ a ta evaọ oke nọ u fo o rrọ.” (Itẹ 25:11) Ma tẹ be hae romatotọ gaviezọ kẹ ẹme nọ amọfa a be ta je roro taure ma tẹ te ta ẹme, eme mai e te jọ wọhọ apo igoru nọ i re siuru jẹ were amọfa. Ma te ru ere, o tẹ make rọnọ umutho ẹme ma ta hayo ma ta eme buobu, ẹme mai ọ te bọ amọfa ga, je ru eva were Jihova. (Itẹ 23:15; Ẹf. 4:29) Kọ ogbẹrọnọ enẹ ma re ro dhesẹ nọ okẹ ẹmeọta nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ omai na o da omai ẹro?