1. Ujaje vẹ Jesu ọ kẹ ilele riẹ? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.)

ASO urere taure Jesu o te ti whu, ọ kẹ ilele riẹ ujaje jọ. Ọ ta kẹ ae nọ: “Nwane wọhọ epanọ me you owhai na, wha you ohwohwo re.” Kẹsena o te fibae nọ: “Ẹkwoma onana ahwo kpobi a te rọ riẹ nọ whai yọ ilele mẹ, otẹrọnọ wha te wo uyoyou evaọ udevie rai.”​—Jọn 13:34, 35.

2. Fikieme o rọ roja re ma dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo?

² Ẹme Jesu na o dhesẹ nọ ohwo kpobi o ti vuhu enọ e rrọ uvi ilele riẹ otẹrọnọ a dhesẹ oghẹrẹ uyoyou nọ ọyomariẹ o dhesẹ kẹ ae na. Ere a je ro vuhu ai evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ, yọ epọvo na o rrọ nẹnẹ re. Fikiere, u wuzou gaga re ma dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo, makọ evaọ okenọ o rrọ bẹbẹ.

3. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

³ Fikinọ ma gba ha, o rẹ sae jọ bẹbẹ ẹsejọ re ma dhesẹ uyoyou nọ u no udu ze kẹ ohwohwo. O make rrọ ere na, ma rẹ daoma rọ aro kele Jesu. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe epanọ uyoyou u re ro fiobọhọ kẹ omai ru udhedhẹ, yerikugbe ahwo ababọ ọriẹwẹ, je dede amọfa rehọ hayo ru ọghọ. Nọ who bi se eme nọ e rrọ uzoẹme nana, nọ omara nọ: ‘Eme mẹ rẹ sai wuhrẹ mi inievo nọ e be ruabọhọ dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo makọ evaọ okenọ o rrọ bẹbẹ?’

4. Wọhọ epanọ o rrọ Matiu 5:23, 24, fikieme ma re ro ru udhedhẹ kugbe oniọvo nọ ọ be dha eva kẹ omai?

⁴ Jesu o ru omai riẹ epanọ u wuzou te re ma ru udhedhẹ kugbe oniọvo nọ ọ be dha eva kẹ omai. (Se Matiu 5:23, 24.) O ru rie vẹ kẹ omai nọ, re ma sai ru eva were Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma re yerikugbe amọfa dhedhẹ. Eva e rẹ were Jihova nọ ma tẹ be daoma kpobi re ma ru udhedhẹ kugbe inievo mai. Ma tẹ be hai fi ẹgo họ eva jẹ se thahe  thahe inọ ma re ru udhedhẹ hẹ, ọ rẹ jẹ egagọ mai rehọ họ.​—1 Jọn 4:20.

5. Fikieme o rọ jọ bẹbẹ kẹ oniọvo-ọmọzae jọ re o ru udhedhẹ?

⁵ O sae jọ bẹbẹ kẹ omai ẹsejọ re ma ru udhedhẹ. Fikieme? Roro kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo-ọmọzae nọ a re se Mark. * O kẹ riẹ uye gaga nọ oniọvo-ọmọzae jọ ọ jẹ fo ẹe jẹ ta eme iyoma kpahe iẹe kẹ inievo efa evaọ ukoko na. Eme Mark o ru? Ọ ta nọ: “Eva e dha omẹ te epanọ me je ro doku oniọvo na.” Rekọ uwhremu na, o da Mark gaga inọ ọ ta ẹme kẹ oniọvo na oghẹrẹ utioye, kẹsena ọ tẹ daoma epanọ o re ro wounu je ru udhedhẹ kugbei. Rekọ oniọvo na ọ kẹ Mark uzou sokpọ họ. Evaọ oke ọsosuọ, Mark ọ jọ udu riẹ ta nọ, ‘Fikieme mẹ rẹ rọ lahiẹ oma mẹ yọ ọyomariẹ ọ gwọlọ ru udhedhẹ hẹ?’ Rekọ ọsẹro okogho rai ọ tuduhọ iẹe awọ inọ jọ obọ o rrọe he. Eme Mark o ru?

6. (a) Ẹvẹ Mark ọ rọ daoma ru udhedhẹ? (b) Ẹvẹ Mark o ro ru lele ohrẹ nọ o rrọ Ahwo Kọlọsi 3:13, 14?

⁶ Nọ Mark o bruoma kpiroro, ọ tẹ ruẹ nọ o wo omaurokpotọ họ, yọ o bi rri omariẹ inọ o kiẹrẹe vi amọfa. O te ti vuhumu nọ o re nwene uruemu riẹ. (Kọl. 3:8, 9, 12) Ọ tẹ wariẹ nyabru oniọvo na avọ omaurokpotọ jẹ wariẹ wounu kẹe. Mark o te je kere ileta se oniọvo na, inọ jọ eva e gbẹ dhae he, gbe nọ ọ gwọlọ nọ aimava a ruẹrẹhọ. Mark o tube vi eware jọ nọ ọ riẹ nọ e te were oniọvo nana ro sei. Ghele onana kpobi, oniọvo na o gbe fi ẹgo họ eva, ọ rọvrẹ Mark he. Rekọ Mark ọ gbẹ ruabọhọ bi ru lele ujaje Jesu na inọ o you oniọvo riẹ jẹ hae rọvrẹ. (Se Ahwo Kọlọsi 3:13, 14.) O tẹ make rọnọ ahwo nọ ma be daoma ru udhedhẹ kugbe a be kẹ omai uzou sokpọ họ, uyoyou nọ mai uvi Ileleikristi ma wo u re ru nọ ma rẹ rọ lẹ re Ọghẹnẹ o fi udhedhẹ họ udevie mai, ma vẹ jẹ hae rọvrẹ ahwo yena.​—Mat. 18:21, 22; Gal. 6:9.

7. (a) Eme Jesu ọ ta nọ ma ru? (b) Ẹbẹbẹ vẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ rẹriẹ ovao dhe?

 ⁷ Jesu ọ vuẹ omai nọ ma hai yerikugbe ahwo epanọ ma gwọlọ nọ a yerikugbe omai. Ọ ta nọ orọnikọ ahwo nọ a bi dhesẹ uyoyou kẹ omai ọvo ma re dhesẹ uyoyou kẹ hẹ. (Luk 6:31-33) Dede nọ o rẹ kake via ha, eme who re ru nọ oniọvo jọ o gbe bi yere owhẹ evaọ ukoko na ha hayo nọ o te bi siomano owhẹ? Ere o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Lara. Ọ ta nọ: “Oniọvo-ọmọtẹ jọ o gbe je lele omẹ ta ẹme he, yọ mẹ riẹ oware nọ me ru rie he. Onana o jẹ kẹ omẹ uye gaga, fikiere o gbẹ jẹ were omẹ re me kpohọ ewuhrẹ hẹ.” Evaọ oke ọsosuọ, Lara ọ jẹ jọ udu riẹ ta nọ: ‘Me ru oware ovo thọ họ. Inievo efa evaọ ukoko na dede a muẹrohọ nọ oniọvo-ọmọtẹ nana o wo ẹbẹbẹ.’

8. Eme Lara o ru re udhedhẹ o sae jọ udevie riẹ avọ oniọvo jọ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?

⁸ Lara ọ daoma riẹ kpobi re o ru udhedhẹ. Ọ lẹ se Jihova jẹ jiroro nọ ọ rẹ nyai lele oniọvo-ọmọtẹ na ta ẹme. Nọ ọ nya, aimava a tẹ ta kpahe ẹbẹbẹ na, ku ẹme na họ jẹ gbalọ ohwohwo. O tẹ wọhọ nọ ẹbẹbẹ na o kuhọ no. Lara ọ ta nọ: “Rekọ nọ oke jọ o vrẹ no, oniọvo-ọmọtẹ na ọ tẹ jẹ wariẹ mu uruemu ovona họ. O kẹ omẹ uye gaga.” Evaọ oke ọsosuọ, Lara o je roro nọ oniọvo-ọmọtẹ na o te nwene uruemu riẹ, ẹsiẹe ọvo ọyomariẹ ọ te sae rọ wereva. Rekọ uwhremu na, Lara o te ti vuhumu nọ oware nọ ọ rẹ sai ru kpobi họ, o re gbe dhesẹ uyoyou kẹ oniọvo nana jẹ “rọvrẹ [riẹ] riẹriẹriẹ.” (Ẹf. 4:32–5:2) Lara ọ kareghẹhọ nọ uyoyou nọ uvi Ileleikristi a re wo “u re koko eware edada nọ a ru rie fihọ eva ha. U re wo odiri evaọ eware kpobi, rọwo eware kpobi, rẹro eware kpobi, thihakọ eware kpobi.” (1 Kọr. 13:5, 7) Enẹ udu u ro te Lara otọ. Nọ oke o be nyaharo na, oniọvo-ọmọtẹ nana o te ti mu ẹme họ ẹta kugbei. Whọ tẹ be hae daoma ru udhedhẹ kugbe ibe Ileleikristi ra je dhesẹ uyoyou kẹ ae, jọ u mu owhẹ ẹro nọ “Ọghẹnẹ uyoyou gbe  ọrọ udhedhẹ na ọ te jọ kugbe [owhẹ].”​—2 Kọr. 13:11.

9. Wọhọ epanọ o rrọ Iruẹru Ikọ 10:34, 35, fikieme ma gbe ro dhesẹ ọriẹwẹ hẹ?

⁹ Jihova o wo ọriẹwẹ hẹ. (Se Iruẹru Ikọ 10:34, 35.) Ma gbe wo ọriẹwẹ hẹ, yọ ma bi dhesẹ nọ mai yọ emọ riẹ. Ma re ru lele ujaje nọ o ta nọ ma you erivẹ mai wọhọ epanọ ma you omobọ mai, ma ve je lele ibe Ileleikristi mai rria dhedhẹ ẹsikpobi.​—Rom 12:9, 10; Jem. 2:8, 9.

10-11. Eme o fiobọhọ kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ whaha ekpehre ubiẹro nọ o je ro rri amọfa?

¹⁰ O sae jọ bẹbẹ kẹ otujọ re a yerikugbe amọfa ababọ ọriẹwẹ. Wọhọ oriruo, roro kpahe oware nọ o via kẹ oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Ruth. Nọ ọ jọ uzoge, ohwo jọ nọ o no orẹwho ofa ze o ru rie oware odada. Ẹvẹ onana o jariẹ oma? Ruth ọ ta nọ: “Oware kpobi nọ u kiekpahe orẹwho yena o tẹ jẹ dha omẹ eva. Me te je roro nọ oghẹrẹ ovona ahwo kpobi nọ a no orẹwho yena ze a rrọ, makọ inievo na dede.” Ẹvẹ Ruth ọ sai ro nwene iroro nana nọ o wo na?

¹¹ Ruth ọ ruẹ nọ ọ rẹ daoma kpobi re ọ whaha ekpehre ubiẹro nọ o bi ro rri ahwo orẹwho yena. Ọ jọ Yearbook se kpahe iku orẹwho na. Ọ ta nọ: “Mẹ daoma kpobi re mẹ rọ emamọ ubiẹro rri ahwo orẹwho yena. Mẹ tẹ te ruẹ nọ inievo nọ i no orẹwho yena ze a wo ajọwha ziezi kẹ iruo Uvie na. Mẹ tẹ jẹ ruẹ vevẹ nọ inievo nana a rrọ usu inievo akpọ-soso mai na.” Ẹmẹrera na, Ruth ọ tẹ te ruẹ nọ o gwọlọ nọ o re gbe dhesẹ uyoyou kẹ oniọvo na. Ọ ta nọ: “Mẹ tẹ nyaku inievo nọ i no orẹwho yena ze, mẹ jẹ hae daoma whẹtiẹ ae họ oma. Mẹ jẹ hai lele ai ta ẹme jẹ daoma riẹ ae ziezi.” Eme u no rie ze? Ruth ọ ta nọ: “Nọ oke o be nyaharo na, mẹ gbẹ jẹ rọ ekpehru ubiẹro rri rai hi.”

12. Ẹbẹbẹ vẹ Sarah o wo?

¹² Ahwo jọ a sai dhesẹ ọriẹwẹ rekọ a rẹ riẹ hẹ. Wọhọ oriruo, oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Sarah o je roro nọ o wo ọriẹwẹ hẹ keme ọ rẹ rọ ekpehre ubiẹro rri ahwo ho fiki oria nọ a no ze, epanọ a fe hayo yogbe te, hayo fiki owha-iruo rai evaọ ukoko na. Rekọ ọ ta nọ: “Mẹ tẹ te ruẹ nọ kpakọ mẹ be hai dhesẹ ọriẹwẹ.” Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ahwo uviuwou Sarah a kpohọ isukulu gaga yọ ahwo nọ a kpohọ isukulu gaga ọvo ọ jẹ hae gwọlọ kuomagbe. Ẹdẹ jọ ọ tubẹ ta kẹ ogbẹnyusu riẹ jọ nọ: “Inievo ukoko na nọ i kpohọ isukulu ziezi ọvo me re kuomagbe. Enọ e nya tere he, me re bi kẹle ae he.” O rrọ vevẹ nọ Sarah o re nwene uruemu nana. Ẹvẹ ọ te sai ro ru ei?

13. Eme ma rẹ sai wuhrẹ mi Sarah evaọ oghẹrẹ nọ o ro nwene uruemu riẹ?

¹³ Ọsẹro okogho jọ o fiobọhọ kẹ Sarah romatotọ roro kpahe uruemu riẹ na. Sarah ọ ta nọ: “Ọsẹro okogho na o jiri omẹ inọ mẹ be daoma ziezi evaọ ukoko na, mẹ be kẹ emamọ iyo, yọ mẹ riẹ Ikereakere na ziezi. Kẹsena ọ tẹ ta kẹ omẹ nọ, nọ ma bi wo otoriẹ Ikereakere na haro na, o gwọlọ nọ ma re je dhesẹ emamọ iruemu Oleleikristi wọhọ omaurokpotọ gbe ohrọ, ma vẹ jẹ riẹ ọnyaba mai.” Ẹme ọsẹro okogho na o te rie udu. Sarah ọ ta nọ: “Mẹ ruẹ nọ oware nọ o mai wuzou kpobi họ, re ma jọ wowou je dhesẹ uyoyou.” Kẹsena o te mu emamọ ubiẹro họ ero rri inievo na. Ọ ta nọ: “Mẹ tẹ jẹ daoma riẹ oghẹrẹ uruemu nọ a wo nọ Jihova o bi ro rri rai ghaghae.” Kọ mai omamai? Ma re rri omamai kpehru vi amọfa vievie he fiki epanọ ma kpohọ isukulu te! Ma te “you inievo na  kpobi” u ti ru nọ ma gbe ti ro dhesẹ ọriẹwẹ hẹ.​—1 Pita 2:17.

14. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 13:16, ẹvẹ o rẹ jọ Jihova oma nọ ma te ru ọghọ?

¹⁴ Eva e rẹ were Jihova gaga nọ ma tẹ be hai dede ahwo rehọ je ru ọghọ. (Se Ahwo Hibru 13:16.) Jihova o rri oyena wọhọ abọjọ egagọ mai, maero nọ ma te bi fiobọhọ kẹ enọ akpọ ọ be bẹ. (Jem. 1:27; 2:14-17) Oyejabọ nọ ọ rọ jọ Ikereakere na tuduhọ omai awọ nọ ma “wo uruemu ọrara-odederehọ.” (Rom 12:13) Ma tẹ be hai dede ahwo rehọ hayo ru ọghọ ẹsikpobi, yọ ma bi dhesẹ nọ ma wo uvi uyoyou, jẹ rrọ emamọ egbẹnyusu. Omoware kpobi nọ ma ru kẹ amọfa o rẹ were Jihova, makọ ememu, oware nọ a rẹ da, hayo nọ ma tẹ raha oke kugbe ai. (1 Pita 4:8-10) Dede na, u wo eware jọ nọ e rẹ sai ru ei jọ bẹbẹ re ma dede amọfa rehọ hayo ru ai ọghọ.

15-16. (a) Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ kẹ otujọ re a ru ọghọ? (b) Eme o fiobọhọ kẹ Edit mu ọghọ họ eru?

¹⁵ O sae jọ nọ ọghoruo ọ rẹ ruọ omai oma ẹsejọ họ fiki epanọ eware e rrọ kẹ omai. Joma ta kpahe aye-uku jọ nọ a re se Edit. Taure o te ti zihe ruọ Osẹri Jihova, ọ jẹ hae whomahọ ahwo tere he. O jọ Edit oma nọ amọfa a te mae rẹrote erara vi ọyomariẹ.

¹⁶ Nọ Edit o zihe ruọ Osẹri Jihova no, o te nwene iroro. Ọ daoma kpobi re ọ ruẹ nọ o dede amọfa rehọ. Ọ ta nọ: “Okenọ a jẹ bọ Ọgwa Uvie mai, ọkpako ukoko mai jọ ọ ta kẹ omẹ nọ ọzae-avọ-aye jọ a te nyaze ti fiobọhọ evaọ ebabọ na yọ ọ gwọlọ nọ a wohọ uwou mẹ evaọ eka ivẹ. Mẹ tẹ kareghẹhọ oghẹrẹ nọ Jihova ọ rọ ghale aye-uku obọ Zarefat.” (1 Iv. 17:12-16) Edit ọ rọwo nọ ọzae-avọ-aye nana a jọ oria riẹ. Kọ oghale jọ u te rie? Ọ ta nọ: “Eva e were omẹ gaga keme a rria emerae ivẹ soso ukpọ eka ivẹ. Evaọ oke yena usu mai o tẹ te kpekpe ziezi.” Edit o te ti je  wo egbẹnyusu ekpekpe efa evaọ ukoko na. Obọnana ọ rrọ ọkobaro, yọ o re zizie ahwo nọ a gbe kpohọ usi uwoma ziọ uwou riẹ te re ememu. Ọ ta nọ: “Ọghoruo o rẹ kẹ omẹ evawere gaga. Uzẹme riẹ họ, me wo eghale buobu no fiki onana.”​—Hib. 13:1, 2.

17. Eme Luke avọ aye riẹ a vuhumu uwhremu na?

¹⁷ O sae jọ nọ ma be hai dede erara rehọ anwẹdẹ. Kọ ma sae gbẹ daoma viere? Wọhọ oriruo, oniọvo jọ nọ a re se Luke avọ aye riẹ a re dede erara rehọ gaga. A re zizie ọsẹgboni rai, imoni rai, egbẹnyusu ekpekpe rai, gbe ọsẹro okogho avọ aye riẹ ziọ uwou rai ẹsikpobi. Rekọ Luke ọ ta nọ, “Ma ruẹ nọ ahwo nọ a kpekpe omai oma ọvo ma be hai zizie.” Ẹvẹ Luke avọ aye riẹ a ro mu erara họ edederehọ vi epanọ a je ru anwẹdẹ?

18. Ẹvẹ Luke avọ aye riẹ a ro mu ahwo họ edederehọ vi epaọ anwẹdẹ?

¹⁸ Luke avọ aye riẹ a nwene iroro nọ a kareghẹhọ ẹme Jesu nọ ọ ta nọ: “Wha te you enọ i you owhai ọvo, osohwa vẹ u re te owhai?” (Mat. 5:45-47) A ruẹ nọ a rẹ rọ aro kele Jihova, ọnọ o bi ru ọghọ kẹ ohwo kpobi. Fikiere, a tẹ jiroro nọ a re zizie inievo nọ a ri zizie ẹdẹvo ho ziọ uwou rai. Luke ọ ta nọ: “Mai kpobi ma be reawere omakugbe nana ziezi. Ma be tuduhọ ohwohwo awọ.”

19. Ẹvẹ ma re ro dhesẹ nọ mai yọ ilele Jesu, kọ eme whọ gba riẹ mu nọ who re ru?

¹⁹ Ma ruẹ epanọ uvi uyoyou nọ ma re wo kẹ ohwohwo o sai ro fiobọhọ kẹ omai jọ ahwo nọ a re ru udhedhẹ, yerikugbe ahwo ababọ ọriẹwẹ, je dede amọfa rehọ hayo ru ọghọ. Ma rẹ daoma whaha ekpehre ubiẹro nọ ma re ro rri ahwo jọ, je you ibe Ileleikristi mai no udu ze. Ma te ru ere, ma ti wo evawere yọ u re je dhesẹ nọ mai ginọ ilele Jesu.​—Jọn 13:17, 35.