1, 2. (a) Ẹbẹbẹ vẹ emọ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ ọfa a rẹ rẹriẹ ovao dhe? (b) Enọ vẹ uzoẹme nana o te ta kpahe?

JOSHUA ọ ta nọ: “Ẹvẹrẹ ọsẹgboni mẹ mẹ ta notọ ze evaọ obọ uwou gbe ukoko nọ ma jọ. Rekọ nọ okpẹtu o le omai, nọ mẹ jẹ jọ obonọ ma dhẹ nya na mu isukulu họ no, ẹvẹrẹ obei ọ tẹ were omẹ vi ọrọ ọsẹgboni mẹ. Umutho ikpe jọ nọ i lele i rie, mẹ tẹ riẹ ẹvẹrẹ na totọ. Mẹ gbẹ jẹ sai wo otoriẹ ẹvẹrẹ ọsẹgboni mẹ hẹ evaọ obọ ewuhrẹ, yọ uruemu ẹwho rai dede o tẹ thọrọ omẹ ẹro no.” Orọnikọ Joshua ọvo onana o via kẹ no ho.

² Nẹnẹ, ahwo nọ a bu vi ima egba ivẹ gbe udhuvẹ (240,000,000) a be rria ẹkwotọ ọfa. Whọ tẹ rrọ ọsẹ hayo oni nọ ọ be rria ẹkwotọ ọfa, ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra kruga ziezi evaọ ukoko na, jẹ ruabọhọ “nya evaọ uzẹme na”? (3 Jọn 4) Kọ ẹvẹ amọfa a sai ro fiobọhọ?

3, 4. (a) Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ rai? (b) Eme u fo nọ esẹgbini a re rẹro mi emọ rai hi?

³ Esẹgbini, oriruo rai o re fiobọhọ kẹ emọ rai yeri oghẹrẹ uzuazọ nọ o rẹ lẹliẹ ai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ. Nọ emọ ra a tẹ ruẹ nọ whọ be “kake gwọlọ Uvie na,” u re fiobọhọ kẹ ae rẹroso Jihova kẹ ẹgwọlọ okpẹdẹ rai. (Mat. 6:​33, 34) Fikiere, whọ  du dhogbo epanọ who re ro yeri uzuazọ okpohwo ho. Hae rọ fiki iruo Uvie na siobọno eware jọ nọ whọ hai ti wo, orọnikọ whọ rẹ rọ fiki eware jọ nọ who re le siobọno iruo Uvie na ha. Daoma whaha esa eriọ. Koko “efe” họ kẹ omara “evaọ obọ odhiwu,” koyehọ whọ rẹ daoma epanọ who re ro wo ọjẹrehọ Ọghẹnẹ orọnikọ ilale efe hayo “oruaro nọ u re no obọ ahwo-akpọ ze” he.​—Se Mak 10:​21, 22; Jọn 12:43.

⁴ Whọ jọ eware efa e rehọ oke ra kpobi no ho, nọ who gbe ro wo oke kẹ emọ ra ha. Jọ emọ ra a riẹ nọ eva rai e be were owhẹ gaga nọ a tẹ rọ egagọ Jihova karo viukpọ ilale efe hayo okpodẹ. Who du wo eriwo ahwo-akpọ họ, inọ u fo nọ emọ e rẹ dhogbo epanọ akpọ ọ rẹ rọ lọhọ kẹ esẹgbini rai. Kareghẹhọ nọ, “orọnikọ emọ họ enọ e rẹ kokọ kokohọ kẹ esẹgbini rai hi rekọ esẹgbini e rẹ kokọ kokohọ kẹ emọ rai.”​—2 Kọr. 12:14.

5. Fikieme o rọ gba esẹgbini họ nọ a hai gbiku kpahe Jihova kẹ emọ rai?

⁵ Wọhọ epanọ a ruẹaro riẹ, ahwo a bi “no kẹvẹrẹ kẹvẹrẹ erẹwho kpobi tha,” bi zurie ziọ ukoko Jihova. (Zek. 8:23) Rekọ ẹvẹrẹ ọ rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ owhẹ re who wuhrẹ emọ ra uzẹme na. Emọ ra họ emọ-uwuhrẹ Ebaibol ra nọ e mai wuzou, yọ re a sai wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ, o gwọlọ nọ a rẹ “riẹ” Jihova. (Jọn 17:3) Re emọ ra a sae riẹ iwuhrẹ Jihova, o gbahọ nọ whọ “rẹ rehọ ae gbe-iku” kẹ ae evaọ oke kpobi nọ u fo.​—Se Iziewariẹ 6:​6, 7.

6. Erere vẹ ọ rẹ sai noi ze nọ emọ ra a tẹ riẹ ẹvẹrẹ ra? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

⁶ Ẹsejọhọ emọ ra a ti wuhrẹ ẹvẹrẹ ẹkwotọ nọ wha rrọ na evaọ okegbe na gbe obọ isukulu, rekọ nọ whọ tẹ be hae rọ ẹvẹrẹ ra lele ai ta ẹme noke toke a ti ro wuhrẹ iẹe. Emọ ra a tẹ riẹ ẹvẹrẹ ra, a te sai lele owhẹ ta ẹme ziezi, yọ u ti je fiobọhọ kẹ ai evaọ edhere ọfa. Emọ ra a tẹ riẹ ẹvẹrẹ vi ọvo, u ti fiobọhọ kẹ ai roro ziezi je kuomagbe amọfa vi epanọ o jọ. O rẹ jẹ sai fiobọhọ kẹ ai wobọ evaọ abọ sa-sa iruo Uvie na. Carolina nọ avọ ọsẹgboni riẹ a rrọ ẹkwotọ ọfa ọ ta nọ: “Ukoko ẹvẹrẹ ẹkwotọ ọfa nọ ma rrọ, u woma gaga. Yọ eva e be were omai nọ ma bi fiobọhọ evaọ oria nọ a jọ mae gwọlọ iwhowho-uvie.”

7. Otẹrọnọ ẹvẹrẹ ọ be wha ẹbẹbẹ jọ ze evaọ uwou rai, eme whọ rẹ sai ru?

⁷ Rekọ, nọ emọ nọ e rrọ ẹkwotọ ọfa a bi wuhrẹ ẹvẹrẹ gbe uruemu ẹkwotọ nọ a rrọ na, ẹvẹrẹ ọsẹgboni rai ọ rẹ sae rọ ẹmẹrera no ae oma yọ a rẹ gbẹ sae tubẹ ta ẹvẹrẹ na ha. Esẹgbini, otẹrọnọ enẹ o rrọ kẹ emọ rai, kọ wha gbẹ daoma wuhrẹ ẹvẹrẹ oria nọ wha rrọ na? Whọ tẹ be sai wo otoriẹ ẹme nọ emọ ra a be ta, arozaha rai, iruo nọ a kẹ rai evaọ obọ isukulu, jẹ be sai lele iticha rai ta ẹme, o te rọ mae lọhọ kẹ owhẹ re who wuhrẹ emọ ra fihọ edhere Ọghẹnẹ. Ginọ uzẹme, o rẹ rehọ oke, omodawọ, gbe omaurokpotọ re a sai wuhrẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ. Rekọ wọhọ oriruo, oware jọ u te ru nọ ọmọ ra o ro diezọ, kọ who gbe ti wuhrẹ epanọ a rẹ rọ abọ ta ẹme re whọ hẹ sai lele iei ta ẹme? Kọ ogbẹrọnọ epọvo na u fo nọ who re ru otẹrọnọ ẹvẹrẹ ọfa jọ ọmọ ra ọ mae riẹ ẹta? *

8. Ẹvẹ whọ sai ro fiobọhọ kẹ emọ ra nọ wha gbẹ be maki yo ẹvẹrẹ ohwohwo tere he?

⁸ Uzẹme o rrọ, esẹgbini jọ a te nwane sae riẹ ẹvẹrẹ ọkpokpọ nọ emọ rai a be ta totọ họ. Onana o rẹ sai ru ei bẹbẹ kẹ  esẹgbini itienana re a wuhrẹ emọ rai “ikereakere efuafo na” ziezi. (2 Tim. 3:15) Otẹrọnọ ere o rrọ kẹ owhẹ, whọ rẹ sai fiobọhọ kẹ emọ ra riẹ je you Jihova ghele. Brọda Shan nọ ọ rrọ ọkpako ukoko ọ ta nọ: “Oni mai nọ ọyeọvo ọ jẹ yọrọ omai ọ riẹ ẹvẹrẹ nọ mẹ avọ inievo-emetẹ mẹ ma jẹ ta tere he, yọ ma riẹ ẹvẹrẹ riẹ ẹjẹ ziezi hi. Rekọ nọ ma ruẹ e riẹ nọ ọ be hai wuhrẹ Ebaibol na, lẹ, jẹ daoma ruẹ nọ ma ru egagọ uviuwou koka koka, ma te vuhumu nọ u gine wuzou gaga re a riẹ Jihova.”

9. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai wuhrẹ kpahe Jihova, nọ otẹrọnọ evẹrẹ ivẹ emọ na a riẹ?

⁹ O sae jọnọ evẹrẹ ivẹ emọ jọ a re ro wuhrẹ kpahe Jihova, koyehọ ẹvẹrẹ nọ a bi ro wuhrẹ ai evaọ obọ isukulu gbe ọnọ a be ta evaọ obọ uwou. O tẹ rrọ ere, esẹgbini jọ a rẹ daoma wo ebe gbe eware efa, te enọ a se via, gbe ividio evaọ evẹrẹ ivẹ na, jẹ rọ enana wuhrẹ emọ na. O rrọ vevẹ, re esẹgbini nọ e kwa kpohọ ẹkwotọ ọfa a sai fiobọhọ kẹ emọ rai wo usu okpekpe kugbe Jihova, o gwọlọ nọ a re ru oware kpobi nọ a riẹ nọ u re fiobọhọ jẹ raha oke fihọ onana.

10. (a) Ono o gwọlọ nọ ọ rẹ jiroro ukoko ẹvẹrẹ nọ uviuwou u re kuomagbe? (b) Kọ eme u fo nọ o re ru taure ọ tẹ te jiroro nana?

¹⁰ Nọ “erara” a tẹ be rria oria nọ u thabọ no ukoko ẹvẹrẹ rai, o gwọlọ nọ a re kuomagbe ukoko ẹvẹrẹ oria nọ a rrọ na. (Ol. 146:9) Rekọ otẹrọnọ ukoko ẹvẹrẹ ra o kẹle oria nọ wha rrọ, whọ sae nọ inọ: Kọ ukoko ẹvẹrẹ vẹ o te mai woma kẹ uviuwou mẹ? Ahwo nọ a wuzou uviuwou a rẹ romatotọ lẹ, roro didi, jẹ nọ mi aye gbe emọ na, kẹsena a vẹ jiroro ukoko nọ a re kpohọ. (1 Kọr. 11:3) Eme ahwo nọ a wuzou uviuwou a re roro kpahe? Ehri-izi Ebaibol vẹ i kiekpahe onana? Joma ta kpahe ejọ.

11, 12. (a) Ẹvẹ ẹvẹrẹ o re ro kpomahọ eware nọ ọmọ ọ be hae jọ ukoko na wuhrẹ? (b) Fikieme emọ jọ a gbẹ rọ gwọlọ wuhrẹ ẹvẹrẹ ọsẹgboni rai hi?

¹¹ O gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ kiẹ ẹgwọlọ emọ rai riwi ziezi. Ginọ uzẹme, ghelọ ẹvẹrẹ nọ ọmọ ọ riẹ kpobi kẹhẹ, umutho euwa nọ a rẹ rọ jọ ewuhrẹ koka koka na u te epanọ ọ rẹ rọ riẹ uzẹme na totọ họ. Rekọ roro kpahe onana: Nọ emọ a te kpohọ ewuhrẹ evaọ ẹvẹrẹ nọ a bi wo otoriẹ riẹ ziezi, eme na i re te ai udu ziezi, tube vi epanọ esẹgbini rai a rẹro riẹ. O rẹ via enẹ hẹ nọ emọ a gbe wo otoriẹ ẹvẹrẹ nọ a bi ro ru ewuhrẹ ziezi hi. (Se 1 Ahwo Kọrint 14:​9, 11.) O nwane rrọ nọ ẹvẹrẹ ọsẹgboni họ ẹvẹrẹ nọ o re duobọte ọmọ udu rri fihọ họ. Uzẹme riẹ họ, emọ jọ a rẹ sai wuhrẹ epanọ a rẹ rọ ẹvẹrẹ ọsẹgboni rai kuyo, ru odhesẹvia, je ru ẹme sa-sa, rekiyọ eme na i bi gine no ai udu ze he.

¹² Ofariẹ, orọnikọ ẹvẹrẹ ọvo họ oware nọ u re duobọte ọmọ udu hu. Ere o jọ kẹ Joshua nọ ma fodẹ evaọ obọ emuhọ na. Oniọvo-ọmọtẹ ọkpako riẹ nọ a re se Esther ọ ta nọ: “Re ẹvẹrẹ ọsẹgboni ọ sai duobọte udu emọ, o gwọlọ nọ a rẹ riẹ uruemu ẹwho gbe egagọ ọsẹgboni na ziezi re.” Nọ emọ a gbẹ riẹ uruemu ẹwho ọsẹgboni rai hi, ẹsejọhọ a te rọwo wuhrẹ ẹvẹrẹ ọsẹgboni na hayo daoma riẹ kpahe egagọ rai hi. Eme esẹgbini nọ e rrọ ẹkwotọ ọfa a rẹ sai ru?

13, 14. (a) Fikieme ọzae-avọ-aye jọ nọ a rrọ ẹkwotọ ọfa a ro nwene kpohọ ukoko ẹvẹrẹ ẹkwotọ na? (b) Kọ eme ọsẹgboni na a ru re usu rai kugbe Jihova o ruẹse jọ gaga?

¹³ Esẹgbini Ileleikristi a rẹ daoma rọ ẹnyaharo emọ rai evaọ egagọ Ọghẹnẹ karo kẹ ẹgwọlọ obọrai. (1 Kọr. 10:24) Ọsẹ Joshua avọ Esther nọ a re se Samuel  ọ ta nọ: “Mẹ avọ aye mẹ ma daoma muẹrohọ emọ mai re ma riẹ ẹvẹrẹ nọ o bi duobọte ai udu evaọ ukoko na, yọ ma lẹ se Jihova re ọ kẹ omai areghẹ. Orọnikọ oware nọ u kiehọ omai oma ma ru uwhremu na ha. Nọ ma ruẹ nọ emọ na a bi wo otoriẹ iwuhrẹ na tere evaọ ẹvẹrẹ mai hi, ma te tube nwene kpohọ ukoko ẹvẹrẹ oria nọ ma rrọ na. Mai kpobi ma jẹ hai kuomagbe kpohọ ewuhrẹ gbe usiuwoma ota ẹsikpobi. Yọ ma jẹ hai zizie inievo ẹkwotọ na jọ kẹ emuọriọ gbe erozaha. Enana kpobi i fiobọhọ kẹ emọ mai riẹ inievo na ziezi jẹ riẹ nọ, Jihova yọ Ọsẹ gbe Ogbẹnyusu rai re orọnikọ Ọghẹnẹ rai ọvo ho. Onana o rrọ omai oja gaga vi ẹvẹrẹ mai nọ emọ mai a rẹ riẹ.”

¹⁴ Samuel ọ ta re nọ: “Re usu mai kugbe Jihova o gbẹ jọ gaga, mẹ avọ aye mẹ ma jẹ hae rọ ukoko ẹvẹrẹ mai kpohọ ewuhrẹ re. Ma jẹ hai wo uvẹ vievie he, yọ oma o jẹ hae rrọ omai. Rekọ ma yere Jihova inọ ọ ghale omodawọ mai. Emọ esa nọ ma wo na a rrọ iruo odibọgba oke-kpobi na enẹna.”

15. Fikieme Kristina o ro rri nọ o te mai woma re ọ jọ ukoko ẹvẹrẹ nọ a je ro wuhrẹ ai evaọ obọ isukulu?

¹⁵ Izoge e rẹ sae muẹrohọ inọ a te bi kpohọ ewuhrẹ evaọ ukoko ẹvẹrẹ nọ o re te ai udu, u ti fiobọhọ kẹ ai kruga evaọ egagọ Jihova. O tẹ rrọ ere, u fo ho re esẹgbini na a roro nọ emọ rai a be dhẹ siọ ae ba. Kristina ọ ta nọ: “Mẹ riẹ ẹvẹrẹ ọsẹgboni mẹ omojọ, dede na mẹ be hai wo otoriẹ eme buobu hu nọ a tẹ be rehọ iẹe ru ewuhrẹ. Okenọ mẹ jọ ikpe ikpegbivẹ, me kpohọ okokohọ nọ a ru evaọ ẹvẹrẹ nọ a bi ro wuhrẹ omai evaọ obọ isukulu. Oyena o jọ orọ ọsosuọ nọ me ro vuhumu nọ uzẹme Ebaibol na me bi gine yo na! U duobọte omẹ gaga re nọ me muhọ ẹlẹ evaọ ẹvẹrẹ nọ a bi ro wuhrẹ omai evaọ obọ isukulu. Mẹ sae ta ẹme no udu ze kẹ Jihova!” (Iruẹru 2:​11, 41) Nọ Kristina ọ kpako no, ọ tẹ ta ẹme na kẹ ọsẹgboni riẹ jẹ kwa kpohọ ukoko ẹvẹrẹ yena. Kristina ọ ta nọ: “Ukoko ẹvẹrẹ nọ ma jẹ ta evaọ obọ isukulu nọ me je ro wuhrẹ kpahe Jihova, u ru omẹ wo ẹnyaharo.” U kri hi, Kristina o te mu iruo ọkobaro oke-kpobi họ.

16. Fikieme eva e rọ were Nadia inọ ọ daji ukoko ẹvẹrẹ ọsẹgboni riẹ?

¹⁶ Whai izoge, kọ wha rri nọ o te mai woma re wha jọ ukoko ẹvẹrẹ nọ a be ta evaọ okegbe rai? O tẹ rrọ ere, nọ omara ẹjiroro nọ who ro roro ere. Kọ u ti fiobọhọ kẹ owhẹ si kẹle Jihova vi epaọ anwẹdẹ? (Jem. 4:8) Manikọ fikinọ whọ gwọlọ nọ ọsẹgboni ra a fiẹrohọ owhẹ hẹ hayo fikinọ whọ gwọlọ daoma wo ẹnyaharo ho? Nadia nọ o bi ru iruo evaọ Ebẹtẹle enẹna ọ ta nọ: “Nọ mẹ avọ inievo mẹ ma kpako te ikpe ikpegbọ no, ma tẹ gwọlọ nọ ma re kpohọ ukoko ẹvẹrẹ oria nọ ma jọ.” Rekọ ọsẹgboni riẹ a ruẹ nọ oyena u ti ru emọ rai kruga evaọ ukoko na ha. Nadia ọ ta nọ: “Enẹna, eva e be were omai gaga inọ ọsẹgboni mẹ a daoma wuhrẹ omai ẹvẹrẹ rai je ru nọ ma rọ jọ ukoko ovona. Onana u ru uzuazọ mai woma, je ru omai wo uvẹ sa-sa nọ ma re ro fiobọhọ kẹ amọfa riẹ kpahe Jihova.”

17. (a) Ono Jihova ọ kẹ owha-iruo nọ a rẹ rọ yọrọ emọ? (b) Ẹvẹ Esẹgbini a sai ro wo obufihọ nọ a rẹ rọ yọrọ emọ rai?

¹⁷ Ọsẹgboni ae Jihova ọ kẹ owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ emọ nọ a yẹ uzẹme na, orọnikọ ọsẹgboni ologbo hayo omọfa jọ họ. (Se Itẹ 1:8; 31:​10, 27, 28.) Dede na, o sae gwọlọ nọ amọfa a fiobọhọ kẹ esẹgbini nọ e riẹ ẹvẹrẹ okegbe nọ a rrọ tere he, re uzẹme na o sai te emọ rai  udu. Orọnikọ a te ru ọruẹrẹfihotọ otiọye yọ u dhesẹ nọ esẹgbini na a siobọno owha-iruo rai na no ho, ukpoye, onana o sae jọ abọjọ edhere nọ a be rọ “rehọ ọwhọkuo gbe ehrẹ Jihova rọ yọrọ” emọ rai. (Ẹf. 6:4) Wọhọ oriruo, esẹgbini a rẹ sae nọ mi ekpako ukoko re a fiobọhọ kẹ ae jiroro kpahe oghẹrẹ hayo eware nọ a sai ro ru egagọ uviuwou, gbe epanọ emọ rai a sai ro wo emamọ egbẹnyusu.

18, 19. (a) Ẹvẹ inievo nọ i kruga ziezi a sai ro fiobọhọ kẹ emọ nọ e rrọ ukoko na? (b) Eme o gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ ruabọhọ ru?

¹⁸ Wọhọ oriruo, esẹgbini a rẹ sai zizie iviuwou efa re a kuomagbe ae evaọ egagọ uviuwou noke toke. Ofariẹ, izoge buobu a re wo ẹnyaharo ziezi nọ a tẹ be hae jọ kugbe ahwo nọ a kruga ziezi evaọ ukoko na. Wọhọ oriruo, nọ a tẹ be hai kuomagbe ae evaọ usiuwoma ota gbe erozaha ẹkeriotọ. (Itẹ 27:17) Shan nọ ma fodẹ evaọ obehru na ọ ta nọ: “Mẹ kareghẹhọ inievo nọ e rehọ omẹ wọhọ ọmọ rai. Me wuhrẹ eware buobu mi ai evaọ oke kpobi nọ a fiobọhọ kẹ omẹ ruẹrẹ ẹme nọ me ti ru evaọ ewuhrẹ họ. Yọ mẹ jẹ hai wo evawere evaọ oke kpobi nọ ma kuomagbe kẹ arozaha.”

¹⁹ Dede na, o gwọlọ nọ inievo nọ esẹgbini e salọ nọ i fiobọhọ kẹ emọ rai, a rẹ rọ adhẹẹ kẹ esẹgbini na, ta emamọ ẹme kpahe ae, orọnikọ a rẹ rọ oghẹrẹ jọ dhesẹ nọ a bi mi esẹgbini owha-iruo rai hi. Ofariẹ, o gwọlọ nọ inievo nọ i bi fiobọhọ na a rẹ whaha uruemu kpobi nọ u fo ho, nọ o rẹ lẹliẹ ukoko na hayo amọfa viẹro ku ai. (1 Pita 2:12) Esẹgbini a du kpairoro vrẹ emọ rai vievie he inọ amọfa a wuhrẹ ae. O gba rae họ nọ a re muẹrohọ obufihọ nọ inievo efa e be kẹ emọ rai, yọ ae omarai a rẹ ruabọhọ wuhrẹ emọ na.

20. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai jọ uvi idibo Jihova?

²⁰ Esẹgbini, wha hae lẹ kẹ obufihọ Jihova, jẹ dao ẹgba rai kpobi. (Se 2 Iruẹru-Ivie 15:7.) Rọ usu ọmọ ra kugbe Jihova karo kẹ ẹgwọlọ obọra. Dao ẹgba ra kpobi re whọ ruẹ nọ Ẹme Ọghẹnẹ o te ọmọ ra udu. Wo emamọ eriwo ẹsikpobi inọ ọmọ ra ọ te jọ odibo Jihova nọ o ti kruga ziezi evaọ ukoko na. Nọ emọ ra a te ru lele Ẹme Ọghẹnẹ gbe emamọ oriruo ra, oma o te jọ owhẹ wọhọ Jọn ukọ na nọ ọ ta kpahe emọ nọ o wo evaọ ukoko na nọ: “Oware ofa nọ o rẹ kẹ omẹ oghọghọ vi onana o rrọ họ: re me yo nọ emọ mẹ a gbẹ be nya evaọ uzẹme na.”​—3 Jọn 4.