1, 2. (a) Fikieme o rẹ rọ kẹ omai uduotahawọ nọ inievo e tẹ be ruabọhọ usiuwoma ota evaọ ekwotọ nọ ahwo a be jọ gaviezọ họ? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.) (b) Eme Jesu ọ ta kpahe usiuwoma ota riẹ evaọ “ẹwho obọriẹ”? (Rri eme-obotọ.)

ỌZAE-AVỌ-AYE nọ a re se Sergio avọ Olinda yọ ekobaro oke-kpobi nọ e kpako vrẹ ikpe udhone no evaọ obọ America. Kẹlena, emela nọ i ru rai awọ u ru nọ a gbẹ be sae rọ nya tere he. Ghele na, wọhọ epanọ a bi ru anwọ ikpe buobu ze, kohiohiẹ kohiohiẹ a rẹ nya kpohọ oria jọ nọ ahwo a rẹ jọ zurie evaọ ẹwho rai, yọ ighọjọ ihrẹ a re ro te etẹe. A rẹ keria kẹle oria nọ imoto e rẹ kpahe jẹ rọ ebe mai kẹ ahwo nọ a be nyavrẹ. Ahwo buobu a rẹ gaviezọ kẹ ae he, rekọ ọzae-avọ-aye nana a rẹ jọ etẹe jẹ hwẹ rri ohwo kpobi nọ o rri rai. Nọ oke uvo u je te no, a ve kpo. Ighọjọ ihrẹ evaọ okiokiọ riẹ a ve je zihe kpohọ oria ovona. Kukpe kukpe, ọzae-avọ-aye nana a rẹ jọ etẹe ta usiuwoma na no ohiohiẹ rite oke uvo, no Ẹdẹvo-Oka rite Ẹdẹ-Ọmaha.

² Evaọ akpọ na soso, idibo Ọghẹnẹ buobu a be ta usiuwoma evaọ ẹkwotọ rai nọ ahwo a be jọ gaviezọ tere he wọhọ Sergio  avọ Olinda. Otẹrọnọ enẹ o rrọ kẹ owhẹ, ma bi yere owhẹ gaga kẹ ithihakọ ra. * Egagọ Jihova nọ whọ dadamu na o rrọ uduotahawọ kẹ ahwo buobu, makọ ibe Ileleikristi ra nọ e rrọ ukoko na kri no. Ọsẹro okogho jọ ọ ta nọ: “Nọ mẹ tẹ rrọ usiuwoma ota kugbe inievo itiena nọ e dadamu iruo Uvie na, oriruo rai ọ rẹ kẹ omẹ ẹgba.” Ọfa ọ ta nọ: “Iruo Uvie na nọ inievo nana a bi ru dẹdẹ anwọ ikpe buobu ze na, o be tuduhọ omẹ awọ thihakọ je wo udu evaọ iruo usiuwoma ota na.” Ọsẹro okogho ọfa ọ tẹ jẹ ta nọ: “Oriruo inievo nana ọ be kẹ omẹ evawere.”

3. Enọ esa vẹ ma te ta kpahe, kọ fikieme?

³ Re ma sai ru iruo usiuwoma ota nọ Jesu ọ kẹ omai na te urere, ma te ta kpahe iyo enọ esa jọ. Enọ na họ: Fikieme udu o sai ro whrehe omai ẹsejọ? Ẹvẹ ma sae rọ mọ ibi? Eme o ti fiobọhọ kẹ omai rọ ithihakọ mọ ibi?

4. (a) Nọ ahwo Ju a siọ ovuẹ Pọl ukọ na, ẹvẹ o jariẹ oma? (b) Fikieme oware nana o rọ da Pọl tere?

⁴ Otẹrọnọ udu u whrehe owhẹ no okejọ fikinọ ahwo ẹkwotọ usiuwoma ota ra a be gaviezọ tere he, whẹ ọvo onana o via kẹ no ho. Oware utiona o via kẹ Pọl ukọ na re. Evaọ enwenọ ikpe ọgba nọ Pọl o ru iruo usiuwoma ota na, o fiobọhọ kẹ ahwo buobu zihe ruọ ilele Jesu. (Iruẹru 14:21; 2 Kọr. 3:​2, 3) Dede na, ibuobu ahwo Ju nọ Pọl ukọ na ọ ta usiuwoma kẹ a rọwo kurẹriẹ hẹ. Ukpoye, a siọ ovuẹ riẹ yọ ejọ e tubẹ wọso iẹe. (Iruẹru 14:19; 17:​1, 4, 5, 13) Ẹvẹ onana o jọ Pọl oma? Ọ ta nọ: “Uzẹme na mẹ be ta na keme mẹ yọ olele ọrọ Kristi . . . uweri ogaga gbe edada egaga e rrọ udu mẹ.” (Rom 9:​1-3) Fikieme oware na o rọ kẹ Pọl uye ga te enẹ? Fikinọ iroro riẹ kpobi e rrọ iruo usiuwoma ota na. Ọdawẹ nọ o wo kẹ ahwo Ju o wọ riẹ nọ ọ jẹ rọ ta usiuwoma kẹ ae. Fikiere o da Pọl gaga inọ a siọ aruoriwo nọ Ọghẹnẹ o wo kẹ ae.

5. (a)  Eme ọ be wọ omai ta usiuwoma kẹ ahwo? (b) Fikieme u gbe ro gbe omai unu hu, nọ udu o tẹ be hai whrehe omai ẹsejọ?

⁵ Wọhọ Pọl ukọ na, ọdawẹ nọ ma wo kẹ ahwo o be wọ omai ta usiuwoma kẹ ae. (Mat. 22:39; 1 Kọr. 11:1) Eware nọ ma rọ ẹro ruẹ no i ru omai riẹ nọ eghale buobu e be hẹrẹ ahwo nọ a salọ nọ a rẹ gọ Jihova. Ma tẹ kareghẹhọ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ mai, ma rẹ jọ udu mai ta nọ, ‘dodokọ a rẹ kẹ omai uvẹ re ma fiobọhọ kẹ ae riẹ oware nọ u bi vru mi ae!’ Onana o soriẹ nọ ma rẹ rọ daoma tẹzẹ ae re a wuhrẹ uzẹme na kpahe Jihova gbe ẹjiroro riẹ kẹ ahwo-akpọ. O rẹ wọhọ ẹsenọ ma be ta kẹ ae nọ: ‘Ma rehọ okẹ ọghaghae se owhai, ivie wha mi omai.’ Agbẹta nọ o sae rọ ‘da omai gaga’ nọ ahwo a gbe mi omai okẹ nana ha na, wọhọ odẹme. O tẹ be da omai enẹ, orọnikọ u dhesẹ nọ ma kare ẹrọwọ họ. Ukpoye, u dhesẹ nọ udu mai kpobi ma be rọ ta usiuwoma na. Fikiere, nọ udu o tẹ maki whrehe omai ẹsejọ, joma thihakọ evaọ iruo na. Oniọvo nọ a re se Elena nọ ọ rrọ ọkobaro vrẹ ikpe udhegbisoi no ọ ta nọ: “Iruo usiuwoma ota na e lọhọ kẹ omẹ tere he. Dede na, iruo efa nọ me re ru nọ i woma te enana e rrọ họ.”

6. Onọ vẹ ma te kuyo riẹ, kọ ẹvẹ ma te rọ kuyo na?

⁶ Fikieme o sai ro mu omai ẹro nọ, ma rẹ mọ ibi evaọ oria kpobi nọ ma rọ ta usiuwoma? Re ma sae kuyo nana, joma kiẹ etadhesẹ ivẹ Jesu jọ riwi, enọ ọ jọ ta  kpahe oware nọ o rọ gwọlọ nọ ma “mọ ibi.” (Mat. 13:23) Orọ ọsosuọ u kiekpahe evaene.

7. (a) Eme “evaene na,” “ọnọ ọ kọ riẹ,” gbe “eghae na” i dikihẹ kẹ? (b) Onọ vẹ ma gwọlọ riẹ uyo riẹ?

⁷ Se Jọn 15:​1-5, 8. Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta kẹ ikọ riẹ nọ: “Onana o rẹ kẹ Ọsẹ mẹ oruaro, nọ wha tẹ be mọ ibi buobu je bi dhesẹ nọ whai yọ ilele mẹ.” Jesu ọ ta nọ ọyomariẹ họ “uvi evaene na,” Jihova họ “ọnọ ọ kọ riẹ,” ilele riẹ kọ “egha na.” * Kọ eme họ ubi nọ o gwọlọ nọ ilele Jesu a rẹ mọ na? Jesu ọ jọ ọtadhesẹ nana fodẹ ugogo oware nọ ubi na o rrọ họ, dede na ọ fodẹ eware nọ i re fiobọhọ kẹ omai riẹ uyo yena.

8. (a) Evaọ ọtadhesẹ nana, fikieme o gbẹ rọ rọnọ ohwo kpokpọ nọ ma wuhrẹ zihe ruọ olele họ ibi nọ ma mọ họ? (b) Taure Jihova ọ tẹ ta nọ ma ru oware jọ, eme ma re wo imuẹro riẹ?

⁸ Jesu ọ ta kpahe Ọsẹ riẹ nọ: “Ọ rẹ gbẹre ogha kpobi nọ o rrọ omẹ nọ o be mọ ibi hi no.” Ẹme nana o dhesẹ nọ ohwo nọ ọ be mọ ibi ọvo ọ rẹ sae jọ odibo Jihova. (Mat. 13:23; 21:43) Fikiere, evaọ ọtadhesẹ nana, orọnikọ olele ọkpokpọ nọ Oleleikristi o re fiobọhọ kẹ omọfa zihe ro, u re dhesẹ nọ ọ be mọ ibi hi. (Mat. 28:19) O hae jọ ere, kiyọ idibo Ọghẹnẹ nọ e ta usiuwoma ikpe buobu evaọ ẹkwotọ nọ ahwo a jọ gaviezọ họ yọ egha nọ e mọ ibi hi evaọ ọtadhesẹ Jesu na. Rekọ ere o rrọ họ! Ma rẹ sae gba ohwo ọvo họ zihe ruọ olele he. Jihova nọ ọ vọ avọ uyoyou na, ọ rẹ siọ odibo riẹ hẹ inọ ọ sai ru oware jọ họ, fikinọ ẹgba riẹ o te oware na ha. Oware kpobi nọ Jihova ọ ta nọ ma ru, yọ oware nọ ma rẹ sai ru.​—Izie. 30:​11-14.

9. (a) Eme u dhesẹ re ma mọ ibi? (b) Ọtadhesẹ ọfa vẹ ma te kiẹriwi, kọ fikieme?

⁹ Kọ eme họ ibi nọ o gwọlọ nọ ma rẹ mọ na? O rrọ vevẹ inọ ibi na i dikihẹ kẹ iruo nọ mai kpobi ma rẹ sai ru nẹnẹ. Kọ iruo vẹ họ “ibi” nọ ma rẹ mọ na? Iruo usiuwoma ota Uvie na. * (Mat. 24:14) Ọtadhesẹ Jesu ọrọ ọkibi na o kẹ imuẹro onana. Joma kiẹ ọtadhesẹ avivẹ nana riwi.

10. (a) Evaọ ọtadhesẹ nana, eme ubi gbe otọ na i dikihẹ kẹ? (b) Eme ure-ọka o rẹ mọ?

¹⁰ Se Luk 8:5-8, 11-15. Evaọ ọtadhesẹ ọkibi na, ibi na họ “ẹme Ọghẹnẹ” hayo ovuẹ Uvie na. Otọ na u dikihẹ kẹ udu ahwo. Ubi nọ u kie fihọ emamọ otọ na o dhẹ, ta awọ muotọ ziezi, jẹ rro zihe ruọ ure, ma rehọ iẹe nọ ure-ọka. Kẹsena o tẹ mọ ibi “ẹko udhusoi.” Rekọ eme ure-ọka o rẹ mọ? Kọ ure-ọka ovona? Ijo, ibi-eka efa o rẹ mọ. Yọ ibi enana e rẹ sae wariẹ rro zihe ruọ ure-ọka nọ a tẹ kọ ae. Evaọ ọtadhesẹ nana, ubi ọka ọvo o dhẹ ze nọ o mọ ibi eka udhusoi na. Ẹvẹ abọ nana ọtadhesẹ na u ro kiekpahe iruo usiuwoma ota mai?

11. (a) Ẹvẹ ọtadhesẹ ọkibi na u ro kiekpahe usiuwoma ota mai? (b) Ẹvẹ ma rẹ rọ mọ ubi Uvie okpokpọ?

¹¹ Ma rehọ iẹe nọ Isẹri Jihova jọ hayo ahwo uviuwou mai a ta usiuwoma kẹ omai evaọ okenọ ma ri ti kurẹriẹ hẹ. A tẹ ruẹ nọ ubi na o dowọ muotọ evaọ udu mai. Wọhọ epanọ ubi na u kie fihọ emamọ otọ je muhọ ẹdhẹ evaọ ọtadhesẹ Jesu na, ma tẹ jẹ ovuẹ na rehọ je mu edhere uzẹme na họ elele. Kẹsena ubi uzẹme na u te muhọ ẹrro, bẹsenọ u ro te ure-ọka nọ o rẹ mọ ibi efa wọhọ odẹme. Wọhọ epanọ ure-ọka o rẹ mọ ibi-ọka, orọnikọ ure-ọka ofa ha na, ere ma rẹ mọ ibi ovuẹ Uvie na orọnikọ  ilele ekpokpọ họ. * Ẹvẹ ma rẹ rọ mọ ubi Uvie okpokpọ? Oke kpobi nọ ma rọ oghẹrẹ jọ ta usiuwoma Uvie na, yọ ma be vaha ubi nọ a kọ fihọ omai udu na wọhọ odẹme. (Luk 6:45; 8:1) Fikiere, ọtadhesẹ nana o wuhrẹ omai nọ ma tẹ be ruabọhọ ta usiuwoma Uvie na, yọ ma be “rehọ ithihakọ mọ ibi.”

12. (a) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ọtadhesẹ Jesu ọrọ evaene gbe ọkibi na ze? (b) Ẹvẹ otoriẹ nana o rrọ owhẹ oma?

¹² Eme ma rẹ sai wuhrẹ no ọtadhesẹ evaene gbe ọkibi na ze? Etadhesẹ na i fiobọhọ kẹ omai riẹ nọ, orọnikọ owojẹ ahwo ẹkwotọ usiuwoma ota mai u re dhesẹ nọ ma be mọ ibi hi. Ukpoye, epanọ ma rọ oma kẹ iruo usiuwoma ota na te. Onana o rọwokugbe ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta inọ: “Omomọvo o ti wo osohwa riẹ wọhọ epaọ iruo riẹ.” (1 Kọr. 3:8) Iruo nọ ohwo o ru a ti rri rọ hwa ae osa, orọnikọ iyẹrẹ nọ i no iruo na ze he. Oniọvo nọ a re se Matilda nọ ọ rrọ ọkobaro te ikpe udhe no ọ ta nọ: “O be kẹ omẹ evawere gaga inọ omodawọ mai Jihova o re rri rọ hwa omai osa.”

13, 14. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Rom 10:​1, 2, fikieme Pọl ọ gbẹ rọ siọ usiuwoma ota ba ha, dede nọ ahwo Ju a jẹ gaviezọ kẹe he?

¹³ Eme o ti fiobọhọ kẹ omai gbẹ mọ ibi avọ ithihakọ? Wọhọ epanọ ma ruẹ na, udu u whrehe Pọl ukọ na evaọ okenọ ahwo Ju a siọ ovuẹ Uvie nọ o je whowho evaọ oke riẹ. O make jọ ere na, ọ siọ iruo na ba ha. Muẹrohọ oware ofa nọ ọ ta evaọ ileta nọ o kere se Ileleikristi obọ Rom kpahe ọdawẹ nọ o wo kẹ ahwo Ju yena. Ọ ta nọ: “Ẹgwọlọ udu mẹ gbe oware nọ mẹ be yare Ọghẹnẹ kẹ ae họ re a wo esiwo. Keme me bi se isẹri kẹ ae inọ a wo ajọwha Ọghẹnẹ ọgọ, rekọ a bi ru ei rọwokugbe eriariẹ egbagba ha.” (Rom 10:​1, 2) Ẹjiroro sa-sa vẹ o ru Pọl ruabọhọ iruo usiuwoma ota riẹ?

¹⁴ Orọ ọsosuọ, ọ fodẹ oware nọ ọ gbẹ jẹ rọ ta usiuwoma na kẹ ahwo Ju ghele dede nọ a jẹ rọwo gaviezọ họ. “Ẹgwọlọ udu [riẹ]” o wọ riẹ ru onana. O jọ ẹgwọlọ riẹ  inọ ahwo Ju jọ a re kurẹriẹ je wo esiwo. (Rom 11:13, 14) Orọ avivẹ, Pọl ọ fodẹ “oware nọ [ọ] be yare Ọghẹnẹ kẹ ae.” Ọ lẹ se Jihova inọ jọ o fiobọhọ kẹ ahwo Ju na jẹ ovuẹ Uvie na rehọ. Orọ avesa, Pọl ọ ta re nọ: “A wo ajọwha Ọghẹnẹ ọgọ.” Ọ jọ oma ahwo na ruẹ ewoma jọ. Ohwo nọ o wo emamọ eva ọ tẹ kpọ ajọwha riẹ rri iruo Ọghẹnẹ, o rẹ sai ru ei zihe ruọ Oleleikristi nọ o wo ọwhọ kẹ iruo Uvie na wọhọ Pọl ukọ na omariẹ.

15. Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl ukọ na? Kẹ oriruo.

¹⁵ Ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele Pọl? Orọ ọsosuọ, ajọ o hae were omai inọ ma rẹ nyae ta usiuwoma kẹ “ahwo kpobi nọ a wo emamọ eva nọ e gwọlọ uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.” Orọ avivẹ, ma rẹ lẹ se Jihova nọ o rovie udu ahwo nọ a wo emamọ eva re usiuwoma na o ruẹsi te ai udu. (Iruẹru 13:48; 16:14) Oniọvo nọ a re se Silvana nọ ọ rrọ ọkobaro te enwenọ ikpe ọgba no ọ ta nọ, “Taure me te ti kpohọ uwou ohwo kẹ usiuwoma ota evaọ ẹkwotọ mai, mẹ rẹ kake lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omẹ wo eriwo owoma.” Ma rẹ jẹ lẹ se Ọghẹnẹ nọ ọ rehọ ukọ odhiwu riẹ kpọ omai bru ahwo nọ a wo emamọ eva. (Mat. 10:​11-13; Evia. 14:6) Robert nọ ọ rrọ ọkobaro vrẹ ikpe ọgba no ọ ta nọ, “O rẹ kẹ omawere gaga nọ mẹ tẹ kareghẹhọ nọ mẹ rrọ usiuwoma ota kugbe ikọ-odhiwu nọ e riẹ oware nọ o be via evaọ uzuazọ ahwo nọ mẹ be ta usiuwoma kẹ.” Orọ avesa, ma rẹ daoma ruẹ oware uwoma jọ evaọ oma ahwo nọ ma be ta usiuwoma kẹ. Ọkpako ukoko nọ a re se Carl, nọ ọ họ-ame anwọ ikpe udhuvẹ gbe ikpegbọ nọ i kpemu ọ ta nọ, “Mẹ rẹ jọ oma ohwo rri gwọlọ oka nọ u dhesẹ nọ o wo emamọ eva, wọhọ ehwẹ, ovao nọ o rrọ sasasa hayo enọ nọ i no udu ze.” Ẹhẹ, ma rẹ sae rọ ithihakọ mọ ibi wọhọ Pọl ukọ na.

16, 17. (a) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no uthubro nọ o rrọ obe Ọtausiuwoma Na 11:6 ze? (b) Kẹ oriruo nọ u dhesẹ oghẹrẹ nọ o rẹ sai kpomahọ amọfa nọ ma tẹ be kọ ibi Uvie na avọ ithihakọ.

¹⁶ O tẹ make wọhọ nọ usiuwoma nọ ma be ta kẹ ahwo u bi te ai udu hu, ajọ ma rri iyẹrẹ nọ e rẹ sai noi ze vo ho nọ ma be daoma kọ ibi Uvie na. (Se Ọtausiuwoma Na 11:6.) Ginọ uzẹme nọ ahwo buobu a rẹ gwọlọ gaviezọ kẹ omai hi, rekọ a be ruẹ omai. A be ruẹ epanọ osẹ mai o kpatiẹ te, muẹrohọ emamọ uruemu mai, gbe ovao mai nọ o be hae jọ sasasa. Nọ oke o be nyaharo na, uruemu mai o rẹ sai fiobọhọ kẹ ahwo jọ vuhumu nọ eware iyoma nọ a be hae ta kpahe omai na uzẹme he. Sergio avọ Olinda nọ ma ta kpahe evaọ obọ emuhọ na a ruẹ nọ onana u gine nwene ekpehre eriwo nọ ahwo jọ a wo kpahe omai no.

¹⁷ Sergio ọ ta nọ: “Evaọ etoke jọ soso, ẹyao o ru nọ ma gbẹ sai ro kpohọ oria nọ ahwo a rẹ jọ zurie na ha. Nọ oma na u fi omai họ no omojọ, nọ ma rọ wariẹ nya, ahwo a tẹ jẹ nọ omai nọ, ‘Eme ọ via? Ẹro rai o vo omai gaga.’” Aye riẹ Olinda ọ ta re nọ: “Ahwo nọ a rẹ dhẹ imoto ofa ziọ etẹe a te je veghe obọ kẹ omai, yọ ejọ rai e be make dhẹ vrẹ na a ve bo nọ, ‘Wha be riẹ ru!’ Ẹsejọ a vẹ ta nọ, ma kẹ ae emagazini.” Yọ oware jọ nọ u gbe ọzae-avọ-aye nana unu họ, ọzae jọ ọ nyaze aro oware nọ a fi ebe họ na, kẹsena ọ tẹ kẹ ae ekru idodo je yere ai kẹ iruo nọ a bi ru na.

18. Fikieme whọ rọ gbaemu nọ whọ rẹ rọ “ithihakọ mọ ibi”?

¹⁸ Nọ ma be kuvẹ re ‘obọ o rrọ omai hi’ evaọ iruo ibi nọ ma be kọ na, u ru nọ ma be rọ ta usiuwoma na kẹ ahwo buobu, onọ o te “jọ isẹri kẹ erẹwho na kpobi.” (Mat. 24:14) Maero na, u bi ru omai wo evawere gaga keme ma wo ọjẹrehọ Jihova, ọnọ o you idibo riẹ kpobi nọ e be rọ “ithihakọ mọ ibi.”