1-2. Eme ohwo jọ nọ o re kere ebe ọ ta, kọ eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

AHWO buobu a rẹ ta nọ a rọwo Jesu nẹnẹ, rekọ a bi ru oware nọ ọ ta ha. (2 Tim. 4:3, 4) Ohwo jọ nọ o re kere ebe ọ ta nọ: “Otẹrọnọ ‘Jesu’ ọfa jọ ọ rrọ akpọ na nẹnẹ, nọ ọ be ta oghẹrẹ eme evona nọ Jesu ọsosuọ ọ ta . . . , kọ ma te siọ iẹe wọhọ epanọ a se riẹ ikpe idu ivẹ nọ i kpemu? . . . Uruemu ahwo buobu u dhesẹ nọ uyo nọ a te kẹ họ: Ee, ma te siọ iẹe.”

² Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ahwo buobu a yo eware nọ o je wuhrẹ, a tẹ jẹ ruẹ eware igbunu nọ o ru. Kọ fikieme a gbe ro fi ẹrọwọ họ iẹe he? Ma jọ uzoẹme nọ o vrẹ na ta kpahe eware ene jọ nọ e lẹliẹ ahwo jọ si uke kpemu, nọ a gbe ro lele Jesu hu. Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware ene efa. Nọ ma te ta kpahe eware ene nana, ma te ruẹ oware nọ o soriẹ nọ ahwo jọ a gbẹ be rọwo kuomagbe Isẹri Jihova ha gbe oware nọ ma re ru re ma gbe si uke kpemu hu.

3. Eme Jesu o ru nọ o jẹ lẹliẹ eva dha ahwo jọ?

³ Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ jẹ hai kuomagbe oghẹrẹ ahwo kpobi. Jesu o lele edafe gbe ikpahwo re emu, rekọ ahwo nọ ọ jẹ hae mae jọ kugbe họ iyogbe gbe iruori na. U te no ere no, Jesu ọ jẹ hae re ohrọ ahwo nọ amọfa a je rri nọ erahaizi. Onana u ru nọ eva e jẹ rọ dha ahwo jọ nọ a je rri omarai nọ a kiẹrẹe gaga. A nọ ilele riẹ nọ: “Fikieme wha bi ro lele enọ i re mi osa-uzou gbe erahaizi re jẹ da?” Jesu ọ tẹ kpahe kẹ ae nọ: “Ahwo nọ oma rai o ga a gwọlọ ọbo-imu hu, rekọ enọ e be mọ e gwọlọ ọbo-imu. Erahaizi mẹ nyaze ti se re a kurẹriẹ, orọnikọ ahwo okiẹrẹe he.”​—Luk 5:29-32.

4. Wọhọ epanọ Aizaya ọruẹaro na ọ ta, eme u fo nọ ahwo Ju a hae riẹ kpahe Mesaya na?

 ⁴ Eme Ikereakere na e ta? Ikpe buobu taure Mesaya na ọ tẹ te ze, Aizaya ọruẹaro na ọ ta nọ ahwo a te siọ iẹe. O kere nọ: “Ahwo a jẹ riẹ kufiẹ jẹ kẹnoma kẹe . . . O jọ wọhọ ẹsenọ a si ovao riẹ no họ omai. A jẹ riẹ kufiẹ, yọ ma se rie gbe oware ovo ho.” (Aiz. 53:3) Eruẹaruẹ na i dhesẹ nọ “ahwo” a te siọ Mesaya na. Fikiere o hae jọ nọ ahwo Ju oke yena a rri mu ziezi, a hae riẹ nọ ahwo a te siọ Jesu.

5. Ẹvẹ ahwo buobu a bi rri Isẹri Jihova nẹnẹ?

⁵ Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. Ahwo nọ a riẹ odẹ, nọ i fe, nọ a rri fihọ ahwo nọ i wo areghẹ evaọ akpọ na họ enọ isu egagọ buobu a re se gboma re a jọ egagọ rai. Te ahwo nana a be maki ru eware nọ Ọghẹnẹ o mukpahe, isu egagọ na a rẹ jẹ ae rehọ ghele, a rẹ daezọ họ. Rekọ dede nọ Isẹri Jihova i re gbe-ọfariẹ hẹ yọ a be rọ ajọwha ru iruo Ọghẹnẹ, ilorida egagọ nana a bi rri rai vo fikinọ akpọ na o se rai gbe ahwo ho. Ẹme nọ Pọl ukọ na ọ ta na ginọ uzẹme inọ Ọghẹnẹ ọ salọ ahwo nọ “a rri vo.” (1 Kọr. 1:26-29) Akpọ na ọ be maki rri omai ere na, Jihova o bi rri omai idibo riẹ ghaghae.

6. Wọhọ epanọ o rrọ Matiu 11:25, 26, ẹvẹ Jesu o rri enọ akpọ na o se gbe ahwo ho, kọ ẹvẹ ma sae rọ rehọ aro kele iei?

⁶ Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? (Se Matiu 11:25, 26.) Whọ kuvẹ hẹ re oghẹrẹ nọ ahwo a bi rri idibo Ọghẹnẹ nẹnẹ o raha iroro ra. Riẹ nọ ahwo nọ a wo omaurokpotọ ọvo Jihova o re ro ru oreva riẹ. (Ol. 138:6) Hai roro kpahe eware buobu nọ Jihova ọ rọ idibo riẹ ru no, enọ akpọ na o se gbe ahwo ho na.

7. Fikieme Jesu o ro se ahwo Farisi na eviẹwẹ, kọ ẹvẹ a rri ẹme na?

⁷ Jesu o se isu egagọ ahwo Ju na eviẹwẹ, o fi unu họ akotọ tae he. Wọhọ oriruo, ọ ta nọ abọ nọ ahwo Farisi na a rẹ wozẹ o jarai oja vi ọsẹgboni rai nọ a rẹ rẹrote. (Mat. 15:1-11) O sae jọ nọ ẹme Jesu nana o gbe ilele riẹ unu. A nọ riẹ nọ: “Kọ whọ riẹ nọ ẹme nọ whọ ta na o lẹliẹ otu Farisi na zoruẹ?” Jesu ọ tẹ kpahe kẹ ilele riẹ nọ: “Okakọ kpobi nọ Ọsẹ obọ odhiwu mẹ ọ kọ họ a ti vi ei no. Wha kpairoro vrẹ rai. Isu ituaro a rrọ. Otẹrọnọ ohwo otuaro o te bi su ohwo otuaro, aimava a re kie ruọ ọgọdọ.” (Mat. 15:12-14) Dede nọ uzẹme nọ Jesu ọ jẹ ta na o jẹ dha ilorida egagọ na eva, Jesu o fibo ho.

8. Eme Jesu ọ ta, nọ u dhesẹ nọ orọnọ egagọ kpobi Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ họ?

⁸ U te no uruemu isu egagọ na no, Jesu o dhesẹ nọ iwuhrẹ rai jọ e thọ. Jesu ọ ta nọ orọnọ egagọ kpobi Ọghẹnẹ ọ rẹ jẹrehọ họ. Ọ ta nọ ahwo buobu a be nya evaọ edhere ọkẹkẹe nọ o bi kpohọ ọrahakufiẹ, rekọ umutho ahwo jọ ọvo a rrọ edhere ọhwahwa nọ o bi kpohọ uzuazọ. (Mat. 7:13, 14) Ọ ta nọ ahwo jọ a ti ru wọhọ ẹsenọ a be gọ Ọghẹnẹ, rekọ orọnọ Ọghẹnẹ a be ginẹ gọ họ. Ọ vẹvẹ ahwo unu nọ: “Wha yọroma kẹ eruẹaro erue, enọ e rẹ rọ ovioma ogodẹ nyabru owhai ze, rekọ ijera nọ ohọo ogaga u bi kpe a rrọ evaọ obeva. Ibi rai wha re ro vuhu ai.”​—Mat. 7:15-20.

9. Eware vẹ isu egagọ na a je wuhrẹ ahwo, nọ Jesu o dhesẹ nọ e thọ?

⁹ Eme Ikereakere na e ta? Ebaibol na ọ ta nọ ọwhọ kẹ uwou Jihova ọ te da  Mesaya na oma fia. (Ol. 69:9; Jọn 2:14-17) Ọwhọ yena o ru nọ Jesu ọ jẹ rọ vuẹ ahwo inọ eware jọ nọ isu egagọ na a bi wuhrẹ yọ erue, gbe inọ eware jọ nọ a je ru na e thọ. Wọhọ oriruo, ahwo Farisi na a rọwo nọ ohwo ọ tẹ maki whu no yọ o ri whu hu, anọ oware jọ u re noi oma kpohọ obọfa nyae rria. Rekọ Jesu o je wuhrẹ ahwo inọ ahwo nọ a whu no a rrọ owezẹ. (Jọn 11:11) Otu Sadusi a rọwo ẹkparomatha ha; whaọ Jesu ọ kpare Lazarọs no uwhu ze. (Jọn 11:43, 44; Iruẹru 23:8) Ahwo Farisi a rọwo otatha, inọ oware kpobi nọ o via kẹ ohwo ere Ọghẹnẹ o kere i rie. Rekọ Jesu o je wuhrẹ ahwo inọ ohwo ọ sae jiroro oware nọ ọ gwọlọ ru, ọ sae salọ nọ ọ rẹ gọ Ọghẹnẹ hayo ọ rẹ gọe he.​—Mat. 11:28.

10. Fikieme eware nọ ma bi wuhrẹ e gbẹ be rọ were ahwo buobu hu?

¹⁰ Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. Ahwo buobu a rẹ gaviezọ kẹ omai hi keme eware nọ ma be jọ Ebaibol wuhrẹ ahwo i wo ohẹriẹ no iwuhrẹ erue nọ a rrọ obọ egagọ rai wuhrẹ. Ilorida egagọ a re wuhrẹ ahwo rai inọ Ọghẹnẹ o re fi ahwo omuomu họ erae ehẹle. Onana yọ uwuhrẹ ọrue nọ a re ro ru ozọ mu ahwo rai re a ru oware kpobi nọ a ta kẹ ae. Mai Isẹri Jihova ma bi wuhrẹ ahwo inọ Jihova nọ ọ rrọ yoyou gaga na o re fi ahwo họ erae he re a jọ etẹe to, inọ uwuhrẹ erae ehẹle yọ ọrue. Ilorida egagọ a re wuhrẹ nọ ohwo o te whu no, oware jọ u re noi oma nọ o rẹ gbẹ jọ uzuazọ. Ma bi wuhrẹ ahwo nọ uwuhrẹ yena obọ egedhọ u no ze, yọ o hae jọ nọ uwuhrẹ yena ginọ uzẹme, koyehọ a hai gbe du kpare ahwo ze he. U te no ere no, ahwo egagọ buobu a rẹ ta nọ oware kpobi nọ ohwo o bi ru, ere Ọghẹnẹ ọ ma riẹ ze inọ o te jọ. Rekọ ma bi wuhrẹ nọ Ọghẹnẹ ọ ma ohwo-akpọ evaọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ jiroro oware nọ o re ru kẹ omobọ riẹ. Ohwo ọ sae salọ nọ ọ be gọ Ọghẹnẹ hayo ọ be gọe he. Ẹvẹ o be hae jọ isu egagọ oma nọ a tẹ ruẹ nọ ma bi wuhrẹ ahwo uzẹme na? Ẹsibuobu eva e rẹ dha ae!

11. Wọhọ epanọ Jesu ọ ta evaọ Jọn 8:45-47, eme Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re ru?

 ¹¹ Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? Nọ uzẹme na o tẹ ginẹ were omai, ma rẹ gaviezọ kẹ ẹme Ọghẹnẹ. (Se Jọn 8:45-47.) Ma re dikihẹ ga evaọ uzẹme na, orọnikọ ma rẹ jọ wọhọ Setan he, ọnọ o ru ere he. Ma re ru oware ovo nọ o wọso iwuhrẹ uzẹme na vievie he. (Jọn 8:44) Ọghẹnẹ ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re “wo utuoma kẹ oware uyoma” re a jẹ “talamu oware uwoma” wọhọ epanọ Jesu o ru.​—Rom 12:9; Hib. 1:9.

12. Fikieme oghẹrẹ uwhu nọ Jesu o whu o rọ lẹliẹ ahwo Ju buobu zoruẹ?

¹² Oware ofa vẹ u ru nọ ahwo Ju buobu a gbe ro lele Jesu hu? Pọl ukọ na ọ ta nọ: “Ma bi whowho Kristi nọ a kare fihọ ure kpe, onọ o rrọ ezoruẹ kẹ ahwo Ju.” (1 Kọr. 1:23) Fikieme oghẹrẹ nọ Jesu o ro whu o rọ jọ ezoruẹ kẹ ahwo buobu? Fikinọ a kare Jesu fihọ ure-oja kpe, ahwo a rri rie fihọ ogbulegbu viukpọ Mesaya na.​—Izie. 21:22, 23.

13. Eme ahwo jọ nọ a rọwo lele Jesu hu na a rorote he?

¹³ Ahwo Ju nọ a rọwo lele Jesu hu na a tubẹ kareghẹhọ nọ a kpei ekueku hu. Eware kpobi nọ a gu fihọ iẹe uzou na, o ru ọvuọvo ho. Ahwo nọ a rọ Jesu guẹdhọ na a ru oware ovo nọ u gbore uvioziẹ hẹ. Ugidi ogbẹgwae okọto ahwo Ju na a ro kokohọ, yọ a tube lele izi nọ ae ọvo a fihọ họ nọ a jẹ rọ Jesu guẹdhọ na. (Luk 22:54; Jọn 18:24) Ibruoziẹ na a rọ eva efuafo gaviezọ họ re a yo oware nọ a ta nọ Jesu o ru, ukpoye kọ ae ọvo a jẹ tubẹ gwọlọ “oware ọrue nọ a re gu fihọ Jesu uzou re a ruẹsi kpei.” Nọ a ruẹ nọ a sai keke bae ghele he, ozerẹ okpehru na ọ tẹ jẹ nọ Jesu enọ re ọ ruẹse ta oghẹrẹ ẹme nọ a sai ro kru ei. Uzi o ta nọ a re ru ere he nọ a tẹ be rọ ohwo guẹdhọ. (Mat. 26:59; Mak 14:55-64) Nọ Jesu ọ kparoma no, ibruoziẹ imuomu yena a tẹ rọ “ewẹ isiliva buobu” kẹ isoja Rom nọ i je  rou uki riẹ re a ruẹsi gu ọrue inọ ilele riẹ ae a nyaze te lẹlẹ wọ ori riẹ vrẹ.​—Mat. 28:11-15.

14. Eme Ikereakere na e ta kpahe uwhu Mesaya na?

¹⁴ Eme Ikereakere na e ta? Ahwo Ju buobu a je rẹro nọ Mesaya na ọ tẹ nyaze no, o ti whu hu. Rekọ a jọ Ikereakere na ruẹaro kpahe Mesaya na inọ: “O siobọno uzuazọ riẹ, makọ rite uwhu, yọ a kele i rie kugbe erahaizi; ọ wọ uzioraha ahwo buobu, yọ ọ lẹ rọkẹ erahaizi na.” (Aiz. 53:12) Fikiere, ahwo Ju na a hae siọ Jesu hu fikinọ a kpe rie wọhọ ọrahauzi.

15. Oghẹrẹ vẹ a bi ru omai Isẹri Jihova nọ ahwo jọ a gbẹ be rọwo kuomagbe omai hi?

¹⁵ Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. A wọ eku họ Jesu uzou je bruoziẹ kpei, yọ epọvo na a bi ru Isẹri Jihova nẹnẹ re. Wọhọ oriruo, no 1930 rite 1950 a jọ obọ America tu omai ẹdhọ kpohọ ekọto unuẹse buobu inọ ma be gọ Ọghẹnẹ mai keleme. Ibruoziẹ na jọ a je brukpe omai fikinọ a mukpahe omai Isẹri Jihova. Evaọ Quebec obọ Canada, ichọche avọ egọmeti a je kuobọgbe wọso iruo Uvie na. A fi inievo buobu họ uwou-odi fiki usi uwoma nọ a jẹ ta. Evaọ obọ Germany, egọmeti Nazi nọ ọ geva gaga na o kpe izoge emezae nọ e jọ Isẹri Jihova buobu. Anwọ ikpe jọ ze na, a be jọ ekọto brukpe inievo mai buobu evaọ obọ Russia je bi fi ai họ uwou-odi fikinọ a be rọ Ebaibol wuhrẹ ahwo. A bi rri rie nọ Isẹri Jihova a be gba ahwo họ rọwo iwuhrẹ rai. Egọmeti Russia o fi uzi họ inọ a gbẹ gwọlọ jọ Russia ruẹ Ebaibol Efafa Akpọ Ọkpokpọ ọrọ Ikereakere Efuafo Na ọrọ ẹvẹrẹ Russia ha keme anọ ma be “rehọ iẹe gba amọfa họ rọwo eware nọ ma rọwo” fikinọ odẹ Jihova o rrọ eva riẹ.

16. Wọhọ epanọ 1 Jọn 4:1 o ta, fikieme ma gbẹ kuvẹ re erue nọ a bi gu kpahe Isẹri Jihova i whrehe ẹrọwọ mai hi?

¹⁶ Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? Oware kpobi nọ who yo, daoma riẹ sọ uzẹme. Oke nọ Jesu ọ jẹ kẹ Ovuẹ Evaọ Ugbehru na, ọ ta kẹ ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe inọ a te “ta oghẹrẹ erue iyoma kpobi kpahe” ae. (Mat. 5:11) Setan họ ọnọ o bi ru ahwo gu erue nana kpobi na. O re ru re ahwo nọ a wọso omai a gu erue fihọ omai idibo Ọghẹnẹ uzou jẹ raha odẹ mai. (Evia. 12:9, 10) Ajọ ma rọwo erue rai hi. Ma du kuvẹ re erue nọ a bi gu fihọ omai uzou u ru ozọ mu omai hayo whrehe ẹrọwọ mai hi.​—Se 1 Jọn 4:1.

17. Eme o sae jọ nọ ahwo jọ a je roro fiki eware nọ e via kẹ Jesu taure o te ti whu na?

¹⁷ Evaọ aso urere taure a te ti kpe Jesu, ukọ riẹ jọ o vivie i rie, ọjọ ọ vro riẹ isiasa soso, yọ enọ i kiọkọ kpobi a dhẹ siọ iẹe ba. (Mat. 26:14-16, 47, 56, 75) Eware nana nọ e via na i gbe Jesu unu hu. Ọ ta riẹ no vẹre inọ eware itieye na e te via. (Jọn 6:64; 13:21, 26, 38; 16:32) O sae jọ nọ ahwo jọ nọ a ruẹ eware nọ e via na a jẹ jọ udu rai ta nọ, ‘Mẹ sae jọ olele Jesu hu keme ikọ obọriẹ dede a dhẹ siọ iẹe ba!’

18. Eruẹaruẹ vẹ i rugba taure Jesu o te ti whu?

¹⁸ Eme Ikereakere na e ta? Ikpe buobu taure a te ti yẹ Jesu, Ebaibol na ọ ta vevẹ nọ a te rọ ewẹ isiliva ọgba vivie Mesaya na. (Zẹk. 11:12, 13) Ohwo jọ nọ ọ kpekpe Jesu oma gaga họ ọnọ o ti vivie ei. (Ol. 41:9) Zẹkaraya ọruẹaro na o te je kere nọ: “Duwu othuru-igodẹ na, re uthuru na o vahabọ.” (Zẹk. 13:7) U fo nọ eruẹaruẹ  nana nọ i rugba evaọ oma Jesu na u re ru ẹrọwọ ahwo nọ a gwọlọ gọ Ọghẹnẹ jọ gaga, orọnikọ a re si uke kpemu hu.

19. Eme ahwo nọ a wo emamọ eva a riẹ?

¹⁹ Kọ oware ovona o be via nẹnẹ? Ee. Evaọ oke mai na, inievo jọ nọ a riẹ ziezi a no ukoko na no a te zihe ruọ ikọ erue jẹ be gwọlọ epanọ a re ro si ahwo lele oma. A jọ etẹlẹvisiọno, iredio, gbe itanẹte ta ikpehre eme kpahe omai gaga no. Ẹsejọ a re bru okpa họ eme nọ a yo kpahe omai, fi uwhei gbe emagi họ ẹme, je tube gu erue koikoi kpahe omai dede. Ghele na, ahwo nọ a wo emamọ eva a re si uke kpemu hu. A riẹ nọ Ebaibol ọ ta riẹ no vẹre inọ eware itiena e te via.​—Mat. 24:24; 2 Pita 2:18-22.

20. Eme ma re ru re ahwo nọ a kie no ukoko na no a gbe ru ẹrọwọ mai whrehe he? (2 Timoti 4:4, 5)

²⁰ Eme ọ rẹ sai fiobọhọ nọ ma gbe ro si uke kpemu hu? Ma tẹ be hai ru uwuhrẹ omobọ mai ẹsikpobi, lẹ ẹsikpobi je ru iruo nọ Jihova ọ kẹ omai nọ ma ru, ẹrọwọ mai ọ te jọ gaga. (Se 2 Timoti 4:4, 5.) Ẹrọwọ mai ọ tẹ ga ziezi, udu u ti bru omai hi nọ ma tẹ maki yo ekpehre ẹme jọ kpahe Isẹri Jihova. (Aiz. 28:16) Ma te you Jihova gbe inievo na, Ẹme Ọghẹnẹ ọ tẹ be jẹ ginẹ were omai ziezi, ma ti si uke kpemu hu nọ ma te yo ekpehre ẹme nọ ahwo nọ a kie no ukoko na no a be ta kpahe Isẹri Jihova.

21. Dede nọ ahwo buobu a be gaviezọ kẹ usi uwoma na ha, eme ma riẹ?

²¹ Oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ahwo buobu a zoruẹ, a rọwo lele iei hi. Dede na, amọfa buobu a lele i rie. Wọhọ oriruo, o tẹ kawo, omọvo ogbẹgwae Sanhẹdrin na jọ ọ jọ olele riẹ. Yọ uwhremu na, “ogbotu izerẹ buobu” a zihe ruọ ilele riẹ (Iruẹru 6:7; Mat. 27:57-60; Mak 15:43) Ahwo buobu nẹnẹ a bi si uke kpemu gbe he. Fikieme? Fikinọ a riẹ uzẹme nọ o rrọ Ebaibol na, yọ o be were ae. Ebaibol na ọ ta nọ: “Enọ uzi ra o were a re wo udhedhẹ ulogbo; oware ovo u re ru ai zoruẹ hẹ.”​—Ol. 119:165.