1-2. (a) Eme mai kpobi ma gwọlọ? (b) Imuẹro vẹ ma wo?

MAI kpobi ma gwọlọ nọ a re you omai. Yọ mai kpobi ma rẹ gwọlọ nọ a bru uvioziẹ kẹ omai. A gbe dhesẹ uyoyou kẹ omai hayo bru uvioziẹ kẹ omai hi, o rẹ jọ omai oma nọ uzuazọ mai u fioka ha gbe nọ omai u re no.

² Jihova ọ riẹ nọ ma gwọlọ uyoyou gbe uvioziẹ. (Ol. 33:5) Ma wo imuẹro inọ Jihova o you omai gaga yọ ọ gwọlọ nọ a re kienyẹ omai hi. Ma rẹ ruẹ onana vevẹ nọ ma tẹ romatotọ rri Uzi nọ Jihova ọ rọ ẹkwoma Mosis kẹ orẹwho Izrẹl. Otẹrọnọ akpọ ọ vẹso owhẹ no fikinọ a bi dhesẹ uyoyou kẹ owhẹ hẹ hayo a bi kienyẹ owhẹ, iviena roro kpahe oghẹrẹ nọ Uzi Mosis * na u ro dhesẹ nọ Jihova o wo ọdawẹ kẹ idibo riẹ.

3. (a) Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Rom 13:8-10, ma tẹ romatotọ se Uzi Mosis na, eme ma te ruẹ? (b) Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nana?

³ Nọ ma tẹ romatotọ se Uzi Mosis na, ma rẹ ruẹ epanọ Jihova Ọghẹnẹ o you omai te. (Se Ahwo Rom 13:8-10.) Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe ejọ evaọ usu izi nana nọ Jihova ọ kẹ ahwo Izrẹl na, ma vẹ te jẹ kuyo enọ nana: Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ Uzi na u dhesẹ uyoyou via? Fikieme ma sae rọ ta nọ Uzi na u re ru ahwo bru uvioziẹ? Ẹvẹ Jihova ọ gwọlọ nọ isu na a rẹ rọ Uzi na bruoziẹ? Kọ amono Uzi na o rẹ thọ? Uyo enọ nana o te kẹ omai omosasọ, ẹruore, je si omai kẹle Ọsẹ oyoyou mai.​—Iruẹru 17:27; Rom 15:4.

4. (a) Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ Uzi Mosis na u dhesẹ uyoyou via? (b) Wọhọ epanọ o rrọ Matiu 22:​36-40, izi vẹ Jesu ọ ta kpahe?

⁴ Ma sae ta nọ Uzi Mosis na u dhesẹ uyoyou via keme oware kpobi nọ Jihova o bi ru, uyoyou o be wọe ru ei. (1 Jọn 4:8) Uzi nọ Jihova ọ rọ kẹ ahwo Izrẹl na soso o roma hwa ijaje ivẹ, eyehọ, you Ọghẹnẹ, je you ọrivẹ ra. (Izerẹ 19:18; Izie. 6:5; se Matiu 22:36-40.) Fikiere o sai mu omai ẹro nọ ijaje nọ i bu vi egba ezeza nọ Ọghẹnẹ ọ rọ kẹ ahwo Izrẹl na i wuhrẹ omai kpahe uyoyou Jihova. Joma ta kpahe ejọ rai.

5-6. Eme Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rọo no a re ru, kọ eme Jihova o re muẹrohọ? Kẹ oriruo.

⁵ Talamu ọrivẹ-orọo ra, re whọ jẹ rẹrote emọ ra. Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a rọo no a re you ohwohwo ziezi yọ ọ gwọlọ nọ orọo rai o rẹ jọ ribri. (Emu. 2:24; Mat. 19:3-6) Ẹnwae-obro yọ oware uyoma gaga, u dhesẹ uyoyou vievie he. Agbẹta nọ uzi avọ ihrẹ evaọ Izi Ikpe na o rọ ta nọ a kẹnoma kẹ ẹnwae-obro na. (Izie. 5:18) Ohwo nọ o bruẹnwae ọ “thọ uzi Ọghẹnẹ,” o te je ru ọrivẹ-orọo riẹ oware nọ u yoma gaga. (Emu. 39:7-9) Nọ ohwo o te bruẹnwae, o rẹ kẹ ọrivẹ-orọo riẹ uye evaọ oke lelehie.

⁶ Jihova o bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ ahwo nọ a rọo no a bi yerikugbe erivẹ-orọo rai. Evaọ oke emọ Izrẹl, ọ gwọlọ nọ ezae Izrẹl a re lele eyae rai yeri ziezi. Ọzae nọ o bi ru lele Uzi na o re you aye riẹ, yọ ọ rẹ se iẹe he fiki eware nọ i tulo ho. (Izie. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Rekọ nọ ọ tẹ siọ aye riẹ fiki ebẹbẹ ilogbo nọ e romavia, ọ rẹ kẹ aye na obe orọo-ofa. Obe nana o rẹ thọ aye na, u re ru nọ amọfa a gbe ro roro nọ o bruẹnwae jabọ nọ ọzae riẹ ọ rọ se iẹe he. Ofariẹ, taure ọzae na ọ tẹ te kẹ aye riẹ obe orọo-ofa, o wọhọ nọ ọ rẹ kake nyae nọ mi ekpako nọ e rrọ okpẹwho na. Nọ ọ tẹ nyabru ekpako na, a sae rọ uvẹ yena daoma fiobọhọ kẹ ọzae-avọ-aye na re a siọ orọo na ba ẹfa. Nọ ohwo Izrẹl ọ tẹ be rọ iroro oriobọ se aye riẹ, orọnikọ ẹsikpobi Jihova ọ rẹ whaha iẹe he. Ghele na, Jihova o re muẹrohọ uye gbe edada nọ i te aye na, yọ onana o rẹ da Jihova gaga.​—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Eme Jihova o jie uzi kẹ esẹgbini nọ a ru? (Rri uwoho nọ o rrọ uke emagazini na.) (b) Eme ma wuhrẹ no na?

⁷ Uzi na u dhesẹ re inọ Jihova ọ gwọlọ nọ a rẹ rẹrote emọ ziezi, ọ tẹ jẹ gwọlọ nọ a wereva gaga. Jihova o jie uzi kẹ esẹgbini inọ orọnikọ a rẹ kuọ emọ rai ọvo ho, rekọ a re je fiobọhọ kẹ ae wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. O gwọlọ nọ esẹgbini a rẹ rọ uvẹ kpobi fiobọhọ kẹ emọ rai wo otoriẹ Uzi Ọghẹnẹ je you Jihova no udu ze. (Izie. 6:6-9; 7:13) Oware jọ nọ Jihova ọ rọ fiki riẹ kẹ orẹwho Izrẹl uye họ, a jẹ lahiẹ emọ rai jọ evaọ oghẹrẹ nọ u muozọ gaga. (Jeri. 7:31, 33) Orọnikọ esẹgbini a re rri emọ rai wọhọ okwakwa nọ a rẹ lahiẹ hayo gbabọkẹ hẹ, rekọ emọ na yọ ukuoriọ, okẹ ọghaghae nọ u no obọ Jihova ze.​—Ol. 127:3.

⁸ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Jihova o re muẹrohọ oghẹrẹ nọ ahwo nọ a rọo no a bi yerikugbe ohwohwo. Ọ gwọlọ nọ esẹgbini a re you emọ rai, yọ ọ te rọ esẹgbini guẹdhọ kpahe oghẹrẹ nọ a yọrọ emọ rai.

9-11. Fikieme Jihova o ro jie uzi inọ ma re wo isiuru kẹ eware amọfa ha?

⁹ Who siuru eware amọfa ha. Uzi avọ ikpe evaọ Uzi Mosis na o ta nọ a re wo isiuru kẹ eware amọfa vievie he. (Izie. 5:21; Rom 7:7) Jihova ọ rọ uzi nana kẹ  ahwo Izrẹl re o wuhrẹ ai oware jọ nọ u wuzou gaga, inọ idibo riẹ a rẹ sẹro udu rai, koyehọ eware nọ a re roro kpahe gbe oghẹrẹ nọ a re rri eware. Jihova ọ riẹ nọ re ohwo o te ru oware umuomu, o re roro kpahe iẹe tao. (Itẹ 4:23) Otẹrọnọ ohwo Izrẹl o wo iroro iyoma evaọ udu riẹ, onana o rẹ sai ru nọ o re ro ru amọfa eware iyoma. Oware utioye o via kẹ Devidi ovie na. Devidi ọ jọ emamọ ohwo. Rekọ evaọ ẹdẹjọ, o te wo isiuru kẹ aye omọfa. Onana u ru nọ ọ rọ raha uzi. (Jem. 1:14, 15) Devidi o bruẹnwae, ọ tẹ jẹ gwọlọ viẹ ọzae aye na họ, kẹsena o te ru nọ a ro kpei.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Jihova ọ rẹ riẹ okenọ ohwo Izrẹl jọ ọ tẹ thọ uzi nọ o ta nọ a re wo isiuru kẹ eware omọfa ha, keme ọ riẹ oware nọ o rrọ ohwo udu. (1 Irv. 28:9) Uzi nana o ta nọ u fo re ohwo ọ whaha iroro kpobi nọ i re ru ohwo ru oware uyoma. Onana u dhesẹ nọ Jihova yọ Ọsẹ oyoyou nọ o gine wo areghẹ gaga!

¹¹ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Orọnikọ okafe ọvo Jihova ọ rẹ ruẹ hẹ. Ọ rẹ ruẹ udu mai, oghẹrẹ ohwo nọ ma ginẹ rrọ evaọ obeva. (1 Sam. 16:7) Oware ovuovo, hayo iroro ọvuọvo, nọ a rẹ sae ko dhere Jihova o rrọ họ. Ọ rẹ tẹrovi ewoma evaọ omamai, yọ ọ rẹ tuduhọ omai awọ evaọ oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ruabọhọ iẹe. U te no ere no, ọ gwọlọ nọ ma muẹrohọ iroro iyoma jẹ kpọ ae, re i gbe ru nọ ma re ro ru oware uyoma ha.​—2 Irv. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Eme uzi Mosis na u wuhrẹ omai?

¹² Uzi Mosis na u wuhrẹ omai re inọ Jihova o you uvioziẹ. (Ol. 37:28; Aiz. 61:8) Jihova o fi emamọ oriruo hotọ kpahe oghẹrẹ nọ ma re yerikugbe amọfa ababọ okienyẹ. Nọ ahwo Izrẹl a te koko izi Jihova, ọ rẹ ghale ae. Nọ a te gbabọkẹ izi ikiẹrẹe riẹ, a rẹ ruẹ uye. Joma ta kpahe izi ivẹ efa nọ e rrọ usu Izi Ikpe na.

13-14. Eme izi ivẹ ọsosuọ evaọ usu Izi Ikpe na o gwọlọ mi ahwo Izrẹl, kọ erere vẹ o re te ae nọ a te koko ae?

¹³ Jihova ọvo ma rẹ gọ. Izi ivẹ ọsosuọ evaọ usu Izi Ikpe na e ta nọ Jihova ọvo ahwo Izrẹl a rẹ gọ, a tẹ jẹ vẹvẹ ae unu nọ a rẹ gọ emedhọ họ. (Ọny. 20:3-6) Orọnikọ a jie izi yena re e kẹ Jihova erere he. Ukpoye, idibo riẹ e rẹ kẹ erere. Nọ idibo Jihova a tẹ be gọ Jihova ọvo, eware i re woma kẹ ae. Nọ a tẹ be gọ edhọ erẹwho efa, a rẹ reoja.

¹⁴ Roro kpahe ahwo Kenan. A jẹ gọ edhọ nọ i wo uzuazọ họ ukpenọ a rẹ gọ Ọghẹnẹ uzẹme nọ ọ rrọ uzuazọ na. Oyena u ru nọ a je ro ru eware nọ i fo ho. (Ol. 115:4-8) A je dhomahọ ọfariẹ-ogbe ọtọtọ jẹ rọ emọ rai dhe idhe, yọ iruẹru nana e jọ abọjọ egagọ rai. Nọ emọ Izrẹl a te gbabọkẹ egagọ Jihova je kuomagbe ahwo erẹwho na be gọ emedhọ rai, yọ a bi si ọghọ no oma rai jẹ wha ebẹbẹ se ahwo uviuwou rai. (2 Irv. 28:1-4) Isu rai a je lele uvioziẹ hẹ, wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ. A jẹ rehọ udu-esuo rai ruiruo thọthọ yọ a je kienyẹ otu nọ oma o lọhọ no gbe enọ e rẹ sae thọ omarai hi. (Izik. 34:1-4) Jihova ọ vẹvẹ ahwo Izrẹl unu nọ o ti bruoziẹ ahwo nọ a bi kienyẹ eyae gbe emọ nọ i wo ahwo nọ i re fiobọhọ kẹ ae he. (Izie. 10:17, 18; 27:19) Wo ohẹriẹ, Jihova ọ jẹ ghale ahwo riẹ nọ a te lele edhere riẹ je yerikugbe ohwohwo evaọ oghẹrẹ nọ u fo.​—1 Iv. 10:4-9.

15. Eme ma wuhrẹ kpahe Jihova?

¹⁵ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Orọnikọ  Jihova a rẹ fo ho nọ ahwo nọ a ta nọ a be gọe a te bi gbobọnẹ izi riẹ je ru idibo riẹ oware uyoma. Dede na, Jihova o you omai yọ ọ rẹ riẹ nọ ahwo a te bi kienyẹ omai. O rẹ tubẹ dae kẹ omai vi oghẹrẹ nọ o rẹ da oniọmọ nọ ọmọboba riẹ ọ tẹ rrọ edada. (Aiz. 49:15) Dede nọ ẹsejọ Jihova o re ru oware ovo kpahe onana ẹsiẹsiẹ hẹ, ọ te rehọ irumuomu nọ i kurẹriẹ hẹ guẹdhọ evaọ oke nọ o fihọ kpahe oghẹrẹ nọ a bi ru amọfa.

16-18. Eware vẹ a jẹ hae rọ Uzi Mosis na bruoziẹ rai, kọ eme ma wuhrẹ no onana ze?

¹⁶ Uzi Mosis na u kiekpahe kabọ kabọ uzuazọ ahwo Izrẹl. Fikiere, u wuzou gaga inọ ekpako nọ a ro mu na a rẹ rehọ ẹrẹreokie bruoziẹ idibo Jihova. Orọnikọ eware nọ i kiekpahe egagọ Ọghẹnẹ ọvo a re bruoziẹ rai hi, rekọ te ẹbẹbẹ nọ ọ rẹ jọ udevie imava gbe oghẹrẹ izieraha efa kpobi. Muẹrohọ iriruo nọ ma te ta ẹme te na.

¹⁷ Nọ ohwo Izrẹl o te kpe ohwo, a rẹ nwani kpei ẹsiẹsiẹ hẹ. Ekpako ẹwho na a rẹ kiẹ oware nọ o via na rri ziezi, kẹsena a vẹ jiroro sọ a re gine kpe ohwo na kele. (Izie. 19:2-7, 11-13) U wo eware sa-sa nọ ekpako na a jẹ hai bruoziẹ rai re, te ẹbẹbẹ eware ihrowo, ebẹbẹ orọo gbe eware itieye na efa. (Ọny. 21:35; Izie. 22:13-19) Nọ ekpako na a tẹ rọ eva efuafo bruoziẹ itienana, yọ ahwo Izrẹl kpobi a bi koko Uzi na, ohwo kpobi o re wo erere yọ orẹwho na kpobi o rẹ wha orro se Jihova.​—Izerẹ 20:7, 8; Aiz. 48:17, 18.

¹⁸ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Jihova o bi muẹrohọ kabọ kabọ uzuazọ mai. Ọ gwọlọ nọ ma rọ uyoyou gbe uvioziẹ lele amọfa yeri. Yọ o re muẹrohọ ẹmeunu gbe iruẹru mai, makọ okenọ mai ọvo ma rrọ oria.​—Hib. 4:13.

19-21. (a) Ẹvẹ ekpako gbe iguẹdhọ na a re ro bruoziẹ idibo Ọghẹnẹ? (b) Eme Uzi na o ta, onọ o rẹ sae whaha okienyẹ, kọ eme ma wuhrẹ no onana ze?

¹⁹ Jihova ọ gwọlọ thọ idibo riẹ no iruemu etọtọ ahwo erẹwho nọ e wariẹ e rai họ. Fikiere ọ gwọlọ nọ ekpako na gbe iguẹdhọ na a rẹ rọ Uzi na bruoziẹ ababọ ọriẹwẹ. Dede na, ahwo nọ a re bruoziẹ na a rẹ rọ obọ ogaga ru onana ha. Ukpoye, o gwọlọ nọ a rẹ rọ edhere oyoyou bru uvioziẹ ẹsikpobi.​—Izie. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Jihova o wo ohrọ kẹ idibo riẹ, fikiere o fi izi họ nọ e rẹ whaha okienyẹ. Wọhọ oriruo, Uzi Mosis na u re ru ei bẹbẹ re a wọ eku họ omọfa uzou. Ohwo nọ a ta nọ o ru oware jọ thọ, o wo udu nọ ọ rẹ rọ riẹ ohwo nọ ọ ta ẹme otiọye na. (Izie. 19:16-19; 25:1) Yọ taure a te ti bruoziẹ kpe ohwo, o tẹ kawo isẹri ivẹ e rẹ jariẹ tao. (Izie. 17:6; 19:15) Kọ otẹrọnọ ohwo Izrẹl jọ ọ thuzi, yọ omọvo ọvo ọ ruẹ e riẹ?  Ọ sai roro nọ u no rie uzou no ho, fikinọ ahwo nọ a ruẹ e riẹ a te imava ha. Jihova ọ ruẹ e riẹ. Evaọ uviuwou, ọsẹ họ ohwo nọ o wuzou rekọ u wo umuo nọ esuo riẹ ọ ba evaọ uwou na. Nọ oghẹrẹ ẹwhọ jọ ọ tẹ romavia evaọ uwou, ekpako ẹwho na a wo udu nọ a re ro dhomahọ ẹme na je bruoziẹ.​—Izie. 21:18-21.

²¹ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Jihova o fi oriruo nọ ọ mae gba hotọ; o wo okienyẹ vievie he. (Ol. 9:7) Ọ rẹ ghale ahwo nọ a re koko izi riẹ, jẹ rọ uye kẹ ahwo nọ a rọ udu-esuo rai ruiruo thọthọ. (2 Sam. 22:21-23; Izik. 9:9, 10) Ahwo jọ a sai ru eware imuomu yọ o rẹ wọhọ nọ obọ u bi te ai hi, rekọ Jihova o re gu ae ẹdhọ evaọ okenọ ọ ruẹ nọ u fo. (Itẹ 28:13) Yọ a gbe kurẹriẹ hẹ, a te ruẹ nọ “o rrọ oware imuozọ re ohwo o kie ruọ obọ Ọghẹnẹ nọ ọ rrọ uzuazọ na.”​—Hib. 10:30, 31.

22-24. (a) Amono Uzi na o jẹ mae thọ, kọ eme ma wuhrẹ kpahe Jihova no onana ze? (b) Didi unuovẹvẹ o rrọ Ọnyano 22:22-24?

²² Ahwo nọ a rẹ sae thọ omarai hi uzi na o jẹ mae thọ, wọhọ emọ iwhrori, eyae-uku gbe erara nọ e be rria ẹkwotọ na. A ta kẹ iguẹdhọ evaọ Izrẹl nọ: “Wha rẹ rẹriẹ oziẹ erara ha hayo enọ i wo esẹ hẹ, hayo rehọ iwu eyae-uku viẹwa ha.” (Izie. 24:17) Jihova o wo ọdawẹ gaga kẹ otu nọ o wo ahwo nọ a re fiobọhọ kẹ ae he evaọ ẹkwotọ Izrẹl. Yọ ọ rẹ kẹ enọ i kienyẹ ae uye.​—Se Ọnyano 22:22-24.

²³ Uzi na o tẹ jẹ thọ ahwo uviuwou no  ọfariẹ-ogbe, keme o ta nọ ohwo o re lele ohwo uviuwou hayo omoni ọkpekpe riẹ wezẹ hẹ. (Izerẹ 18:6-30) Jihova ọ gwọlọ nọ idibo riẹ a re rri uruemu nana tọtọtọ wọhọ ọyomariẹ, dede nọ ahwo erẹwho nọ e wariẹ e rai họ a bi ru eware nana odode.

²⁴ Eware nọ ma wuhrẹ noi ze: Jihova ọ gwọlọ nọ ahwo nọ a wo ewha-iruo evaọ udevie idibo riẹ a re wo uvi uyoyou gbe ọdawẹ kẹ otu nọ a be rẹrote. Ọfariẹ-ogbe ọ rẹ dhae eva yọ ọ gba riẹ mu nọ ọ rẹ thọ je bru uvioziẹ kẹ ahwo kpobi, maero kọ enọ i wo ahwo nọ a rẹ dhẹ bru kẹ obufihọ họ.

25-26. (a) Fikieme ma sae rọ ta nọ uyoyou avọ uvioziẹ e wọhọ ẹwẹ gbe uzuazọ? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ u ti lele onana evaọ usu ene nọ ma fodẹ na?

²⁵ Uyoyou gbe uvioziẹ e wọhọ ẹwẹ gbe uzuazọ; eware ivẹ nana, ọjọ ọ rẹ jọ ababọ ọdekọ họ. U te mu omai ẹro nọ Jihova ọ be rẹrote omai ziezi ababọ okienyẹ, uyoyou nọ ma wo kẹe u re dhe ẹgẹga. Yọ ma te you Ọghẹnẹ gbe izi ikiẹrẹe riẹ, o rẹ wọ omai you amọfa je lele ai yeri ababọ okienyẹ.

²⁶ Ọruẹrẹfihotọ Uzi Mosis na u fiobọhọ kẹ ahwo Izrẹl wo usu okpekpe kugbe Jihova. Rekọ u gbe du gwọlọ nọ idibo Ọghẹnẹ a re koko Uzi Mosis na nẹnẹ hẹ nọ Jesu o ru Uzi na gba no na. Oware ofa nọ u woma vi uzi na o rehọ ẹta riẹ no. (Rom 10:4) Pọl ukọ na ọ ta nọ Uzi na yọ “uwoho eware iwoma nọ e te tha.” (Hib. 10:1) Uzoẹme nọ u ti lele onana evaọ usu izoẹme ene nọ ma te jọ ta kpahe oware nọ u ro mu omai ẹro nọ Jihova ọ be daezọ mai na o te ta kpahe eware iwoma yena jọ. O te jẹ ta kpahe epanọ uyoyou gbe uvioziẹ i wuzou te evaọ ukoko Ileleikristi na.