1. Eware vẹ e rẹ sae whae ze nọ ọzae ọ gbẹ rọ riẹ yerikugbe ahwo uviuwou riẹ hẹ?

A TẸ ta nọ ohwo o “wuzou,” eme u dhesẹ? Oghẹrẹ nọ ezae jọ e ruẹ nọ ahwo a bi ro yerikugbe iviuwou rai evaọ ẹwho rai oye a bi rri ro lele eyae rai gbe emọ rai yeri. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Yanita evaọ obọ Europe ọ ta nọ: “Evaọ oria nọ mẹ rrọ, ahwo a re rri eyae kuẹku, inọ u fo nọ idibo a rẹ jọ.” Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Luke nọ ọ be rria obọ America ọ ta nọ: “Ezae jọ a rẹ ta kẹ emezae rai nọ aye yọ ohwo ọvo ho, fikiere ọ tẹ ta ẹme ze a du se ẹme riẹ gbe oware ovo ho.” Rekọ orọnọ ere Jihova ọ gwọlọ nọ a rri eyae na ha. (Rri Mak 7:13) Nọ o rrọ ere na, kọ ẹvẹ ọzae ọ sae rọ riẹ epanọ ọ rẹ rọ rẹrote aye gbe emọ riẹ ziezi.

2. Eme u fo nọ ọzae ọ rẹ riẹ, kọ fikieme?

² Re ọzae ọ sae rẹrote uviuwou riẹ ziezi, ọ rẹ kake riẹ oware nọ Jihova ọ gwọlọ nọ o ru tao. U fo nọ ọ rẹ jẹ riẹ oware nọ o soriẹ nọ Jihova o ro ru re ahwo jọ a wuzou amọfa, ọ vẹ jẹ riẹ epanọ ọ sae rọ rehọ aro kele Jihova avọ Jesu. Fikieme u ro wuzou re ọzae ọ riẹ eware yena? Fikinọ Jihova ọ kẹ ahwo nọ a wuzou uviuwou udu jọ, yọ ọ gwọlọ nọ a rẹ rọ udu nana ru ugberuo ho.​—Luk 12:48b.

3. Wọhọ epanọ o rrọ 1 Ahwo Kọrint 11:3, ẹvẹ Jihova ọ ruẹrẹ uviuwou riẹ họ?

³ Se 1 Ahwo Kọrint 11:3. Oria Ebaibol nana u bi dhesẹ oghẹrẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ uviuwou riẹ họ, te obọ odhiwu gbe obọ otọakpọ obonẹ. Jihova họ Ọnọ o “wuzou” mai, yọ udu kpobi o rrọ obọ riẹ. Oghẹrẹ nọ Jihova ọ ruẹrẹ uviuwou riẹ fihọ u ru nọ ọ rọ kẹ ahwo jọ udu, yọ ọ te nọ mi ai kpahe oghẹrẹ nọ a ru ahwo nọ a rrọ otọ rai. (Rom 14:10; Ẹf. 3:14, 15) Jihova o mu ukoko na họ Jesu obọ, yọ ọ rẹ nọ mi iei kpahe oghẹrẹ nọ o bi ru omai. (1 Kọr. 15:27) Jihova  ọ kẹ ọzae udu inọ ọye họ ohwo nọ o wuzou uviuwou riẹ. Yọ Jihova avọ Jesu a te nọ mi ọzae kpahe oghẹrẹ nọ o ru uviuwou riẹ.​—1 Pita 3:7.

4. Udu vẹ Jihova avọ Jesu a wo?

⁴ Jihova nọ o wuzou ohwo kpobi na o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ omai kpobi, te ikọ-odhiwu gbe ahwo-akpọ. O te je wo udu nọ ọ rẹ rọ ruẹ nọ ma koko izi na. (Aiz. 33:22) Epọvo na re, Jesu nọ o wuzou ukoko na o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ omai kpobi re evaọ ukoko na, o te je wo udu nọ ọ rẹ rọ ruẹ nọ ma koko izi na.​—Gal. 6:2; Kọl. 1:18-20.

5. Didi udu Oleleikristi nọ o wuzou uviuwou o wo, kọ udu vẹ o wo ho?

⁵ Wọhọ Jihova avọ Jesu, Oleleikristi nọ o wuzou uviuwou o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ ahwo uviuwou riẹ. (Rom 7:2; Ẹf. 6:4) Dede na, udu riẹ u wo umuo. Wọhọ oriruo, uzi kpobi nọ o re fihọ o rẹ rọwokugbe ehrẹ nọ e rrọ Ebaibol. (Itẹ 3:5, 6) Yọ ohwo nọ o wuzou uviuwou jọ o wo udu nọ o re ro fi izi họ kẹ ahwo uviuwou ofa ha. (Rom 14:4) U te no ere no, nọ emọ e tẹ kpako no, nọ a jẹ ruọ orọ obọrai no a rẹ gbẹ jọ otọ uzi ọsẹ na ha dede nọ a rẹ gbẹ kẹe adhẹẹ ghele.​—Mat. 19:5.

6. Fikieme Jihova o ro ru re ahwo jọ a wuzou?

⁶ Jihova o you omai jabọ nọ o ro ru re ahwo jọ a wuzou amọfa. Ọruẹrẹfihotọ nana yọ oware uwoma gaga nọ u no obọ Ọghẹnẹ ze. O be whae ze nọ eware e be rọ riẹ nya kpatiẹ, udhedhẹ o tẹ jẹ rrọ udevie mai. (1 Kọr. 14:33, 40) Jihova ọ gbẹ hai ru re ahwo jọ a wuzou hu, eware kpobi e hae te jọ whọhọ whọhọ. Wọhọ oriruo, ma hae te riẹ ohwo nọ ọ rẹ ta nọ enẹ gbe enẹ ma re ru hu, gbe ohwo nọ ọ rẹ ruẹ nọ eware nọ a ta na a ru rai.

7. Wọhọ epanọ obe Ahwo Ẹfisọs 5:25, 28 o ta, ẹvẹ Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae o re ru aye riẹ?

⁷ Otẹrọnọ ọruẹrẹfihotọ nọ Ọghẹnẹ o ru re ọzae o wuzou uviuwou riẹ na yọ omamọ oware gaga, kọ fikieme ezae buobu a bi ro kienyẹ eyae rai hayo gboja kẹ ae? Oware nọ o rọ rrọ ere họ, ezae buobu a bi rri oghẹrẹ nọ ahwo a re ru evaọ ẹwho rai ro lele eyae rai yeri, viukpenọ a re lele izi Ọghẹnẹ. U te no ere no, ezae jọ a rẹ gwọlọ gboja kẹ eyae rai ro dhesẹ nọ “a te ọzae,” inọ ae omarai yọ ọzae nọ aye o re ro ru ugbotọ vievie he. Ọzae otiọna ọ sai roro nọ, ‘Nọ orọnọ mẹ sae gba aye mẹ họ re o you omẹ hẹ na, mẹ sae gbae họ re ọ dhozọ mẹ.’ Ọ vẹ be rọ enẹ ru aye riẹ wọhọ ọrigbo. * Jihova ọ gwọlọ nọ ọzae o ru aye riẹ ere vievie he, ukpoye ọ gwọlọ nọ ọzae o re bru ọghọ họ aye riẹ oma jẹ kẹe adhẹẹ nọ o te rie.​—Se Ahwo Ẹfisọs 5:25, 28.

8. Ẹvẹ ọzae ọ sae rọ rẹrote uviuwou riẹ ziezi?

⁸ Ọzae ọ sae rẹrote uviuwou riẹ ziezi nọ ọ tẹ rọ aro kele Jihova avọ Jesu evaọ oghẹrẹ nọ a bi ru ahwo nọ a rrọ otọ rai. Joma ta kpahe iruemu ivẹ jọ nọ Jihova avọ Jesu a wo, gbe oghẹrẹ nọ ọzae ọ sai ro wo iruemu yena evaọ uwou riẹ.

9. Ẹvẹ Jihova o ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ?

⁹ Omaurokpotọ. Jihova ọ mai wo areghẹ evaọ odhiwu gbe akpọ. O make rrọ ere na, ọ rẹ gaviezọ kẹ idibo riẹ je ru oware nọ a ta. (Emu. 18:23, 24, 32) U wo oke  jọ nọ ọ rọ kuvẹ re ikọ-odhiwu a lele iei jiroro. (1 Iv. 22:19-22) Jihova ọ rrọ gbagba, rekọ o re rẹro nọ oware kpobi nọ ma bi ru o rẹ jọ gbagba ha. Ukpoye o re fiobọhọ kẹ omai ahwo-akpọ nọ ma te ruthọ, re oware ovo o gbẹ raha usu mai kugbe ọyomariẹ hẹ. (Ol. 113:6, 7) Ebaibol ọ tubẹ ta nọ Jihova yọ “ofiobọhọ.” (Ol. 27:9; Hib. 13:6) Devidi ovie na ọ ta nọ omaurokpotọ nọ Jihova o wo oye u ru nọ ọ sai ro fiobọhọ kẹe ru iruo ilogbo nọ ọyomariẹ o ru na.​—2 Sam. 22:36.

10. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ?

¹⁰ Joma ta kpahe Jesu. Dede nọ ọye họ Olori nọ o wuzou ilele riẹ, ọ wozẹ awọ rai. Fikieme Jihova o ro ru re a gbiku nana fihọ Ebaibol? Fikinọ ọ gwọlọ nọ ohwo kpobi, maero kọ ahwo nọ a wuzou uviuwou a ruẹ emamọ oriruo nọ a rẹ rọ aro kele. Jesu omariẹ ọ ta nọ: “Me bi fi oriruo họ otọ kẹ owhai, re epanọ me ru kẹ owhai na, wha ru ere re.” (Jọn 13:12-17) Dede nọ Jesu yọ ohwo ologbo, o je rẹro nọ ahwo a rẹ gbodibo kẹe he. Ukpoye, ọye họ ọnọ ọ gbodibo kẹ ahwo.​—Mat. 20:28.

11. Ẹvẹ ọzae ọ sae rọ rehọ aro kele Jihova avọ Jesu evaọ ẹme omaurokpotọ?

¹¹ Oware nọ onana u wuhrẹ omai. U wo idhere buobu nọ ọzae o re ro dhesẹ nọ o wo omaurokpotọ. Wọhọ oriruo, o re rẹro nọ ẹsikpobi aye gbe emọ riẹ a re ru oware nọ o gba ha, inọ a re ru thọ họ. Nọ a tẹ be jiroro ẹsejọ, ọ rẹ gaviezọ kẹ oware nọ aye gbe emọ riẹ a ta je ru ei nọ o gbẹ maki kiehọ iẹe oma tere he. Aye jọ nọ a re se Marley evaọ obọ America ọ ta nọ: “Ẹsejọ mẹ avọ ọzae mẹ ma rẹ rọwo fihọ oware ovona ha. Rekọ ọ rẹ nọ omẹ, jẹ romatotọ roro kpahe oware nọ mẹ ta taure ọ tẹ te ta onọ ma re ru. Onana u bi dhesẹ kẹ omẹ nọ mẹ rrọ ghaghae kẹe gbe inọ o wo adhẹẹ kẹ omẹ.” U te no ere no, ọzae nọ o wo omaurokpotọ ọ rẹ sai fiobọhọ evaọ obọ ikichini, fọrọ iwu je ru eware itieye efa nọ a rẹ jọ uwou ru, o tẹ make rọnọ a re rri eware itieye na wọhọ iruo aye evaọ oria nọ a rrọ. Uzẹme riẹ họ, o lọhọ tere he re ọzae o ru eware itieye na evaọ oria utioye. Fikieme? Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Rachel ọ ta nọ: “Evaọ oria nọ me no ze, ọzae o te bi fiobọhọ kẹ aye riẹ wozẹ  imidhe hayo hwere otuwou, ahwo nọ a gbẹ be rria ighẹ gbe imoni rai a rẹ ta nọ ohwo yena o te ọzae he, inọ aye riẹ o bi su ei.” Otẹrọnọ ere ahwo a re roro evaọ oborai, kareghẹhọ nọ Jesu ọ wozẹ awọ ilele riẹ dede nọ oyena yọ oware nọ ahwo a rri fihọ iruo ọrigbo. Oware nọ o rẹ jọ emamọ ọsẹ oja họ, epanọ eva e rẹ rọ were aye gbe emọ riẹ, orọnikọ epanọ ahwo a ti rri rie fihọ họ. U te no omaurokpotọ no, emamọ uruemu ofa vẹ u fo nọ ọzae o re wo?

12. Eme Jihova avọ Jesu a bi ru kẹ omai fikinọ a you omai?

¹² Uyoyou. Oware kpobi nọ Jihova o bi ru, uyoyou nọ o wo kẹ omai o be lẹliẹe ru ei. (1 Jọn 4:7, 8) Fikinọ o you omai, ọ be rọ Ebaibol na gbe ukoko riẹ wuhrẹ omai eware nọ i re ru omai jọ egbẹnyusu ekpekpe riẹ. Ọ be hae rọ oghẹrẹ sa-sa dhesẹ nọ o you omai jẹ be rọ ere ru udu te omai otọ. U te no ere no, ọ be kẹ omai eware nọ ma rẹ rọ rẹrote oma mai. Jihova ọ be “kẹ omai eware kpobi dafia nọ ma be reawere rai.” (1 Tim. 6:17) Nọ ma te ruthọ, ọ rẹ kpọ omai họ. Ọ rẹ nwani kiuke ku omai hi. Fikinọ Jihova o you omai gaga, o ru nọ Jesu o ro whu kẹ omai. Jesu omariẹ ọ rọwo nọ o re whu kẹ omai fikinọ o you omai gaga re. (Jọn 3:16; 15:13) Oware ovo o riẹ nọ o rẹ sae whaha Jihova avọ Jesu hu nọ a gbe ro you omai hi, nọ ma tẹ be hai yoẹme kẹ ae ẹsikpobi.​—Jọn 13:1; Rom 8:35, 38, 39.

13. Fikieme u ro wuzou re ọsẹ o you uviuwou riẹ? (Rri ẹkpẹti na re, “ Eme Ọzae nọ O Wo Aye Obọ Ọ rẹ sai Ru nọ O rẹ Lẹliẹ Aye Riẹ Kẹe Adhẹẹ?”)

¹³ Oware nọ onana u wuhrẹ omai. Oware kpobi nọ ohwo nọ o wuzou uviuwou o bi ru, jọ o jọnọ uyoyou nọ o wo kẹ ahwo uviuwou riẹ o be wọe ru ei. Fikieme u ro wuzou gaga re o ru oware kpobi fiki uyoyou? Jọn ukọ na ọ kuyo na inọ: “Ohwo nọ o you oniọvo [hayo uviuwou] riẹ hẹ, ọnọ ọ be ruẹ, ọ rẹ sai you Ọghẹnẹ hẹ, ọnọ ọ re ruẹ hẹ.” (1 Jọn 4:11, 20) Ọzae nọ o you uviuwou riẹ, nọ ọ ginẹ gwọlọ rọ aro kele Jihova avọ Jesu o re ru  eware nọ i re fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou riẹ wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ, ọ rẹ kuọ ahwo uviuwou riẹ jẹ rẹrote ae, ọ vẹ jẹ hae vuẹ ae nọ o you rai. Udu o rẹ rọ ere te ae otọ. (1 Tim. 5:8) O re wuhrẹ emọ riẹ, yọ a te ruthọ, ọ rẹ kpọ ae họ. Ọ rẹ daoma roro kpahe eware nọ e rẹ wha orro se Jihova nọ i re ru eva were uviuwou riẹ, ọ vẹ jẹ hai ru eware nana ẹsikpobi. Joma ta kpahe eware nana ọvuọvo, jẹ ruẹ epanọ ọsẹ ọ sai ro ru ai ro dhesẹ nọ ọ be rọ aro kele Jihova avọ Jesu.

14. Eme ọsẹ o re ru re usu ahwo uviuwou riẹ kugbe Ọghẹnẹ o jọ gaga?

¹⁴ O re fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou riẹ wo emamọ usu kugbe Ọghẹnẹ. Jesu ọ rọ uruemu dhesẹ nọ ọ wọhọ Ọsẹ riẹ, keme ọ jẹ daoma fiobọhọ kẹ ikọ riẹ re ẹrọwọ rai ọ jọ gaga. (Mat. 5:3, 6; Mak 6:34) Epọvo na re, oware nọ o rẹ mae jọ ọzae oja họ, epanọ ọ rẹ rọ ruẹ nọ ahwo uviuwou riẹ a wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. (Izie. 6:6-9) Tei te ahwo uviuwou riẹ a re se Ebaibol na, kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi, ta usi uwoma, je ru eware efa nọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ ohwo kpobi ga evaọ uwou na.

15. Edhere vẹ ọsẹ ọ sai ro dhesẹ nọ o you aye gbe emọ riẹ, gbe inọ a rrọ ghaghae kẹe?

¹⁵ Ọ rẹ ta kẹ ahwo uviuwou riẹ nọ o you rai, je dhesẹ nọ a rrọ ghaghae kẹe. Jihova ọ ta kẹ Jesu evaọ iraro amọfa nọ o you rie. (Mat. 3:17) Jesu omariẹ ọ rọ eware nọ o ru gbe ẹme nọ ọ ta dhesẹ nọ o you ikọ riẹ, ae omarai a tẹ jẹ ta nọ a you Jesu re. (Jọn 15:9, 12, 13; 21:16) Ọsẹ o re wuhrẹ Ebaibol na kugbe ahwo uviuwou riẹ je ru eware efa nọ i re dhesẹ nọ o you aye gbe emọ riẹ gaga. Ọ rẹ jẹ ta kẹ ae nọ o you rai gbe inọ a rrọ ghaghae kẹe. Ọ rẹ jẹ sai jiri ai evaọ iraro amọfa nọ u te fo.​—Itẹ 31:28, 29.

16. Eme ọfa o gwọlọ nọ ọzae o re ru, kọ eme ọ rẹ yọroma kẹ?

¹⁶ Ọ rẹ kuọ ahwo uviuwou riẹ jẹ rẹrote ai. Jihova ọ jẹ kuọ ahwo Izrẹl yọ ọ jẹ rẹrote ai re, makọ evaọ oke nọ ọ jẹ kẹ ae uye fiki aghẹmeeyo rai. (Izie. 2:7; 29:5) Epọvo na ọ be kuọ omai nẹnẹ re jẹ rẹrote omai. (Mat. 6:31-33; 7:11) U wo oke jọ nọ Jesu omariẹ ọ rọ kuọ ogbotu ahwo nọ a jẹ gaviezọ kẹe. (Mat. 14:17-20) O siwi ahwo buobu nọ a jẹ mọ re. (Mat. 4:24) Ọzae ọ rẹ kuọ aye gbe emọ riẹ jẹ rẹrote ae keme oware nọ Jihova ọ gwọlọ oye. O make rrọ ere na, u wo oware jọ nọ o re ru hu. Ọ rẹ dhogbo epanọ ọ rẹ rọ kuọ uviuwou riẹ te epanọ o gbe ro wuhrẹ ai Ẹme Ọghẹnẹ hẹ hẹ, hayo nọ ọ gbẹ rọ ruẹ uvẹ jiri ai jẹ ta nọ o you rai hi.

17. Oghẹrẹ vẹ Jihova avọ Jesu a bi ro wuhrẹ omai jẹ whọku omai, nọ esẹ a rẹ sae rọ aro kele?

¹⁷ O re wuhrẹ emọ riẹ. Jihova o re wuhrẹ omai, ọ vẹ jẹ whọku omai nọ ma te ruthọ fikinọ o you omai. (Hib. 12:7-9) Jesu ọ wọhọ Ọsẹ obọ odhiwu riẹ keme ọ be  rọ edhere oyoyou wuhrẹ ahwo nọ a rrọ otọ riẹ. (Jọn 15:14, 15) Jesu ọ rẹ whọku ohwo nọ o ruthọ rekọ o re ru ere evaọ edhere owowou. (Mat. 20:24-28) Ọ riẹ nọ ma re ruthọ ẹsejọ fikinọ ma gba ha.​—Mat. 26:41.

18. Eme u fo nọ ọzae ọ rẹ kareghẹhọ?

¹⁸ Ọzae ọ rẹ kareghẹhọ nọ ahwo uviuwou riẹ a gba ha, wọhọ epanọ Jihova avọ Jesu a riẹ nọ ma gba ha na. Nọ aye hayo emọ riẹ a te ruthọ, ọ rẹ “dha eva kẹ ae gaga ha.” (Kọl. 3:19) Ukpoye, wọhọ epanọ obe Ahwo Galesha 6:1 o ta, ọ rẹ rọ “ẹzi ẹwolẹ” kpọ ae họ, yọ ọ rẹ kareghẹhọ nọ ọyomariẹ o re ruthọ ẹsejọ re. Ọ rẹ jẹ kareghẹhọ nọ emamọ oriruo nọ o re fihotọ kẹ ahwo uviuwou riẹ họ edhere nọ ọ mai woma nọ o re ro wuhrẹ ai wọhọ epanọ Jesu omariẹ o ru.​—1 Pita 2:21.

19-20. Nọ ọzae ọ tẹ gwọlọ ru oware, ẹvẹ ọ sae rọ rehọ aro kele Jihova avọ Jesu?

¹⁹ O re ru eware nọ e rẹ wha erere se omobọ riẹ ọvo ho. Oware kpobi nọ Jihova o re ru o bi ru ei fiki ewoma amọfa. Wọhọ oriruo, ọ ma eware nọ e rrọ uzuazọ orọnikọ re e wha erere se ọyomariẹ hẹ, rekọ re ma reawere uzuazọ re. Ohwo ọvo ọ gba Jihova họ vi Ọmọ riẹ ze ti whu kẹ omai hi. Ọye ọvo ọ rọ iroro obọriẹ ru ere, re ọ ruẹse ta omai no igbo. Jesu omariẹ o re ru eware nọ e rẹ wha erere se amọfa, orọnikọ omobọ riẹ hẹ. (Rom 15:3) Wọhọ oriruo, evaọ oke jọ, ọ rọ uvẹ nọ ọ hai ti ro serihọ ro wuhrẹ ogbotu ahwo buobu.​—Mak 6:31-34.

²⁰ Emamọ ọzae ọ riẹ nọ o rrọ bẹbẹ re ọ jiroro nọ e rẹ wha erere se uviuwou na soso, fikiere ọ rẹ rọ iruo nana zaharo vievie he. Oyejabọ u ro fo nọ ọ rẹ yọroma gaga, re o gbẹ jọnọ oware kpobi nọ o ze riẹ iroro ọ rẹ nwani ru hu. Ukpoye, o re ru ekiakiẹ jẹ yare Jihova re ọ kẹe areghẹ. * (Itẹ 2:6, 7) Enẹ o ti ro ru oware nọ o rẹ wha erere se aye gbe emọ riẹ, orọnikọ omobọ riẹ ọvo ho.​—Fil. 2:4.

21. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

²¹ Jihova ọ kẹ ahwo nọ a wuzou uviuwou iruo ilogbo, yọ a te niyẹrẹ kẹe kpahe oghẹrẹ nọ a ru iruo na. Rekọ uzẹme riẹ họ, nọ ọzae ọ tẹ be rọ aro kele Jihova avọ Jesu, ọ rẹ jọ emamọ ọsẹ kẹ uviuwou riẹ. Nọ aye o te bi ru ẹkabọ riẹ, evawere ọvo e rẹ jọ uwou na. Rekọ, oghẹrẹ vẹ u fo nọ aye o re rri ọzae riẹ nọ o wuzou uwou na? Kọ ebẹbẹ vẹ ọ rẹ sae rẹriẹ ovao dhe? Uzoẹme nọ o rrọ aro na o te kuyo enọ nana.