1. Fikieme Isẹri Jihova a rọ rrọ ahwo nọ eva e be hae were? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

ISẸRI JIHOVA yọ ahwo nọ a gine wo evawere. A rẹ hwẹ jẹ wereva ẹsikpobi nọ a te kpohọ iwuhrẹ rai, ikokohọ rai gbe okenọ a te wo ẹkeriotọ omaweromẹ. Eme ọ be hae whae ze nọ a be rọ wereva te ere? Ugogo ẹjiroro na họ, a riẹ Jihova “Ọghẹnẹ evawere” na, a be gọe jẹ be daoma rọ aro kele iei. (1 Tim. 1:11; Ol. 16:11) Ọghẹnẹ họ Ọnọ ọ rẹ kẹ evawere, ọ gwọlọ nọ ma wo evawere re yọ ọ kẹ omai eware buobu nọ i re ru omai wo evawere.​—Izie. 12:7; Ọtausi. 3:12, 13.

2, 3. (a) Eme họ evawere? (b) Eme o rẹ sai ru ei jọ bẹbẹ kẹ ohwo re o wo evawere nẹnẹ?

² Kọ whẹ omara? Eva e be were owhẹ? Kọ whọ sai ru re eva e were owhẹ viere? A sae ta nọ evawere họ, “udu u te ohwo otọ, nọ ohwo ọ gbẹ be ruawa ẹsikpobi hi, edẹro gbe oghọghọ ulogbo nọ ohwo o re wo fikinọ ọ rrọ uzuazọ, gbe isiuru mai inọ ere ọvo ma gwọlọ nọ o rẹ jọ.” Ebaibol na o dhesẹ nọ ohwo nọ Jihova ọ ghale họ ọnọ o re wo uvi  evawere. Rekọ o rẹ sae jọ bẹbẹ re a wereva evaọ akpọ inẹnẹ. Fikieme?

³ Eware buobu e riẹ nọ e rẹ sai mi ohwo evawere, wọhọ oriruo, ohwo nọ ma you o te whu hayo nọ a te si ei no ukoko, nọ orọo o tẹ fa hayo nọ a te si ohwo no iruo. Nọ ẹwhọ nọ ọ rrọ otọ u te ru nọ ahwo uviuwou a gbẹ be sae rọ ta ẹme kẹ ohwohwo dhedhẹ hẹ, o rẹ whae ze nọ udu ohwo u gbe ro te otọ họ. Ahwo nọ ma gbẹ rrọ iruo hayo enọ ma gbẹ rrọ eklase a te bi se omai ẹkoko, nọ a te bi kpokpo omai fiki egagọ mai, hayo fi omai họ uwou-odi, o rẹ sai mi omai evawere. Epọvo na re, ẹyao nọ o bi kpo ho, okpẹyao hayo ọkora, e rẹ sai mi omai evawere. Jesu Kristi nọ ọ rrọ “Osu ọvo nọ o wo ogaga ulogbo je wo evawere na,” ọ gwọlọ nọ ọ rẹ kẹ ahwo omosasọ gbe evawere. (1 Tim. 6:15; Mat. 11:28-30) Jesu ọ jọ ovuẹ obọ ugbehru nọ ọ kẹ na fodẹ eware jọ nọ i re fiobọhọ kẹ omai wo evawere ghelọ ikpokpoma nọ i bi te omai nẹnẹ evaọ akpọ Setan kẹhẹ.

4, 5. Ẹvẹ ma re ro wo evawere je ru re evawere mai e tọ?

⁴ Oware ọsosuọ nọ Jesu ọ ta ẹme kpahe u wuzou gaga, ọ ta nọ: “Eva e were enọ e riẹ nọ u fo re a riẹ Ọghẹnẹ, keme Uvie odhiwu o rrọ kẹ ae.” (Mat. 5:3) Ẹvẹ ma sai ro dhesẹ nọ ma gwọlọ riẹ Ọghẹnẹ? Nọ ma tẹ be rọ emu iwuhrẹ Ọghẹnẹ kuọ oma, ru eware nọ e rẹ were Ọghẹnẹ, jẹ rehọ egagọ Ọghẹnẹ evawere mai na karo ẹsikpobi. Ma te bi ru eware nọ ma fodẹ na, ma ti wo evawere vi epaọ anwẹdẹ. Ẹrọwọ nọ ma fihọ eyaa Ọghẹnẹ nọ i ti rugba evaọ obaro na ọ te ga. Yọ ma ti wo uduotahawọ no “ẹruore evawere” na ze, onọ Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ u ti te uvi idibo Ọghẹnẹ.​—Tait. 2:13.

⁵ Usu okpekpe nọ ma rẹ daoma wo kugbe Jihova, yọ obọdẹ edhere nọ ma re ro wo evawere nọ e rẹ tọ. Pọl ukọ na o kere nọ: “Wha hae ghọghọ ẹsikpobi evaọ Olori na [Jihova]. Mẹ be wariẹ ta nọ, Wha ghọghọ!” (Fil. 4:4) Re ma wo usu oghaghae yena, o gwọlọ nọ ma re wo areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rẹ kẹ. Ẹme Ọghẹnẹ ọ ta nọ: “Ohwo nọ o wo areghẹ ọ wereva gbe ohwo nọ o re ri oware muẹ. Ọye họ ure uzuazọ rọ kẹ ahwo nọ a dhẹ gbalọ iẹ; enọ eyọre riẹ whawha a re se ai oghọghọ.”​—Itẹ 3:13, 18.

6. Eme ma re ru re ma sai wo evawere nọ e rẹ jọ ribri?

⁶ Dede na, re evawere mai e sae jọ ribri, orọnikọ ma re se Ẹme Ọghẹnẹ ọvo ho, u wuzou re ma ru lele eware nọ ma wuhrẹ. Jesu o dhesẹ epanọ u wuzou te re ma ru lele eware nọ ma wuhrẹ nọ ọ ta nọ: “Wha tẹ riẹ eware nana, eva e rẹ were owhai nọ wha te ru ai.” (Jọn 13:17; Se Jemis 1:25.) Onana họ oware nọ o gwọlọ re whọ riẹ Ọghẹnẹ je wo evawere nọ e rẹ jọ ribri. Rekọ ẹvẹ ma sai ro wo evawere kpakiyọ eware nọ i re mi ohwo evawere e da akpọ na fia? Joma ta ẹme kpahe eware efa nọ Jesu ọ ta evaọ ovuẹ obọ ugbehru riẹ na.

7. Ẹvẹ enọ i bi weri a sai ro wo evawere?

⁷ “Eva e were enọ i bi weri, keme a ti wo omosasọ.” (Mat. 5:4) O rẹ sai gbe ahwo jọ unu nọ, ‘Kọ ẹvẹ ahwo nọ a bi weri a sai ro wo evawere?’ Orọnikọ ahwo kpobi nọ a bi weri Jesu o wo họ iroro ho. Makọ ahwo omuomu jọ dede  a bi weri fiki “oke obẹbẹ nọ o [be] bẹ eyeri” nọ ma rrọ na. (2 Tim. 3:1) Rekọ uweri nọ a bi weri fiki iroro oriobọ na u re si ai kẹle Jihova ha; fikiere o rẹ sae wha evawere se ai hi. U muẹro nọ ahwo nọ Jesu o wo họ iroro na họ ahwo nọ a gwọlọ riẹ Ọghẹnẹ je bi weri fiki umuomu nọ o da akpọ na fia. A vuhumu nọ ae omarai yọ erahaizi, gbe inọ uzioraha ohwo-akpọ o be wha okpẹtu ze na. Jihova o re muẹrohọ ahwo otiọye nọ a rrọ emamọ uweri na, yọ o re si ai kẹle oma je ru ai wo evawere gbe uzuazọ.​—Se Izikiẹl 5:11; 9:4.

8. Dhesẹ oghẹrẹ nọ ẹwolẹ o re ro fiba evawere ohwo.

⁸ “Eva e were enọ e rrọ wowolẹ, keme a te rọ otọakpọ na reuku.” (Mat. 5:5) Ẹvẹ ẹwolẹ o re ro fiba evawere mai? Nọ ahwo a tẹ riẹ uzẹme na gbagba no, a re nwene. Ahwo jọ a jẹ hae dhuaro, whọ ẹwhọ, je mu ofu ohọre gaga. Rekọ enẹna a whẹ “uruemu okpokpọ na” họ oma no, a te bi dhesẹ “uvi uyoyou gbe ohrọ-oriọ, uwowou, omaurokpotọ, ẹwolẹ, gbe odiri.” (Kọl. 3:9-12) Fiki onana, a wo udhedhẹ, uyoyou, gbe evawere vi epaọ anwẹdẹ no. U te no ere no, Ọghẹnẹ ọ ya eyaa nọ ahwo otiọye na a te “rehọ otọ na reuku.”​—Ol. 37:8-10, 29.

9. (a) Oghẹrẹ vẹ ‘enọ e rrọ wowolẹ a te rọ rehọ otọakpọ na reuku’? (b) Ẹvẹ “enọ ohọo gbe uruame ẹrẹreokie u bi kpe” a sai ro wo evawere?

⁹ Oghẹrẹ vẹ enọ e rrọ wowolẹ a te rọ rehọ “otọakpọ na reuku”? Ilele Jesu nọ a rọ ẹzi wholo a te rọ otọakpọ na reuku evaọ okenọ a ti su otọakpọ na wọhọ ivie gbe izerẹ. (Evia. 20:6) Rekọ ima ahwo buobu nọ a ti kpohọ odhiwu hu a te rọ otọakpọ na reuku keme a te kẹ ae uvẹ re a rriae bẹdẹ bẹdẹ avọ oma ogbagba, udhedhẹ, gbe evawere. Ae ọvona họ enọ i wo evawere fikinọ “ohọo gbe uruame ẹrẹreokie u bi kpe” ae. (Mat. 5:6) Evaọ akpọ ọkpokpọ na, ohọo gbe uruame ẹrẹreokie nọ u je kpe ai na o te gbẹ jọ họ. (2 Pita 3:13) Nọ Ọghẹnẹ o te si emuemu kpobi no, eyoma avọ siọ-uzi-ba-ekoko e gbẹ te raha evawere ahwo okiẹrẹe ofa ha.​—Ol. 37:17.

10. Eme u dhesẹ re a wo ohrọ-oriọ?

¹⁰ “Eva e were enọ i wo ohrọ-oriọ, keme a te re ae ohrọ.” (Mat. 5:7) Ẹme Hibru jọ nọ o wobọ kugbe ohrọ u wo otofa epanọ “a rẹ sasa, jọ ruọruọruọ fiki ọdawẹ nọ ọ rrọ ohwo udu; . . . re a reohrọ.” Epọvo na re, ẹme Griki nọ a rẹ rọ tae u wo otofa epanọ a rẹ re ohrọ ohwo. Rekọ ohrọ-oriọ u vi ọdawẹ nọ ohwo o re wo evaọ udu riẹ. Evaọ Ebaibol na, otofa riẹ u kugbe epanọ a re ru oware jọ ro dhesẹ ohrọ na via.

11. Eme ọtadhesẹ ohwo Sameria na u wuhrẹ omai kpahe ohrọ-oriọ?

¹¹ Luk 10:30-37. Ọtadhesẹ Jesu orọ ohwo Sameria na u ru omai riẹ oware nọ u dhesẹ nọ a tẹ ta nọ ohwo o wo ohrọ-oriọ. Ọdawẹ gbe ohrọ nọ ohwo Sameria na o wo o wọ riẹ fiobọhọ kẹ ohwo nọ uye u te oma na. Nọ Jesu o gbiku na no, ọ tẹ ta nọ: “Nya, re who ru epọvo na re.” Fikiere ma rẹ nọ omamai nọ: ‘Kọ me bi ru epọvo na re? Me bi ru ọkpọ oware nọ ohwo Sameria nọ o wo ọdawẹ na o ru na? Kọ mẹ sae gbẹ daoma dhesẹ ohrọ vi epaọ anwẹdẹ re me fiobọhọ kẹ ahwo nọ e rrọ uye? Wọhọ oriruo, kọ mẹ sai fiobọhọ kẹ inievo nọ e kpako no, eya-uku, gbe emọ nọ esẹ rai e rrọ ukoko na ha? Kọ mẹ sae rọ uvẹ jọ “ta eme omosasọ kẹ enọ e rrọ ọkora”?’​—1 Tẹs. 5:14; Jem. 1:27.

12. Ẹvẹ ohrọ-oriọ u re ro fiba evawere mai?

 ¹² Ẹvẹ ohrọ-oriọ o rẹ rọ wha evawere ze? Ma te wo ohrọ kẹ amọfa, ma re wo evawere nọ i re no ọghoruo ze. U te no ere no, eva e rẹ were omai inọ ma bi ru eva were Jihova. (Iruẹru 20:35; Se Ahwo Hibru 13:16.) Devidi o kere kpahe ohwo nọ o re dhesẹ ororokẹ inọ: “ỌNOWO ọ rẹ te sẹro riẹ, je ru ei oma ga; a re ti se ei ọnọ [o wo evawere] eva otọ na.” (Ol. 41:1, 2) Ma te bi dhesẹ ọdawẹ nọ ọ rrọ udu mai via ẹkwoma obufihọ kẹ amọfa, Jihova ọ te re omai ohrọ, yọ onana o te wha evawere se omai bẹdẹ bẹdẹ.​—Jem. 2:13.

13, 14. Ẹvẹ udu nọ o rrọ fuafo o rẹ rọ wha evawere ze?

¹³ “Eva e were enọ udu rai o rrọ fuafo, keme a te ruẹ Ọghẹnẹ.” (Mat. 5:8) Re ma sai ru udu mai fuafo ẹsikpobi, o gwọlọ nọ eva mai e rẹ jọ efuafo yọ ma rẹ jẹ rọ emamọ eva wo uyoyou gbe isiuru kẹ amọfa. Ma rẹ daoma ru iroro mai fo re oware ovo o siọ egagọ mai ba egbeku.​—Se 2 Ahwo Kọrint 4:2; 1 Tim. 1:5.

¹⁴ Ahwo nọ udu rai o fo a re wo emamọ usu kugbe Jihova, yọ onana o rẹ wha evawere se ai, keme ọ ta nọ: “Eva e te were ahwo nọ a fọrọ iwu rai.” (Evia. 22:14) Re a “fọrọ iwu rai” eme u dhesẹ? Ileleikristi nọ a wholo a “fọrọ iwu rai” keme a rrọ fuafo evaọ aro Jihova, yọ ọ te kẹ ae uzuazọ nọ u re whu hu, onọ a ti jo wo evawere bẹdẹ bẹdẹ evaọ obọ odhiwu. Ogbotu obuobu nọ i wo ẹruore otọakpọ obonẹ a rẹ sae jọ egbẹnyusu Ọghẹnẹ nọ i kiẹrẹe. Makọ enẹna dede a be ‘fọrọ iwu rai je ru ai fo evaọ azẹ Omogodẹ na.’​—Evia. 7:9, 13, 14.

15, 16. Ẹvẹ ahwo nọ udu rai o rrọ fuafo a rẹ rọ “ruẹ Ọghẹnẹ”?

¹⁵ Ẹvẹ enọ udu rai o rrọ fuafo a rẹ rọ “ruẹ Ọghẹnẹ” kpakiyọ “ohwo ọvo ọ rẹ sae ruẹ [Ọghẹnẹ] re ọ zọ họ”? (Ọny. 33:20) Ẹme Griki nọ a fa “ruẹ” na o rẹ sai wo otofa “epanọ a rẹ jọ iroro ruẹ, vuhumu, hayo riẹ.” Ahwo nọ a be rọ ‘udu rai ruẹ’ Ọghẹnẹ họ enọ e ginẹ riẹ Ọghẹnẹ, nọ i vuhu oghẹrẹ nọ ọ rrọ mu. (Ẹf. 1:18) Jesu o dhesẹ uruemu nọ u tho orọ Ọghẹnẹ gaga te epanọ ọ rọ ta nọ: “Ohwo kpobi nọ ọ ruẹ omẹ ọ ruẹ Ọsẹ na no re.”​—Jọn 14:7-9.

¹⁶ U te no iruemu-aghae Ọghẹnẹ nọ ma rẹ riẹ no, Ileleikristi uzẹme a rẹ “ruẹ Ọghẹnẹ” nọ a te bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ o bi ro fiobọhọ kẹ ae. (Job 42:5) A rẹ jẹ jọ “udu” rai ruẹ eghale igbunu nọ Ọghẹnẹ ọ ruẹrẹhọ kẹ enọ e be daoma jọ fuafo ẹsikpobi jẹ gọe  ziezi. Ma tẹ jẹ riẹ nọ enọ a wholo na a te ginẹ rọ ibiaro rai ruẹ Jihova okenọ a tẹ kpare ae kpobọ odhiwu no.​—1 Jọn 3:2.

17. Ẹvẹ udhedhẹ o rẹ rọ wha evawere ze?

¹⁷ Jesu ọ ta nọ: “Eva e were enọ i re ru udhedhẹ.” (Mat. 5:9) Enọ e rẹ kake jowọ re a ru udhedhẹ kugbe amọfa a wo emamọ ẹjiroro nọ eva e rẹ rọ were ae. Jemis olele na o kere nọ: “Enọ i bi ru udhedhẹ a rẹ kọ ubi nọ o rẹ mọ ẹrẹreokie evaọ uyero udhedhẹ.” (Jem. 3:18) Ma te wo ẹbẹbẹ kugbe ohwo jọ evaọ ukoko na hayo uwou mai, ma rẹ sae lẹ se Ọghẹnẹ re o fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ o rẹ wha udhedhẹ ze. Kẹsena ẹzi ọfuafo na, uruemu ezi, gbe evawere i ve ti dhesẹ oma via evaọ udevie mai. Jesu o fiẹgbahọ epanọ u wuzou te re ma ru udhedhẹ nọ ọ ta nọ: “Nọ whọ tẹ be rehọ oware nọ whọ gwọlọ ro dhe idhe ziọ agbada-idhe, whọ tẹ jọ etẹe kareghẹhọ nọ who ru oniọvo ra oware jọ thọ, nyasiọ oware nọ whọ gwọlọ ro dhe idhe na ba aro agbada-idhe na, re whọ nya bru ei. Kake ruẹrẹhọ kugbe oniọvo ra, kẹsena who ve zihe ze ti dhe idhe ra.”​—Mat. 5:23, 24.

18, 19. Fikieme Ileleikristi a rẹ rọ ghọghọ dede nọ a bi kpokpo ai?

¹⁸ “Eva e were owhai nọ ahwo a tẹ la owhai eka je kpokpo owhai jẹ ta oghẹrẹ erue iyoma kpobi kpahe owhai fiki mẹ.” Eme họ otọ ẹme Jesu na? O fibae nọ: “Wha ghọghọ jẹ wereva gaga, keme osohwa rai o rrọ ruaro evaọ obọ odhiwu, keme ere a kpokpo eruẹaro nọ e kake rọ owhai jọ.” (Mat. 5:11, 12) Okenọ a fa ikọ na je juzi kẹ ae nọ a gbẹ ta usiuwoma ha, a “nyavrẹ no aro ogbẹgwae Sanhẹdrin na be ghọghọ.” Ma riẹ nọ orọnọ edada nọ eviaviẹ na e wha se ai oye o ru eva were ai na ha. Rekọ a ghọghọ “fikinọ Ọghẹnẹ o rri rai te ahwo nọ a re kpomovuọ họ oma fiki odẹ Jesu.”​—Iruẹru 5:41.

¹⁹ Evaọ oke mai nana, idibo Jihova a bi thihakọ avọ oghọghọ nọ a tẹ be ruẹ uye fiki odẹ Jesu hayo nọ edawọ egaga i te te ai. (Se Jemis 1:2-4.) Wọhọ ikọ na, uye-oruẹ o rẹ were omai oma ha. Rekọ otẹrọnọ ma kru ẹgbakiete mai nọ edawọ i te te omai, Jihova ọ te kẹ omai udu nọ ma ti ro thihakọ. Wọhọ oriruo, evaọ Aria 1944, egọmeti nọ ọ rẹ ta họ ahwo obọ o fi oniọvo na Henryk Dornik họ ega uye. Rekọ otu ọwọsuọ na a ta nọ: “O lọhọ họ re whọ tẹzẹ ai ru oware jọ. O rẹ were ai re a whu fiki ẹrọwọ rai.” Brọda Dornik ọ ta nọ: “Dede nọ o jọ isiuru mẹ hẹ re me whu fiki ẹrọwọ mẹ, mẹ rehọ e riẹ wọhọ oware ọghọ re mẹ ruẹ uye na avọ aruọwha fikinọ Jihova ọvo mẹ gwọlọ gọ, yọ o wha oghọghọ se omẹ. . . . Olẹ ogaga u si omẹ kẹle Jihova, yọ o fiobọhọ kẹ omẹ gaga re.”

20. Fikieme ma be rọ rehọ evawere gọ “Ọghẹnẹ evawere na”?

²⁰ Nọ “Ọghẹnẹ evawere na” ọ tẹ jẹ omai rehọ, eva e rẹ sae were omai ghelọ ukpokpoma, ọwọsuọ ahwo uviuwou mai, ẹyao, hayo owho. (1 Tim. 1:11) Ma re je wo evawere fiki obọdẹ eyaa Ọghẹnẹ mai “nọ ọ rẹ sae ta ọrue he na.” (Tait. 1:2) Oghẹrẹ nọ eyaa Jihova i ti ro rugba u ti woma te epanọ ma gbe ti ro se ebẹbẹ gbe edawọ nọ i te omai evaọ okenọ u kpemu gboware ovo ho. Evaọ Aparadase nọ ọ be tha na, eghale Jihova i ti woma vi epanọ ma roro. Ababọ avro ma ti wo evawere nọ ma ri wo ẹdẹvo ho. Ẹhẹ, “oma o rẹ te were [omai] evaọ omofọwẹ.”​—Ol. 37:11.