1. Ẹvẹ idibo Jihova a bi ro dhesẹ uyoyou kẹ ohwohwo?

IDIBO Jihova wariẹ akpọ na soso họ yọ ahwo uviuwou ovo. Mai kpobi inievo yọ ma you ohwohwo gaga. (1 Jọn 4:16, 21) Orọnikọ okpoware jọ nọ ma re ru kẹ inievo mai otiẹse ma re ro dhesẹ uyoyou nana ha, rekọ idhere esese wọhọ eme iwowou nọ ma rẹ ta kẹ ae ẹsikpobi gbe emamọ eware efa, ma rẹ mai ro dhesẹ onana. Ma tẹ be hai yerikugbe amọfa avọ ẹwo, yọ ma be “rọ aro kele Ọghẹnẹ, wọhọ emọ iyoyou.”​—Ẹf. 5:1.

2. Ẹvẹ Jesu ọ rọ rehọ aro kele Ọsẹ riẹ dhesẹ uyoyou?

² Jesu ọ rọ aro kele Ọsẹ riẹ gbagba. Ọ ta nọ: “Wha nya bru omẹ ze, whai kpobi nọ e be ruẹ uye, nọ ewha egbẹgbẹdẹ e rrọ uzou, mẹ te sasa owhai oma . . . , keme mẹ rrọ wowolẹ je wo omaurokpotọ, wha re ti wo omosasọ.” (Mat. 11:28, 29) Ma tẹ be hae rọ aro kele Jesu “Kareghẹhọ iyogbere” hayo dhesẹ ororokẹ rọkẹ iruori, ma ti ru eva were Ọsẹ obọ odhiwu mai, yọ eva e te were omai re. (Ol. 41:1) Joma ta kpahe epanọ ma sai ro dhesẹ ororokẹ  rọkẹ amọfa evaọ uviuwou mai, ukoko mai, gbe evaọ usiuwoma ota.

3. Ẹvẹ ọzae ọ sae rọ rehọ ororokẹ gbe otoriẹ lele aye riẹ yeri? (Rri uwoho nọ o rrọ emuhọ uzoẹme na.)

³ O gwọlọ nọ ezae a rẹ jọ emamọ oriruo je dhesẹ ororokẹ evaọ uviuwou rai. (Ẹf. 5:25; 6:4) Wọhọ oriruo, Ebaibol na ọ ta nọ jọ a “hae rehọ otoriẹ” lele eyae rai yeri. Oghẹrẹ ofa nọ a rẹ sae fa ẹme nana họ, jọ a “hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ae; daoma riẹ epanọ a rrọ.” (1 Pita 3:7; ẹme-obotọ) Ororokẹ avọ otoriẹ i wobọ kugbe ohwohwo. Wọhọ oriruo, ọzae nọ o wo otoriẹ ọ riẹ nọ aye riẹ o wo ohẹriẹ no ọyomariẹ evaọ idhere buobu, rekọ onana u dhesẹ hẹ inọ ọyomariẹ o woma vi aye na. (Emu. 2:18) Fikiere, ọ rẹ daezọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ aye na oma je bru ọghọ họ iẹe oma. Aye uwou-orọo jọ evaọ obọ Canada ọ ta kpahe ọzae riẹ nọ: “O re gbolaro kẹ oghẹrẹ nọ eware e rrọ omẹ oma vievie he, yọ ọ rẹ ta ha inọ, ‘U fo nọ who re wo iroro itieye he.’ Ọ rẹ nabe gaviezọ kẹ omẹ ziezi. Yọ oke kpobi nọ ọ tẹ gwọlọ fiobọhọ kẹ omẹ kpọ eriwo mẹ vi, o re ru onana avọ ẹwo.”

4. Ẹvẹ ọzae ọ sai ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ aye riẹ nọ o te bi yerikugbe eyae efa?

⁴ Ọzae nọ o wo otoriẹ o re je roro kpahe aye riẹ nọ o te bi lele eyae efa ta ẹme. Ọ rẹ rọ edhere ọvuọvo lẹliẹ ae hayo dhesẹ isiuru nọ i fo ho kẹ ae he; yọ ọ rẹ whaha onana re makọ evaọ ifonu hayo itanẹte. (Job 31:1) Ọzae ọ rẹ daoma talamu aye riẹ, orọnikọ fikinọ o you rie ọvo ho rekọ fikinọ o you Ọghẹnẹ je mukpahe oware uyoma.​—Se Olezi 19:14; 97:10.

5. Ẹvẹ aye ọ sai ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ ọzae riẹ?

⁵ Nọ ọzae ọ tẹ be hae rọ aro kele Jesu Kristi nọ o wuzou riẹ na, u re fiobọhọ kẹ aye riẹ wo “adhẹẹ odidi” kẹe. (Ẹf. 5:22-25, 33) Adhẹẹ nana u ve ti ru aye na wo ororokẹ rọkẹ ọzae riẹ, ẹsejọhọ evaọ okenọ ọzae na ọ tẹ gwọlọ raha oke fihọ ewha-iruo ukoko na jọ hayo nọ oware jọ o tẹ be kẹ ọzae na uye. Ọzae jọ evaọ obọ Britain ọ ta nọ: “Ẹsejọ, nọ aye mẹ o te muẹrohọ oghẹrẹ nọ me bi ru, ọ rẹ riẹ nọ oware jọ o be kẹ omẹ uye. Kẹsena o ve ru lele ẹme obe Itẹ 20:5. O re ru onana o tẹ make gwọlọ nọ ọ hẹrẹ te ẹruoke nọ mẹ sae rọ ta eva mẹ kẹe, o gbẹ rrọ oware nọ u fo nọ mẹ rẹ kodhere he.”

6. Ẹvẹ mai kpobi ma sae rọ tuduhọ emaha awọ re a wo ororokẹ rọkẹ amọfa, kọ erere vẹ emọ na a re wo?

⁶ Nọ esẹgbini a tẹ be hai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ohwohwo, yọ a bi fi emamọ oriruo hotọ kẹ emọ rai. Esẹgbini a wo owha-iruo nọ a re ro wuhrẹ emọ rai epanọ a re dhesẹ ororokẹ rọkẹ amọfa. Wọhọ oriruo, esẹgbini a rẹ sai wuhrẹ emọ na inọ a rẹ jọ Ọgwa Uvie dhẹ orẹ hẹ. Nọ a tẹ rrọ omakugbe eriosehọ, esẹgbini a rẹ sae vuẹ emọ rai nọ jọ a kuvẹ re inievo nọ e kpako no a kaki dikihẹ uhie nọ a rẹ jọ rehọ emu. Dede na, ohwo kpobi evaọ ukoko na ọ rẹ sai fiobọhọ evaọ onana. Wọhọ oriruo, nọ ọmaha o te ru emamọ oware jọ kẹ omai, u fo nọ ma re jiri ei. Onana o rẹ sai ru ei oma sasa je ru ei vuhumu nọ avro ọ riẹ hẹ, “ẹkẹ evawere e mae rrọ vi emio.”​—Iruẹru 20:35.

7. Ẹvẹ Jesu o ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ ọzae jọ nọ o diezọ, kọ eme ma rẹ sai wuhrẹ no onana ze?

⁷ Okejọ nọ Jesu ọ jọ ubrotọ Dẹkapọlis, ahwo a tẹ rọ “ọzae jọ nọ o diezọ nọ uleliutagha o rrọ ẹrọo riẹ” bru ei ze. (Mak 7:31-35) Jesu o siwi ọzae na evaọ udevie ogbotu na ha, ukpoye, ọ “rehọ ọzae na ruọ akotọ” nyai siwi ei. Fikieme o ro ru ere? Ẹsejọhọ ẹyao ọzae na u ru nọ oma o jẹ rọ vuọ ẹe evaọ udevie ahwo. O sae jọnọ Jesu o muẹrohọ onana, fikiere ọ tẹ nyai siwi ei evaọ oria nọ ahwo a rrọ họ. Nẹnẹ, ma rẹ sai ru  iruo igbunu hu. Rekọ ma rẹ sai dhesẹ ororokẹ rọkẹ ibe Ileleikristi mai jẹ daezọ ẹgwọlọ rai. Pọl ukọ na o kere nọ: “Joma roro kpahe ohwohwo re ma sai ru ohwohwo dhesẹ uyoyou je ru ohwohwo ru iruo iwoma.” (Hib. 10:24) Jesu o wo otoriẹ epanọ ẹyao ọzae na ọ jariẹ oma je yerikugbei avọ ororokẹ. Onana yọ emamọ oriruo kẹ omai.

8, 9. Idhere vẹ ma sai ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ enọ e kpako no gbe enọ oma o ga ha? (Kẹ oriruo.)

⁸ Dhesẹ ororokẹ rọkẹ enọ e kpako no gbe enọ oma o ga te he. Orọnikọ eware nọ a rẹ riẹ ru ziezi a re ro vuhu ukoko Ileleikristi na ha, ukpoye kọ uyoyou. (Jọn 13:34, 35) Uyoyou yena o rẹ wọ omai daoma mai kpobi re ma ruẹ nọ ma fiobọhọ kẹ enọ e kpako no gbe enọ oma o ga te he, re a sai kpohọ iwuhrẹ gbe usiuwoma ota. Ma re fiobọhọ kẹ ae o tẹ make rọnọ onọ a be sai ru u tulo ho. (Mat. 13:23) Michael nọ ọ rẹ sae nya ha, nọ a rẹ rehọ akaba-ọmo ghelie, o dhesẹ nọ o wo edẹro ilogbo kẹ obufihọ nọ ahwo uviuwou riẹ gbe utu usiuwoma ota riẹ a be kẹe. Ọ ta nọ: “Fikinọ ahwo nana kpobi a bi fiobọhọ kẹ omẹ, mẹ be sai kpohọ iwuhrẹ ẹsibuobu je wobọ ziezi evaọ iruo usiuwoma ota na. Usiuwoma ota ẹgbede o rẹ were omẹ gaga.”

⁹ Inievo nọ e kpako no gbe enọ oma o ga ha e rrọ iwou ogha buobu. Esẹro nọ e rrọ Ebẹtele a re dhesẹ ororokẹ rọkẹ inievo nana nọ e gọ kri no na. A be hai ru ọruẹrẹfihọ ileta ikere hayo ifonu nọ u bi fiobọhọ kẹ ai wobọ evaọ usiuwoma ota na. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Bill nọ ọ kpako te ikpe udhone gbe ezeza no nọ o re kere ileta se ahwo nọ a rrọ eria nọ i siomano, ọ ta nọ: “Uvẹ-ọghọ nọ ma wo nọ ma gbẹ be sai ro kere ileta se ahwo na, o da omai ẹro fia.” Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Nancy nọ ọ joma kpako te ikpe udhone gbe ikpe no, ọ ta nọ: “Me rri ileta ikere wọhọ obe nọ a re kere oware fihọ, fare fihọ ẹnvẹlopu je vi se omọfa ọvo ho. Mẹ rehọ e riẹ wọhọ usiuwoma ota. Yọ o gwọlọ nọ ahwo a rẹ riẹ uzẹme na!” Ethel nọ a yẹ evaọ 1921, ọ ta nọ: “Edada yọ abọjọ uzuazọ mẹ. Re mẹ sai tube ku ewu họ ẹsejọ, okolo iruo ho.” Ghele na, oniọvo-ọmọtẹ nana ọ be reawere usiuwoma ota ifonu, yọ o wo izihebro. Oniọvo-ọmọtẹ ọfa jọ nọ a re se Barbara nọ ọ kpako te ikpe udhone gbe isoi no, ọ ta nọ: “Fikinọ oma o ga omẹ hẹ, re mẹ sai kpohọ usiuwoma ẹsikpobi o rẹ lọhọ kẹ omẹ vievie he. Rekọ mẹ be sae rọ usiuwoma ota ifonu lele ahwo ta ẹme. Me yere owhẹ, Jihova!” Evaọ umutho emerae jọ ọvo, inievo eghaghae mai jọ nọ e kpako no a rehọ euwa nọ i bu te odu ọvo gbe egba ivẹ gbe udhegberee (1,228) ta usiuwoma, a kere ileta idu ezeza gbe egba ivẹ gbe udhosagbisoi (6,265), rọ ifonu se ahwo unuẹse nọ o vrẹ asia idu ivẹ (2,000), je fi ebe nọ i bu te idu ezeza gbe egba esa gbe ikpegbisoi (6,315) họ ada! Evaọ uzẹme, omodawọ rai na u ru eva were Jihova gaga.​—Itẹ 27:11.

10. Ẹvẹ ma sai ro fiobọhọ kẹ inievo mai wo erere ziezi no iwuhrẹ Ileleikristi ze?

¹⁰ Dhesẹ ororokẹ nọ who te kpohọ ewuhrẹ Ileleikristi. Ma gwọlọ nọ ibe Ileleikristi mai a re wo erere ziezi no iwuhrẹ ze. Ma te bi dhesẹ ororokẹ, u re fiobọhọ kẹ ae. Evaọ oghẹrẹ vẹ? Ma rẹ daoma te obọ iwuhrẹ evaọ ẹruoke re ma gbe ru edo nọ o re si iroro inievo mai no ẹme nọ a be ta ha fikinọ ma leti. Uzẹme riẹ họ, eware nọ ma rẹro rai hi e rẹ sae via nọ e rẹ sai ru omai leti ẹsejọ. Rekọ otẹrọnọ ẹsikpobi ma re leti, u fo re ma roro kpahe oghẹrẹ nọ ma re ro dhesẹ ororokẹ evaọ abọ nana. Kareghẹhọ re nọ Jihova avọ Ọmọ riẹ họ ahwo nọ a zizie omai kpohọ iwuhrẹ na. (Mat. 18:20) A te ahwo nọ ma rẹ rọ adhẹẹ odidi kẹ!

11. Fikieme u ro wuzou re enọ i wo ẹme evaọ iwuhrẹ a ru lele ohrẹ nọ o rrọ 1 Ahwo Kọrint 14:40?

¹¹ Edhere ọfa nọ ma re ro dhesẹ ororokẹ  rọkẹ inievo mai họ, nọ ma te bi ru lele ohrẹ nana nọ o ta nọ: “Wha ru eware kpobi kpatiẹ je lele ọruẹrẹfihotọ.” (1 Kọr. 14:40) Inievo nọ i wo ẹme evaọ iwuhrẹ a re ru lele ohrẹ nana nọ a tẹ be rehọ oke nọ a kẹ rai na ọvo ru ẹme rai. Onana u re dhesẹ nọ a wo ororokẹ rọkẹ oruẹme nọ ọ kẹle rai gbe inievo nọ e rrọ ukoko na soso. Onana u wuzou keme, inievo jọ e rẹ dhẹ ugbothabọ re a te te uwou. Efa e rẹ ro omoto ofa. Yọ efa jọ e riẹ nọ erivẹ-orọo rai e rrọ ukoko ho nọ e rrọ obọ uwou hẹrẹ ae inọ jọ a zihe ze vẹrẹ.

12. Fikieme u ro fo re ma wo “ororokẹ ologbo avọ uyoyou” kẹ ekpako nọ i bi ru iruo gaga? (Rri ẹkpẹti na, “ Dhesẹ Ororokẹ nọ O Fo kẹ Enọ E be Kobaro Evaọ Iruo Ọghẹnẹ.”)

¹² Ekpako ukoko nọ i bi ru iruo gaga evaọ ukoko na jẹ be kobaro evaọ usiuwoma ota na, a fo ahwo nọ ma re wo ororokẹ rọkẹ. (Se 1 Ahwo Tẹsalonika 5:12, 13.) U mu omai ẹro nọ, eware nọ ekpako na a bi ru fiki ra e be da owhẹ ẹro. Fikiere, hae rọ unevaze ru lele uthubro rai jẹ thae uke, re whọ rọ enẹ dhesẹ edẹro ra re. Keme “a be sẹro rai, yọ a ti gu epanọ a ru te.”​—Hib. 13:7, 17.

13. Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oghẹrẹ nọ Jesu o ro lele ahwo yeri ze?

¹³ Aizaya ọ ruẹaro kpahe Jesu nọ: “O reti wiri ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hẹ, hayo furie uwhiki-ukpẹ nọ u bi kuye iwiri hi.” (Aiz. 42:3) Uyoyou nọ Jesu o wo kẹ ahwo o wọ riẹ je dhesẹ ororokẹ rọkẹ ae. Ọ riẹ epanọ eware e jọ ahwo oma, maero kọ enọ e wọhọ ukpoko nọ u wiri rẹrẹ hayo uwhiki-ukpẹ nọ u bi ti fu, wọhọ odẹme. Onana o soriẹ nọ o ro wo ororokẹ, ẹwo gbe odiri kẹ ahwo. Makọ emaha esese dede a jẹ nyabru ei ze. (Mak 10:14) Uzẹme riẹ họ, ma wo orimuo Jesu gbe onaa ewuhrẹ riẹ hẹ. Rekọ ma rẹ sai wo ororokẹ rọkẹ ahwo nọ a rrọ ẹkwotọ usiuwoma ota mai, yọ u fo nọ ma re ru ere. Onana u kugbe oghẹrẹ nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ae, okenọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ae gbe epanọ ma rẹ ta ẹme kẹ ae lehie te.

14. Fikieme ma rẹ rọ yọroma evaọ oghẹrẹ nọ ma re ro lele amọfa ta ẹme?

 ¹⁴ Ẹvẹ u fo nọ ma rẹ rọ ta ẹme kẹ ahwo? Nẹnẹ na, egba-ihreki, ikpahwo egọmeti, gbe isu egagọ a ru ima ahwo buobu fihọ “oyoya jẹ vahabọ” no. (Mat. 9:36) Onana o wha riẹ ze nọ ahwo buobu a gbe bi ro fievahọ ohwo ọvuọvo ho, a tẹ jẹ rrọ ababọ ẹruore. Fikiere u wuzou gaga re ma jọ wowou je dhesẹ ọdawẹ evaọ oghẹrẹ ẹme nọ o re no omai unu ze gbe uvou nọ ma rẹ rọ tae! Evaọ uzẹme, orọnikọ fiki eriariẹ Ebaibol gbe onaa ẹmeọta mai ọvo ahwo a be rọ gaviezọ kẹ ovuẹ mai hi, ukpoye kọ uvi isiuru nọ ma wo kẹ ae gbe oghẹrẹ nọ ma be ma ẹme mai te.

15. Idhere vẹ ma re ro dhesẹ ororokẹ rọkẹ ahwo nọ ma be ta usiuwoma kẹ?

¹⁵ Idhere buobu e riẹ nọ ma re ro dhesẹ ororokẹ kẹ ahwo nọ ma be ta usiuwoma rọkẹ. Enọ gbe iriruo yọ emamọ edhere nọ ma re ro wuhrẹ ahwo. U fo nọ ma rẹ rọ edhere oyoyou gbe adhẹẹ nọ ahwo enọ. Ọkobaro jọ nọ ahwo ẹkwotọ riẹ a rẹ kake ta eva rai hi yọ a rẹ dhomovuọ gaga ọ be hae daoma whaha enọ nọ i re kpomovuọ họ amọfa oma. Enọ nana i kugbe enọ nọ ohwo ọ rẹ sae za ha, gbe enọ e rẹ sae jọ bẹbẹ re a kẹ uyo rai gbagba ha. Wọhọ oriruo, ọ rẹ whaha enọ wọhọ, ‘Kọ whọ riẹ odẹ Ọghẹnẹ?’ hayo, ‘Kọ whọ riẹ oware nọ Uvie Ọghẹnẹ o rrọ?’ Ukpoye ọ rẹ ta ẹme wọhọ, “Mẹ jọ Ebaibol na wuhrẹ nọ Ọghẹnẹ o wo odẹ. Kọ mẹ sae dhesẹ iẹe kẹ owhẹ?” Uzẹme riẹ họ uruemu ẹwho jọ o rẹ sai wo ohẹriẹ no ọfa, yọ epọvo na ahwo a wo ohẹriẹ re, fikiere u du gwọlọ nọ a re fi izi evuevo họ kẹ omai evaọ abọ nana ha. Rekọ, ma rẹ daoma dhesẹ ororokẹ gbe adhẹẹ ẹsikpobi, ma rẹ daoma riẹ ahwo ẹkwotọ mai ziezi.

16, 17. Ẹvẹ ororokẹ nọ ma re wo kẹ ahwo ẹkwotọ mai u re ro dhesẹ oma via evaọ (a) oke nọ ma rẹ rọ nyabru ae? (b) epanọ ma rẹ ta usiuwoma kẹ ai lehie kri ti?

¹⁶ Oke vẹ u fo nọ ma rẹ nyae ta usiuwoma kẹ ahwo ẹkwotọ mai? Ma tẹ be ta usiuwoma no uwou ruọ uwou, ma hae kareghẹhọ nọ ahwo na a zizie omai hi. Fikiere u wuzou gaga re ma kpohọ usiuwoma evaọ okenọ ma roro nọ ahwo a te mae rọ gaviezọ! (Mat. 7:12) Wọhọ oriruo, kọ ahwo ẹkwotọ ra a rẹ gwọlọ gbẹ jọ owezẹ omojọ nọ oke o tẹ maki rie no evaọ Ẹdẹ-Ọmaha gbe Ẹdoka? O tẹ rrọ ere, whọ sae rọ usiuwoma ota iyẹrẹ, usiuwoma ota ẹgbede, hayo ozihebro muhọ re whọ ta ẹme kugbe ahwo nọ a kpama no je bi kpohọ ọvuọ oria riẹ.

¹⁷ Ẹvẹ u fo nọ who re lele ohwo ta ẹme lehie te? Iruo e vọ ahwo buobu obọ, fikiere u re woma re who ru ẹme ra kpẹre, maero evaọ orọ ọsosuọ nọ who bi ro lele ohwo ta ẹme. O rẹ mai woma re who ku ẹme ra họ taure o tẹ te bẹ ohwo na viukpenọ whọ rẹ ta ẹme lelehie. (1 Kọr. 9:20-23) Ahwo a tẹ ruẹ nọ ma bi muẹrohọ oghẹrẹ nọ eware e rrọ kẹ ai je bi vuhumu inọ a gine wo uvẹ tere he, ẹsiẹ a te mae gwọlọ nọ ma hae nyaze te ta usiuwoma kẹ ae. U fo re ma hai dhesẹ ubi ẹzi Ọghẹnẹ evaọ usiuwoma ota mai. Enẹ ma sae rọ ginẹ jọ “ibe iruiruo Ọghẹnẹ,” enọ Jihova ọ sai ro si ahwo ziọ uzẹme na.​—1 Kọr. 3:6, 7, 9.

18. Ma te bi dhesẹ ororokẹ rọkẹ amọfa, eghale vẹ ma rẹ sai rẹro rai?

¹⁸ Fikiere joma daoma kpobi re ma hai dhesẹ ororokẹ kẹ ahwo uviuwou mai, evaọ ukoko na, gbe evaọ usiuwoma ota. Ma te bi ru ere, ma ti wo eghale buobu enẹna gbe evaọ obaro. Olezi 41:1, 2 ọ ta nọ: “Oghale u te ọnọ ọ rẹ kareghẹhọ iyogbere! ỌNOWO ọ rẹ te thọ e eva ẹdẹ uye; . . . a re ti se ei ọnọ a ghale eva otọ na.”