1. Ẹvẹ o rẹ da te nọ ohwo nọ ọ kpekpe ohwo oma gaga o te kie no ukoko Jihova?

KỌ A si ohwo uviuwou ra jọ no ukoko no? O rẹ kẹ uye gaga. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Hilda ọ ta nọ, “Nọ ọzae oyoyou mẹ nọ mẹ avọ iẹe ma rrọ orọo te ikpe udhuvẹ-gbọvo no o whu siọ omẹ ba, me je roro nọ oware nọ o rẹ da vrẹ oyena ọ rrọ họ. * Rekọ nọ ọmọzae mẹ o kie no ukoko Jihova, jẹ dhẹ siọ aye gbe emọ ivẹ riẹ ba, o tubẹ da omẹ vi ọzae mẹ nọ o whu.”

2-3. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 78:40, 41, ẹvẹ o rẹ da Jihova te nọ odibo riẹ jọ ọ tẹ siọ iẹe ba ẹgọ?

² Ma riẹ nọ o da Jihova gaga oke nọ ikọ-odhiwu riẹ jọ nọ e jọ ahwo uviuwou riẹ evaọ obọ odhiwu a wọso ẹe. (Jud 6) Whọ dai roro epanọ o da Jihova te nọ ahwo Izrẹl nọ o you gaga na a wọso ẹe unuẹse buobu. (Se Olezi 78:40, 41.) Riẹ nọ o rẹ da Jihova Ọsẹ oyoyou mai na gaga re nọ ohwo uviuwou ra jọ o te kie no ukoko riẹ. Ọ riẹ epanọ oware na o be da owhẹ te. Ọghẹnẹ ohrọ-oriọ na o ti fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ.

³ Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe oghẹrẹ nọ Jihova o re ro fiobọhọ kẹ omai nọ a te si ohwo mai no ukoko. Ma te jẹ ta kpahe epanọ ma sai ro fiobọhọ kẹ ahwo ukoko mai nọ a si ohwo uviuwou rai jọ no ukoko. Rekọ joma kake ta kpahe oghẹrẹ iroro jọ nọ i fo ho nọ u fo nọ ma re si no udu.

4. Ẹvẹ o rẹ da esẹgbini buobu te nọ ọmọ rai o te kie no ukoko Jihova?

⁴ Nọ ọmọ o te kie no egagọ Jihova, udu u re brukpe esẹgbini jọ inọ a riẹ ọmọ na yọrọ họ jabọ. Oniọvo-ọmọzae jọ nọ a re se Luke ọ ta epanọ o kẹ riẹ uye te nọ a si ọmọzae riẹ no ukoko. Ọ ta nọ: “Mẹ jẹ fuọ oma mẹ gaga. Mẹ jẹ tubẹ wezẹ ekpehre ewezẹ dede fiki oware na. O da omẹ wo umuo ho. Irui-oviẹ e jẹ hai tube no omẹ aro ze dede.” Ere ọvona o jọ  kẹ oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Elizabeth nọ ọkpọ oware utioye o via kẹ. Ọ jẹ hai bruenu nọ: “Kọ mẹ riẹ ọmọ na yọrọ họ orẹ? O wọhọ nọ me wuhrẹ i rie kpahe Jihova ziezi hi.”

5. Nọ ohwo o te kie no egagọ Jihova, ono ọ wha riẹ ze?

⁵ Joma kareghẹhọ nọ Jihova ọ ma omai evaọ oghẹrẹ nọ mai ọvo ma rẹ rọ ta nọ enẹ gbe enẹ mẹ gwọlọ yeri uzuazọ mẹ. Ọ kẹ ohwo kpobi uvẹ nọ ọ rẹ rọ salọ sọ o re yoẹme kẹe hayo o re yoẹme kẹe he. Izoge jọ nọ esẹgbini rai a rrọ ukoko Jihova dede he, a salọ nọ a rẹ gọ Jihova, yọ a be gọe ziezi. Efa nọ esẹgbini rai a nabe rọ ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ziezi, nọ a rro te oria, a te kie no egagọ Jihova. Ẹme na họ, mai omomọvo ma rẹ salọ sọ ma rẹ gọ Jihova hayo ma rẹ gọe he. (Jos. 24:15) Fikiere whai esẹgbini nọ emọ rai i kie no ukoko Jihova no, wha fuọ omarai vievie he inọ whai wha wha riẹ ze.

6. Nọ ọsẹ hayo oni o te kie no egagọ Ọghẹnẹ, ẹvẹ o rẹ da emọ riẹ te?

⁶ Ẹsejọ ọsẹ hayo oni uwou o re kie no ukoko. Ejọ dede a rẹ jẹ dhẹ siọ ahwo uviuwou rai ba. (Ol. 27:10) Onana o rẹ da emọ gaga keme emọ a rẹ kpekpe ọsẹgboni rai oma. Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Esther nọ a si ọsẹ riẹ no ukoko ọ ta nọ: “Kẹse kẹse mẹ jẹ hae viẹ, keme mẹ riẹ nọ orọnọ ethobọ o bi ro ru oware nọ o bi ru na ha. O kekaro fihọ be nyasiọ Jihova ba. Me you ọsẹ mẹ gaga. Fikiere nọ a si ei no ukoko, ẹsikpobi mẹ jẹ hae ruawa riẹ. Ẹsejọ dede mẹ rẹ ruawa te epanọ oma mẹ na kpobi u re ro gbe zighi zighi, udu u ve bi bru omẹ ọvo.”

7. Nọ a te si ọsẹ hayo oni ohwo no ukoko, ẹvẹ o rẹ jọ Jihova oma?

⁷ Whai izoge, otẹrọnọ a si ọsẹ hayo oni ra no ukoko, ma riẹ nọ o be kẹ owhẹ uye gaga. Yọ o be kẹ omai uye re. Kareghẹhọ nọ Jihova ọ riẹ epanọ eware e rrọ kẹ owhẹ. Jihova o you owhẹ, eva e be were iẹe inọ who kru ẹrọwọ ra. Yọ ere eva e be were omai re, mai inievo ra evaọ ukoko na. Kareghẹhọ re inọ orọnọ whẹ whọ wha riẹ ze he, nọ ọsẹ hayo oni ra o ro kie no egagọ Jihova. Wọhọ epanọ ma ta no vẹre na, Jihova ọ ma ohwo kpobi evaọ oghẹrẹ nọ ọ rẹ rọ salọ sọ ọ rẹ gọe hayo ọ rẹ gọe he. Yọ Oleleikristi kpobi nọ ọ roma mudhe jẹ họ-ame no ọ rẹ “wọ ọvuọ owha-iruo nọ u te rie.”​—Gal. 6:5, ẹme-obotọ.

8. Bọwo oke nọ ohwo nọ a si no ukoko o re zihe ze, eme ahwo nọ i kiọkọ evaọ uviuwou na a rẹ sai ru? (Rri ẹkpẹti na re, “ Zihe Bru Jihova Ze.”)

⁸ Nọ ohwo uviuwou ra jọ o te kie no ukoko Jihova, who re rẹro nọ o ti zihe bru Jihova ze ẹdẹ jọ. Bọo oke yena, eme whọ rẹ sai ru? Whọ rẹ sai ru eware nọ e rẹ lẹliẹ ẹrọwọ ra ga ziezi. Who te bi ru ere, yọ who bi fi emamọ oriruo hotọ kẹ amọfa evaọ uviuwou na. O sai tube fiobọhọ kẹ ọnọ a si no ukoko na dede. Yọ u re je fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ. Joma ta kpahe eware jọ nọ whọ rẹ sai ru.

9. Eme who re ru re whọ sai kru ẹrọwọ ra? (Rri ẹkpẹti na re, “ Eria Ebaibol nọ E rẹ Sai Ru Oma Sasa Owhẹ nọ Ohwo Uviuwou Ra O te Kie No Ukoko Jihova.”)

⁹ Hai ru eware nọ i re ru owhẹ si kẹle Jihova ẹsikpobi. Ru eware nọ e rẹ lẹliẹ  ẹrọwọ ra avọ orọ ahwo uviuwou ra nọ i kiọkọ ga ziezi. Eme gbe eme whọ rẹ sai ru? Hai se Ebaibol na kẹse kẹse, je roro didi kpahe oware nọ who se. Whọ vẹ jẹ hai kpohọ ewuhrẹ ẹsikpobi. Jihova ọ rẹ rọ eware nana kẹ owhẹ ẹgba. Joanna nọ ọsẹ riẹ avọ oniọvo riẹ ọmọtẹ a no ukoko Jihova no ọ ta nọ: “Mẹ tẹ jọ Ebaibol se iku ahwo wọhọ Abigẹle, Ẹsta, Job, Josẹf, gbe Jesu, udu u re te omẹ otọ ziezi. Oriruo ahwo nana o re fiobọhọ kẹ omẹ si ikpehre iroro no eva, je ru nọ mẹ gbẹ rọ ruawa tere he. Ile ukoko na nọ e rrọ oria itanẹte mai na i bi fiobọhọ kẹ omẹ gaga re.”

10. Wọhọ epanọ o rrọ Olezi 32:6-8, eme o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ nọ oware nọ o via na o tẹ be kẹ owhẹ uye?

¹⁰ Ta oware kpobi nọ o be kẹ owhẹ uye kẹ Jihova. Nọ a te si ohwo ra jọ no ukoko yọ o be kẹ owhẹ uye gaga, jọ olẹ o bẹ owhẹ hẹ. Lẹ Ọsẹ oyoyou mai na re o fiobọhọ kẹ owhẹ rri oware nọ o via na epanọ ọyomariẹ o rri rie. Lẹe re o “ru owhẹ wo otoriẹ udidi je wuhrẹ owhẹ edhere nọ u fo nọ whọ rẹ nya.” (Se Olezi 32:6-8.) Uzẹme riẹ họ, oware nọ o via na o sae da owhẹ te epanọ o rẹ rọ jọ bẹbẹ kẹ owhẹ re whọ tae kẹ Jihova. Rekọ Jihova ọ riẹ oware kpobi nọ o da owhẹ. O you owhẹ gaga, yọ ọ gwọlọ nọ whọ ta oware kpobi nọ o be kẹ owhẹ uye kẹe.​—Ọny. 34:6; Ol. 62:7, 8.

11. Wọhọ epanọ o rrọ Ahwo Hibru 12:11, nọ Jihova ọ tẹ whọku ohwo, ewoma vẹ o re noi ze? (Rri ẹkpẹti na re, “ Esino-Ukoko Yọ Oware jọ nọ U Dhesẹ nọ Jihova O You Idibo Riẹ.”)

¹¹ Who du ta nọ a si ohwo ra na no ukoko keleme he. Jihova họ ọnọ ọ ta nọ ohwo nọ o kurẹriẹ hẹ, a re si ei no ukoko. Fikinọ o you omai jabọ o ro jie uzi nana keme u re fiobọhọ kẹ ohwo kpobi, makọ ọnọ a si no ukoko na. (Se Ahwo Hibru 12:11.) Nọ a te si ohwo jọ no ukoko, inievo jọ a rẹ ta  nọ ekpako na a hai ti si ohwo na no ukoko ho. Ahwo nọ a rẹ ta oghẹrẹ eme itieye na a rẹ fodẹ oware uyoma nọ ohwo nọ a si no ukoko na o ru hu. Uzẹme riẹ họ, ma riẹ oware kpobi nọ o via ha, nọ a ro si ohwo na no ukoko. Fikiere, o te mai woma re ma fievahọ ekpako nọ i gu ẹdhọ na inọ a lele oware nọ Ebaibol ọ ta evaọ ẹdhọ nọ a gu “rọkẹ Jihova” na.​—2 Irv. 19:6.

12. Irere vẹ i te ahwo jọ no fikinọ a siomano ohwo rai nọ a si no ukoko wọhọ epanọ Jihova ọ ta?

¹² Who te siomano ohwo ra nọ a si no ukoko wọhọ epanọ Ebaibol ọ ta, o sai tube fiobọhọ kẹe zihe bru Jihova ze. Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Elizabeth nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na ọ ta nọ: “O jọ bẹbẹ kẹ omai gaga re ma siomano ọmọzae mai nọ o te ohwo no nọ a si no ukoko. Rekọ nọ o zihe bru Jihova ze no ọ ta nọ oware nọ o ru na u te epanọ a re ro gine si ei no ukoko. Ọ tẹ jẹ ta nọ oware nọ o via na u wuhrẹ i rie eware buobu. Onana u ru omẹ ruẹ nọ Jihova ọ tẹ whọku ohwo yọ emamọ oware.” Ọzae riẹ nọ a re se Mark ọ ta nọ: “Uwhremu na, ọmọzae mai na ọ ta kẹ omẹ nọ oware jọ nọ o tubẹ lẹliẹe ta nọ o re zihe ze họ, oma nọ ma si noi riẹriẹriẹ na. Eva e were omẹ gaga inọ Jihova o fiobọhọ kẹ omai ru oware nọ u fo.”

13. Eme who re ru nọ o rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ kru udu ga?

¹³ Ta eva kẹ ahwo nọ a kẹle owhẹ evaọ ukoko na. Mu usu kugbe inievo nọ i kruga, nọ e rẹ sai fiobọhọ kẹ owhẹ thihakọ. (Itẹ 12:25; 17:17) Joanna nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na ọ ta nọ: “Me je roro nọ ohwo ọvo ọ riẹ epanọ oware na o be kẹ omẹ uye te he. Rekọ nọ mẹ ta eva kẹ egbẹnyusu ekpekpe mẹ jọ evaọ ukoko na, a tuduhọ omẹ awọ.” Kọ eme who re ru otẹrọnọ ahwo jọ evaọ ukoko na a be ta eme nọ e be tubẹ lẹliẹ oware na da owhẹ ga?

14. Fikieme o rọ gwọlọ nọ ma “gbẹ hai thihakọ kẹ ohwohwo jẹ rọvrẹ ohwohwo riẹriẹriẹ”?

¹⁴ Wo odiri kẹ inievo ra. Uzẹme riẹ họ, ohwo kpobi ọ te nwane ta ẹme nọ o kiehọ owhẹ oma ha. (Jem. 3:2) Mai ọvuọvo ọ gba ha. Fikiere, jọ u gbe owhẹ unu hu nọ ahwo jọ a gbẹ riẹ oware nọ a rẹ vuẹ owhẹ hẹ, hayo nọ ẹme oyoma ọ tẹ la no ahwo jọ unu ze kẹ owhẹ. Kareghẹhọ ohrẹ nọ Pọl ukọ na ọ kẹ omai, inọ: “Wha gbẹ hai thihakọ kẹ ohwohwo jẹ rọvrẹ ohwohwo riẹriẹriẹ nọ ohwo jọ ọ tẹ maki wo oware jọ nọ u re ru ei go kpahe omọfa.” (Kọl. 3:13) Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a si ohwo uviuwou riẹ no ukoko ọ ta nọ: “Inievo nọ e jẹ gwọlọ tuduhọ omẹ awọ rekinọ a ta ẹme nọ ọ da omẹ, Jihova o fiobọhọ kẹ omẹ rọvrẹ rai.” Eme ohwo kpobi evaọ ukoko na ọ rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou ọnọ a si no ukoko?

15. Eme ma rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou ohwo nọ a si no ukoko kẹle?

¹⁵ Whẹtiẹ ahwo uviuwou ọnọ a si no ukoko họ oma ziezi. Oniọvo-ọmọtẹ jọ nọ a re se Miriam ọ ta nọ, nọ a si oniọvo riẹ  ọrọ ọmọzae no ukoko, epanọ o re ro kpohọ ewuhrẹ o jẹ dina bẹe. Fikieme? Ọ ta nọ: “Me je roro nọ ahwo a te ta eme nọ e te kẹ omẹ uye. Rekọ nọ me kpohọ ewuhrẹ, mẹ tẹ ruẹ nọ inievo na yọ emamọ egbẹnyusu mẹ. Oware na o kẹ rai uye gaga re. A ta ekpehre ẹme ọvo kpahe oniọvo mẹ hẹ. Inievo na a riẹ epanọ oware na o kẹ omẹ uye te. Oniọvo-ọmọtẹ ọfa ọ ta nọ: “Nọ a si ọmọzae mai no ukoko, inievo na a nyaze te tuduhọ omai awọ. Ejọ dede e tubẹ ta nọ, a riẹ oware nọ a rẹ ta ha. Irui-oviẹ i no ejọ aro ze. Yọ ejọ i kere omoware fihọ obe rọ tuduhọ omẹ awọ. Oware nọ a ru na u fiobọhọ kẹ omẹ gaga!”

16. Nọ oke jọ o tẹ make vrẹ no, ẹvẹ inievo ukoko na a sai ro fiobọhọ kẹ enọ a si ohwo rai no ukoko?

¹⁶ Gbẹ hai fiobọhọ kẹ ahwo uviuwou ọnọ a si no ukoko. Hai ru eware nọ i dhesẹ nọ who you rai, re whọ jẹ hae tuduhọ ae awọ ziezi. (Hib. 10:24, 25) Ẹsejọ ahwo uviuwou ọnọ a si no ukoko a rẹ ta nọ inievo ukoko na a bi ru wọhọ ẹsenọ a si ae omarai no ukoko re. Who ru oware ovo nọ o rẹ lẹliẹ ai roro ere he. Hai jiri inievo nọ a si ohwo rai jọ no ukoko, re whọ jẹ hae tuduhọ ae awọ, maero kọ emaha nọ ọsẹ hayo oni rai o no ukoko no. Maria nọ a si ọzae riẹ no ukoko, ọzae na ọ tẹ jẹ kwa siọ ae ba ọ ta nọ: “Inievo jọ a nyaze obọ uwou mai, a te there emu kẹ omai je fiobọhọ kẹ omai wuhrẹ Ebaibol kugbe emọ mai. Oware nọ o via na o da rai gaga re, yọ a lele omẹ viẹ. Nọ ahwo jọ a jẹ ta eme nọ e rrọ uzẹme he kpahe oware nọ o via na, inievo ukoko na a thothọ mẹ. A ginẹ tuduhọ omẹ awọ gaga!”​—Rom 12:13, 15.

17. Eme ekpako ukoko a rẹ sai ru rọ tuduhọ enọ a si ohwo rai no ukoko awọ?

¹⁷ Whai ekpako ukoko, wha daoma hae tuduhọ ahwo uviuwou ọnọ a si no ukoko na awọ. Whai a kẹ iruo na inọ wha hae sasa inievo itieye na nọ ahwo rai a kie no ukoko Jihova na oma. (1 Tẹs. 5:14) Wha hae tuduhọ ae awọ taure ewuhrẹ o te ti muhọ gbe oke nọ ewuhrẹ o te kuhọ no. Wha nyabru ai kpobọ uwou, wha ve je kuomagbe ai lẹ se Jihova. Wha lele ai kpohọ usi uwoma, wha ve je zizie ai re a kuomagbe owhai ru  egagọ uviuwou ẹsejọ. U fo nọ ekpako ukoko a rẹ rẹrote idibo Jihova nọ oware jọ o be kẹ uye. A re dhesẹ uyoyou kẹ ae, re ohrọ rai, jẹ tuduhọ ae awọ.​—1 Tẹs. 2:7, 8.

18. Wọhọ epanọ o rrọ 2 Pita 3:9, nọ ohwo ọ tẹ raha uzi, eme Ọghẹnẹ o re rẹro riẹ?

¹⁸ Jihova ọ “gwọlọ nọ a raha ohwo ọvo ho rekọ ọ gwọlọ nọ ahwo kpobi a wo uvẹ nọ a re ro kurẹriẹ.” (Se 2 Pita 3:9.) Ohwo ọ tẹ make raha uzi ulogbo, uzuazọ riẹ o rẹ gbẹ jọ ghaghae kẹ Ọghẹnẹ. Roro kpahe oware nọ Jihova o siobọno fiki mai erahaizi. Ọ kẹ uvẹ re Ọmọ oyoyou riẹ na o whu kẹ omai. Fikinọ Jihova o you omai, o re fiobọhọ kẹ ohwo nọ o kie no ukoko riẹ no re o zihe bru ei ze. Jihova o bi rẹro nọ ohwo na o ti bruoma kpiroro. Ọtadhesẹ Jesu kpahe ọmọ nọ ọ dhẹ no uwou na u dhesẹ onana vevẹ. (Luk 15:11-32) Ahwo buobu nọ a no ukoko Jihova a zihe bru Ọsẹ oyoyou rai na ze uwhremu na. Yọ inievo ukoko na a rọ abava dede ae rehọ. Ere o jọ kẹ Elizabeth nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na. Ọmọzae riẹ nọ a si no ukoko o zihe ze uwhremu na, yọ eva e were oniọvo na gaga. Oke nọ oware nọ o via na o jẹ rọ kẹ Elizabeth uye gaga na, inievo buobu e tuduhọ iẹe awọ. Ọ ta nọ: “Eva e were omẹ gaga inọ inievo na a jẹ vuẹ omẹ nọ ọmọ mẹ na o ti zihe ze.”

19. Fikieme ma sai ro fievahọ Jihova?

¹⁹ Jihova yọ Ọghẹnẹ nọ a rẹ sai fievahọ ẹsikpobi. Ọ rẹ sae vuẹ omai nọ ma ru oware nọ u re kiekpe omai ẹdẹvo ho. Jihova yọ Ọsẹ nọ o re ru ọghọ, yọ ọ rẹ re ohrọ ohwo gaga re. O you idibo riẹ kpobi. Riẹ nọ Jihova ọ te nyasiọ owhẹ ba vievie he evaọ oke nọ whọ rrọ uye. (Hib. 13:5, 6) Mark nọ ma ta ẹme te ẹsiẹ na ọ ta nọ: “Jihova ọ nyasiọ omai ba ẹdẹvo ho. Oware o tẹ be kẹ omai uye, ọ rẹ dhogbo bru omai ze.” Riẹ nọ Jihova ọ te gbẹ kẹ owhẹ “ogaga nọ u vi ogaga.” (2 Kọr. 4:7) Ẹhẹ, nọ ohwo uviuwou ra jọ o te kie no ukoko Jihova, whọ sai kru ẹrọwọ ra je rẹro nọ o ti zihe ze.