1-3. (a) Fikieme Jihova o ro you Solomọn, kọ eghale vẹ o wo? (b) Enọ vẹ ma te kiyo rai evaọ uzoẹme nana?

NỌ SOLOMỌN ọ jọ uzoge o ro zihe ruọ ovie Izrẹl. Nọ o muhọ esuo obọ, Jihova ọ romavia kẹe evaọ ewezẹ jẹ ta kẹe nọ: “Yare oware nọ whọ gwọlọ nọ mẹ kẹ owhẹ.” Solomọn ọ tẹ ta nọ: “Mẹ [yọ] ọmaha ọsese. . . . Fikiere rehọ iroro otọ-oriẹ kẹ odibo ra, re ọ sai su ahwo ra.” (1 Iv. 3:5-10) “Iroro otọ-oriẹ” hayo udu ẹmeoyo ọ yare, onọ u dhesẹ nọ ọ riẹ umuo nọ eriariẹ hayo ẹgba riẹ o te! Agbẹta nọ Jihova o ro you Solomọn gaga na! (2 Sam. 12:24) Eva e were Ọghẹnẹ gaga kpahe uyo nọ ovie nana nọ ọ rrọ uzoge ọ kẹ na, te epanọ ọ rọ kẹ Solomọn “areghẹ gbe iroro otọ-oriẹ.”—1 Iv. 3:12.

² Solomọn o wo eghale buobu evaọ etoke nọ o je ro yoẹme kẹ Ọghẹnẹ na kpobi. O wo obọdẹ uvẹ nọ ọ rọ bọ etẹmpol “kẹ odẹ ỌNOWO, Ọghẹnẹ Izrẹl.” (1 Iv. 8:20) Ahwo a tẹ te riẹe gaga fiki areghẹ nọ Ọghẹnẹ ọ kẹ riẹ na. Yọ a kere eme nọ ẹzi Ọghẹnẹ o fiobọhọ kẹe ta fihọ ebe esa evaọ Ebaibol na. Ojọ rai họ obe Itẹ.

³ A fodẹ udu evaọ obe Itẹ unuẹse buobu. Wọhọ oriruo, obe Itẹ 4:23 o ta nọ: “Rọ ẹro kpotọ kẹ [hayo sẹro] udu ra, keme etẹe eyeri uzuazọ o bi no tha.” Evaọ oria Ebaibol nana, eme “udu” na u dikihẹ kẹ? Ma te jọ uzoẹme nana kuyo onọ nana. Ma te jẹ kuyo enọ ivẹ efa. Eyehọ: Ẹvẹ Setan ọ be rọ gwọlọ gbe udu mai ku? Kọ eme ma rẹ sai ru re ma ruẹse sẹro udu mai? Re ma sai gbe kruga evaọ egagọ Ọghẹnẹ, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ uyo enọ yena nọ i wuzou na.

4-5. (a) Ẹvẹ Olezi 51:6 u ro fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ “udu” na u dikihẹ kẹ? (b) Ẹvẹ ma sae rọ ta nọ oghẹrẹ nọ obeva mai o rrọ u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ugboma mai o rẹ jọ evaọ otafe?

⁴ “Udu” nọ a fodẹ evaọ Itẹ 4:23 na u dhesẹ “obeva” hayo ohwo odidi obeva. (Se Olezi 51:6.) Ẹme na họ, “udu” na u dhesẹ iroro mai, isiuru mai, hayo oware nọ o be hae wọ omai ru oware. U dhesẹ ohwo nọ ma ginẹ rrọ evaọ obeva orọnikọ oghẹrẹ ohwo nọ ma rrọ evaọ okafe he.

⁵ Oghẹrẹ nọ obeva mai o rrọ u re kpomahọ oghẹrẹ nọ ugboma mai o rẹ jọ evaọ otafe. Wọhọ oriruo, re ma sai wo omakpokpọ evaọ obeva, ma rẹ daoma re emamọ emu, yọ o gwọlọ nọ ma re wobọ evaọ arozaha oma uru-jaja noke toke. Epọvo na re, re usu mai kugbe Ọghẹnẹ o sae jọ gaga ẹsikpobi, ma rẹ rọ ẹme Ọghẹnẹ kuọ omamai noke toke jẹ hai ru eware nọ i re dhesẹ nọ ma wo ẹrọwọ. Koyehọ, ma re fi eware nọ ma bi wuhrẹ họ iruo, jẹ ta kẹ amọfa kpahe eware nọ ma rọwo. (Rom 10:8-10; Jem. 2:26) Ofariẹ, whọ tẹ ruẹ oma ahwo jọ who re roro nọ a rrọ sasasa, rekiyọ a be mọ evaọ obeva. Epọvo na re, ma sai roro nọ ẹrọwọ mai ọ rrọ gaga nọ ma tẹ be hai wobọ noke toke evaọ iruo Uvie na, rekiyọ ekpehre isiuru e be dowọ muotọ evaọ udu mai. (1 Kọr. 10:12; Jem. 1:14, 15) Ajọ ma hae kareghẹhọ nọ Setan ọ be gwọlọ gbe iroro mai ku. Ugogo idhere vẹ ọ be rọ daoma ru ere? Kọ ẹvẹ ma sae rọ thọ omamai?

6. Eme Setan ọ gwọlọ ru, kọ ẹvẹ ọ be rọ daoma ru onana?

⁶ Setan o wo ẹzi oriobọ, o kiuke ku izi Jihova jẹ be wọso ọruẹrẹfihotọ riẹ. Setan ọ gwọlọ nọ ma rọ aro kele iei ru onana. Dede na, ọ rẹ sae gba omai họ wo ọkpọ iroro hayo uruemu riẹ hẹ. Fikiere, ọ be dawo idhere efa nọ ma sae rọ jọ wọhọ ọyomariẹ. Wọhọ oriruo, ahwo nọ Setan o gbe udu rai ku no a wariẹ omai họ. (1 Jọn 5:19) O bi rẹro nọ ma ti mu usu kugbe ahwo nana dede nọ ma riẹ nọ usu uyoma o rẹ “raha” iroro gbe uruemu mai, hayo gbe omai ku. (1 Kọr. 15:33)  Setan ọ rọ edhere ẹghẹ nana bẹbẹ Solomọn ovie na họ. Ọ rehọ eyae egedhọ buobu, uwhremu na a tẹ rọ ẹmẹrera “ku udu riẹ rẹriẹ.”—1 Iv. 11:3.

7. Eme ọfa Setan o re ro ru ahwo wo iroro riẹ, kọ fikieme ma rẹ rọ yọroma kpahe onana?

⁷ Setan ọ be rọ ifimu gbe ighe etẹlẹvisiọno raha iroro ahwo. Ọ riẹ nọ iku e rẹ were omai je kpomahọ iroro gbe uruemu mai. Jesu ọ jẹ hai gbiku ro wuhrẹ ahwo ẹme Ọghẹnẹ. Wọhọ oriruo, o gbiku kpahe ohwo Sameria nọ ọ jọ emamọ ọrivẹ, gbe ọmọzae nọ o no uwou ọsẹ riẹ jẹ raha eyero riẹ kufiẹ. (Mat. 13:34; Luk 10:29-37; 15:11-32) Rekọ ahwo nọ Setan o gbe iroro rai ku no, a rẹ sae rọ iku raha iroro mai. O gwọlọ nọ ma re wo orimuo. Ifimu gbe ighe etẹlẹvisiọno e rẹ sai ru oma were omai, yọ ma rẹ sai wuhrẹ emamọ eware jọ no ai ze ababọ iroro mai nọ i re gbe ku. Rekọ ma rẹ yọroma gaga. Ma tẹ gwọlọ salọ oghẹrẹ ighe nọ ma re rri, u fo nọ ma rẹ nọ omamai nọ, ‘Kọ ifimu hayo ughe etẹlẹvisiọno nana u ti dhesẹ nọ u fo re mẹ hai ru oware kpobi nọ ugboma mẹ o gwọlọ?’ (Gal. 5:19-21; Ẹf. 2:1-3) Eme u fo nọ who re ru nọ whọ tẹ ruẹ nọ ughe jọ o rẹ sai ru ohwo wo iroro Setan? Whaha ughe utioye, wọhọ epanọ whọ rẹ kẹnoma kẹ ẹyao nọ o re vo na!

8. Ẹvẹ esẹgbini a sai ro fiobọhọ kẹ emọ rai sẹro udu rai?

⁸ Whai esẹgbini, wha wo obọdẹ owha-iruo nọ wha rẹ rọ thọ emọ rai no obọ Setan nọ ọ be gwọlọ gbe udu rai ku. Ababọ avro, whọ be hae daoma sẹro emọ ra re a siọ ẹyao ba ekie. Who bi ru uwou rai fo, je gbolo oware kpobi nọ o rẹ sae wha ẹyao se owhẹ avọ emọ ra kufiẹ. Epọvo na o gwọlọ nọ whọ rẹ thọ emọ ra no ifimu, ighe etẹlẹvisiọno, arozaha ekọmputa, gbe eria itanẹte nọ e rẹ sai ru ai wo ọkpọ iroro Setan. Jihova ọ kẹ owhai esẹgbini udu nọ wha re ro fiobọhọ kẹ emọ  rai wo usu okpekpe kugbe Ọghẹnẹ. (Itẹ 1:8; Ẹf. 6:1, 4) Fikiere, whọ jọ ozọ u mu owhẹ hẹ re who fi izi họ evaọ uviuwou ra, izi nọ e rọwokugbe uthubro Ebaibol. Ta kẹ emọ ra oware nọ a rẹ sai rri gbe onọ a rẹ sai rri hi, re who je fiobọhọ kẹ ae riẹ ẹjiroro nọ whọ rọ ta ere. (Mat. 5:37) Nọ emọ na e be kpako ze na, wuhrẹ ai epanọ a sae rọ riẹ oware nọ u woma gbe onọ u yoma wọhọ epanọ Jihova ọ gwọlọ. (Hib. 5:14) Hae kareghẹhọ re inọ, dede nọ emọ ra a ti wuhrẹ no oware nọ whọ be ta ze, oware nọ who bi ru a te mai wuhrẹ no ze.—Izie. 6:6, 7; Rom 2:21.

9. Iroro jọ vẹ Setan o bi ru ahwo wo, kọ fikieme iroro nana e rọ rrọ yoyoma?

⁹ Setan ọ be jẹ gwọlọ ru omai fievahọ areghẹ ahwo-akpọ viukpọ Jihova jẹ rọ ere gbe udu mai ku. (Kọl. 2:8) Joma ta kpahe iroro jọ nọ Setan o bi ru ahwo wo. O bi ru ahwo roro nọ re a dhogbo epanọ a re ro wo igho buobu họ oware nọ o mai wuzou evaọ uzuazọ. Ahwo nọ a wo iroro itieye na a sai gine fe, yọ ẹsejọhọ a sai fe he. Oghẹrẹ kpobi nọ o rrọ kẹhẹ, a bi fi uzuazọ rai họ ọza. Fikieme? Keme a rẹ sae dhogbo epanọ a re ro wo ugho te epanọ a gbẹ rọ daezọ ugboma rai, ahwo uviuwou rai, gbe usu rai kugbe Ọghẹnẹ hẹ. (1 Tim. 6:10) Ma yere Ọsẹ obọ odhiwu mai nọ o wo areghẹ thesiwa na gaga inọ o bi fiobọhọ kẹ omai rri ugho oghẹrẹ nọ u fo.—Ọtausi. 7:12; Luk 12:15.

10-11. (a) Eme ma re ru hrọ re ma sae thọ omamai? (b) Eme iroroke a jẹ hai ru evaọ oke anwae, kọ ẹvẹ obruoziẹ-iroro mai ọ sae rọ wọhọ ororoke?

¹⁰ Re ma sae sẹro udu mai, o gwọlọ nọ ma rẹ riẹ eware nọ e rẹ sai gbe udu mai ku je ru oware nọ u fo kpata kpata. Onana o rẹ kareghẹhọ omai iruo ororoke. Evaọ oke Solomọn ovie na, ororoke o re dikihẹ oria jọ rou irou evaọ ugbẹhẹ okpẹwho, kẹsena o ve bo nọ ọ tẹ kparo ruẹ okpẹtu nọ ọ be tha. Oriruo nana u re fiobọhọ kẹ omai riẹ oware nọ ma re ru rọ whaha Setan nọ o gbe ro gbe iroro mai ku hu.

¹¹ Evaọ oke anwae, iroroke i re ru iruo kugbe irou-unuẹthẹ. (2 Sam. 18:24-26) Aimava na a re fiobọhọ thọ okpẹwho re a ruẹ nọ a kare ethẹ na nọ ọwegrẹ ọ tẹ be nyaze. (Neh. 7:1-3) Obruoziẹ-iroro nọ ma rọ Ebaibol wuhrẹ no * o sae vẹvẹ omai unu wọhọ ororoke nọ Setan ọ tẹ be rọ oghẹrẹ jọ ruọ omai udu, koyehọ nọ ọ tẹ be gwọlọ gbe iroro gbe uruemu mai ku. Oke kpobi nọ obruoziẹ-iroro mai ọ tẹ be vẹvẹ omai unu, o gwọlọ nọ ma rẹ gaviezọ kẹe, ma vẹ kare ẹthẹ udu mai wọhọ odẹme.

12-13. Eme amọfa a rẹ sae gwọlọ bẹbẹ omai họ ru, kọ eme ma re ru?

¹² Joma rọ oriruo jọ dhesẹ oghẹrẹ nọ ma sae rọ thọ omamai, nọ Setan o gbe ro ru omai wo ọkpọ iroro riẹ hẹ. Jihova o wuhrẹ omai nọ ma rẹ “tubẹ fodẹ ọfariẹ-ogbe gbe oghẹrẹ egbegbe ọvuọvo hayo uvou-uthei evaọ udevie [mai] hi.” (Ẹf. 5:3) Kọ eme ma re ru otẹrọnọ ahwo nọ ma gbẹ rrọ iruo hayo isukulu a be ta kpahe ọfariẹ-ogbe? Ma riẹ nọ u fo re ma “siọ emuemu gbe isiuru akpọ” na. (Tait. 2:12) Ororoke mai koyehọ obruoziẹ-iroro na ọ rẹ sai bo kẹ omai inọ  okpẹtu ọ be tha. (Rom 2:15) Rekọ onọ na họ, ma te gaviezọ kẹe? Ẹsejọhọ ma sae ta kẹ omamai nọ ma gaviezọ kẹ ehwa mai hayo rri iwoho nọ a bi dhesẹ. Rekọ oke nana ma re ro nwene ẹme na hayo nyavrẹ, ma vẹ rọ enẹ si ẹthẹ na gbe, wọhọ odẹme.

¹³ Re ma sae kẹnoma kẹ eware nọ i fo ho nọ ehwa mai a be gwọlọ nọ ma roro kpahe hayo ru, o gwọlọ udu. Jọ u mu omai ẹro nọ Jihova ọ riẹ epanọ ma be daoma te, yọ ọ te kẹ omai ẹgba gbe areghẹ nọ ma sae rọ whaha ọkpọ iroro Setan. (2 Irv. 16:9; Aiz. 40:29; Jem. 1:5) Rekọ, eme ọfa ma rẹ gbẹ sai ru rọ sẹro udu mai?

14-15. (a) Eme u fo nọ ma re rovie udu mai kẹ, kọ ẹvẹ ma sai ro ru ere? (b) Ẹvẹ Itẹ 4:20-22 o sai ro fiobọhọ kẹ omai wo erere ziezi no isase Ebaibol mai ze? (Whọ sai je rri ẹkpẹti na, “ Oghẹrẹ nọ A re ro Roro Didi.”)

¹⁴ Re ma sẹro udu mai, orọnikọ ma re si ei gbe re iroro iyoma e siẹe ba ẹro ọvo ho rekọ ma re rovie ei kẹ iroro iwoma. Wariẹ roro kpahe oriruo okpẹwho nọ ugbẹhẹ o wariẹ họ na. Orou-unuẹthẹ ọ rẹ kare ẹthẹ na nọ ọwegrẹ ọ tẹ be nyaze, rekọ u wo oke ofa nọ o re ro rovie ei re a sae wọ emu gbe emamọ eware efa ruọ okpẹwho na. A tẹ kare ethẹ na kufiẹ, ohọo u re kpe ahwo okpẹwho na whu. Epọvo na o gwọlọ nọ ma re rovie udu mai noke toke re iroro Ọghẹnẹ e sae ruọ ẹe eva.

¹⁵ Iroro Jihova e da Ebaibol na fia, fikiere oke kpobi nọ ma se Ebaibol na, ma be kuvẹ re iroro Jihova e kpọ iroro gbe uruemu mai. Ẹvẹ ma sai ro wo erere ziezi no isase Ebaibol mai ze? Olẹ u wuzou gaga. Oniọvo-ọmọtẹ jọ ọ ta nọ: “Taure me te ti se Ebaibol na, mẹ rẹ lẹ se Jihova inọ o fiobọhọ kẹ omẹ ‘ruẹ eware urirẹ’ nọ e rrọ Ebaibol na vevẹ.” (Ol. 119:18) O gwọlọ nọ ma re roro didi kpahe eware nọ ma se re. Nọ ma tẹ be hae lẹ, se Ebaibol na, je roro didi, ẹme Ọghẹnẹ o re te otọ “eva” mai, u ve ti je ru nọ iroro Jihova e te rọ were omai ziezi.—Se Itẹ 4:20-22; Ol. 119:97.

16. Ẹvẹ JW Broadcasting o ro fiobọhọ kẹ ahwo buobu no?

¹⁶ Edhere ọfa nọ ma rẹ rọ kuvẹ re iroro Ọghẹnẹ e kpọ omai họ, eware nọ e rrọ JW Broadcasting^® nọ ma rẹ hai rri. Ọzae-avọ-aye jọ a ta nọ: “Ọghẹnẹ ọ rehọ ọruẹrẹfihotọ JW Broadcasting kamara kamara na kuyo elẹ mai. E bọ omai ga jẹ sasa omai oma no evaọ etoke nọ ma jọ ọkora hayo nọ ma jọ goli. Yọ ẹsikpobi ma rẹ jọ uwou mai kporo ile nọ e be hae jarai na. Ma re kporo ai nọ ma te bi there ẹbẹ, ru orufuọ, hayo da iti dede.” Eware nana i re fiobọhọ kẹ omai sẹro udu mai. I bi wuhrẹ omai epanọ ma re ro wo ọkpọ iroro Jihova, jẹ whaha ọkpọ iroro Setan.

17-18. (a) Eme ọ rẹ via nọ ma te fi eware nọ Jihova o bi wuhrẹ omai họ iruo, wọhọ epanọ o rrọ 1 Ivie 8:61? (b) Eme ma rẹ sai wuhrẹ no oriruo Hẹzikaya ze? (c) Wọhọ epanọ Devidi ọ lẹ evaọ Olezi 139:23, 24, eme ma rẹ sae yare evaọ olẹ?

¹⁷ Oke kpobi nọ ma te ru oware nọ o gba jẹ ruẹ erere nọ ma wo noi ze, ẹrọwọ mai ọ rẹ ga. (Jem. 1:2, 3) Eva e rẹ jẹ were omai inọ ma ru oware nọ Jihova ọ rẹ rọ rehọ omai seha je se omai emọ riẹ. U re je ru omai gbaemu vi epaọ anwẹdẹ inọ ma rẹ ruabọhọ ru oreva riẹ. (Itẹ 27:11) Odawọ kpobi nọ ma rẹriẹ ovao dhe o vẹ te jọ uvẹ nọ ma re ro dhesẹ nọ orọnikọ  eva ivẹ ma be rọ gọ Ọsẹ oyoyou mai na ha. (Ol. 119:113) Ukpoye, ma bi dhesẹ nọ ma rọ udu mai kpobi you Jihova, inọ ma gba riẹ mu nọ ma re koko izi riẹ je ru oreva riẹ.—Se 1 Ivie 8:61.

¹⁸ Kọ eware jọ e te thọ omai obọ? Ee, keme ma gba ha. Nọ eware e tẹ thọ omai obọ, joma kareghẹhọ oware nọ o via kẹ Hẹzikaya ovie na. O ru thọ. Rekọ o kurẹriẹ jẹ rọ ‘eva riẹ kpobi’ wariẹ mu Jihova họ ẹgọ. (Aiz. 38:3-6; 2 Irv. 29:1, 2; 32:25, 26) Fikiere joma daoma whaha oghẹrẹ kpobi nọ Setan ọ be rọ gwọlọ rehọ iroro riẹ gbe omai ku. Joma lẹ se Jihova re o fiobọhọ kẹ omai wo “iroro otọ-oriẹ” hayo udu ẹmeoyo. (1 Iv. 3:9; se Olezi 139:23, 24.) Ma te hai yoẹme kẹ Jihova ẹsikpobi nọ ma tẹ sẹro udu mai vi oware ofa kpobi.