1. Eme ma riẹ kpahe Uvie na, kọ ẹvẹ ma rọ riẹ?

 KỌ EWARE nọ e rrọ akpọ via nẹnẹ e lẹliẹ owhẹ rrọ awawa? Uyoyou o gbẹ rrọ iviuwou buobu hu. Eva i gbe bi kri ahwo ẹdha ha, ofu-ofu ọvo ahwo a bi mu, ahwo a gbẹ be daezọ erivẹ rai hi, orọ ẹkpa rai ọvo a be gwọlọ. Ahwo a be gbẹ rẹroso enọ i bi su hu. Rekọ eware nana e lẹliẹ omai riẹ nọ eware i ti woma kẹle. Ẹvẹ ma rọ ta ere? Keme nwanọ eware nọ Ebaibol ọ ta nọ e te via evaọ “edẹ urere na” eye. (2 Tim. 3:1-5) Eruẹaruẹ nana nọ ohwo kpobi nọ o re rri otọ mu ọ rẹ ruẹ vevẹ nọ i bi rugba na, i dhesẹ nọ Jesu Ovie nọ Ọghẹnẹ o ro mu na o muhọ esu no. Rekọ orọnọ eruẹaruẹ nana ọvo i dhesẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ u muhọ esu no ho, efa buobu e riẹ. Joma ta kpahe eruẹaruẹ jọ nọ i bi rugba anwọ ikpe jọ ze na. U ti ru ẹrọwọ mai ga.

2. Eme ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe, kọ fikieme?

² Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe eware esa jọ. Orọ ọsosuọ, eruẹaruẹ nọ e lẹliẹ omai riẹ oke nọ Uvie na u ro muhọ esu. Orọ avọ ivẹ, eruẹaruẹ nọ e lẹliẹ omai riẹ nọ Jesu o muhọ esu no. Orọ avọ esa, eruẹaruẹ nọ i dhesẹ oware nọ o te via kẹ ewegrẹ Uvie Ọghẹnẹ. Itelọ ọ tẹ biẹ emehọ ewu no, o re ko ae kugbe taure whọ tẹ te riẹ oghẹrẹ nọ ewu na ọ te jọ. Epọvo na re, ma tẹ gwọlọ riẹ eware nọ e te via taure Ọghẹnẹ ọ tẹ te raha uyero-akpọ nana jẹ rehọ Uvie riẹ ze, ma re rri eruẹaruẹ kpobi nọ e ta kpahe Uvie na.

3. Eme Daniẹl 7:13, 14 o ta kpahe oke nọ Jesu o ti ro muhọ esu?

³ Eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 7:13, 14 e lẹliẹ omai riẹ nọ Jesu ọ te jọ emamọ osu. Ahwo erẹwho kpobi a te “gbodibo kẹe,” yọ ovie ọfa ọ te rehọ ẹta riẹ hẹ. Eruẹaruẹ ọfa evaọ obe Daniẹl ọ fodẹ oke nọ a te rọ rehọ iẹe mu Ovie. O ta nọ eke ihrẹ e tẹ vrẹ no, o ve ti muhọ esu. Kọ ma sae ginẹ riẹ oke nọ Jesu o ro muhọ esu?

4. Ẹvẹ obe Daniẹl 4:10-17 o ro fiobọhọ kẹ omai riẹ oke nọ Jesu o ro muhọ esu? (Rri ẹme-oruvẹ na re.)

⁴ Se Daniẹl 4:10-17. “Eke ihrẹ” nọ a jọ oria ikere nana ta kpahe na u dikihẹ kẹ ikpe idu ivẹ, egba isoi gbe udhe (2,520). Ebaibol ọ ta nọ ivie nọ i je su evaọ Jerusalẹm a jẹ keria agbara Uvie Jihova. Fikiere, evaọ ukpe 607 B.C.E. nọ ahwo Babilọn a si ohwo nọ ọ jọ ovie urere evaọ Jerusalẹm no ovie, eke ihrẹ na i te muhọ. Yọ eke ihrẹ na i kuhọ evaọ ukpe 1914 C.E. nọ Jihova ọ rehọ Jesu mu Ovie. Jesu họ “ọnọ o wo udu” nọ ọ rẹ rọ jọ Ovie Uvie Ọghẹnẹ. *—Izik. 21:25-27.

5. Eme eruẹaruẹ “eke ihrẹ” na i ru omai riẹ?

⁵ Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana i bi ro fiobọhọ kẹ omai? Eruẹaruẹ “eke ihrẹ” na nọ i rugba na i dhesẹ nọ Jihova o re koko eyaa kpobi nọ ọ ya. Jihova ọ ta nọ Jesu ọ te jọ Ovie, yọ nọ oke na u te, o ru ẹme riẹ gba. Fikiere, ma riẹ nọ eruẹaruẹ efa kpobi nọ e rrọ Ebaibol na i ti “rugba evaọ ẹruoke!”—Hab. 2:3.

6. (a) Eme o be via nẹnẹ nọ o lẹliẹ omai riẹ nọ Jesu o muhọ esu no? (b) Ẹvẹ eruẹaruẹ nọ e rrọ Eviavia 6:2-8 i ro dhesẹ nọ Jesu o muhọ esu no?

⁶ Evaọ oke nọ Jesu ọ jọ otọakpọ, ọ vuẹ ilele riẹ eware nọ e te via nọ a te rọ riẹ nọ o muhọ esu no evaọ obọ odhiwu. Jesu ọ vuẹ rai nọ a ti yo edo emo, ohọo u ti mu, etọ i ti nuhu, “yọ no oria ruọ oria” eyao e te da fia. Ẹyao COVID-19 na yọ ekpehre ẹyao jọ nọ u bi ru eruẹaruẹ nana gba. Ebaibol ọ ta nọ eware nana yọ “oka” nọ u dhesẹ nọ Jesu ọ ze no. (Mat. 24:3, 7; Luk 21:7, 10, 11) Ikpe nọ i bu vrẹ udhosa nọ Jesu ọ kparoma je zihe kpobọ odhiwu no, Jesu ọ vuẹ Jọn ukọ na eme efa nọ i dhesẹ nọ eruẹaruẹ nana i ti rugba. (Se Eviavia 6:2-8.) Eruẹaruẹ nana kpobi i bi rugba anwẹnọ Jesu o ro muhọ esu evaọ ukpe 1914.

7. Fikieme eware i bi ro dhe eyeyoma anwẹnọ Jesu o ro muhọ esu?

⁷ Kọ ẹvẹ o jẹ rọ nọ eware i bi dhe eyeyoma anwẹnọ Jesu o ro muhọ esu? Obe Eviavia 6:2 o vuẹ omai oware nọ Jesu o ru nọ a nwane rehọ iẹe mu no. Oria Ebaibol yena u dhesẹ nọ Jesu o te lele Ẹdhọ avọ ikọ riẹ họre evaọ obọ odhiwu. Kọ eme o via? Eviavia uzou avọ 12 o ta nọ Jesu o fi Ẹdhọ kparobọ, o te gbolo iei avọ ikọ riẹ ziọ otọakpọ. Yọ anwẹnọ a ro gbolo Ẹdhọ ziọ otọakpọ na, ofu ọgaga ọ riẹe eva, yọ onana o wha riẹ ze nọ “uye” u ro te “otọakpọ” gbe enọ e be rriae.—Evia. 12:7-12.

8. Ẹvẹ eruẹaruẹ Ebaibol nọ i bi rugba nẹnẹ i bi ro fiobọhọ kẹ omai?

⁸ Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana i bi ro fiobọhọ kẹ omai? Eware nọ e be jọ akpọ  via gbe uruemu ahwo-akpọ nọ u bi dhe eyeyoma o lẹliẹ omai riẹ nọ Jesu o muhọ esu no. Fikiere, ukpenọ ma rẹ ruawa fiki emuemu nọ o da fia, joma hae kareghẹhọ inọ eruẹaruẹ Ebaibol i bi rugba evaọ oma ahwo-akpọ na. Onana u dhesẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ u muhọ esu no. (Ol. 37:1) Ma riẹ nọ ẹmo Amagidọn u bi te otọ no na, eware i ti yoma vi epanọ e rrọ enẹna. (Mak 13:8; 2 Tim. 3:13) Rekọ eva e be were omai inọ Ọsẹ obọ odhiwu mai Jihova ọ vuẹ omai oware nọ ebẹbẹ i je bi vihọ nẹnẹ.

9. Ẹvẹ a jọ eruẹaruẹ nọ e rrọ Daniẹl 2:28, 31-35 dhesẹ egọmeti urere nọ ọ mae ga evaọ akpọ na, kọ oke vẹ ọ rọ romavia?

⁹ Se Daniẹl 2:28, 31-35. Ma ruẹ nọ eruẹaruẹ Daniẹl na i bi rugba nẹnẹ. Nebukadneza ovie na ọ wezẹ ewezẹ kpahe oware nọ o te via evaọ “abọ urere edẹ na,” koyehọ nọ Jesu o te muhọ esu no. Ọwegrẹ Jesu jọ họ egọmeti urere nọ ọ mae ga evaọ akpọ na soso, nọ a jọ Ebaibol dhesẹ wọhọ “ikawọ ẹmema, enọ a rọ ayọno avọ ọviẹ” ru. Egọmeti nana họ esuo Britain avọ America. Ọ romavia evaọ etoke Ẹmo Akpọ Ọsosuọ nọ erẹwho ivẹ nana a rọ jọ abọ. Eware ivẹ jọ e rrọ ẹmema nọ Nebukadneza ọ ruẹ evaọ ewezẹ na nọ i ru esuo Britain avọ America na wo ohẹriẹ no egọmeti efa nọ i su akpọ na no.

10. (a) Ẹvẹ a jọ eruẹaruẹ Daniẹl ta nọ esuo Britain avọ America na ọ rrọ? (b) Eme u fo nọ ma rẹ yọroma kẹ? (Rri ẹkpẹti na “ Rri Otọ Mu Fiki Ọviẹ Na!”)

¹⁰ Oware jọ nọ o lẹliẹ esuo Britain avọ America wo ohẹriẹ no enọ i kiọkọ họ,  eware nọ a ro dhesẹ iẹe. A rehọ igoru hayo isiliva dhesẹ iẹe he rekọ ayọno avọ ọviẹ nọ a gua kugbe. Ọviẹ na o dikihẹ kẹ “emọ ahwo-akpọ,” koyehọ ahwo nọ egọmeti na o bi su. (Dan. 2:43, ẹme-obotọ) Nẹnẹ, ahwo nana a bi ru nọ egọmeti o gbe bi wo ẹgba tere he keme a rẹ sai ru eware jọ evaọ oke ivotu re ohwo nọ a gwọlọ ọ ruọ ọkwa, yọ ẹsejọ a rẹ gwọlọ ta họ egọmeti obọ hayo ru ozighi re a ru oware nọ a gwọlọ kẹ ae. A wo itu sasa nọ i re lele egọmeti ta ẹme. Onana o wha riẹ ze nọ egọmeti a gbe wo ẹme obọ rai hi.

11. Ẹvẹ ogaga-esuo Britain avọ America na u ro dhesẹ nọ edẹ urere na ma rrọ na?

¹¹ Oware ofa nọ o lẹliẹ omai riẹ nọ esuo Britain avọ America họ ogaga-esuo urere họ, esuo Britain avọ America na họ ikawọ ẹmema na. Ogaga-esuo ọfa o te rehọ ẹta riẹ hẹ. Rekọ Uvie Ọghẹnẹ o te raha iẹe avọ egọmeti efa kpobi no evaọ Amagidọn. *—Evia. 16:13, 14, 16; 19:19, 20.

12. Eme ọfa a jọ obe Daniẹl ta, nọ o rẹ sae lẹliẹ eva were omai, je ru omai wo ẹruore?

¹² Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana i bi ro fiobọhọ kẹ omai? U wo eme efa jọ nọ e rrọ obe Daniẹl na nọ o lẹliẹ omai riẹ nọ edẹ urere na ma rrọ na. Ikpe nọ i bu vi idu ivẹ gbe egba isoi (2,500) nọ i kpemu, Daniẹl ọ ruẹaro nọ egọmeti ene efa i ti su akpọ na nọ Babilọn o te su no, yọ a ti su idibo Ọghẹnẹ re. Eruẹaruẹ na i te je dhesẹ nọ egọmeti Britain avọ America na ọye ọ te jọ ọrọ urere evaọ usu ene na. Eruẹaruẹ nana nọ i bi rugba na e be lẹliẹ eva were omai keme ma riẹ nọ Uvie Ọghẹnẹ ọ te raha egọmeti ahwo-akpọ kpobi no. Ọye ọvo o ve ti su akpọ na.—Dan. 2:44.

13. Eme “ovie avọ eree” avọ “ivie ikpe” nọ a ta ẹme te evaọ Eviavia 17:9-12 na i dikihẹ kẹ, kọ ẹvẹ eruẹaruẹ nana i ro rugba no?

¹³ Se Eviavia 17:9-12. Eware nọ a raha evaọ Ẹmo Akpọ Ọsosuọ o wha riẹ ze nọ eruẹaruẹ efa kpahe edẹ urere na i bi ro rugba. Fikinọ isu akpọ na a gwọlọ ru re udhedhẹ o jọ akpọ na, a tẹ rọ ukoko jọ nọ a re se Ọvọ Erẹwho mu evaọ amara Ọvo 1920. Rekọ evaọ Akpe 1945, a tẹ rọ ukoko ofa nọ a re se Okugbe Erẹwho nwene ẹta riẹ. A jọ Ebaibol na se ukoko nana “ovie avọ eree.” Rekọ ukoko na yọ egọmeti nọ o bi su akpọ soso ho. Egọmeti efa eye e be kẹe ogaga nọ o re ro ru eware. A jọ Ebaibol na se egọmeti nọ e be kẹe ogaga na “ivie ikpe.”

14-15. (a) Eme obe Eviavia 17:3-5 o ta kpahe “Babilọn Ologbo na”? (b) Eme ahwo nọ a rrọ egagọ erue a bi ru nẹnẹ?

¹⁴ Se Eviavia 17:3-5. Jihova o dhesẹ eruẹaruẹ jọ kẹ Jọn ukọ na nọ ọ jọ ruẹ ogberẹ jọ nọ a se “Babilọn Ologbo na.” Ọye họ egagọ erue nọ e rrọ akpọ na soso. Ẹvẹ eruẹaruẹ nana i bi ro rugba? Nẹnẹ akpọ egagọ erue a bi ro ru eware kugbe egọmeti akpọ na ha. Rekọ kẹle na, Jihova o ti fi iroro jọ họ udu egọmeti akpọ na “re a ru ẹjiroro riẹ.” Kọ eme a ti ru? “Ivie ikpe” na, koyehọ egọmeti akpọ na a te wọso egagọ erue, a vẹ te raha iẹe no.—Evia. 17:1, 2, 16, 17.

¹⁵ Ẹvẹ ma rọ riẹ nọ a te raha “Babilọn Ologbo na” kẹle? Re ma riẹ uyo  onọ yena, kareghẹhọ nọ ethẹ ologbo jọ nọ a re se Yufretis ọ wariẹ abọ jọ soso Babilọn oke anwae họ. Fiki ethẹ na, ahwo a rẹ sae kake wọ ẹmo ruọ ẹwho na ha. A jọ obe Eviavia dhesẹ ahwo nọ a rrọ “Babilọn Ologbo na” wọhọ “ame.” (Evia. 17:15) Rekọ obe Eviavia o ta nọ ame na ọ te “kpọ no,” onọ u dhesẹ nọ ahwo buobu a te dhesẹ iẹe ba. (Evia. 16:12) Eruẹaruẹ nana i bi rugba nẹnẹ. Ahwo buobu a bi no egagọ ọrue no, jẹ be gwọlọ oria ofa nọ oma o rẹ jọ fọ ae.

16. Eme eruẹaruẹ nọ i kiekpahe Okugbe Erẹwho gbe Babilọn Ologbo na i ru omai riẹ?

¹⁶ Oghẹrẹ vẹ eruẹaruẹ nana i bi ro fiobọhọ kẹ omai? Ukoko Okugbe Erẹwho nọ a ro mu gbe egagọ erue nọ ahwo a be dhẹ no na u dhesẹ nọ oke urere na ma rrọ na. Dede nọ ame ọ be kpọ siọ Babilọn Ologbo na ba no, ma riẹ nọ ere egagọ erue i ti ro no akpọ na ha. Rekọ oghẹrẹ ọfa Jihova ọ te rọ raha ai. Wọhọ epanọ ma ta no ẹsejọ na, Jihova o ti fi iroro na họ udu “ivie ikpe” na “re a ru ẹjiroro riẹ” gba. Ivie nana họ egọmeti nọ  e rrọ ukoko Okugbe Erẹwho na. Idudhe na egọmeti nana a te rọ raha egagọ erue, yọ u ti gbe ahwo kpobi unu. * (Evia. 18:8-10) Egagọ erue nọ a te raha na u ti nuhu akpọ na soso. Ẹsejọhọ u ti ru nọ eware e te rọ jọ gaga, rekọ eva e te were idibo Ọghẹnẹ fiki eware ivẹ. Ọrọ ọsosuọ, eva e te were ai inọ a raha ọwegrẹ ologbo Jihova Ọghẹnẹ nọ o bi kpokpo idibo riẹ anwẹdẹ na no. Yọ ọ te gbẹ va lahwe ofa ha. Orọ avọ ivẹ, ọraha riẹ na o dhesẹ nọ a te raha akpọ omuomu na kẹle.—Luk 21:28.

17-18. (a) Eme ma re ru re ẹrọwọ mai ọ gbẹ ga ziezi? (b) Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na?

¹⁷ Daniẹl ọ ruẹaro nọ evaọ oke urere na, “eriariẹ uzẹme na e te dafia.” Yọ ere o ginẹ rrọ nẹnẹ keme eruẹaruẹ nọ i kiekpahe oke urere na i vẹ kẹ omai gaga vi epaọ anwẹdẹ no. (Dan. 12:4, 9, 10) Ma te rri oghẹrẹ nọ eruẹaruẹ nana kpobi i bi ro rugba, o rẹ lẹliẹ omai fievahọ Jihova gbe Ebaibol na. (Aiz. 46:10; 55:11) Fikiere, gbẹ hai wuhrẹ Ebaibol ziezi re ẹrọwọ ra ọ ga, re whọ jẹ hai wuhrẹ amọfa re a sae gọ Ọghẹnẹ. Riẹ nọ Jihova ọ rẹ sẹro ahwo kpobi nọ a rẹroso ẹe. Yọ ọ rẹ kẹ ai “udhedhẹ nọ u wo oba ha.”—Aiz. 26:3.

¹⁸ Evaọ uzoẹme nọ o rrọ aro na, ma te ta kpahe eruẹaruẹ nọ i kiekpahe Ileleikristi nẹnẹ. Eruẹaruẹ nana e rrọ usu eruẹaruẹ nọ i bi rugba evaọ edẹ urere na. I ti fiobọhọ kẹ omai ruẹ nọ Ovie mai Jesu ọ be tha omai uke.