1-2. (a) Eme Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ? (b) Fikieme ilele Jesu a gbẹ sai dikihẹ hẹ okenọ a nyaze ti mu Jesu? (Rri iwoho na re.)

 JESU ọ ta nọ: “O ginẹ ruọ ẹzi na rekọ uwo na o ga ha.” a (Mat. 26:41b) Ẹme yena nọ Jesu ọ ta na o dhesẹ nọ ọ riẹ nọ ma gba ha, fikiere oware o sae thọ omai obọ. Rekọ ẹme nọ ọ ta na o dhesẹ re nọ ma rẹ yọroma gaga. Joma roro nọ ma sai kie he he. Aso ẹdẹ yena nọ Jesu ọ rọ ta ẹme na, ilele riẹ a robọ sudu ta nọ a sae dhẹ siọ Jesu ba ha, oghẹrẹ kpobi nọ eware e rrọ kẹhẹ. (Mat. 26:35) A ginẹ gwọlọ dhẹ se iẹe ba ha. Rekọ o thọrọ e rai ẹro inọ o tẹ gba no, ẹsejọ epanọ a ta kpohọ evo a rẹ ta kpozi hi. Oyejabọ nọ Jesu ọ rọ ta kẹ ae nọ: “Wha ruabọhọ erou jẹ hae lẹ ẹsikpobi re wha siọ odawọ ba ekie ruọ.”—Mat. 26:41a

² Ilele Jesu a ruabọhọ erou ho. Kinọ ahwo a nyaze ti mu Jesu, a sai dikihẹ? Ijo! A tọlọ oma rai a tẹ dhẹ. Odawọ na oye a kiero no na. A riẹ okenọ a ro kie ruọ ẹe he. Epanọ a seha te inọ a te dhẹ siọ Jesu ba ha na, a dhẹ se iẹe ba ghele.—Mat. 26:56.

3. (a) Fikieme ma gbe roro nọ ma dikihẹ gaga no, oware ovo u re gele omai kie he? (b) Eme ma ti wuhrẹ evaọ uzoẹme nana?

³ Jọ mai ohwo ọvo o du roro nọ epanọ me kruga te no na, mẹ sae gbẹ raha uzi Ọghẹnẹ hẹ hẹ. Ma ginẹ gwọlọ nọ ma re ru oware ọvo nọ ọ rẹ lẹliẹ omai kie no ukoko Jihova ha. Rekọ, o make rrọ ere na, ma riẹ nọ uzioraha o rrọ omai oma. Fikiere ma gbe rri otọ mu hu ma sae raha uzi Ọghẹnẹ. (Rom  5:12; 7:21-23) Ma sae ruẹ oware jọ idudhe nọ o rẹ lẹliẹ oware uyoma si omai urru. Ma ve muhọ eroro nọ ma te ru oware na, oma o te were omai gaga. Ma tẹ gwọlọ nọ ma rẹ gbẹ jọ egbẹnyusu Jihova avọ Ọmọ riẹ, ma rẹ hai rou. Koyehọ ma rẹ sẹro omamai re ma siọ odawọ ba ekie ruọ wọhọ epanọ Jesu ọ ta na. Yọ oware nọ ma be te jọ uzoẹme nana wuhrẹ oye. Ma te kake ta ẹme te eware jọ nọ u fo nọ ma rẹ yọroma kẹ gaga. Ma jẹ ta oyena no, ma vẹ te ta kpahe oghẹrẹ nọ ma sae rọ yọroma re ma siọ odawọ ba ekie ruọ. Ukuhọ riẹ, ma vẹ te ta kpahe epanọ ma sai ro rou omamai ẹsikpobi.

EWARE VẸ MA RẸ YỌROMA KẸ?

4-5. Fikieme ma gbẹ raha izi nọ ma rri nọ izi esese he?

⁴ Izi jọ nọ ma re roro nọ i te oware ovo ho na, ma tẹ be raha ae, o sae whae ze nọ usu mai avọ Jihova o gbẹ rọ kpekpe tere he. Yọ, nọ u te te oria jọ no, ma ve ti mu enọ e rro vi eyena họ ẹraha.

⁵ Edawọ nọ e rẹ lẹliẹ ohwo raha uzi i bi te omai kpobi. Rekọ duọ ohwo duọ eware nọ ọ sai kie kẹ lọlọhọ. O sae jọ uzioraha ulogbo jọ, uruemu nọ o dina whomahọ ọfariẹ-ogbe, hayo eware efa nọ e rẹ were ahwo nọ a be gọ Ọghẹnẹ hẹ. Odawọ nọ u bi te ahwo jọ họ, epanọ a re ro gbe-ọfariẹ. Ahwo jọ, oware nọ u re si ai urru gaga họ epanọ a rẹ rọ rehọ abọ whrawhra ẹba obọrai hayo rri ifoto-ẹbẹba gbe ividio nọ a bi jo gbe-ọfariẹ. Efa, a rẹ dhozọ ahwo gaga. Ejọ a gwọlọ nọ ohwo ọvo ọ ta oware nọ a re ru kẹ ae he. Ahwo jọ a wo ẹbẹbẹ ofu hayo uruemu ofa jọ nọ o be bẹ ae ẹseba. Enana kpobi e wha riẹ ze nọ Jemis ọ rọ ta nọ: “Odawọ u re te omomọvo fiki isiuru obọriẹ nọ e rẹ wọe jẹ lẹliẹe họ.”—Jem. 1:14.

6. Eme u fo nọ mai kpobi ma rẹ riẹ?

⁶ Kọ whọ riẹ oware nọ whọ rẹ sai kie kẹ lọlọhọ? Nọ ohwo o te bi roro nọ, ‘Epanọ me kruga te no na, odawọ ọvo ọ riẹ nọ mẹ rẹ sai kie kẹ hẹ,’ yọ ọ be viẹ omariẹ họ. (1 Jọn 1:8) Pọl ọ ta nọ makọ ahwo nọ “e nyate itee Ikereakere” na, a gbe rri otọ mu hu, a sai kie kẹ odawọ. (Gal. 6:1) Fikiere u fo nọ ma rẹ riẹ oria nọ ma jọ ga ha nọ Ẹdhọ ọ sae rọ ruọ omai oma. Ma du viẹ omobọ mai họ họ inọ oware ovo o sai gele omai kie he.—2 Kọr. 13:5.

7. Ma tẹ riẹ oria nọ ma jọ ga tere he no, eme ma re ru? Kẹ oriruo.

⁷ Kinọ ma tẹ riẹ oria nọ ma jọ ga tere he no, eme ma re ru? Joma daoma ru epanọ ma sai ro dikihẹ ga ziezi. Ma rehọ oriruo jọ  dhesẹ epanọ ma sai ro ru ei. Evaọ oke anwae, a tẹ ma ogba wariẹ okpẹwho họ, oria nọ a rẹ sae rọ kake ruọ ẹwho na họ unuẹthẹ ẹwho na. Fikiere a jẹ hai fi ahwo buobu họ etẹe re a rou unuẹthẹ na. Ere ọvona re, ma tẹ riẹ nọ oware jọ o riẹ nọ ma sai kie kẹ, joma yọroma kẹ oware yena gaga.—1 Kọr. 9:27.

OGHẸRẸ NỌ MA SAE RỌ YỌROMA

8-9. Eware jọ vẹ ọmoha nọ a ta ẹme te evaọ Itẹ izou 7 na ọ hai ti ru hu, re ọ siọ uzi ulogbo ba ẹraha? (Itẹ 7:8, 9, 13, 14, 21)

⁸ Ẹvẹ ma rẹ rọ yọroma re ma siọ odawọ ba ekie ruọ? Joma ta kpahe ọmoha nọ a ta ẹme riẹ evaọ obe Itẹ izou 7 na. O lele ogberẹ jọ gbe-ọfariẹ. Owọ avọ 22 ọ ta nọ “ẹsiẹvo na o te bi we lele iei.” Rekọ who te se iku na no obọ emuhọ ze whọ rẹ ruẹ nọ ẹmẹrera o ro kie ruọ uzioraha na, keme o ru eware buobu thọ no vẹre.

⁹ Kọ eme ọ riẹ ru hu nọ o lẹliẹ e riẹ kie ruọ uzioraha na? Orọ ọsosuọ, evaọ owọwọ ọ jẹ “nya iyẹrẹ nọ ọ rrọ edhere uwou [ogberẹ na]” vrẹ. Ọ tẹ jẹ nya rri ofẹ nọ uwou aye na o rrọ. (Se Itẹ 7:8, 9.) Nọ aye na ọ jẹ nya lahwe, ukpenọ ọmọzae na ọ nyavrẹ, o te bi rri rie, bẹsenọ aye na ọ rọ nyaze te viọlọ iẹe unu. Aye na ọ tẹ be ta ẹme kẹe, yọ ọ be gaviezọ ọvo. Aye na anọ o dhe idhe ọriẹyeri no. Ẹsejọhọ ọ ta ere kẹe re o roro nọ emamọ ohwo ọ rrọ. (Se Itẹ 7:13, 14, 21.) Kọ ọmọzae na ọ gbẹ nya onya yena ha, aye na ọ hae sae lẹliẹe te obọ? Ijo, ọ hai ti kie ruọ uzioraha na ha.

10. Ẹvẹ ọkpọ oware nọ o via kẹ ọmọzae nọ a ta ẹme te evaọ obe Itẹ na o sae rọ via kẹ odibo Jihova nẹnẹ?

¹⁰ Oware nọ o via kẹ Solomọn o lẹliẹ omai riẹ oware nọ o rẹ sae via kẹ odibo Jihova. Ẹsejọ nọ odibo Jihova ọ tẹ raha uzi ulogbo, ọ rẹ sai roro nọ idudhe oware na o nwane rọ via. Ọ sae tubẹ ta nọ, “Me je ti rri hi na, me kie ruọ ẹe no.” Rekọ ọ tẹ romatotọ roro kpahe oware na, ẹsejọhọ ọ te ruẹ nọ o ru eware buobu thọ no re ọ tẹ te raha uzi na. O sae jọ nọ ọ be hai lele oghẹrẹ ahwo jọ nyusu, gaviezọ kẹ ile nọ i woma ha, hayo rri ikpehre ifimu. O sae jẹ jọ nọ ọ be hae kọ họ eria jọ nọ i fo ho, hayo kpohọ eria itanẹte jọ nọ i woma ha. Ẹsejọhọ ọ gbẹ be lẹ hayo se Ebaibol ho. Yọ o gbe bi kpohọ ewuhrẹ hayo usi uwoma dede he. Fikiere oware nọ o via kẹe na, idudhe o rọ via ha. U wo eware jọ nọ o bi ruthọ no vẹre, wọhọ epanọ ọmoha nọ a ta ẹme te evaọ obe Itẹ na o ru na.

11. Eme ma rẹ kẹnoma kẹ re ma gbẹ raha uzi Ọghẹnẹ hẹ?

¹¹ Eme ma jọ iku nana wuhrẹ? Orọnikọ eware nọ Jihova o mukpahe ọvo ma rẹ kẹnoma kẹ hẹ. Rekọ te eware nọ e rẹ lẹliẹ omai kie ruọ uzioraha. Nọ Solomọn o gbiku ọmoha ogheghẹ na no, o te si omai ozọ gaga kpahe ogberẹ aye na inọ: “Wha ghoro ruọ imidhere riẹ hẹ.” (Itẹ 7:25) Ọ tẹ jẹ ta nọ ma yọroma kẹ ekpehre aye otiọye na, anọ: “Kẹnoma kẹe lelele; whọ nya kẹle edhere uwou riẹ hẹ.” (Itẹ 5:3, 8) Ma tẹ ginẹ gwọlọ koko izi Ọghẹnẹ, ma rẹ kẹnoma kẹ eware nọ e rẹ lẹliẹ omai raha izi na. b Eware itieye jọ nọ u fo nọ ma rẹ kẹnoma kẹ na, orọnikọ yọ eware nọ Ebaibol ọ nwane ta gbiae inọ e thọ họ. Rekọ ma rẹ kẹnoma kẹ ae keme ma riẹ nọ e rẹ lẹliẹ ohwo raha uzi.—Mat. 5:29, 30.

12. Eme Job o ru nọ u fiobọhọ kẹe nọ o gbe kie ruọ odawọ họ? (Job 31:1)

¹² Re ma siọ eware nọ e rẹ lẹliẹ omai raha uzi ba eru, ma rẹ jọ udu mai gbaemu inọ  ma re ru eware yena vievie he. Nwanọ oware nọ Job o ru oye. Ọ ta nọ: “Mẹ re ọvọ kugbe ibiaro mẹ no.” Ọ gwọlọ nọ o re rri aye ọfa te epanọ o re ro si ei urru hu. (Se Job 31:1.) Job ọ riẹ nọ o te ru ere, o te whae ze nọ o gbe ti bruẹnwae he. Ere omai re, ma rẹ kpokpa họ omamai obọ inọ ma rẹ kẹnoma kẹ oware kpobi nọ o rẹ lẹliẹ omai kie ruọ odawọ.

13. Fikieme ma gbe roro eware etọtọ evaọ udu mai hi? (Rri iwoho na re.)

¹³ Ma rẹ jẹ sẹro iroro mai gaga re. (Ọny. 20:17) Ahwo jọ a rẹ ta nọ whọ tẹ be jọ udu ra roro ekpehre oware, thakpinọ who ru rie he, oware ovo o jariẹ thọ họ. Ma te bi roro ere, yọ ma bi roro thọ. Nọ ohwo o te bi roro ekpehre oware, o rẹ lẹliẹ oware uyoma si ei urru viere. Yọ odawọ o bi fi omariẹ họ na, keme o te bẹe gaga re ọ siọ oware na ba eru. Ma riẹ nọ ẹsejọ iroro iyoma e sae ruọ omai udu. Rekọ nọ e tẹ ruọ omai udu, joma si ai no udu no okioke yena, re ma roro emamọ oware. Ma te ru ere, iroro iyoma e te bọ uwou fihọ udu mai hi. Rekọ ma tẹ kẹ ae uvẹ inọ e bọ uwou fihọ udu mai, i ti gele omai fihọ uzioraha ulogbo.—Fil. 4:8; Kọl. 3:2; Jem. 1:13-15.

14. Eme ọfa ma re ru re ma siọ odawọ ba ekie ruọ?

¹⁴ Eme ọfa ma re ru re ma gbẹ raha uzi Ọghẹnẹ hẹ? U fo re u mu omai ẹro gaga inọ ma te bi ru oware nọ Jihova ọ ta, erere ọvo o re noi ze. Ma riẹ nọ o lọhọ tere he re eware nọ ma bi roro gbe enọ i bi si omai urru e jọ enọ e rẹ were Ọghẹnẹ ọvo. Rekọ ma tẹ daoma bi roro kpahe eyena ọvo, udu o rẹ jọ omai rirẹ. Kọ oyena u gbe te oware nọ ma je koko izi Ọghẹnẹ?

15. Fikieme u ro fo re ma hai roro kpahe eware iwoma ọvo?

¹⁵ Joma daoma hai roro kpahe eware iwoma. Ebaibol ọ ta nọ: “Mukpahe oware uyoma, you oware uwoma.” Ma tẹ be daoma ru ere, oware uwoma ọvo ma te gwọlọ ru. Yọ ma te kẹnoma kẹ eware nọ e rẹ lẹliẹ omai raha uzi. (Emọs 5:15) Otẹrọnọ eware iwoma ọvo ma bi roro kpahe, nọ odawọ nọ ma rẹro riẹ hẹ, hayo onọ ma sae whaha ha o tẹ make ze, ma ti dikihẹ ga ghele.

16. Ma te bi ru eware nọ e rẹ lẹliẹ omai you Jihova, ẹvẹ u re ro fiobọhọ kẹ omai jaja aro vi ẹsikpobi? (Rri iwoho na re.)

 ¹⁶ Kọ eme ma re ru re ma hai roro emamọ iroro? Ma rẹ daoma ru eware nọ e rẹ lẹliẹ omai you Jihova. Nọ ma te kpohọ ewuhrẹ hayo nọ ma tẹ rrọ usi uwoma, ekpehre iroro e te kake ruọ omai udu hu. Rekọ epanọ ma re ro ru eva were Jihova ma ti roro kpahe. (Mat. 28:19, 20; Hib. 10:24, 25) Ma te bi se ẹme Ọghẹnẹ je roro didi kpahe eware nọ ma bi se, oware nọ o rẹ were Ọghẹnẹ o te were omai vrẹ ere, yọ ma ti mukpahe oware uyoma gaga. (Jos. 1:8; Ol. 1:2, 3; 119:97, 101) Kareghẹhọ nọ Jesu ọ ta kẹ ilele riẹ nọ: “Wha . . . hae lẹ ẹsikpobi re wha siọ odawọ ba ekie ruọ.” (Mat. 26:41) Ma tẹ be hae lẹ se Ọsẹ obọ odhiwu mai na, ma te gwọlọ nọ oware nọ o rẹ were iẹe ọvo ma re ru, yọ ọ te kẹ omai ẹgba nọ ma re ro ru ei.—Jem. 4:8.

EPANỌ MA SAI RO ROU OMAMAI ẸSIKPOBI

17. Odawọ vẹ Pita o kie kẹ te ibrẹse?

¹⁷ Eware jọ nọ i woma ha nọ ma re roro na, ẹsejọhọ ma sai si ai no udu riẹriẹriẹ. Rekọ ejọ e riẹ nọ ma te si ai no udu no, i ve je zihe ze. Ere o jọ kẹ Pita ukọ na re. Ozọ ohwo-akpọ oye o wha riẹ ze nọ ọ rọ vro Jesu isiasa. (Mat. 26:69-75) Rekọ uwhremu na, Pita ọ ta ẹme kẹ ogbẹgwae Sanhẹdrin ududu. Ohwo nọ ọ ruẹ Pita oke yena, o re roro nọ Pita ọ gbẹ be dhozọ ahwo ho. (Iruẹru 5:27-29) Rekọ nọ ikpe jọ e vrẹ no, ọ hẹriẹ oma no Ileleikristi nọ e rrọ ahwo Ju hu omoke jọ, “fiki ozọ otu nọ e yawo.” (Gal. 2:11, 12) Koyehọ ọ wariẹ mu ozọ ahwo họ ẹdhẹ no. Ẹsejọhọ ọ siọ ozọ ahwo ba ẹdhẹ riẹriẹriẹ hẹ bọo ẹdẹ nọ o ro whu.

18. Eme ọ rẹ via ẹsejọ nọ ma tẹ make siọ ekpehre uruemu jọ ba no?

¹⁸ Oware utioye na o sae via kẹ omai re. Oghẹrẹ vẹ o sae rọ via? Oware jọ nọ ma roro nọ ma seba no, ma je ti rri hi, ma jẹ wariẹ mu ei họ eru no. Oniọvo-ọmọzae jọ ọ ta nọ: “Nọ mẹ siọ ifoto-ẹbẹba ba erri no, ikpe ikpe soso me rri rai hi. Mẹ tẹ ta nọ, ẹhẹẹ, me fi odawọ na kparobọ no. Kpakiyọ iroro ifoto-ẹbẹba na i ri no omẹ udu riẹriẹriẹ hẹ, i gbe dhere etẹe be hẹrẹ okenọ i ti ro vi uzou lahwe.” Rekọ oniọvo na ọ gbẹ jẹ daoma re o gbe rri ifoto-ẹbẹba na ha.  Ọ ruẹ nọ ifoto-ẹbẹba na e te gbẹ hai si ei urru. Fikiere, ọ tẹ ta kẹ omariẹ inọ ọ te hae daoma gba omariẹ kẹdẹ kẹdẹ re ọ siọ ai ba erri. Yọ ẹsejọhọ, ere o ti ru bẹsenọ Ọghẹnẹ ọ rẹ raha akpọ omuomu nana no. Aye riẹ gbe ekpako ukoko na a fiobọhọ kẹe riẹ epanọ ọ sae rọ kẹnoma kẹ ifoto-ẹbẹba lelele.

19. Nọ oware uyoma jọ o tẹ be hai si omai urru ẹsikpobi, eme u re fiobọhọ kẹ omai siọ oware na ba eru?

¹⁹ Kọ otẹrọnọ oware uyoma jọ u bi si omai urru gaga, yọ ẹsikpobi oma mai o be vuẹ omai nọ ma ru ei, eme ma re ru? Ma re ru oware nọ Jesu ọ ta nọ ma ru re ma siọ odawọ ba ekie ruọ na. Ọ hrẹ omai nọ: “Wha ruabọhọ erou.” Makọ okenọ who te bi roro nọ who dikihẹ ga, gbẹ kẹnoma kẹ eware nọ i re fi owhẹ họ odawọ. (1 Kọr. 10:12) Hai gbe ru eware nọ who bi ru anwẹdẹ nọ i bi fiobọhọ kẹ owhẹ nọ who gbe ri kie kẹ odawọ na ha na. Itẹ 28:14 o ta nọ: “Jọ eva e were ohwo nọ ọ be sẹro omariẹ ẹsikpobi.”—2 Pita 3:14.

EGHALE NỌ I RE TE OMAI NỌ MA TẸ BE SẸRO OMAMAI ẸSIKPOBI

20-21. (a) Eghale vẹ i re te omai nọ ma tẹ be sẹro omamai re ma siọ odawọ ba ekie ruọ? (b) Nọ ma tẹ be daoma kẹnoma kẹ oware uyoma, eme Jihova o ti ru kẹ omai? (2 Ahwo Kọrint 4:7)

²⁰ Ma tẹ be sẹro omamai ẹsikpobi re ma siọ odawọ ba ekie ruọ, eghale i re te omai. Omaweromẹ nọ uzioraha o rẹ wha ze, yọ “omaweromẹ ubroke.” Ma te bi koko izi Ọghẹnẹ ẹsiẹe eva e rẹ mae were omai. (Hib. 11:25; Ol. 19:8) Eva e rẹ siọ omai ba ẹwere he, keme Ọghẹnẹ ọ ma omai re ma yeri uzuazọ nọ o rẹ were iẹe. (Emu. 1:27) Fikiere nọ ma te bi koko izi Ọghẹnẹ, udu u ti brukpe omai hi. Yọ o te whae ze nọ ma ti ro wo uzuazọ ebẹdẹ bẹdẹ.—1 Tim. 6:12; 2 Tim. 1:3; Jud 20, 21.

²¹ Ginọ uzẹme inọ “uwo na o ga ha.” Rekọ nọ Ebaibol ọ nwane ta ere na, u dhesẹ nọ ma rẹ sai koko izi Ọghẹnẹ hẹ hẹ. Jihova ọ te kẹ omai ẹgba nọ ma re ro ru oware nọ o rẹ were iẹe. (Se 2 Ahwo Kọrint 4:7.) Ogaga nọ u vi ogaga oye Ebaibol ọ ta nọ Ọghẹnẹ ọ te kẹ omai na. Koyehọ ma wo ogaga jọ no vẹre. Ma rẹ rehọ ogaga yena dikihẹ ga kẹdẹ kẹdẹ re ma siọ odawọ ba ekie ruọ. Ọghẹnẹ o re ru oyena kẹ omai hi. Ma te bi ru ẹkabọ mai jẹ be lẹ se Jihova inọ ọ kẹ omai ẹgba, o ti yo olẹ na, ọ vẹ te kẹ omai ogaga kugbe. (1 Kọr. 10:13) Joma riẹ nọ evaọ ogaga Ọghẹnẹ, ma sae sẹro omamai re ma siọ odawọ ba ekie ruọ.